BROEDVOGELMONITORING NAARDERMEER

Transcriptie

1 Inleiding BROEDVOGELMONITORING NAARDERMEER - Rombout de Wijs Evenals in vorige jaren (vanaf ) werden ook in, en in het Naardermeer broedvogels geïnventariseerd in het kader van het Broedvogel Monitoring Project (BMP) van SOVON. Dit vond plaats in drie proefgebieden, gebied met een groot deel jaarlijks gemaaid rietland en wat bos (. ha), gebied met overwegend overjarig 'waterrietland' en wat bos (. ha) en gebied met oud elzenbroekbos (. ha; figuur ). Van alle jaren t/m zijn afzonderlijke verslagen gemaakt behalve van. In dat jaar werden de gegevens verwerkt in een rapport over een totale broedvogelinventarisatie van het gehele bekade deel van het Naardermeer (De Wijs ). ~ In dit verslag worden de resultaten vermeld van de BMP-proefvlakken in - en van enkele soorten ook in de rest van het gebied. In tegenstelling tot de voorgaande verslagen gaat dit niet over één enkel inventarisatiejaar, maar over drie. Door tijdgebrek is het maken van afzonderlijke verslagen niet gelukt. Om dezelfde reden is ook afgezien van het maken van aparte stippen kaarten per soort in de proefgebieden. Het is de bedoeling om dat in navolgende jaren weer wel te doen. Omdat het e opeenvolgende inventarisatie-seizoen zal zijn, zal dat feit worden aangegrepen om de ontwikkelingen in de vogelwereld nader te bekijken. Daarom zal hierop in dit verslag nog niet worden ingegaan. Figuur Ligging van de BMP-proefgebieden - -

2 Werkwijze De werkwijze in de BMP gebieden was, net als in de voorgaande jaren, steeds volgens de richtlijnen hiervoor van SOVON. Deze richtlijnen zijn met ingang van en enigszins gewijzigd ten opzichte van de voorgaande jaren (Van Dijk, Van Dijk, Van Dijk ). Deze nieuwe richtlijnen zijn door ons overgenomen. Sinds is afgezien van het daarnaast eveneens interpreteren volgens de oude werkwijze. Nu de vernieuwde richtlijnen definitief van kracht lijken te blijven, zullen alle gegevens van de jaren - () opnieuw moeten worden uitgewerkt, om een goed vergelijkbare reeks te krijgen. Alle soortkaarten zijn bewaard, dus dat kan te zijner tijd plaatsvinden. In het veld is er steeds goed op gelet of waargenomen vogels nog niet eerder waargenomen individuën betroffen. Bij onduidelijkheid hierover werd dit steeds genoteerd als mogelijk dezelfde en bij de interpretatie werden zij dan als één individu opgevat, tenzij overige waarnemingen aannemelijk maakten dat het hier toch om meer individuën ging. Waarnemingen van (laag) overvliegende vogels werden bij de interpretatie niet als geldige waarnemingen geteld. Ook het verzamelen van de waarnemingen van schaarse soorten elders in het Naardermeer geschiedde volgens de nieuwe richtlijnen van SOVON. Hierbij ligt de bezoekfrequentie echter veel lager, waardoor sommige soorten niet goed zijn geteld. Het veldwerk werd ook in - verricht door Fred Vogelzang, Guus van Duin, Frank Vis been en de auteur, regelmatig met assistentie van Roei Kapenga en Willem van der Waal. Aanvullende waarnemingen werden gedaan door de buitendienst van Natuurmonumenten. Net als in werden de soortkaarten van de gebieden en door Fred Vogelzang gemaakt, de overige door de auteur. Wel werden alle interpretaties tot 'stippenkaarten' door de auteur verricht, net als in alle voorgaande jaren. Resultaten De weergave van de resultaten bestaat uit twee delen. Eén deel (.) heeft alleen betrekking op de drie proefgebieden en een tweede (.) heeft alleen betrekking op schaarse soorten in het gehele Naardermeer. De resultaten met betrekking tot het BMP zijn weergegeven in tabel t/m. De overige waarnemingen in en om de proefgebieden zijn samengevat in tabel. Deze waarnemingen betreffen interessante soorten, soorten die zeer nabij de proefvlakken aanwezig waren of in de proefvlakken maar in onvoldoende mate. Wanneer een soort al eens in een proefvlak heeft gebroed en dit seizoen wel is waargenomen maar in onvoldoende mate, dan is dit in tabel - als een. weergegeven. De resultaten van schaarse soorten in het gehele Naardermeer zijn vermeld in. en van Grauwe Gans en Grote Karekiet op bijbehorende soortkaarten. - -

3 . BMP-proefgebieden De weersomstandigheden waren in de voorjaren - heel verschillend. Voorafgaand aan voorjaar was sprake van een zachte, zeer natte winter. Het voorjaar zelf was wisselvallig, met veel regen in mei en een warme tweede helft van juni. Voorjaar werd voorafgegaan door een strenge, droge winter. Ook het voorjaar zelf was koud en droog. De winter die voorafging aan voorjaar was zeer streng en droog. Het voorjaar begon koel en droog, had een natte meimaand en was in juni even warm. De tabellen - tonen de resultaten van alle inventarisaties vanaf. Dit seizoen gaf een opvallend groot aantal Kleine Karekieten te zien, wellicht samenhangend met de hoge waterstanden. Het aantal Rietzangers bereikte zelfs een recordhoogte, net als het aantal Snorren. De Grote Karekiet was voor het eerst sinds lange tijd weer in onze gebieden aanwezig. De Zwarte Stern, sinds weer terug na 0 jaar afwezigheid, nam gelukkig flink in aantal toe. Er werd wel een Roerdomp waargenomen, maar deze voldeed niet aan de criteria voor aanname van een territorium. Er werden dit seizoen twee nieuwe soorten in onze proefgebieden waargenomen: Dodaars en Grote Lijster. De laatste werd aanvankelijk voor een Kramsvogel gehouden, vanwege het op deze soort gelijkende alarmgeluid, maar het bleek later toch een Grote Lijster. Deze soort komt al langer in deze omgeving van het Naardermeer voor, maar werd nog niet eerder in de broedtijd in het gebied zelf waargenomen, althans niet meer sinds het eind van de jaren '0. Opvallend was dat er zich ook nog een tweede territorium bevond in vak. Bijna nieuw in onze gebieden was de Bosrietzanger: één territorium in gebied (daar een nieuwe soort) en een mogelijk territorium in gebied. Deze werd niet met 00% zekerheid waargenomen (te kort) en is dus niet in de tabellen opgenomen. Alleen in 0 is deze soort ook in onze proefgebieden waargenomen. De Grote Karekiet was met territoria in onze gebieden aanwezig, het klonk weer bijna als vanouds! De Rietzanger brak het record van vorig jaar ruimschoots, maar de overige rietzangvogels bleven wat achter bij vorig jaar. Winterkoning en Heggemus hadden duidelijk te lijden gehad van de strenge winter en ook de Fuut deed het waarschijnlijk om die reden nog slechter dan vorig jaar. De Meerkoet leek het daarentegen weer wat beter te doen, waarschijnlijk is deze soort minder gevoelig voor het dichtvriezen van de plassen, ze gaan dan op het land fourageren. De Zwarte Stern was in aantal paren weliswaar weer verder toegenomen, maar het broedsucces was uiteindelijk nul. Het meest opmerkelijk van dit seizoen was de verdubbeling van het aantal Grauwe Ganzen. Dat was niet alleen in onze proefgebieden het geval, maar ook elders in het Naardermeer (zie.). Er werd ook eindelijk een nestvondst gedaan in gebied. De Fuut nam weer verder af (strenge winter?), maar nu ook de Meerkoet. De Zwarte Stern stabiliseerde zich, maar was niettemin - -

4 nog steeds aanwezig. Winterkoning en Heggemus waren niet verder afgenomen na nog een strenge winter, wel leek de Roodborst er wat nadeel van te hebben ondervonden. De Grote Karekiet was helaas weer uit onze gebieden verdwenen. Van de Vlaamse Gaai werden voor het eerst sinds de start van ons onderzoek () geen territoria meer vastgesteld. Misschien kwam dit door onze wat lage bezoekfrequentie dit seizoen (door het slechte weer), misschien ook door de strenge winter. Op de aantalsontwikkelingen van de overige soorten wordt hier nu niet verder ingegaan. Het overstappen op de nieuwe werkwijze van SOVON sinds en leverde, zoals verwacht, bij enkele soorten verschillende resultaten op. Hierop zal hier niet opnieuw worden ingegaan, maar de verschillen zijn steeds, geheel volgens verwachting, bij de Wilde Eend het grootse Bij deze soort worden nu immers niet meer alleen waarnemingen van paartjes geteld, maar ook die van mannetjes zonder vrouwtjes. Een enkele maal kost de fusieafstand ons een soort (weinig waarnemingen op te grote onderlinge afstand), maar meestal levert het juist meer territoria op.. '':'''''''~' N... Bijlage Yakk.enlndellng Naarder.nr Vakkenindeling Naardermeer - -

5 TABEL RESULTATEN BROEDVOGELINVENTARISATIES, proefgebied Soorten in BMP proefgebied in tlm. Bij sommige soorten staan sinds twee schattingen, afh. van de toegepaste interpretatieregels (min. is meestal volgens de 'oude' normen, max. volgens de nieuwe normen).. = wel waargenomen, geen terr. SOORT JAAR 0 Fuut Roerdomp Gr. Gans Krakeend () Wintertaling Wilde Eend Slobeend Br Kiekendief lh Buizerd 0- Fazant Waterral Waterhoen Meerkoet Houtduif Koekoek Ransuil Grote B. Specht 0- Boompieper Witte Kwikstaart 0- Winterkoning Heggemus Roodborst Blauwborst Merel Zanglijster Sprinkhaanzanger Snor Rietzanger 0 Bosrietzanger? Kleine Karekiet Grote Karekiet Spotvogel Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Tjiftjaf Fitis 0 Gr Vliegenvanger Baardmannetje Staartmees Matkop Pimpelmees Koolmees Gaai Zwarte Kraai Vink Putter Kneu Goudvink Rietgors 0 - -

6 TABEL RESULTATEN BROEDVOGELINVENTARISATIES, proefgebied Soorten in BMP proefgebied in tlm. Verder als tabel. SOORT JAAR Dodaars Fuut Roerdomp Knobbelzwaan Grauwe Gans Nijlgans Krakeend Wintertaling Wilde Eend Zomertaling Slobeend Tafeleend Kuifeend Br Kiekendief Boomvalk Fazant Waterral Waterhoen Kleinst Waterhoen Meerkoet Zwarte Stem Houtduif Koekoek Bosuil Gr B. Specht Winterkoning Heggemus Roodborst Blauwborst Merel Zanglijster Sprinkhaanzanger Snor Rietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Grote Karekiet Spotvogel Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Tjiftjaf Fitis Baardmannetje Staartmees Matkop Pimpelmees Koolmees Gaai Zwarte Kraai Vink Groenling Putter Kneu Goudvink Rietgors () () 0 lh 0 0 () ()? (.) g 0-0

7 TABEL RESULTATEN BROEDVOGELINVENTARISATIES, proefgebied Soorten in BMP proefgebied in tlm. Verder als tabel. SOORT JAAR 0 Wilde Eend Havik Buizerd Fazant Houtsnip Tortelduif Houtduif Koekoek Bosuil Gr B Specht Kl B Specht 'h Winterkoning Heggemus Roodborst ij Gekr. Roodstaart Merel Grote Lijster Zanglijster Sprinkhaanzanger Snor Rietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Spotvogel ' Tuinfluiter 0 0 Zwartkop 0 Tjiftjaf Fitis 0 Gr Vliegenvanger Bonte VI. vanger Staartmees Matkop I I Pimpelmees Koolmees 0 Boomkruiper Gaai 0- Zwarte Kraai Vink 0 0 Groenling Putter Goudvink - -

8 TABEL RESULTATEN BROEDVOGELINVENTARISATIES Totalen van de soorten in de BMP proefgebieden - in tlm. Verder als tabel. SOORT JAAR 0 Dodaars Fuut Roerdomp Knobbelzwaan Grauwe Gans Nijlgans 0 () () (.) Krakeend Wintertaling Wilde Eend Zomertaling Slobeend Tafeleend Kuifeend () Bruine Kiekendief Havik Buizerd Boomvalk Fazant - Waterral Kleinst Waterhoen Waterhoen Meerkoet? Houtsnip Zwarte Stern Houtduif Tortelduif Koekoek Bosuil Ransuil Gr. Bonte Specht Kl. Bonte Specht () () - - Boompieper Witte Kwikstaart Winterkoning Heggemus Roodborst Blauwborst Gekr. Roodstaart Merel Grote Lijster Zanglijster Sprinkhaanzanger Snor Rietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Grote Karekiet Spotvogel Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Tjiftjaf Fitis Grauwe VI. vanger Bonte VI. vanger (vervolg volgende pagina) - -

9 (vervolg tabel ) SOORT JAAR 0 Baardmannetje Staartmees Matkop Pimpelmees 0 Koolmees Boomkruiper Gaai - Zwarte Kraai Vink 0 0 Groenling Putter Kneu Goudvink Rietgors 0 0 aantal soorten -? geldige bezoeken 0 0 h Ph h h nachtbezoeken 0 - -

10 Tabel Overige soorten in en om de proefgebieden in - Soorten die wel in de BMP proefgebieden voorkwamen, maar in onvoldoende mate voor aanname van een territorium, soorten die niet in de proefgebieden voorkwamen, maar wel er vlak naast en overige interessante waarnemingen in de proefgebieden. Deze drie BMP-gebieden zijn aangeduid met de cijfers -. SOORT Dodaars Roerdomp Grauwe Gans Buizerd Grauwe Gans Boompieper Bosrietzanger Grote Karekiet Wielewaal Grauwe Gans Bruine Kiekendief Boomvalk Boompieper Baardmannetje Vlaamse Gaai Putter OPMERKINGEN drie waarnemingen, helaas voor de datumgrenzen een territorium net naast (gebied) nesten vlak naast en in de oever van de Grote Meer er bevond zich ook een broedgeval net naast nesten net naast in de oevers van de Grote Meer territorium naast in vak in mogelijk zeer kort gehoord, helaas geen zekerheid nog twee territoria lagen net buiten onze gebieden aan de Grote Meer op - vloog een exemplaar over de gebieden en nesten net naast en in de oevers van de Grote Meer net te weinig waarnemingen voor aanname van een territorium idem ook territoria naast (vak ) en (vak ) de waarnemingen in de gebieden en apart waren onvoldoende voor een territorium, ze zijn echter samengevoegd tot één territorium dat is toegekend aan gebied. idem, maar toegekend aan gebied leuk was de vondst van een nest in de kruin van een els van slechts m hoog in gebied, langs de Hoofdtocht. - 0-

11 . Schaarse broedvogels in het gehele Naardermeer Hieronder volgt een korte bespreking per soort van de bevindingen in de periode -. Dodaars Roerdomp Grauwe Gans Canadese Gans Nijlgans Krooneend Bruine Kiekendief Havik Buizerd In was er naast het territorium in gebied ook sprake van een territorium in vak. In territoria, in vak en vak. Het is niet zeker dat het ook in werkelijkheid om twee vogels of paren ging, er zijn geen echte uitsluitende (bijv. tegelijkertijd gedane) waarnemingen gedaan. In werd een exemplaar in paal houding gezien in vak en werd een plukrest gevonden in vak. Er zijn geen roepende dieren gehoord. In is deze soort in het geheel niet waargenomen, niet verwonderlijk na twee strenge winters. Zie tabel en de stippenkaarten. Het gaat in all-e gevallen om het totaal aantal nesten dat tenminste ei bevatte. Hiertoe worden zoveel mogelijk oevers afgevaren en kleine eilanden belopen. Dit wordt elk jaar op dezelfde wijze uitgevoerd, langs dezelfde oevers. Opmerkelijk was de plotselinge verdubbeling in. Een groot deel van de populatie zat steeds op de Middenpol. Slechts sporadisch werd predatie van eieren en volwassen vogels door (waarschijnlijk) vossen geconstateerd. In is door Natuurmonumenten gestart met het reduceren van het aantal eieren tot per nest bij een flink aantal nesten. In één van de plasjes van het verkeersknooppunt A -A kreeg één paar jongen in en. In dook hier pas op mei een paar met grote jongen op. Elk seizoen wordt tenminste paar van deze soort aangetroffen nabij de Middenpol. Elk jaar aanwezig, aantal paren onbekend. Tussen april en 0 mei waren er verschillende waarnemingen van - mannetjes en één vrouwtje van deze soort op de Grote Meer en Kooimeer. Volgens de criteria wijst dat op territoria! Naast het territorium in gebied werden in nog enkele waarnemingen gedaan. Het is niet bekend om hoeveel territoria het in totaal ging. In was er waarschijnlijk slechts sprake van één territorium. In waren er waarnemingen in gebied (maar te weinig voor een territorium) en in de omgeving van de vakken //, waarschijnlijk niet meer dan één territorium in totaal. Een gerichte nestentelling in het gehele gebied leverde in tenminste - bewoonde nesten op. Helaas zijn de gegevens onvolledig. Hetzelfde geldt voor de hernieuwde poging in. Deze leverde minimaal - nesten op. Een gerichte nestentelling in het gehele gebied leverde in tenminste - bewoonde nesten op. Helaas zijn de gegevens onvolledig. In werden dode dieren - -

12 Kievit Watersnip Zwarte Stern Kerkuil Grote Lijster Grote Karekiet Baardmannetje Ijsvogel gevonden, het COl kon gelukkig geen vergiftiging vaststellen. Ook de hernieuwde telpoging in was onvolledig. Deze leverde minimaal -0 nesten op. Een alarmerend exemplaar op mei duidde op een mogelijk broedgeval in De Laan (vak /). In duiden waarnemingen op mei en juni van een baltsroepend exemplaar op een territorium in de Bovenmeent. In constateerde een medewerker van de Provincie eveneens een territorium in hun proefvlak aldaar. In telden wij er maximaal, maar een telling van de buitendienst van Natuurmonumenten leverde er op. In vondt een succesvol broedgeval plaats in de schuur bij de Visserij. Naast het territorium in proefgebied (Oude Kooi) bevond zich ook een territorium in vak. Het merendeel van de Grote Karekieten bevond zich steeds in de omgeving van De Elshof (vak ). In was sprake van een topjaar met 0 territoria, waarvan zelfs weer enkele in onze proefgebieden (Binnenzij/Spookgat). Zie tabel en de stippen kaarten. Niet integraal geteld. In waargenomen in vakken,, 0 (), en. In in vak en in in onze telgebieden + tezamen territorium. In werd deze soort gedurende de gehele broedtijd waargenomen in de omgeving van de Boomtocht en heeft ~aar mogelijk gebroed. De hierop volgende strenge winters zijn ongetwijfeld de oorzaak van het niet, als broedvogel, terugkeren van deze soort. Wel werd in nog een exemplaar na de broedtijd gezien op juli (Westtocht, Kromme Gat). Tabel schaarse soorten Aalscholver Blauwe Reiger 0 Purperreiger Grauwe Gans Zwarte Stern Grote Karekiet 0 - -

13 Tabel Overige waarnemingen in - Interessante waarnemingen in het Naardermeer buiten de BMP-proefgebieden. Geregeld gaat het hierbij om solitaire niet-broedvogels. De vakkenindeling is volgens het kaartje (pag. ). SOORT Roodhalsfuut Kleine Zilverreiger Grote Zilverreiger Ooievaar Rode Ibis Lepelaar Carolina Eend Indische gans Brandgans Zwarte Zwaan Visarend Blauwe Kiekendief Sperwer Slechtvalk OPMERKINGEN In in begin april verbleef een exemplaar in prachtkleed op de Veertig Morgen Eind mei zat een ex. van deze soort in het afgegraven rietland in vak. Op juni werd een exemplaar van vermoedelijk deze soort gezien, opvliegend uit het riet langs de Veertig Morgen. Op juni vloog een exemplaar over vak. In hing een ex. het hele voorjaar en zomer rond het Naardermeer. Half juni verbleef een exemplaar rond het Naardermeer. Ongetwijfeld een ontsnapt exemplaar. In slechts enkele waarnemingen, evenals in. In zat een groepje van exemplaren een tijdje in de nieuwe plas in de Bovenmeent in april. Een paartje van deze soort zat op juni op het nieuwe ooievaarsnest in de Meerlanden (achter vak ). In en is deze soort aangetroffen op of nabij de Bovenste Blik. Ook 's winters wordt hij hier soms gezien. Elk jaar worden enkele exemplaren gezien, deze broeden in een nabijgelegen park in de Hilversumse Meent. ex begin juli op de Kooimeer (vak ), in oktober nog. In enkele waarnemingen van half april tot half mei. In verbleef een exemplaar in het Naardermeer gedurende de maanden juni en juli, in augustus waren het er zelfs twee. Gedurende de maanden april en mei werden tenminste waarnemingen van een mannetje van deze soort in het Naardermeer gedaan, o.a. in de omgeving van vak. In werden verschillende waarnemingen gedaan in juni van een 0' (x) en een Si? ( x), vaak in de omgeving van vak. Omdat de teldata mij niet exact bekend zijn (ze kunnen te dicht op elkaar zitten), is niet zeker of dit voldoende is voor aanname van een territorium, maar het komt er zeker dicht bij! In slechts een waarneming, op april in vak. In enkele waarnemingen in de broedtijd (vakken, 0 en ), een mogelijk territorium dus. Opmerkelijk was een waarneming van een 0' van deze soort op april over de vakken en

14 Boomvalk Kraanvogel Sporen kievit Visdief Nachtzwaluw Beflijster Boomklever Buidelmees Wielewaal Grote Pieper In alle drie de jaren zijn er waarnemingen van deze soort in de broedtijd gedaan. Er bestaat echter geen duidelijkheid over mogelijke broedgevallen. Op maart vlogen er over de Bovenmeent. In mei verbleef een Sporen kievit in de Bovenmeent. Hij trok veel bekijks van vogelaars uit heel Nederland. Elk jaar verblijven wel enkele exemplaren in het gebied in de broedtijd, toch is broeden nog nooit vastgesteld. Ruim na de broedtijd, op augustus, werd een exemplaar van deze soort opgejaagd door een wandelaar langs de nieuwe wandelroute door de Laan (vak ; zie Korhaan (): ). Op april zat een exemplaar bij de Molen. In werd bij de Machine eenmalig een roepend exemplaar gehoord. In werd een alarmerend exemplaar waargenomen in vak. Latere bezoeken leverden echter niets meer op. In vloog er een ex. over onze proefgebieden (tabel ). Op april vloog een roepend exemplaar van waarschijnlijk deze soort over gebied (Oude Kooi). Overige dieren Vos Groene glazenmaker Op april werd een nest met jongen gevonden onder een boomstronk op de Siepeltjeskade Deze libel is afhankelijk van krabbescheer en werd in eenmalig waargenomen in de spoorsloot aan de zuidrand van vak. literatuur van Dijk, AJ.. van Dijk, AJ.. de Wijs, WJR.. Handleiding SOVON broedvogelonderzoek. SOVON, Beek-Ubbergen. Broedvogels inventariseren in proefvlakken. SOVON, Beek-Ubbergen. Broedvogels in het Naardermeer in. Rapport Natuurmonumenten. 's-graveland. april Correspondentieadres: Pimpernelstraat JL Almere 0 rombout.dewijs@net.hcc.nl - -

15 Grauwe gans Anser anser (n=)

16 Grauwe gans Anser anser (n=)

17 Grauwe gans Anser anser (n=)

18 Grote Karekiet (n = )

19 Grote Karekiet (n = 0)

20 rote KareKiet (0 = )