herfst e jaargang nummer 3 kwartaalblad Themanummer: VRIJWILLIGERS

Transcriptie

1 herfst e jaargang nummer 3 kwartaalblad Themanummer: VRIJWILLIGERS

2 JEUGDBOSWACHTERS SCHOOLKLASSEN VRIJWILLIG MEDEWERKERS Mensenwerk Op cver: Jip Peters, jeugdbswachter bij de Medenertilsterplder Jng en natuur Met de klas de natuur in Oren, gen, mnd in het veld Ruim driehnderd vrijwilligers zetten zich in vr Het Grninger Landschap. Als zij er niet waren, dan zu er geen mlen draaien, geen bezekerscentrum pen zijn, geen schlklas de natuur in gaan en zuden veel vgels en planten npgemerkt blijven. Krtm: vrijwilligers zijn vr Het Grninger Landschap nmisbaar. In eerste instantie natuurlijk dr het vele werk dat zij verzetten. Maar k mdat zij ervr zrgen dat Het Grninger Landschap p veel plekken in Grningen aanwezig kan zijn en vertegenwrdigd wrdt dr mensen uit de streek. Het zijn nze belangrijkste ambassadeurs. Onze vrijwilligers zijn gerganiseerd in teams rndm de natuurgebieden, mlens en bezekerscentra. De grtte van de teams varieert van twee tt zeventig persnen. Elk team heeft veel ruimte m zelf te bepalen welke activiteiten wrden uitgeverd. We investeren in de vrijwilligers dr een gede ndersteuning en een breed aanbd van cursussen en schling. Jngste lt aan de tak van het vrijwilligerswerk zijn de jeugdbswachters, inmiddels z n vijfentwintig in getal. Zij trekken de gemiddelde leeftijd flink mlaag. Hetzelfde geldt vr de schlenwerkers. Gelukkig staat daar k seniriteit tegenver. De vijftigplussers brengen veel kennis en ervaring in en zijn zeer gemtiveerd m zich in te zetten vr de samenleving. De wens bestaat m de kmende jaren in een aantal natuurgebieden grepen buitenvrijwilligers te vrmen, die de handen uit de muwen steken bij het beheren van natuur en landschap. Recent is een Prmtieteam gevrmd, dat actief aan de slag gaat met het werven van Beschermers. De kans is grt dat u ze tegenkmt bij evenementen in nze prvincie. Deze Glden Raand geeft een mi verzicht van de breedte van het vrijwilligerswerk bij Het Grninger Landschap. Als u denkt: dat lijkt mij k wel wat, dan kunt u cntact met ns pnemen. Mlenaar wrden p een mlen bij u in de buurt, met de jeugd de natuur in f schipper wrden p het Zuidlaardermeer; het behrt allemaal tt de mgelijkheden. Al nze vrijwilligers wil ik graag hartelijk danken vr hun enrme inzet. Marc Glastra directeur Het Grninger Landschap GIDSEN 14 Geen excursie znder gids BESTUURSWERK OP PAD 17 Osterplder VRIJWIILIG MET MOLENS VRIJWIILIGER WORDEN 21 De mee! KORT NIEUWS MONITOREN 22 De natuur in kaart brengen PADDENSTOELENDAG Natuur blijft nze cre business Drie nieuwe mlens ER OP UIT WAARNEMINGEN VRIENDEN Puw Van der Mlen GOLDEN RAAND

3 Dit zijn ze dan: de vrijwilligers van Het Grninger Landschap. Een grep met een grt hart vr natuur en cultuur. Wellicht bent u ze al ergens tegengekmen: als gids van een excursie, achter de balie van een bezekerscentrum f als dcent vr de klas. Zelfs de hnd vraan werkt mee. Het is Sally, de scheepshnd van de fluisterbt p het Zuidlaardermeer. Tijdens de jaarlijkse vrijwilligersdag, ditmaal bij het Zuidlaardermeer, kwamen ze bijeen. Lang niet iedereen staat p de ft. Z missen de jeugdbswachters, die eerder een eigen vrijwilligersdag hadden. De grep vrijwilligers is grt, maar hpelijk vlgend jaar nóg grter. Alle vrijwilligers van Het Grninger Landschap verdienen een grte pluim. Vrijwilligers zijn nmisbaar. Grenzelze inzet, energie, passie, enthusiasme en plezier in het werk. Daaraan herken je een vrijwilliger. Herkent u hierin uzelf? Meld u zich dan aan. Iedereen die zich wil inzetten, kan bij ns terecht. We bieden vrijwilligerswerk in vele srten en maten: van tuinnderhud tt gidsen, van bezekers verwelkmen tt peilbuispnemen. Vr elk wat wils dus. Ft: Omke Oudeman GOLDEN RAAND

4 Kiekendief kijken Matthijs Gankema (11) uit Meeden Jeugdbswachter in Meerland Lieneke Tulp leidt haar cllega s rnd in Leinwijk Ik hu heel veel van de natuur, vral van vgels. Vral rfvgels vind ik mi. De zeearend het mist, maar eenden en kleine vgels zals de klmees en de pimpelmees natuurlijk k. Papa en ik gaan elke week samen het land in. Dan kijken we naar de bruine kiekendief en andere vgels. In mijn bs tel ik de schapen, bekijk ik de vgelnesten en zie ik reeën. Nieuw: vijfentwintig jeugdbswachters Tekst Siep Huizinga Ftgrafie Omke Oudeman De nieuwste lichting vrijwilligers bij Het Grninger Landschap zijn de jeugdbswachters. Enthusiaste jngeren zijn het, die graag actief bezig zijn in de natuur. Inmiddels lpen er z n vijfentwintig rnd in de natuurterreinen van Het Grninger Landschap. Allemaal met een eigen taak. He betrekken we de tienerjeugd bij natuur en landschap? Dat was de vraag die Het Grninger Landschap zichzelf een jaar geleden stelde. Vr de kinderen p de basisschl hadden we al een uitgebreid prgramma ntwikkeld, vertelt Michel van Rn, cördinatr Jeugdeducatie. We ndigen ze uit in nze bezekerscentra en vr nze festivals. Ik bezek de schlen m de kinderen daar enthusiast vr te maken. Het prgramma werkt ged, z blijkt. Afgelpen juni bezchten kinderen en hun uders het Midzmerfestival in het Reitdiepgebied. De Paddenstelendag bij de Ennemabrgh trk vrig najaar deelnemers. Kinderen tt twaalf jaar kan Het Grninger Landschap ng vangen met enthusiasme. Maar gaan ze eenmaal naar de middelbare schl, dan wrdt het lastiger m jeugd bij de natuur te betrekken. Van Rn: Bij deze leeftijdsgrep hebben we ervr gekzen niet te streven m zveel mgelijk kinderen te bereiken, maar ns te richten p kinderen die al geïnteresseerd zijn. Als vrbeeld nemt Van Rn Lieneke Tulp (14) die samen met haar zusje al bijna twee jaar rndstruint in haar achtertuin, natuurge Niet te dichtbij kmen Eline de Grt (12) uit Krpswlde Jeugdbswachter in de Krpswlderbuitenplder Ik ging al vaak mee met mijn vriendinnen Lieneke en Marjlein, die k jeugdbswachter zijn. Ik hu de Schtse hglanders en de knikpaarden in de gaten. De paarden hebben jngen gekregen en ik kijk f alles ged met ze gaat. Dat de ik iedere wensdagmiddag. Het is mi m naar ze te kijken, maar als ze veulens hebben met je niet te dichtbij kmen. Dan wrden de paarden bs. Stenen p het pad Nivard Ypey (12) uit Ten Pst Jeugdbswachter in het Overbs Het Overbs is een klein bs en ik heb afgesprken dat ik er een keer per week drheen lp. Dan schrijf ik p wat er veranderd met wrden. Wat ik pschrijf? Dat er grte stenen p het pad liggen bijvrbeeld. Dat geef ik dan dr. bied Leinwijk. Lieneke kent het gebied p haar duimpje. Ze hudt de landgeiten in de gaten, telt de zeldzame planten en let p de beverspren. Alles wat ze ziet, geeft ze dr aan de terreinmedewerker. Lieneke was, znder dat ze fficieel benemd was, de eerste jeugdbswachter van Het Grninger Landschap. Veel aandacht Het idee van jeugdbswachter slaat aan. Het Grninger Landschap deed een prep via de Glden Raand. In eerste instantie meldden zich vier jeugdbswachters. Van Rn: Vervlgens dken de media erp. RTV Nrd, KidsWeek, het Jeugdjurnaal, dagbladen: de jeugdbswachters kregen heel veel aandacht. Vanaf dat mment liep het strm. Inmiddels zijn er al 25 jeugdbswachters. De jeugdbswachters wrden serieus vrbereid p hun nieuwe functie. Samen met de terreinmedewerker gaat Van Rn p bezek bij de kinderen en hun uders. Het is fijn m dr het bs te lpen Bram Belman (14) uit Veelerveen Jeugdbswachter in Dr. Hmmesbs Het Dr. Hmmesbs ligt vlakbij Onstwedde. Daar zit ik k p schl. Ik ga een keer per week naar het bs en bekijk de planten en nteer waar ze greien. Dat geef ik dr aan de terreinbeheerder. Ik ken ng niet alle planten, maar ik heb al wel een plantenbek waar ze allemaal instaan. Ik zek ze k p internet. Het is fijn m dr het bs te lpen, ik hu van buiten zijn. Een dde gans is niet eng Lieneke Tulp (14) uit Krpswlde Jeugdbswachter in Leinwijk Leinwijk ligt achter ns huis. Het is eigenlijk nze achtertuin. Ik met twee hekken ver en dan ben ik er. Gisteren ben ik er ng met m n zusje geweest, van s chtends negen uur tt s avnds negen. Alleen tussendr even naar huis m te eten. We lpen dr de mdder, we kijken bij de vssenhlen en we huden de landgeiten in de gaten. In het ene gebied zijn dat er 29, in het andere 21. We hebben laatst een dde gans gevnden en dan bel ik even met de terreinmedewerker. De gans is waarschijnlijk ddgegaan dr de strenge winter. Nee hr, dde beesten vind ik niet eng, daar ben ik wel aan gewend. Af en te ga ik mee met een excursie en dan vertel ik de mensen iets ver het gebied. Sms vinden ze het wel gek dat ik er zveel van weet. GOLDEN RAAND

5 Tekst Jeren Schndergang Ftgrafie Omke Oudeman De aspirant jeugdbswachter mag zelf de taak bepalen die hij f zij in een natuurgebied wil uitveren. Vervlgens wrdt er een cntract ndertekend. Dat is ndig vr de ngevallenverzekering en bvendien maakt een cntract het minder vrijblijvend, aldus Van Rn. Maar als iemand wil stppen, dan kan dat per direct. Op de fiets dr het gebied Jesper en Nanette Petzinger (15 en 13), uit Nieuwediep Jeugdbswachters in het Zuidlaardermeergebied Nanette: Onze uders brengen mijn brer en mij iedere zaterdag naar het natuurgebied bij het Zuidlaardermeer. We zijn er m tien uur en ze halen ns m drie uur weer p. De fietsen gaan achterp de aut zdat we dr het gebied kunnen fietsen. We tellen vgels, deze winter waren er heel veel. Ik hu van de natuur, ik wrd later dierenarts. Jesper: Met mijn pa maakte ik een keer een wandeling dr dit gebied. Het was mi en ten ik hrde dat je jeugdbswachter kn wrden, leek me dat wel wat. Ik hu de waterstanden bij. Die lees ik af van een peilbuis. Het miste dier vind ik de zwaan. Vanuit ns huis kijken we p een slt met twee zwanen. Ze zijn heel waaks. Als ze p het nest zitten, met je niet te dichtbij kmen, dan zijn ze wel eng. Verder kijk ik graag naar reeën, met de verrekijker. Jeugdbswachter wrden? Kijk p pagina 21. Hewel het idee van jeugdbswachters bedeld was m tieners bij Het Grninger Landschap te betrekken, blijkt inmiddels dat ze een waardevlle bijdrage leveren aan het terreinbeheer. Zij zijn extra gen en ren in nze gebieden, zegt Van Rn. Ze hebben bijvrbeeld al diverse meldingen gedaan van gaten in rasterwerk. Het zu anders weken f maanden geduurd hebben vr we daar achter kwamen. Nu kunnen we het snel herstellen. Grte grep Er is ng een vrdeel dat Van Rn niet direct had vrzien: de jeugdbswachters hren nu bij een grep. Dat smmige kinderen liever in een natuurgebied struinen dan achter de spelcmputer zitten, wrdt dr leeftijdgenten niet altijd begrepen. Vaak zijn ze daarin alleen. Maar nu zijn ze ineens met een grte grep. Ze zien dat er veel meer kinderen zijn met een passie vr de natuur. We hebben nlangs een vaartcht gerganiseerd vr alle jeugdbswachters. Je ziet meteen dat het klikt. Ze velen elkaar aan. Ik weet al m n hele leven dat ik bswachter wrd Jens Blk (12) uit Scheemda Jeugdbswachter in het Midwlderbs Mijn uders wrden elke chtend wakker met Radi Nrd p de wekkerradi en ze hrden ver de jeugdbswachters. Ze dachten meteen aan mij. In het weekend en in de vakanties gaan we vaak naar Dwingel, wandelen in het bs. Ik weet al m n hele leven dat ik bswachter wrd. Ik ben jeugdbswachter in het Midwlderbs. Wat er z leuk is aan het bs? De beestjes, de bmen, de takken. Ik kijk naar de paarden en cntrleer de rasters en de brden. Ik heb al een paar keer dingen gezien die niet klppen. Er zat een gat in het raster, daar kunnen de dassen drheen. Er was een grte bm p een hek gevallen. Mrgen ga ik even kijken met de terreinbeheerder. Ik wrd hvenier Jarn ter Veld (13) uit Harkstede Jeugdbswachter in het Zuidlaardermeergebied Mijn meder las p Teletekst dat er jeugdbswachters gevraagd werden en ze dacht meteen aan mij. Ik heb als taak het sneien van verhangende takken ver de paden. Ik heb gereedschap gekregen, een prfessinele bmzaag en een knipschaar. Ik heb al m n eigen hveniersbedrijf. Ik maai gras vr mensen uit de buurt met een mtrmaaier en een bsmaaier. Ik zit p het AOC Terra in Winsum en ik weet zeker dat ik later hvenier wrd. Met een schlklas de natuur in Vgelgeluiden en griezelige mnsters De vrijwilligers van het team Reitdiep ntvangen jaarlijks tientallen schlklassen. De kinderen bezeken de stal, vangen waterbeestjes, spelen levend ganzenbrd, pluizen uilenballen en kijken naar vgels. Ilja Liebe, één van de vrijwilligers, neemt de klassen graag mee de natuur in. Dat is k vr haar leerzaam en leuk. Ilja Liebe kan een brede glimlach niet nderdrukken als ze ver de jeugdactiviteiten praat, die ze begeleidt vanuit Buitenplaats Reitdiep. Afgelpen vrjaar kwamen circa vijfentwintig schlklassen p bezek m te leren en te genieten van het Grninger landschap. Vral genieten, zegt ze. Ik vind het niet belangrijk dat ze precies alle namen en feiten nthuden. Het met vral een leuke ervaring zijn. We willen dat ze er thuis enthusiast ver vertellen en dan misschien eens terug kmen met hun uders, m te ntdekken wat een mie natuur nze prvincie heeft. Vral het sltje vissen is razend ppulair. Lekker kliederen met water. Daar zijn kinderen gek p. Maar het is k echt iets vr mij. Ik vind het prachtig m de verwndering van kinderen te zien als we een waterinsect f een larve nder de micrscp leggen. Ze schrikken er sms van. Het lijken wel griezelige mnsters, repen ze dan. Vgel-app Verwndering is misschien wel de bindende factr tussen alle activiteiten die de vrijwilligers van het team Reitdiep de kinderen aanbieden. Z vallen de mnden pen als Liebe jnge bezekers meeneemt in de stal. Wat is z n ke dan ineens enrm grt, als je er dichtbij staat. Buiten in het veld gaat de grep vgelskijken. Op mijn iphne heb ik hiervr een handig hulpmiddel. Z maak ik de klf wat kleiner; tussen natuurbeleving en het p de bank zitten met je telefn f cmputer. Met een handige app kan ik het vgelgeluid laten hren, als we een vgel zien. Of ik laat eerst een geluid hren en geef ik de kinderen de pdracht de vgel te zeken die erbij hrt. Smmige kinderen hebben dat niet ndig. Zij weten feills alle vgels te benemen. Levend ganzenbrd Een activiteit die aanslaat, is het levend ganzenbrd. Aan een aantal paaltjes zijn brdjes bevestigd met vragen f pdrachten. Dr een dbbelsteen te werpen belanden de kinderen bij de brdjes. Ilja: Dat is altijd een grt succes. De kinderen wrden er fanatiek dr. Ze willen alle vragen beantwrden en pdrachten uitveren, maar de dbbelsteen bepaalt. Het valt me tijdens het spel p dat kinderen heel ingewikkelde vragen eenvudig kunnen beantwrden GOLDEN RAAND en dat ze schijnbaar eenvudige dingen niet weten. Smmige stadskinderen weten bijvrbeeld het verschil tussen hi en str niet. Dat geelbruine spul is tch allemaal hetzelfde? Als die kinderen thuis enthusiast vertellen dat str van het graanveld kmt en hi gedrgd gras is, dan ben ik blij dat ze iets hebben pgestken. Vr meer infrmatie ver het schlenprgramma: zie de website van Het Grninger Landschap. Meerdere teams zetten mmenteel prgramma s p vr schlklassen. Als vrijwilliger schlklassen begeleiden? Kijk p pagina 21. Ilja Liebe met kinderen aan het sltje vissen

6 Tekst Add van der Eijk Ftgrafie Omke Oudeman Oren, gen en mnd in het veld Wij den het met z n tweeën De teller staat inmiddels bven de driehnderd. Zveel vrijwilligers zetten zich met veel passie in vr Het Grninger Landschap. En hun aantal neemt te. Siemie Zandvliet, cördinatr medewerkerszaken van Het Grninger Landschap, is vl lf ver de enrme vrijwilligerschare. Het werk dat ze verzetten is echt ngelflijk. Jannie en Antn van Hemmen Mlenaars, gidsen, peilbuispnemers, schippers, gastgevers in mlens en bezekerscentra, bakkers, bestuursleden: vrijwilligers vrmen de kurk waarp Het Grninger Landschap drijft. Zandvliet straalt als ze het ver vrijwilligers heeft. Ze vindt het een mie club bij elkaar. Het zijn enthusiaste mensen, die hart hebben vr natuur en cultuur. Ze zijn betrkken bij hun mgeving. Daarm zetten ze zich in vr een natuurgebied, een mlen f cultureel erfged. Behalve de ntzagwekkende heveelheid werk dat vrijwilligers verzetten - Dat is echt nbetaalbaar, zegt Zandvliet - zrgen ze vr lkaal draagvlak. Vrijwilligers wnen vaak in de buurt van nze terreinen. We streven ernaar dat ze binnen dertig kilmeter van één van nze gebieden wnen. Als gede buren vrmen ze de ren, gen en mnd van nze terreinen. Oren, mdat ze veel hren van bezekers. Ogen, mdat ze er vaak rndlpen en ntwikkelingen signaleren. En mnd, mdat ze ns verhaal enthusiast vertellen, k p verjaardagsfeestjes en in de supermarkt. Het zijn de beste visitekaartjes, die je je als rganisatie kunt wensen. Dankzij nze vrijwilligers gaan nze natuur terreinen meer leven in de streek. Verdubbeld Steeds meer mensen velen zich verbnden met Het Grninger Landschap. De teller staat inmiddels p 315 vrijwilligers, met twintig nieuwelingen die ng in de preftijd zitten. Ten het echtpaar Jannie en Antn van Hemmen de prep vr nieuwe vrijwilligers vr Buitenplaats Reitdiep lazen, waren ze meteen m. We velen ns verbnden met dit gebied. Mijn vruw is hier gebren en getgen, ik kwam er als Stadjer vaak. Maar we zeiden wel: we willen het met z n tweeën den., vertelt Antn van Hemmen. Sindsdien zijn ze elke vrijdag als vrijwilliger p stap. De ene week m waterstanden p te meten, de andere m in Buitenplaats Reitdiep als gastgever p te treden. Vandaag staan de waterstanden p het prgramma. Meer dan dertig punten gaan ze langs, verspreid ver het Reitdiepgebied. We lezen de peilschalen af, die blauwe NAP-latten in de slt. Echt hartstikke leuk. We banjeren graag dr de weilanden. Het Grninger Landschap wil de waterstanden weten vr het weidevgelbeheer. Het peil is s winters en in het vrjaar hger dan vreger. Regenwrmen huden daarvan, en zijn beter bereikbaar vr grutt s, tureluurs en andere weidevgels. Tweeënhalf uur den ze ver hun rnde. Altijd gaan we p pad, weer f geen weer. We hebben ng nit een invaller ndig gehad, zegt Jannie van Hemmen. We zijn niet bang vr een beetje mdder, vult ze aan. Ok hun taak als gastvruw en -heer in het bezekerscentrum bevalt uitstekend. Antn van Hemmen: Altijd gaan we p pad, weer f geen weer. Bezekers die binnenkmen, heten we welkm. We staan in de winkel, leiden mensen rnd en beantwrden vragen. Het fijne is: iedereen vindt het geweldig m hier te zijn. Je det veel cntacten p. Het team Reitdiep geven ze een grte pluim. Dit is z n leuke club, dat meten we echt benadrukken. Je kmt hier in een warm bad. Het is gemêleerd gezelschap. Wat we gemeen hebben, is de passie vr de natuur. Met een aantal cllega s nderhuden we k de insectentuinen bij de Buitenplaats. GOLDEN RAAND

7 De klk luiden Het klkgelui klinkt ver en helder, wanneer Jakb Schemaker aan het tuw trekt. Gaat heel gemakkelijk hr, verzekert hij. Je met het tuw strak huden. En rustig trekken. Laat de klk het werk den, legt hij als één van vrijwilligers van het team Klkkentren uit. De vrijwilligers luiden ieder jaar tijdens Ddenherdenking p 4 mei. Dan luidt de klk een half uur lang. Tijdens de twee minuten stilte slaat hij precies acht keer. Af en te luiden we de klk k vr begrafenissen. De klk hangt in een bakstenen tren van twaalf meter hg, aan de rand van de hervrmde begraafplaats aan de Knijpslaan in Hgezand. Bvenin laat Schemaker de klk zien. Die blijkt niet authentiek. De rsprnkelijke klk is dr de Duitsers gestlen. Na de rlg schnken de ntabelen dit exemplaar. Ok deze tren heeft een vrganger. Vr 1783 stnd hier een huten klkkenstel. Jakb Schemaker: Op 4 mei luidt de klk een half uur lang. Jakb Schemaker Het is een ude begraafplaats, daterend van Hier is vier eeuwen begraafcultuur te zien, vertelt Schemaker. Verderp tnt hij het udste ng bestaande graf, dat van Jan Frederik van Deventer, gestrven in Op de steen staat een Latijnse spreuk, die Schemaker gedreven en vl vuur uitlegt. Hij weet er duidelijk alles van. Al twintig jaar hudt hij zich berepsmatig, en nu k als vrijwilliger, met begraven bezig. Hnderduit praat hij ver de klkkentren, de graven en vral de symbliek die hier alm aanwezig is. Neem de vlinders p dit graf. Die symbliseren het ntstijgen van de ziel bij het sterven van de mens. De zandlper, de slang, de bijenkrf, de afgebrken zuil: alles heeft hier een symblische betekenis. En de klkkentren? Het maken van lawaai staat rsprnkelijk vr het verjagen van bze geesten. De Christenen namen het bijgelf in de vrm van klkluiden ver. Schemaker vindt dit een bijzndere begraafplaats. Dr de vele bijzndere grafmnumenten is het een rijksmnument. Kijk, zegt hij, lpend tussen de graven. Deze puntpaltjes, zals wij ze nemen, hebben landelijke bekendheid. Het zijn zeldzame gietijzeren grafpalen. Het aantal greit. De afgelpen vijf tt tien jaar is de grep verdubbeld, schat Zandvliet in. De tename kmt vral dr de nieuwe gebuwen. Dankzij de vele mlens hebben we er een grte schare mlen gidsen en mlenaars bij. Ok de bezekerscentra trekken veel nieuwe vrijwilligers aan, net als de jeugdactiviteiten. Een campagne m vrijwilligers te werven vr jeugdactiviteiten leverde maar liefst dertig reacties p. Opgetgen is Zandvliet ver de allernieuwste lichting: de jeugdbswachters, waarvan er inmiddels tientallen in de terreinen rndlpen. Dat is echt een hele leuke en fanatieke grep, zegt ze. Nieuw is k het Prmtieteam, dat dit jaar vr het eerst p pad gaat. Met een stand van Het Grninger Landschap staan ze p natuurmarkten en andere evenementen. Vrijwilligers van mlen De Lelie Médewerkers Eigenlijk zijn het geen vrijwilligers, benadrukt Zandvliet, maar vrijwillig médewerkers. Een grt verschil, stelt ze. Wij zien geen nderscheid tussen betaalde medewerkers en vrijwillig medewerkers. Het zijn allemaal medewerkers. Bij veel rganisaties den vrijwilligers enkel ndersteunend werk. Ze staan de betaalde krachten bij, helpen hen met werkzaamheden. Bij ns zijn de vrijwilligers zelfstandig. Ze werken met een grte vrijheid en eigen verantwrdelijkheid. Waarm? Omdat ze zich dan nóg meer betrkken velen. Bvendien hebben ze p hun eigen vakgebied een hp kennis en ervaring. Een bestuurder van een bedrijf f instelling kan echt wel een grep vrijwilligers vrzitten. De meer dan driehnderd vrijwilligers pereren binnen teams. Z is er het Dllardteam, het Team Ennemabrgh en het Team Buitenplaats Nrdkust. Onze teams zijn vlledig zelfstandig. De teams hebben een eigen bestuur, de vrijwilligers verdelen de taken nderling, stellen jaarplannen p en vragen er budgetten vr aan. Deze cnstructie van zelfstandige teams is uniek in Nederland. Cursussen Zandvliet vrmt de schakel tussen de vrijwillig medewerkers en de rest van de rganisatie. Geregeld schuift ze aan bij teamvergaderingen, waar vaak meer dan twintig vrijwilligers aan deelnemen. Wij faciliteren, zegt ze. Kleding, cursussen, financiën, uitrusting, verzekeringen, nem maar p. We zrgen ervr dat de medewerkers hun werk z ged en ngestrd mgelijk kunnen den. Op dit Siemie Zandvliet: Vrijwilligers zijn betrkken bij hun mgeving. mment lpen er cursussen presentatietechnieken vr gidsen en gastgevers van de bezekerscentra. Ok is er een cursus in vrbereiding m Het Grninger Landschap ng dichterbij de mensen te brengen en dichterbij de mgeving. Buitenvrijwilligers Op het genblik zet het Grninger Landschap een nieuw team p, met zgeheten buitenvrijwilligers. Dat zijn vrijwilligers die in de terreinen de handen uit de muwen steken. Hekken maken, sneien, wieden, bmen kntten, nem maar p. Veel van dit werk wrdt uitbesteed. Met Landschapsbeheer Grningen zijn we in gesprek m hierin samen p te trekken. Ik denk dat we elkaar kunnen versterken. Zandvliet hudt een warm pleidi m vrijwillig medewerker te wrden. Meld je aan, rept ze lezers p. Je heft geen natuurspecialist te zijn f vlak naast een terrein te wnen: iedereen is van harte welkm. Vrijwilligers hebben de tekmst. Met de dalende natuurbudgetten wrden vrijwilligers steeds belangrijker vr natuurrganisaties als Het Grninger Landschap. Alleen mét elkaar lukt het m het Grninger landschap k in de tekmst te beschermen. Vrijwillig medewerker wrden? Kijk p pagina 21. Excursie bij de eendenki Een kwart eeuw vrijwilliger Matty Ellens heeft het aantal vrijwilligers met eigen gen zien greien. Ze is er vanaf het begin bij. Een kwart eeuw geleden, in 1987, meldde ze zich aan. Als gids vr de jaarlijkse Kerstwandeling, herinnert ze zich. Teams waren er destijds ng niet. Die kwamen pas later, z rnd de eeuwwisseling. Team Ennemabrgh, waar ze in zit, beet als eerste team de spits af. We kregen meer verantwrdelijkheid. Werken binnen een team vind ik leuker. Je verlegt met elkaar, rganiseert zelf activiteiten en heft niet steeds bij het kantr aan te klppen. We wrden als team erg serieus genmen. Daar krijg je extra energie van. Al die jaren is ze blijven gidsen: vr de Paddenstelendag, vr het dauwtrappen, vr de excursies in de Ennemabrgh. Sinds krt richt ze zich p de jeugd. Vr schlen en andere grepen verzrgen we sltexcursies. Vlgend jaar gaan we daarmee echt van start. Bijzndere activiteit is het braakballen pluizen. Jaren geleden vnd Ellens braakballen van een paartje kerkuilen in de werkschuur. Matty pls ze uit, vnd een aantal btten en muizenschedels, en was meteen verkcht. Heel fanatiek ben ik. Bijna elke avnd ben ik aan het pluizen. Inmiddels pluis ik braakballen vr diverse instanties, nder meer van grauwe kiekendieven. Veldmuizen, bsspitsmuizen: alle muizen die ik vind, nteer ik en geef ik dr. Dankzij haar gepluis weten we dat de waterspitsmuis bij de Ennemabrgh vrkmt. Een nieuwe srt. Matty Ellens: We wrden als team erg serieus genmen. Wilt u Beschermer wrden? Relf Pijpker cördineert een glednieuw team, namelijk het Prmtieteam. We staan p markten en bijeenkmsten met een stand van Het Grninger Landschap. Dat gebeurt circa twee keer per maand. Niet alle braderieën gaan we langs. Er met wel een relatie zijn met natuur en landschap. Het team bestaat inmiddels uit veertig vrijwillig medewerkers, waarvan de helft chauffeurs. Die rijden de materialen naar de markten. We hebben een tent in de kleuren van Het Grninger Landschap. Mmenteel zijn we druk dende met het ntwerpen van een eigen aanhanger, die we kunnen penklappen. Het wrdt een interactieve stand, met de-dingen, knppen en beeldschermen. Vlgend jaar is nze prmtiewagen klaar. Alle teamleden hebben inmiddels een speciale prmtietraining achter de rug. Relf Pijpker GOLDEN RAAND

8 Tekst Jeren Schndergang Ftgrafie Omke Oudeman Varen met de Deker Vijftienduizend mensen rndleiden Geen excursie znder gids Willem Zevenberg Gidsen geven activiteiten kleur. Gedreven en met passie leiden ze mensen rnd in landgederen, mlens en natuurgebieden. Vr Het Grninger Landschap zijn maar liefst tweehnderd gidsen actief. Met elkaar rganiseren ze bijna driehnderd activiteiten per jaar, die wrden bezcht dr meer dan vijftienduizend deelnemers. Uit de gidsenpl kmen in dit artikel een aantal vrijwilligers aan het wrd. Zij vertellen ver hun drijfveren en activiteiten. Grte gemene deler: hun liefde vr cultuur en natuur, die ze graag willen verbrengen. Dllard vanuit histrisch perspectief Aan het einde van de wereld, vanuit Buitenplaats Reideheve aan de Dllard, neemt Ken Köller bezekers mee p pad. Köller is een fanatiek vgelaar en een wandelende encyclpedie p het gebied van het ntstaan en de geschiedenis van de Dllard. Die kennis deelt hij graag tijdens excursies naar de Punt van Reide f dr Plder Breebaart. Het werken als gids det hij nu ruim twaalfeneenhalf jaar. Daar heb ik net een blemetje vr gekregen, zegt hij. Dat blemetje is p zijn plaats. Het is een kleine blijk van waardering vr het belangrijke werk dat Köller en zijn cllega s verrichten. Het Grninger Landschap en de Beschermers prfiteren vlp van de kennis en ervaring die zij meebrengen p de excursies. In het geval van Köller is die kennis in tientallen jaren pgebuwd. Mijn grtuders wnden hier in Fiemel, vlakbij Buitenplaats Reideheve en het huisje dat nu als vakantiehuisje wrdt verhuurd. Een excursie met Köller is meer dan een wandeling m vgels en zee hnden te kijken. Hij prbeert de natuurbeleving in een histrisch perspectief te plaatsen. Dat det hij nder andere dr beeldend te vertellen ver het ntstaan van het landschap: dr mensenhand en natuurrampen. Vl vergave vertelt hij ver de drie strmvleden die Excursie Punt van Reide de Eemsdelta en de Dllard maakten tt wat ze nu zijn. Deze kennis maakt dat je het landschap en de natuur hier beter gaat waarderen, stelt Köller. Dr de ntwikkelingen van de afgelpen eeuwen kunnen vgelaars hun kijkers nu richten p de steltlpers en de lepelaars en kunnen wandelaars zeehnden kijken vanachter de wand p de dijk in Fiemel. Met de huifkar naar de nrdkust In de zmer p iedere zndag neemt tractrchauffeur Klaas Osterhf grepen bezekers mee in de huifkar, naar de zeedijk bven Pieterburen. Osterhf rijdt een jaar f negen p de tractr, nadat hij als melkrijder met de vut ging. Ik was al lid van Het Grninger Landschap en heb me pgegeven naar aanleiding van een prep in het blad. De huifkar biedt plaats aan twintig mensen die met chauffeur en gids Huifkar bij Klutenplas Osterhf de nrdkust verkennen. Ik begin achter de buitenplaats waar ik vertel ver de verdwenen brg Huis ten Dijke. Daarna vertel ik ver de Kerstvled van 1717, die hier heeft huisgehuden. We eindigen p de zeedijk, waar we naar de Klutenplas gaan, f naar het mnument. Het is iets te kud vr de tijd van het jaar, maar de zn schijnt. Met een fleecejas is het ged uit te huden p de Deker, de fluisterbt van Het Grninger Landschap, die in de zmermaanden twee keer per week ver het Zuidlaardermeer vaart. De pvarenden zijn in gede handen. Schipper Willem Zevenberg zit aan het rer, terwijl gids Jan Stevens tekst en uitleg geeft ver natuur en cultuur. De stemming is ged en wrdt alleen maar beter wanneer Stevens schuin tegenver de pstapplaats, de eerste bezienswaardigheid laat zien. Hij wijst naar een pening in het struweel. Puntig afgeknaagde takjes verraden de aanwezigheid van de bevers die hier hun burcht hebben. Waarschijnlijk zijn de knaagspren het enige dat we van deze bevers zullen zien, zegt hij. Ze huden zich bij daglicht verbrgen. Het Zuidlaardermeer is een prachtig natuurgebied, dat k dr watersprters wrdt gebruikt. De bten kmen weleens vast te zitten, want het meer is erg ndiep. Op veel plekken staat minder dan dertig centimeter water, vertelt Zevenberg in de bt. Vastlpen zal hem niet snel gebeuren. Enerzijds kent hij het Zuidlaardermeergebied p zijn duimpje, anderzijds is de Deker, een uitstekend nderhuden Giethrnse punter, gebuwd vr ndiep water. We hebben maar een halve meter water ndig nder de kiel. Willem Zevenberg: De bever is hét hgtepunt van nze excursie. Op het water vrmen Stevens en Zevenberg een perfect team. Op de beg zit k scheepshnd Sally. Net als de pvarenden geniet ze van de laatste znnestralen, als de bt het kanaal bij Wlfsbarge pvaart. In de vgelkijkhut geeft Stevens niet alleen uitleg ver wat hier rndvliegt. Hij vertelt k he het natuurgebied tt stand kwam en he het wrdt beheerd. De deelnemers luisteren gebeid en genieten ndertussen van het landschap en de avndzn. Terwijl de Deker kers zet naar het pstappunt maakt Stevens de bezekers weer attent p de knaagspren langs de ever. En dan, terwijl iedereen naar de ingang van de beverburcht tuurt, tnt de bewner van de burcht zich verderp in het water. De bever is tch wel hét hgtepunt van nze excursie, zegt Zevenberg. Bij het aanmeren wrden Stevens en Zevenberg uitbundig bedankt dr de pvarenden. Ze hebben hen een heerlijke avnd bezrgd met mi weer, mie verhalen en een Zuidlaarder bever p de kp te. GOLDEN RAAND

9 Gidsen van kinderen Wat geeft ng meer vldening dan het gidsen bij excursies van Het Grninger Landschap? Het gidsen van kinderen, weet Emma Zrgdrager. Zij verzrgt sinds zeven jaar jeugdexcursies en -activiteiten in het Leekstermeergebied en het Westerkwartier. Het met leuk en beiend zijn, zegt Zrgdrager. Dat is vr kinderen veel belangrijker dan exact te weten welk beestje in het net zit f van welk dier het bt is dat uit de uilenbal kmt. Als het leuk is, dan kmt de kennis vanzelf. Kennis was vr Zrgdrager de reden waarm ze gids werd. Ik wilde meer van vgels weten en deed daarm mee aan een excursie van Het Grninger Landschap. De gids vertelde dat hij en zijn cllega s mij veel wilden leren, maar dan mest ik k zelf gaan gidsen. Z ben ik bij het team Leekstermeer gekmen. Emma Zrgdrager: Het met leuk en beiend zijn. Het anim bij de jeugd is grt. Onder begeleiding kunnen ze sltje vissen, uilenballen uitpluizen en vgelkastjes maken en phangen. In het vrjaar en de zmer wrden de activiteiten vaak gerganiseerd vr schlkampen. Leuke belevenissen zijn er vlp, k vr de gidsen van dienst. Bij het uilenballen pluizen wilde één van de meisjes de ballen niet aanraken, mdat ze zeker wist dat het pep was. Pak dan maar een ander balletje, zei ik ten. Dat heeft ze ten gedaan. Bij het sltje vissen, was een meisje nder de indruk van het schrijvertje dat ze had gevangen. Die kan ged zwemmen, hij heeft vast zwemdiplma A, zei ze. Zrgdrager merkt wel dat leerlingen van middelbare schlen meilijker zijn te bereiken. Maar met veel leuke en beiende natuurbelevenissen p jnge leeftijd, kmt die interesse later weer terug. Gek p Ewsum Gidsen Dick Wijchgel en Kees Geut kijken uit ver de dnjn van Ewsum. Het is het laatst vergebleven nderdeel van de r sprnkelijke brg. De twee gidsen vinden het precht jammer dat de brg niet meer bestaat. In de 19e eeuw is de brg in de uitverkp gezet dr de laatste bewner, zegt Wijchgel met een bijna verblgen tn in zijn stem. Tch zijn ze het erver eens dat er vlp fraais is vergebleven. Het landged ziet eruit m dr een ringetje te halen. Dat is te danken aan de inzet van de mensen van WerkPr die de tuinen en gebuwen piekfijn nderhuden. Over de blemen en planten kunnen Wijchgel en Geut niet veel vertellen. Geut: Gelukkig kunnen we daarvr terugvallen p Kees Grenendijk. Hij weet alles ver de tuinen. Sinds krt geven Wijchgel en Geut rndleidingen ver het terrein. Een bezek aan Ewsum is een tcht dr de geschiedenis van de strijd tussen Grningen en Ommelanden. Een geschiedenis die vr Ewsum in de 14e eeuw begint. Geut vertelt er vl vuur ver. Hij maakt er geen geheim van dat hij graag mensen uit de buurt rndleidt. Die kennen de plaatselijke geschiedenis. Ik kan dan znder erver na te denken ude plaatsnamen en Grningse wrden gebruiken. Maar iedereen is welkm, benadrukt hij. Hebben we bezekers van buiten de prvincie f zelfs uit het buitenland, dan vertellen we extra achtergrndinfrmatie. He dan k, is het een verhaal van rlg en geweld, van bedrg en van beren die in een rijke familie truwden vr eigen gewin. Wijchgel en Geut zijn lid van de Histrische Vereniging Middelstum. Vanuit die interesse zijn ze gek p Ewsum. De liefde vr dit fraaie landged was hun drijfveer m gids te wrden. Hun excursies bevatten wetenswaardigheden waar je zelfs met het geschiedenisbek vr je, niet snel achter kmt. Als tip geeft het tweetal mee dat het zeker de meite waard is het landged bij vlle maan m middernacht te bezeken. Wijchgel: Vlgens de verlevering rijdt Onn van Ewsum dan te paard ver de prijlaan. Hij heeft nit afscheid kunnen nemen van zijn bezit. Gids wrden? Kijk p pagina 21. Het Grninger Landschap is altijd p zek naar nieuwe vrijwilligers. Wilt u een steentje bijdragen, vul dan deze bn in. WORD VRIJWILLIGER VAN Tekst Add van der Eijk Ftgrafie Omke Oudeman, Silvan Puijman, KINA Klein maar waardevl Bewners van de Harense wijk Osterhaar mgen van geluk spreken. Vlak naast hun wijk ligt het mie natuurgebied de Osterplder, waardr deze wandeling van circa 2,5 kilmeter vert. De wandeling start aan het einde van de Oude Middelhrst. Onderweg ligt een natuurparel: een geplagd weiland bmvl bijzndere planten. Wie het klaphekje bij binnenkmst van de Osterplder pent, betreedt een nalledaags stukje Grningen. Misschien wel één van de meest bijzndere percelen van Het Grninger Landschap. Het is klein - ng geen tweehnderdvijftig meter lang en zestig meter breed - maar uiterst waardevl. Een leek lpt er z vrbij. Begrijpelijk. De weilanden links en rechts van het pad gen nageneg identiek. Beide staan vl met planten. Een pdracht: bekijk de percelen ged, en ntdek de verschillen. Links wint duidelijk p natuurpunten. Wie namelijk ged kijkt, ziet links meer kleur en variatie, dus meer plantensrten. Sterker ng: het is een btanische briljant, waar tientallen zeldzame planten greien. Zegges bijvr beeld, in verschillende srten en maten, zals snavelzegge, draadzegge en blauwe zegge. De grene sprieten van zegges lijken p ddgewne grasplanten, maar zijn het zeker niet. Ze zijn kritischer, en dus zeldzamer. Kleurrijker zijn de gele bterblemen en het meraskartelblad met zijn lichtpaarse blemen. Er staat k knlrus, veenpluis en watervilier, levende bewijzen dat dit natuur uit de buitencategrie is. Dat de zeldzame planten juist hier greien, is geen teval. Rnd de eeuwwisseling heeft Het Grninger Landschap dit kleine perceel afgeplagd. Machines schraapten de bvenste humuslaag eraf. Een vedselarme bdem bleef achter, een ideale ndergrnd vr zeldzame planten. De bdem blijft BON Op pad GOLDEN RAAND

10 bn Het Grninger Landschap is altijd p zek naar nieuwe vrijwilligers. Wilt u een steentje bijdragen, vul dan deze bn in. Ja, ik wil vrijwilliger wrden van Het Grninger Landschap Naam Welke activiteit(en) lijkt u interessant: Activiteiten rganiseren Adres Pstcde Peilbuispnemen Jeugdbswachter Gastheer/-vruw in bezekerscentrum Wnplaats Telefnnummer Veldwaarnemingen verzamelen Bestuurder Mlenaar / mlengids Schlklassen begeleiden Stuur deze cupn in een envelp naar: Het Grninger Landschap, Antwrdnummer 125, 9750 WX Haren. Pstzegel mag, maar heft niet. Buitenvrijwilliger 9180 arm, mdat Het Grninger Landschap het grasland ieder jaar in augustus laat maaien. Het maaisel wrdt afgeverd. Waterkraan Terug naar het klaphekje. Kijken we naar rechts, dan zien we k daar planten. Prachtige exemplaren zelfs, zals kninginnekruid, gele waterkers en zmp-vergeetmij-nietje. En planten als wilgenrsje en grte kattenstaart. En tch is het linkerperceel waardevller. Waarm? Omdat vedselarm schaars is. Vedselrijke natuur hebben we in Nederland in vervled. Dr het vermatige gebruik van kunstmest is de bdem in grte delen van het land drdrenkt met vedingsstffen. Een feest vr landbuw, brandnetels en pitrus, maar meraskartelblad met er niets van hebben. De plant is een pietje-precies. Ze verkiest niet alleen een arme bdem, maar velt zich alleen thuis in terreinen die s winters nder water lpen. Ok dat is in de Osterplder het geval. Sinds een paar jaar kan Het Grninger Landschap er zelf de waterkraan aan- en uitzetten. Dat maakt een natuurlijk waterpeil mgelijk. Net als in de echte natuur gaat s winters het waterpeil in de Osterplder mhg. Dan is het er nat en zmpig. De weilanden staan plasdras f zelfs helemaal blank. Ideaal vr watervgels. Kuifeenden, tafeleenden, ganzen: p de plassen wemelt het ervan. Na de winter zakt het peil langzaam. De plassen drgen p, zdat een slikkig gebied ntstaat waar weidevgels van prfiteren. Regenwater Een halve meter verschilt het waterpeil. Lang geleden was het verschil veel extremer. Steeg het peil in de Hunze, die destijds langs het terrein krnkelde, dan strmde de beek ver en zette het Hunzewater het gehele beekdal blank. De Osterplder stnd dan nder water, net als de naastgelegen Onner- en Ostplder. De Hunze is inmiddels beteugeld, ingedamd en vastgesnerd. Met man en macht. Maar nu de Hunze det wat we willen, missen we de dynamiek. Verderp, langs het Drentse Diep, het deel van de Hunze tussen het Zuidlaardermeer en de stad Grningen, geeft Het Grninger Landschap het Hunzewater weer de ruimte. In de Onner- en de Ostplder mag het beekwater ver de evers strmen. In de Osterplder hudt Het Grninger Landschap het beekwater juist buiten. Het Hunzesysteem wrdt er nagebtst met behulp van regenwater. Orzaak is de waterkwaliteit. Ok al is de kwaliteit van het Hunzewater de afgelpen peride sterk verbeterd, tch is het water ng te vedselrijk. Eén keer verstrmen, en kritische planten verdwijnen als sneeuw vr de zn. Aan de zuidzijde van het Zuidlaardermeer gebeurde dat recent. Tt vr krt greide daar het zeldzame hgveen-veenms. Het hgwater van vrig jaar januari werd de plant fataal. HAREN De Ree Oude Middelhrst START OOSTERPOLDER Ruigelaan Waterhuizerweg N860 Dctr E.H. Ebelsweg Waterhuizerweg HARENER WILDERNIS N860 GOLDEN RAAND

11 bn Het Grninger Landschap is p zek naar: Enthusiaste vrijwillig medewerkers OPROEP Deze Glden Raand staat brdevl verhalen ver de vrijwillig medewerkers van Het Grninger Landschap. Bent u geraakt dr het aanstekelijke enthusiasme, en wilt u zelf een bijdrage leveren, dan kan dat. Graag zelfs. Enthusiaste nieuwe medewerkers die zich in willen zetten vr één van nze teams van vrijwillig medewerkers binnen Het Grninger Landschap, zijn van harte welkm. Veenmssen Wat in het waardevlle perceel k greit, is veenms. Her en der ligt het als grene kussentjes p de grnd. Op het eerste gezicht geen bijznder aantrekkelijk gezicht. Maar fascinerend is de plant zeker. Er bestaan meer dan hnderd srten, waarvan er hier zeven zijn gevnden. Dat is veel. Veenmssen herkennen is specialistenwerk. De minieme verschillen zijn enkel met een micrscp te ntdekken. Bijznder aan veenms is dat het water pzuigt, wel vijfentwintig keer zijn eigen gewicht. De plant greit van bven aan, aan de nderkant sterft het af. Z ntstaan bulten, alsmaar grter, ttdat het alles heeft verwekerd. Weinigen beseffen de waarde van dit plantje vr ns land. Nederland is erdr gevrmd. Letterlijk. Steden als Amsterdam staan ng steeds bvenp een dikke laag veen. Maar k figuurlijk. Eeuwenlang was turf - ftewel gedrgd veen - dé energiebrn van ns land, vergelijkbaar met de lie van nu. De petgaten, de mijnen van destijds, liggen als stille getuigen in de Osterplder. Ze zijn intussen dichtgegreid en verwekerd met essen. Waar in het verleden de veenarbeiders zwegden, staan nu de bmen schts en scheef in de zmpige bdem. Aan de verzijde van de Dr. E.H. Ebelsweg, in de Onnerplder, heeft Het Grninger Landschap recent een aantal nieuwe petgaten laten uitgraven. Een stap terug in de tijd. Gebeurt er verder niets, dan staat er ver vijftig jaar weer bs. De petgaten trekken vgels aan. Blijkbaar was dat vreger k het geval. Vgelbschjes, heet het gebied p ude kaarten. Statige brg In de tijd van de turfwinners stnd in de naastgelegen wijk Osterhaar een statige brg, de Mickelhrst geheten. De Ruigelaan, nderdeel van de wandeling, was één van de tegangswegen. De brg stnd hg en drg. Op een zgeheten hrst, vandaar de naam. Ermheen lag een dik pakket veen. Ok al is de brg rnd 1860 afgebrken, tch is het verleden hier niet ttaal verdwenen. Straatnamen verwijzen ernaar, zals het Jufferspad en het Jnkerspad. Ok de eendenkien, die hrden bij de Mickelhrst, staan er ng. Met eendenkien maakten de brgeigenaren de waardelze natte grnd ng enigszins rendabel. De gevangen vgels gingen in de verkp. De eendenki in de Osterplder, die mmenteel als striveld dient vr het crematrium, is als kirelict bewaard gebleven. Er staan fraaie eikenbmen, zwarte elzen en sleedrn. De vgels die deze herfst in de zmpige Osterplder neerstrijken, heven niet bevreesd te zijn. Zij vallen niet ten pri aan de kiker, maar mgen ngestrd de waardevlle planten van de Osterplder begrazen. In deze Glden Raand zit een bn, waarmee u zich kunt pgeven. Vink één f meerdere taken aan. U verplicht zich tt niets. Siemie Zandvliet, cördinatr medewerkerszaken, zal cntact met u pnemen m uw wensen en mgelijkheden dr te nemen. In verleg met het team beslist u uiteindelijk zelf, he vaak en bij welke taken u wilt wrden ingezet. Heeft u vragen, dan kunt u bij Siemie Zandvliet terecht: tel.: , s.zandvliet@grningerlandschap.nl. Wij zeken medewerkers vr de vlgende functies: Activiteiten rganiseren Vind je het leuk m bezekers wegwijs te maken in het mie Grningse landschap? Meld je dan aan als gids. Gidsen zijn er binnen Het Grninger Landschap in alle srten en maten: van gidsen van jeugdactiviteiten tt natuurexcursies, van rndleidingen p landgederen tt schippers p bten. Een aantal teams is k druk dende met het begeleiden van schlklassen. Peilbuispnemers Wil je p gezette tijden een mie wandeling maken dr een terrein van Het Grninger Landschap? Wrd dan peilbuispnemer, waarbij je nderweg de waterstanden nteert. Leuk én zinvl vr het beheer van het natuurgebied. Jeugdbswachters Ben je tussen de twaalf en achttien jaar en gek p de natuur? Meld je aan als jeugdbswachter. Dan help je bij het mnitren van dieren en planten, het beheren van de landgederen en het rganiseren bij evenementen. Er zijn ng een paar gebieden, met name in het Westerkwartier, waar we jeugdbswachters kunnen gebruiken. Gastheren/-vruwen in bezekerscentra Vind je het leuk m bezekers te begeleiden in één van de drie bezekerscentra? Wrdt dan gastheer/-vruw en run één f meer dagdelen per maand zelfstandig het centrum. Je heet bezekers welkm, hudt een gje in het zeil in de tentnstellingsruimten, runt het winkeltje en beantwrdt vragen. Veldwaarnemingen verzamelen Wrd je enthusiast van plantengrei, vlinders, libellen f vgels? Help dan m de natuur in de natuurterreinen in kaart te brengen. Het Grninger Landschap heeft veldwaarnemingen ndig m het natuurbeheer te tetsen. Bestuurders Heb je zin m mee te helpen een team te laten draaien? Geregeld kmt er een plaats vacant vr bestuursfuncties zals vrzitter, secretaris en penningmeester. Mlenaars en mlengidsen Wil je actief zijn bij een mlen? Meld je dan aan als mlenaar f mlengids. Mlenaar wrden vergt een lange pleiding. Mlengidsen krijgen een krte cursus van het Grninger Mlenhuis. Bij smmige mlens zijn k bakkers en nderhudsplegen actief. Schlklassen begeleiden Vind je het leuk m de verwndering van kinderen te zien? Help dan met het pzetten en/f begeleiden van schlklassen. Een aantal teams zet een schlenprgramma p. Buitenvrijwilligers Wil je de handen uit de muwen steken in de natuur? Help ns dan als buitenvrijwilligers met sneien, sneien, wieden, bmen kntten en andere werkzaamheden. Wij vragen van u: - Enthusiasme vr natuur en cultuurhistrie Wij bieden: - Prettige cllega s m mee samen te werken - Een leuk team, waarin de leden veel eigen verantwrdelijkheid hebben - Instructie en pleiding - Verzekering - Onkstenvergeding - Jaarlijks een dag vr alle vrij willigers van Het Grninger Landschap GOLDEN RAAND

12 Wilma Slbbe: We hebben allemaal een vlindercursus gevlgd. Vr veel mnitringswerk hef je truwens geen specialist te zijn. En mcht het ndig zijn, dan verzrgen we cursussen m de kennis bij te spijkeren. Vrijwillig de natuur in kaart brengen Tekst Add van der Eijk Ftgrafie Omke Oudeman, Silvan Puijman Veldwaarnemingen verzamelen is liefdewerk ud papier. Wat we in Nederland weten ver wat er buiten greit en bleit, hebben we grtendeels te danken aan vrijwilligers, die - weer f geen weer - de natuur intrekken m natuurgegevens te verzamelen. Afgelpen vrjaar zagen zij de natuur laat p gang kmen. De bredende vgels, de vlinders: dr het slechte weer begn het seizen drie tt vier weken later dan nrmaal. He bijznder mnitren is, ervaren we half juni. Het is zaterdagchtend, acht uur s chtends. In de Ostplder lpen Els Heijman en Hein Alting, beide vrijwilliger van Het Grninger Landschap. De zn schijnt, de weidevgels jubelen. Hg in de lucht zingen veldleeuweriken, grutt s en tureluurs vullen het vgelcncert aan. Hr je dat? zegt Heijman plts. Klktikken heet dat, het typische geluid van een watersnip. De snip scheert vrbij, met een snelle vleugelslag. Heijman is verheugd. De watersnip is nieuw vr ns. De vgel bredt hier dankzij de vernatting. Wat Heijman en Alting hier den? Ze brengen de weidevgels in kaart. Nauwgezet, elke keer p exact dezelfde wijze. Alting: Dit is ns zesde jaar p rij. Tijdens het bredseizen gaan we vijf chtenden p stap, telkens dezelfde rute. Anderhalf uur duurt ns rndje. We gaan altijd, weer f geen weer. Dit vrjaar werkte het weer niet altijd mee. We hebben in de ku gelpen, met strmende regen. Dr het weer begn het bredseizen laat, wel drie tt vier weken later dan nrmaal. Ze kennen het terrein inmiddels dr en dr. Diverse keren valt het wrd ns. Daar zijn nze Bruin zandgje kuifeenden, zegt Alting halverwege de wandeling. Dit is ns gebied, ns territrium, zeggen we wel eens, vult zijn cllega aan. Ze genieten zichtbaar. Dit is tch prachtig. Al die vgels m je heen. Z klnk het platteland vreger, ten ik jng was. Alleen de patrijzen mis ik. Datumgrenzen Onderwijl tekent Heijman de waarnemingen in p een kaart. De graspiepers, de gele kwikstaarten, de tureluurs: allemaal krijgen ze met ptld een cde. De drie schleksters, die vr nze veten wegrennen, niet. Die zijn al klaar met breden. Elke Grutt Els Heijman: Dit is ns gebied, ns territrium. srt heeft zijn eigen bredtijd. De wulp als eerste, die begint al half maart. De gele kwikstraat begint pas een maand later met eieren leggen. Territria intekenen blijkt niet eenvudig. Niet alleen het herkennen van weidevgels en datumgrenzen spelen een rl, k f de weidevgel territriaal gedrag vertnt. Neem de grutt bven ns, die is enrm aan het alarmeren. Dan heeft hij jngen, legt Heijman uit. Thuis vert ze alles in p de cmputer. Die gaat dan aan het einde van het bredseizen rekenen, en bepaalt heveel territria er van welke vgels zijn. Dat scheelt een hp werk. Vreger deed ik alles met de hand. Heijman en Alting pereren niet alleen. In heel Nederland lpen hnderden vrijwilligers hun rnde, al vele jaren. Z wrden trends zichtbaar, en weten we dat de landelijke weidevgelstand schrikbarend afneemt. Vr de Ostplder is Heijman niet ntevreden. Het beweiden werpt zijn vruchten af. Ok het vernatten van percelen det de weidevgels ged. Beheerplannen In heel Grningen verzamelen tientallen vrijwilligers natuurgegevens vr Het Grninger Landschap. Niet alleen van weidevgels, k van planten, vlinders, zgdieren, insecten, nem maar p. Elders in deze Glden Raand vertelt Matty Ellens ver de braakballen die ze bijna dagelijks pluist. In datzelfde artikel zijn Antn en Jannie van Hemmen enthusiast ver het pnemen van waterstanden in het Rietdiepgebied. Al deze gegevens kmen terecht bij Bert Speelman, medewerker beheeradministratie van Het Grninger Landschap. Hij slaat ze p, digitaal. In zijn cmputer bevindt zich inmiddels een duizelingwekkende heveelheid natuurwaarnemingen. Een Els Heijman (l) en Hein Alting kstbare schat, stelt hij. Veldwaarnemingen zijn van wezenlijk belang. Znder die data kunnen we niet berdelen f we nze natuurdelen realiseren. Vr al nze terreinen stellen we beheerplannen p, met delen vr de kmende achttien jaar. Om de zes jaar evalueren we. Maar dan meten we wel weten wat er greit en bleit. Vr het mnitren is Het Grninger Landschap grtendeels afhankelijk van vrijwilligers. Speelman remt de kennis en het enthusiasme van de veldmedewerkers. Daar zitten ware natuurspecialisten bij, die alles weten van mssen f nachtvlinders. Echt nbetaalbaar, wat zij aan data verzamelen. Mi weer-mnitren Wilma Slbbe heeft het ged geregeld. Waar de weidevgeltellers vreg in de chtend, en zelfs bij slagregens p stap gaan, mag zij alleen bij mi weer naar buiten. Keiharde arbeidsvrwaarden: de zn met schijnen, geen harde wind, geen regen en een temperatuur bven de zeventien graden Celsius. Slbbe telt namelijk vlinders, en die vliegen alleen dan. Menig telrnde ging afgelpen vrjaar niet dr. Het was een slecht vlindervrjaar. April en mei waren erg kud en nat, zegt Slbbe. Het vlinderen gebeurt dr een team van acht vrijwilligers. Bij terbeurt lpen ze met z n tweeën een vaste rute. Onderweg schrijven we p welke vlinders we tegenkmen. We nteren de srt en de heveelheid. Een vlindernet nemen we mee, maar we vangen alleen als we een vlinder niet herkennen. Dat gebeurt weinig. Z meilijk is het niet. Je hebt het vrij snel nder de knie. Bvendien hebben we allemaal een vlindercursus gevlgd. Achttien Geduld en getuur Een gedreven veldwaarnemer is K Veldkamp, vrijwilliger bij het Dllardteam. Hij is vaak in de Kiekkaaste en in de vgelkijkhut bij Plder Breebaart te vinden. Daar inventariseert hij vgels en leest hij ringen af. Een geduldklus. Turen en ng eens turen dr mijn telescp. Urenlang, ttdat ik de cdes heb ntcijferd en pgeschreven. Hartstikke leuk werk. Vijftien jaar de ik het inmiddels. Heveel ringen ik heb afgelezen? Dat lpt in de tienduizenden. Wulp vlindersrten staan p de ttaallijst, waarvan het bruin zandgje vlgens Slbbe het meest vrkmt. Het is een karakteristieke vlinder vr het zandige terrein. Sms vliegen wlken van zandgjes en kevinkjes dr elkaar. Niet te tellen. Welke vlinders je ziet, verschilt sterk per peride. Het ranjetipje en de citrenvlinder vliegen vreg in het vrjaar. Kevinkjes kmen pas in de zmer. Het mnitren gebeurt nder meer in het kader van een vlindercnvenant, dat Het Grninger Landschap als één van vele partijen begin deze eeuw ndertekende. Wilma Slbbe GOLDEN RAAND

13 Reeën kijken Het Zuidelijk Westerkwartier is een hutsingellandschap. Daar hren reeën in thuis. Martha van der Veen, vrijwilliger van Team Zuidelijk Westerkwartier, hudt ze in de gaten, net als de andere zgdieren. Eekhrns, knijnen, hazen: alles schrijft Van der Veen p tijdens haar wandelingen dr Cendersbrch, Iwema Steenhuis en andere bspercelen van Het Grninger Landschap. Elke dnderdag lpt ze een rnde, samen met haar teamgent. We genieten. Geweldig vind ik het. Ik ben een Dankzij Veldkamps getuur en geduld, weten we niet alleen welke vgels er zitten, maar k waar ze vandaan kmen en waar ze heen vliegen. Z blijken veel Breebaartse kluten in Spanje geringd. Van de brandganzen kmt een gedeelte uit Spitsbergen, Plder Breebaart Reekalf echt buitenmens, als klein meisje al. Over de zgdieren heeft ze ged nieuws: Met de reeën gaat het bijznder ged. Vr de raynbeheerder huden we een vinger aan de pls. Neemt het aantal reeën af, dan krijgt hij dat meteen te hren en kan hij daar zijn vrdeel mee den. Haar liefde vr de natuur wil ze graag delen met anderen. Daarm is ze tevens gids bij het team. Tijdens excursies weet ik precies waar de zgdieren zitten. Ze zijn precies p tijd, zeg ik dan. We hadden ze besteld. en een deel uit Siberië. Speciale vrkeur heeft Veldkamp vr de lepelaars. Daar trek ik altijd een uurtje vr uit. In Plder Breebaart lees ik er jaarlijks z n tweehnderd af. Smmige lepelaars km ik al zeven jaar achter elkaar tegen. Omdat hij er tch geregeld zit, zrgt Veldkamp dat de kijkhutten schn blijven. Ik heb die taak p me genmen. Het was er vaak een rmmeltje. Mensen lieten er rtzi achter. Ik haal er elke keer even de veger dr. Veldkamp heeft Plder Breebaart zien veranderen. Ten hij vijftien jaar geleden als vrijwilliger begn, was het ng grasland. Nadat het zeewater dr de dijk de plder binnenstrmde, transfrmeerde het gebied. Fantastisch. Het aantal steltlpers nam enrm te. Mijn ringgegevens geef ik dr aan diverse instanties. Later krijg ik dan terugmeldingen. Mijn gudplevier is bijvrbeeld gezien bij Parijs. Nestkasten Ringen det Veldkamp zelf niet. René Osterhuis wel, vral in het Zuidelijk Westerkwartier. Naast zijn baan als raynbeheerder bij Het Grninger Landschap is Osterhuis k een fanatieke vrijwilliger. Een kleine greep uit het vrijwilligerswerk: hij vangt vgels met mistnetten m ze te ringen, hij brengt net als Heijman en Alting bredvgels in kaart en hij bekijkt dagelijks minstens twaalfhnderd ft s, gemaakt met een camera. Op de ft s zekt hij naar geringde huismussen. Mijn werk en vrijwilligerswerk lpen een beetje in elkaar ver. Ik weet sms niet waar het ene begint, en het andere phudt, zegt hij. Bijznder is Osterhuis nestkastenprject in Nanninga s Bs. Vijftig hangen er, die hij met zijn vader in het bredseizen elke tien dagen cntrleert. Er breden klmezen, pimpelmezen en bnte vliegenvangers. We kijken naar het bredsucces. Alles nteren we: wanneer ze breden, heveel eieren, breden ze één f twee keer. Omdat dit prject lpt in heel Nederland kan ik de gegevens vergelijken met bssen elders. De kwaliteit van het bs blijkt ged. Als beheerder ben ik daar blij mee. Het geeft aan dat het natuurlijk bsbeheer, met veel variatie en dd hut, succesvl is. Ok Osterhuis merkte de late start van het bredseizen. Wel drie tt vier weken, schat hij in. De eerste lading zangvgels is inmiddels uitgevlgen. Maar ze gien het bijltje erbij neer, en beginnen geen tweede leg. Een kleiner aantal klmezen gaat de winter in. Grte kans dat nze vrijwilligers vlgend jaar minder klmezen aantreffen tijdens het tellen van bredvgels. Ok de natuur in kaart brengen? Kijk p pagina 21. Klmees Tekst Jeren Schndergang Ftgrafie Omke Oudeman Peter Sekeris, vrzitter van Leekstermeerteam: Natuur blijft nze cre business Bij vrijwilligerswerk vr Het Grninger Landschap denken veel mensen aan het gidsen van excursies. Maar k binnenshuis wrdt belangrijk werk verzet. Dat k de bestuurlijke taken veel vldening pleveren, weet Peter Sekeris, vrzitter van het vrijwilligersteam Leekstermeer. Als je zelf het veld niet ingaat, met je geen vrzitter wrden van een vrijwilligersteam. Peter Sekeris, vrzitter van het vrijwilligersteam Leekstermeer, is hier stellig in. Heb je geen affiniteit met de natuur f met cultuur, dan kun je niet meewerken aan het ntwikkelen van prgramma s en excursies f begrijpen welke zaken de andere teamleden bezighuden. Zelf is hij een grt liefhebber van de natuur rnd het Leekstermeer. Gek p vgels, maar vral gefascineerd dr libellen. Het team Leekstermeer is klein met twaalf vrijwilligers. Sekeris: Met deze grep kunnen we net aan nze excursies bemannen. Maar dan met er niets misgaan. Ons team kan ng wel wat vrijwilligers gebruiken. Als vrzitter ziet Sekeris dat er k vrdelen aan een klein team kleven. Iedere twee maanden kmen we bij elkaar in Lettelbert. Ik zit dan een vergadering vr waarin we de afgelpen excursies evalueren en de kmende excursies vrbeschuwen. Met z n kleine club ben je heel effectief bezig. Andere teams zijn een stuk grter. Als vrzitter ben je dan druk dende met de rganisatiestructuur. Vr hen is het veel lastiger m even snel met het hele team te vergaderen. Geen prtcllen Ten Sekeris als vrijwilliger bij team Leekstermeer kwam, had de tenmalige vrzitter de taak tijdelijk p zich genmen. Drie jaar geleden nam Sekeris het stkje ver. Hij heeft er nit spijt van gekregen. Het is belangrijk m als vrzitter niet in prcedures en prtcllen te verzanden. We hebben als team een praktische insteek en krijgen gelukkig van Het Grninger Landschap grte vrijheid in het nemen van beslissingen. Natuur blijft nze cre business. Als vrzitter van het team heb je de taak m de nderlinge sfeer ged te huden. Zijn er prblemen, dan vel ik me medeverantwrdelijk m de scherpe kantjes eraf te krijgen. Daarnaast prbeer ik richting te geven aan verstijgende nderwerpen, zals werving, selectie en begeleiding van nieuwe vrijwilligers. Aspirant bestuurders Het Grninger Landschap zekt vrijwilligers. Als het aan Sekeris ligt, zitten daar k liefhebbers bij die niet alleen graag het veld intrekken, maar k affiniteit hebben met rganiseren en besturen. Vr die aspirant bestuurders heeft hij een belangrijke bdschap: Bedenk dat je allemaal vrijwilliger bent. Je bent als vrzitter geen leidinggevende, maar eerder een bindende factr met een ged gevel vr verhudingen en een talent vr het plssen van prblemen. Maar uiteindelijk draait het allemaal m het team. Je spant je immers gezamenlijk in m mensen een mi prgramma met spannende excursies te bieden. Bestuurder wrden? Kijk p pagina 21. GOLDEN RAAND

14 Tekst Lek Mulder Ftgrafie Omke Oudeman Het verhaal van de mlens met verteld wrden De wieken van Grningse mlens draaien niet alleen dr de wind, maar k dankzij de tmelze inzet van vrijwillig mlenaars, mlengidsen, nderhudsplegen, gastgevers en bakkers. Twaalf mlens heeft Het Grninger Landschap in bezit. Van drie nieuwe aanwinsten, namelijk de mlens in Wltersum, Thesinge en Mensingeweer, vertellen de vrijwilligers ver hun werk en mlen. Dertien jaar was Sietse Pt ten hij in 1980 vr het eerst p de mlen Fram in Wltersum kwam. Een paar dagen later was hij er weer en na een psje bracht hij er elk vrij mment dr. Inmiddels is de mlen znder Sietse Pt en Sietse Pt znder de mlen niet meer denkbaar. Het is de rust en de ntspanning die ik er vind, verklaart Pt zijn band met de Wltersumse mlen, gelegen pal achter de dijk van het Eemskanaal. Hier, mgeven dr de zachte geur van hut, is hij weg van de drukte van alledag. Het trapje p, de huten deur dr van de hutzaag-, kren- en pelmlen, staat gelijk aan een zevenmijlspas terug in de tijd. Wanneer we de kffiezetter en het beeldschermpje wegdenken had het evenged achttienhnderdzveel kunnen zijn. Alles werkt zals het it is bedacht en alles verkeert in riginele staat. Want dat vinden Pt en zijn drie cllega-mlenaars belangrijk: We willen het z authentiek mgelijk huden en de sfeer van ten bewaren, zegt Pt. Niemand die zich erver verbaast dat Pt en zijn cllega-mlenaars de mlen Fram na al die jaren als hun kindje zijn gaan zien. Sietse Pt (l) en Peter Heidema Mlen Fram in Wltersum Fram betekent verigens vruitgang, in het Nrs. De recente verdracht van de mlen van Mlenstichting Fiveling naar Het Grninger Landschap was een hele stap. Pt en de zijnen zien de vrdelen wel en ze staan vlledig achter de delstelling van de nieuwe eigenaar: instandhuding van de mlen, zwel buwkundig als financieel. Dat de in 1867 gebuwde en in 1980 gerestaureerde achtkante bvenkruier de meite waard is, mag duidelijk zijn. Het is één van de weinige hutzaagmlens van ns land en samen met een exemplaar in het Friese Birdaard de enige mlen die zaagt, pelt én maalt. De mlenaars van Fram prberen de mlen zveel mgelijk pen te stellen. Met hun vieren en een nieuwe leerling-mlenaar is het allemaal te den, maar wanneer mensen als gids p de Fram willen kmen werken, dan zijn ze zeker welkm, laat Pt weten. In elk geval staan p zaterdag de deuren pen. Pt: Uiteraard den we dit werk k vr het publiek. De mlen is nderdeel van de gemeenschap. Iedereen met hier kunnen kmen kijken. Jan Mllema: Ik wil de interesse vr de mlen aanwakkeren. Mlen Germania in Thesinge Deur ls s Zmers ntneemt het bladergren het zicht erp, maar staand p de stelling van Fram is de mlen Germania in het nabijgelegen Thesinge te zien, hemelsbreed misschien een kilmeter f zes verderp. Daar is het mlengids Jan Mllema die sinds 2006 heel wat van zijn vrije uren in de mlen steekt. Dat det hij samen met drpsgent Anne Ridder, die vrig jaar zijn mlenaarsdiplma behaalde. De vrbije jaren was het du bijznder druk met de mlen, want Germania is van de fundering tt de nk gerestaureerd. Een peratie die in 2011 is vltid. De hele kap is eraf geweest. Een gevaarte van twaalf tn, vertelt Mllema. Dat mest k wel, want de zaak was ged verrt. De huidige mlen dateert van In dat jaar werd de grndzeiler vijf ellen verhgd en kreeg Germania naast de maalstenen, k ng twee pelstenen. De laatste mlenaarsfamilie Omkes gaf er in 1968 wegens geldgebrek de brui aan en deed de verwaarlsde mlen ver aan de gemeente Ten Ber, die p zijn beurt Germania verdreg aan Mlenstichting Fiveling. Onlangs werd Het Grninger Landschap de eigenaar. Als buurman had Mllema zicht p de mlen en de staat ervan was hem een drn in het g. Uiteraard was ik blij met de pknapbeurt, maar ik vnd dat er meer mest gebeuren. Die deur mest ls, we hebben het hier wel ver een mnument, een van de beeldbepalende gebuwen van het drp. Tch maakt Mllema zich zrgen. Al kruipt hij ng even behendig als een jnge vent tussen alle balken en tandwielen in de kp van de mlen dr, er kmt een mment dat dat minder makkelijk zal gaan en iemand anders zijn enthusiasme zal meten drgeven. Ik wil de interesse vr de mlen aanwakkeren, daarm geef ik nder meer af en te les p de drpsschl. Binnenkrt gaan we weer meel malen. Z hpen we de bezekersaantallen te verbeteren en de aanwas van vrijwilligers te stimuleren. Pats. Met de vlakke hand slaat Mllema p de kningsspil, de centrale as van de mlen. Het verhaal van deze mlen met verteld wrden. Mlengidsen deskundige rndleiders Naast de mlenaars, die zich pas z mgen nemen wanneer ze een fficieel diplma hebben behaald, zijn er k meer dan zestig mlengidsen actief p de mlens van Het Grninger Landschap. Ok die gidsen vlgen een cursus zdat ze de bezekers ged kunnen rndleiden. De mlengids-cursussen wrden verzrgd dr het Grninger Mlenhuis, een rganisatie die mleneigenaren ndersteunt. De cursus brengt de vrijwilligers kennis van mlens bij en richt zich vral p gastgeverschap. Hllands Welvaart publiekstrekker dankzij drps enthusiasme Aan enthusiasme geen gebrek in Mensingeweer. Het hele drp is er bij betrkken, zegt Miranda Narld van de Kffie- en Theeschenkerij In de Malle Mlen, gevestigd in de stellingmlen Hllands Welvaart. Op zndagchtend zie je zelfs de drpsgenten met dampende appeltaarten naar de theeschenkerij lpen. Dat was een tijd terug wel anders. Ofschn het Pieterpad dwars dr het drp lpt en Mensingeweer langs meerdere fiets- en kanrutes ligt, was een kp kffie halen in het drp er niet bij. Drpsbelangen Mensingeweer had wel ideeën vr de mlen en kreeg van de gemeente testemming deze plannen uit te werken. Dat leidde tt een verbuwing en de inrichting van de theeschenkerij, die een heuse publiekstrekker is gewrden. Sinds eind juni valt Hllands Welvaart nder het beheer van Het Grninger Landschap. De stichting Hllands Welvaart, die de theeschenkerij beheert, draagt nu zrg vr al het klein nderhud, ze richt expsities van plaatselijke kunstenaars in, rganiseert cncerten en tneelvrstellingen en leidt bezekers rnd. Het Grninger Landschap is er vr het grte werk. De stichting kan rekenen p de steun van z n veertig vrijwilligers uit het drp die klussen, repareren en bardiensten draaien. Daarnaast zijn er k ng vijf mlenaars. Narld: We zijn er in geslaagd een band tussen de mlen en het drp te scheppen. Spectaculaire straatpera bij Hllands Welvaart De verdracht van de mlen in Mensingeweer van de gemeente De Marne naar Het Grninger Landschap wrdt grts gevierd met meerdere peravrstellingen. Op zndag 22 september vinden twee pera s plaats. De eerste is een kinderpera en heet Mlenmuis. De tweede is een straatpera en heet Mlen, wind en water. Het muziektheater met bijna dertig zangers en acht musici speelt zich af p het veld achter de mlen. In het stuk wrdt de mrd p een mlenaar pgelst dr een jazzy plitie-inspecteur die kritisch gevlgd wrdt dr een rappende jurnalist. Mlenmuis wrdt pgeverd m en uur, de straatpera Mlen, wind en water m en uur. Beschermers van Het Grninger Landschap hebben gratis tegang. Vr meer infrmatie: Medewerker p een mlen wrden? Kijk p pagina 21. Mlen Hllands Welvaart in Mensingeweer GOLDEN RAAND

15 Zndag 22 september SPECIAAL VOOR BESCHERMERS: VIERING 200 JAAR COENDERSBORCH Dit jaar bestaat De Cendersbrch in Nuis 200 jaar. Een ged mment m terug te kijken naar een lange, rijke geschiedenis, maar k m de brg te bekijken. Als Beschermer van Het Grninger Landschap krijgt u een exclusieve rndleiding dr de brg. Dit jaar start een bescheiden verbuwing gericht p een gedeeltelijke penstelling van de brg. Twee stijlkamers in het vrhuis wrden pengesteld vr het publiek. De schuur wrdt ingericht als kleinschalig infrmatiecentrum. Van hieruit gaat ns vrijwilligersteam activiteiten rganiseren. Het verige deel van de brg behudt een wnbestemming. Graag ndigen wij u uit vr een feestelijke viering van 200 jaar Cendersbrch met een unieke rndleiding en vlp infrmatie ver nze plannen. Prgramma 22 september tt uur Rndleidingen dr de brg Optreden grep 7 en 8 Brede Schl uit Nuis.l.v. Erik van Drt Bezichtiging erfgedlgies Kimm Bezek Museum t Rieuw Bezek kerk Nuis Kalender 2014 De nieuwe kalender vr 2014, met prachtige ft s van Gerrit Kiekebs, is nu te bestellen. Prijs vr Beschermers 10, en niet-beschermers 11,50 (excl. 3, verzendksten). Te bestellen telefnisch (050) , per inf@ grningerlandschap.nl en in alle bezekerscentra van Het Grninger Landschap. Jeugdeducatie Het Grninger Landschap kandidaat vr Prvinciale Vrijwilligersprijs 2013 Het Grninger Landschap heeft zich bij de prvincie Grningen aangemeld als kandidaat vr de prvinciale Vrijwilligersprijs 2013, in de categrie Jeugd. We investeren veel tijd en meite in het pzetten van een ged jeugdbeleid. Het Grninger Landschap vindt het belangrijk dat kinderen in cntact kmen met natuur, de natuur leren waarderen en ervan genieten. We prberen niet zzeer kennis ver te dragen maar vral bewndering en verwndering te wekken. In de laatste anderhalf jaar bezeken we basisschlen en bezeken de grepen 6, 7 en 8 van die schlen nze bezekerscentra vr lessen p het gebied van vgeltrek, zgdieren en waterdieren. Ok zijn we de eerste natuurrganisatie in Nederland die begnnen is met jeugdbswachters. Inmiddels zijn er al 26 kinderen als jeugdbswachter in nze terreinen aangesteld! De jury van de prvinciale vrijwilligersprijs kiest in ttaal zes genmineerden vr 3 prijswinnaars. U kunt de jury helpen dr tussen 21 ktber en 3 nvember uw stem uit te brengen p één van de genmineerden p Cultuur in Ketshuys Vanaf september verzrgt Restaurant Ketshuys De Ennemabrgh B.V. p een zaterdag in de maand een culturele avnd. Arnld Veeman, een veelzijdig cmpnist, geeft p 14 september de aftrap. Op 12 ktber verzrgt Ingrid Daniella van der Spel een ftwrkshp. Op 2 nvember kmt het NNT met Mijn Ede dr Marcel Hensema. Kijk p de site van Het Grninger Landschap vr het hele prgramma. Vraf kunt u dineren. De entree vr muziek/theater is 12,50 per persn inclusief een cnsumptie. Beschermers betalen 10, pp, vr diner én muziek/theater betalen Beschermers 25, pp. Recrds vr midzmerfestival Het grtste natuurdespektakel vr gezinnen in Nederland. Dat was het Midzmerfestival in Buitenplaats Reitdiep afgelpen juni met ruim bezekers. Op beide dagen vermaakten de kinderen en hun uders zich met haaientanden zeken, braakballen pluizen, vgels tekenen, buttns maken, brdjes bakken en abseilen. De bekende vgelkenner Nic de Haan presenteerde zaterdag en zndag de vgelquiz BIRD Battle. De winnaars wnnen een verrekijker en willen we k via deze weg feliciteren: Bram Gautier en Jep de Grt. Beide hadden alle zestien vgelsrten ged. Aanpassing Cntributiebijdrage 2014 Dr de hgere ksten vr het behud van natuur en cultuur, het verlagen van subsidie en de lagere bijdragen uit fndsen zijn wij helaas gendzaakt m de jaarlijkse beschermersbijdrage vanaf 1 januari 2014 te verhgen met 2,. De minimale jaarlijkse bijdrage wrdt hierdr 20,. Vr het behud van nze prnkjewailtjes is uw bijdrage van essentieel belang. Uw geld wrdt besteed aan het ntwikkelen, herstellen en in stand huden van het karakteristieke landschap, de natuur en het cultureel erfged in de prvincie Grningen. Wilt u een gift vermaken? Dat kan via rekeningnummer ING ten name van Het Grninger Landschap in Haren. Bij grtere giften kunt u meepraten ver wat we met uw geld den. Vr meer infrmatie daarver kunt u cntract pnemen met Luut Jan Sterenberg via f lj.sterenberg@grningerlandschap.nl Van Lanscht Jubileumbankje van Van Lanscht Bij Buitenplaats Reitdiep staat sinds krt een mie parkbank, geschnken dr Van Lanscht. Op de bank kunnen bezekers heerlijk tt rust kmen. Aanleiding was het 275-jarig bestaan van Van Lanscht. In dat kader wil de bank iets teruggeven aan de maatschappij. Vr elk jaar dat de bank bestaat, wrdt in het land een bank geplaatst. Mei jngstleden werd de bank bij Buitenplaats Reitdiep nthuld dr Gerard Stienstra, senir private banker Van Lanscht Grningen, en Gerbina Rffel, intern relatiemanager Van Lanscht Grningen. Puw Van der Mlen Het Grninger Landschap verwelkmt Puw Van der Mlen als nieuwe vriend. Op de achterpagina vertelt het autbedrijf waarm ze Het Grninger Landschap ndersteunt. Kiwanis Club t Hgeland Kiwanis dneert twee verrekijkers Kiwanis Club t Hgeland in Winsum vindt natuureducatie vr de jeugd heel belangrijk. De serviceclub juicht het cncept van jeugdbswachters van Het Grninger Landschap dan k van harte te. Om de jeugdbswachters te helpen, dneert Kiwanis twee verrekijkers ter waarde van 400,. Kiwanis is een internatinale rganisatie van serviceclubs. Het werk van Stichting Het Grninger Landschap wrdt mede mgelijk gemaakt dr steun van de (lkale) verheid, de Natinale Pstcde Lterij, Vrienden (bedrijven en spnsren) en Beschermers (dnateurs). Stichting Het Grninger Landschap is in bezit van het CBF-Keur, een nafhankelijk keurmerk vr verantwrde werving en besteding van fndsen. GIFTEN EN LEGATEN GOLDEN RAAND

16 Tekst Jeren Schndergang Ftgrafie Omke Oudeman Zndag 13 ktber: Paddenstelendag bij Ennemabrgh Paddenstelen vertellen een verhaal Zndag 8 september Dllardfestival Buitenplaats Reideheve De paddenstelen in het Midwlderbs zijn ppulair. Dat bleek de afgelpen jaren tijdens de Paddenstelendag. Zndag 13 ktber strmt het bs weer vl met natuurliefhebbers, gezinnen met kinderen en verhalenvertellers. Jans Reintke, gids en paddenstelenexpert, heet iedereen nu al welkm. Hij laat mensen graag zien dat paddenstelen spectaculair en verrassend zijn. Paddenstelen vertellen een verhaal, weet Jans Reintke, de nestr van de gidsen in het Midwlderbs. Reintke vindt het dan k geen verrassing dat de paddenstelen in zijn bs sinds een jaar f vijftien razend ppulair zijn. Hr je dat, zegt hij, zijn vinger mhg wijzend. Een zanglijster. Vgels zijn altijd duidelijk aanwezig. Je hrt ze, je ziet ze vrbijvliegen. Vr paddenstelen met je meer meite den. Maar de belning is grt. Zndag 13 ktber ntvangen de vrijwilligers van Het Grninger Landschap wellicht weer duizenden bezekers p het landged Ennemabrgh. Vrig jaar kwamen maar liefst drieduizend mensen p de Paddenstelendag af. Publiekstrekkers waren de paddenstelen, maar k de verhalenvertellers die p verschillende plekken de bezekers vermaakten. Niet alleen de verhalenvertellers, k de paddenstelen vertellen vlgens Reintke mie verhalen. Wat hem betreft zijn paddenstelen spannender dan een ged jngensbek. Als je leert tijdens een wandeling naar de grnd te turen, dan km je vrtdurend verrassingen tegen. Zie je deze ude hutwal? Daar greit de kstgangerbleet. Dat is een paddenstel die parasiteert p een andere paddenstel: de aardappelbvist. Een paddenstel p een paddenstel dus. Reintke hudt even verderp de pas in en wijst naar een dde bmstrnk. Mi hè, zegt hij, terwijl hij naar een aantal felranje blletjes wijst p het hut. Wij nemen dat de blte billenzwam, ik gelf dat de echte naam bledweizwam is. Ze greien p de plekken waar de bast is verdwenen. Gren met witte stippen Reintke zrgt jaarlijks vr de brdjes langs het pad. Een tijdrvende klus, want hij heeft de keuze uit meer dan driehnderd naambrdjes. Tijdens de Paddenstelendag kun je hier als bezeker een stuk f 125 verschillende srten tegenkmen in alle srten en maten. Dr de jaren heen heb ik ngeveer 750 verschillende srten Jans Reintke: Tijdens de Paddenstelendag kun je hier een stuk f 125 srten tegenkmen. geteld in dit gebied: van de traditinele rd met witte stippen-vliegenzwam, tt prachtige kraalzwammen. Ik heb hier k de kpergrenzwam gezien. Dat lijkt net een vliegenzwam, maar dan gren met witte stippen. Als Reintke het ver zijn geliefde paddenstelen heeft, vertelt hij ver het leven: een verhaal van ude vriendschappen, maar k van misbruik en mrd. Hij glundert van de zadelzwam die altijd p dezelfde plek terugkmt en de dlhfzwam die meer dan tien jaar standhudt p dezelfde Prgramma 13 ktber Paddenstelendag 2013 Al decennialang rganiseert het Team Ennemabrgh begin ktber de Paddenstelendag. Zndag 13 ktber staat de prt van de Ennemabrgh weer wagenwijd pen. Lcatie: Ketshuys Ennemabrgh, Hfdweg 96, 9681 AJ in Midwlda. Van tt vinden de vlgende activiteiten plaats: - wandel langs de hnderden kleurrijke paddenstelen in het Midwlderbs - beluister de verhalen van prfessinele verhalenvertellers - laat u infrmeren tijdens de rndwandelingen met een ervaren paddenstelengids - laat u verrassen dr theater in het bs - lp het kabuterpad dr het bs - maak paddenstelen van kartn en kleur ze in - bekijk de drlpende diapresentatie ver paddenstelen strnk. Het is een vaste waarde gewrden tijdens de wandeling. Aan de andere kant van het pad spelen zich in het najaar gruwelijke taferelen af. Hier vind je de rupsendder, zegt Reintke. Die zet zijn spren af p insectenlarven, die vervlgens als veding dienen vr de paddenstel. Verderp greit een reuzenzwam die zich p de wrtels van een grte beuk heeft gevestigd. Die beuk is ten dde pgeschreven. De strijd van leven f dd, daar kan vlgens Reintke geen verhalenverteller tegenp. Vgelliefhebbers pgelet! Op zndag 8 september 2013 pakt het Dllardteam grts uit met een vgelspektakel vr het hele gezin. Kinderen, uders, vrienden, Beschermers, buren: iedereen is van harte welkm m de Dllardvgels met eigen gen te ntdekken. Een miere lcatie m een dag met natuur en vgels bezig te zijn bestaat er niet. Wat is er allemaal te beleven? Het Dllardfestival speelt zich af in en rnd Buitenplaats Reideheve. Vr het bezekerscentrum wrdt een festivalplein ingericht, met allerlei marktkramen en de-activiteiten. Vanaf het plein vertrekken de hele dag excursies, nder begeleiding van bevlgen gidsen. U kunt k zelf p stap. Er is een krte rndtur uitgezet. Onderweg krijgt u uitleg bij nder meer de vispassage, de zeehndenkijkwand, de drlaat bij de Dllard en de vgelkijkhut. Ok staan er telescpen en verrekijkers klaar. Kinderen hebben de dag van hun leven Kinderen vermaken zich de gehele dag fantastisch. Je kunt waddieren vinden, vgelptafdrukken maken met gips, brd bakken, dieren bekijken nder micrscpen, waterdieren vangen en natuurlijk: vgels kijken. HET DOLLARDFESTIVAL OP 8 SEPTEMBER MAG JE NIET MISSEN! Kijk p vr het cmplete prgramma. Aanvang: 11:00 uur, einde m 17:00 uur. GOLDEN RAAND

17 ER OP UIT Vr alle natuurliefhebbers, wandelaars, fietsers, vgelsptters, mlenliefhebbers, kinderen die de-activiteiten in de natuur zeken, uilenballen willen pluizen, nestkasten cntrleren f met netjes willen zien wat er in slten leeft en greit, rganiseren de vrijwilligersteams van Het Grninger Landschap activiteiten en evenementen. Op nze website is een ttaalverzicht te vinden. Op de site wrden de laatste veranderingen bijgewerkt en kunnen rutebeschrijvingen wrden gedwnlad. In de Glden Raand plaatsen we een selectie van de activiteiten. Alle mlens van Het Grninger Landschap zijn pen vr publiek. Zaterdag 19 ktber Herfst in Leinwijk Tijd: 10:00-11:30 uur. Vertrekpunt: Parkeerplaats natuurgebied Leinwijk bij Paviljen/jachthaven De Leine, Meerweg 62a, 9606 PP, Krpswlde. Tijdens deze wandeling krijgt u infrmatie ver de bruine kiekendieven, de rietgrzen, de ganzen en de Schtse hglanders. Zndag 3 nvember Knikpaarden in het natuurgebied bij Burtange Tijd: tt uur. Vertrekpunt: Infrmatiepunt van Het Grninger Landschap in de vesting: Bisschpsweg 1, Burtange. Medewerkers en vrijwilligers van Het Grninger Landschap weten veel van de knikpaarden die nze gebieden begrazen. Ze hebben ervaring met het mgaan met deze interessante dieren en weten veel ver de taak van de paarden bij het beheer. Na een inleiding gaan we het veld in m de paarden in het wild te zien. ER OP UIT Mlens Zaterdag 21 september Ontdek eendenki Nieuw Onrust Tijd: uur. Vertrekpunt: Waterschapsgebuwtje na huisnummer 24, in Hrnhuizen. Zndag 29 september Struinen langs de Dllard Tijd: uur. Vertrekpunt: Buitenplaats Reideheve, Dallingeweersterweg 30, 9947 TB, Termunten. Het Grninger Landschap heeft in 2013 twaalf mlens in beheer. De mlens zijn te bezichtigen als: de vlag is uitgestken, de mlen draait en/f p afspraak. Neem hiervr cntact p met Het Grninger Landschap via: inf@grningerlandschap.nl f telefnnummer: Vr een verzicht van nze mlens: Eendenki Nieuw Onrust ligt vlakbij zee en is een zgenaamde zeeki. Laarzen f stevige wandelschenen zijn aanbevlen. Zndag 22 september Vgels in de bergbezem Tijd: 14:00-16:00 uur. Vertrekpunt: Hilanden 12, 9827 PG, Lettelbert. Ten nrden van de Lettelberterpetten ligt een bergbezem dat nderdak biedt aan een rijke schakering vgels. Omdat het gebied nit echt drg ligt, vrmt het vr veel vgels een rijk gedekte tafel, en een veilige vernachtingsplek. Trek laarzen f stevige waterdichte schenen aan. De mee met de struintcht langs de Dllard en Plder Breebaart. Het dragen van laarzen f stevige waterdichte schenen en ude kleding wrdt aanbevlen. De excursies zijn gericht p de jeugd, maar uders, pa s, ma s en kennissen zijn van harte welkm. Vraf aanmelden via inf@grningerlandschap.nl f Zndag 13 ktber Ftgrafie in het bs Tijd: uur. Vertrekpunt: Cendersbrch, Oude Weg 15-17, 9364 PP, Nuis. Leer tijdens deze excursie ftgraferen in de natuur. In het Cendersbsch kmen diverse srten, bekende en minder bekende, paddenstelen vr. Prachtige nderwerpen m te ftgraferen, maar k de wisselende kleuren van de bladeren zullen mie ft s pleveren. Vraf is er een krte wrkshp.l.v. Silvan Puijman, raynbeheerder en ftgraaf bij Het Grninger Landschap. Vergeet uw fttestel niet. Ksten: 3, per persn. Zndag 20 ktber Herfstwandeling dr de Kningslaagte Tijd: uur. Vertrekpunt: Buitenplaats Reitdiep, Wlddijk 103, 9738 AD, Grningen. Vanaf Buitenplaats Reitdiep in Nrderhgebrug wandelen we naar Harssensbsch. Na een krt bezek aan de gerestaureerde berderij gaan we terug langs de mlen in de Kningslaagte. Onderweg zal veel verteld wrden ver de histrie van dit bijznder mie gebied, dicht bij de stad Grningen. Vraf aanmelden via inf@grningerlandschap.nl f VRIJDAG 25 ktber Bmen en struiken in de vrege herfst Tijd: 13:00-15:00 uur. Vertrekpunt: Ketshuys Ennemabrgh, Hfdweg 96, 9681 AJ, Midwlda. We wandelen ver het landged en zien welke kleurenpracht er alweer verschijnt. Aan de hand van de bast, het silhuet en de knpzetting zullen we vele srten bmen en struiken herkennen. In een lekker najaarsznnetje zal het zeker genieten zijn in het Midwlderbs. Vraf aanmelden via inf@grningerlandschap.nl f Kken vr de vgels - jeugdexcursie Tijd: uur. Vertrekpunt: Het Grninger Landschap, Hilanden 12, 9827 PG, Lettelbert. De vgels hebben het in de winter meilijk m vedsel te vinden. Wij kunnen ze helpen! Tijdens deze excursie gaan wij vetbllen en pindasneren maken, die je thuis in de tuin f p het balkn kunt hangen. Lijkt het je leuk m een kk te zijn vr de vgels, km dan langs. Wij zrgen vr de ingrediënten. Tip: trek ude kleren aan. Bezekerscentrum Buitenplaats Nrdkust Hfdstraat AB Pieterburen Telefn (0595) Buitenplaats Nrdkust Openingstijden Buitenplaats Nrdkust is gepend van april tt nvember, van dinsdag t/m zndag van tt uur. GOLDEN RAAND

18 Vsje Visdiefnest Kraker vs In de dassenburcht p de Ennemabrgh leeft niet een dassenfamilie, maar k een vs. Z n burcht is enrm, met tallze kamers en gangen die bij elkaar wel hnderd meter lang kunnen zijn. Een leegstaand deel is nu gekraakt dr een vs. Dat is niet uniek, het gebeurt regelmatig. Dassen zien z n slddervs, die veral etensresten achterlaat en zelfs pept in de burcht, helemaal niet zitten. Het liefst zetten ze hem eruit. Dassen huden hun burcht namelijk brandschn. Ze halen steeds nieuw beddenged naar binnen en slepen al hun vuil naar buiten. Een lekker stel, die das en vs, m samen te wnen. Ongestrde zeehnden De zeehndenkijkwand p de dijk bij Plder Breebaart is een grt succes. De wand trekt méér bezekers aan, maar k méér zeehnden. Op een s zmerse dag liggen er circa zeventig zeehnden. Ongestrd genieten ze van de zn, p ng geen vijftig meter van de dijk. In ttaal zijn in de Dllard 136 vlwassen zeehnden geteld, met 83 pups. Behalve zeehnden lpen er k bnte strandlpers en kluten rnd. De wand staat er van begin mei tt half september. Drukte p pntn Het pntn in de haven van Delfzijl, dat afgelpen vrjaar dr Zeehnd Het Grninger Landschap is ingericht, is in trek. Er breden maar liefst 226 paar visdief, 100 jngen zijn uit het ei gekrpen, en 264 paar kkmeeuw met 310 jngen. Wespendief De wespendief is gezien p landged Cendersbrch. Eind juni vlg hij ver met een pri in zijn pten. De naam van de rfvgel verwijst naar zijn vedsel: wespen. De pi bestnd uit een wespenraat. Die graven ze p en nemen ze mee naar het nest. Daar halen ze de larven eruit, m hun jngen te veren. In een raat zitten wel hnderden larven. De pri wijst dus p een bredende wespendief. Hij heft niet p het landged te breden, want ze kunnen kilmeters ver p zek gaan naar vedsel. Zuidlaardermeer blijft verbazen De natte natuur rnd het Zuidlaardermeer blijft verbazen. Elk jaar wrdt het gebied mier en spectaculairder. De vgellijst wrdt alsmaar langer, met zeldzame nieuwelingen. Vral de ralreiger in de Onner- en Ostplder trk veel vgelaars naar het nrden. Behalve deze bijznderheid knden ze k vier kleine zilverreigers zien, een steltkluut, maar liefst 125 kemphanen, bredende witwangsterns en hud u vast: bredende rdhalsfuten (ft) en kuifduikers. Een waanzinnig schuwspel. Al kijken vgelaars bij het Zuidlaardermeer nergens meer vreemd van p. Rdhalsfuut Wespendief Clfn Glden Raand, herfst ste jaargang nummer 3 Uitgave van Stichting Het Grninger Landschap Pstbus 199, 9750 AD Haren Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren T (050) inf@grningerlandschap.nl Redactie: Add van der Eijk, Marc Glastra, Siep Huizinga, Lek Mulder en Jeren Schndergang Eindredactie: Add van der Eijk Hfdredactie: Rgier Verhagen Ft s: Silvan Puijman Ftgrafie: Omke Oudeman, Silvan Puijman, en KINA Cver: Bert Barelds Ftgrafie Grafische vrmgeving: Greetje Bijleveld Prductiebegeleiding: Rage BV Het Grninger Landschap is één van de 12 prvinciale landschappen en wrdt ndersteund dr de Natinale Pstcde Lterij GOLDEN RAAND

19 VAN STICHTING Het Grninger Landschap wrdt gesteund dr vele bedrijven en rganisaties. Deze Vrienden maken het beschermingswerk mede mgelijk. Op deze pagina staat een verzicht van alle rganisaties die de stichting spnsren. En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat Puw Van der Mlen. Akz Nbel Industrial Chemicals B.V. Algemeen Belang uitvaartverzrging en -verzekering Artès bureau vr architectuur en interieur Cöperatieve Rabbank Stad en Midden Grningen U.A. Dagblad van het Nrden De Friesland Zrgverzekeraar Gallagher Eurpe B.V. Gjald Grningen Seaprts Heipleg BV Hgeland Catering Kikkman Fds Eurpe B.V. Kepn Hlding B.V. Kninklijke Wagenbrg Kp Hlding B.V. KPMG Natinale Pstcde Lterij Nederlandse Aardlie Maatschappij B.V. N.V. Nederlandse Gasunie NNZ B.V. PlasBssinade Puw Van der Mlen Rage BV Suikerfabriek Vierverlaten Ten Kate Hlding B.V. THABASCO Advertising Trustus Capital Management BV Waterbedrijf Grningen Yacht Yarden Uitvaartverzekeringen & verzrging YellwBird Puw Van der Mlen Aut s wrden gelukkig steeds schner Znder transprtmiddelen is het beheren van de gebieden van Het Grninger Landschap nmgelijk. Puw Van der Mlen is één van de bedrijven die zrgt vr de vertuigen waarmee de beheerders en vrijwilligers p een veilige en z schn mgelijke manier p de plaats van bestemming kmen. Ks Pelma, manager bedrijfswagens, ziet wel vereenkmsten tussen de delstellingen van zijn bedrijf en natuur- en milieurganisaties. Manager bedrijfswagens Ks Pelma Bij de verkp van een Opel Vivar aan Het Grninger Landschap merkte ik direct dat het klikte, vertelt Pelma, manager bedrijfswagens bij Puw Van der Mlen in Grningen. Daarm zijn we met het bedrijf k vrienden gewrden van Het Grninger Landschap. Wij hebben daar een ged gevel ver. Vlgens mij kunnen beide rganisatie hun vrdeel met de relatie den. Wij zijn een cmmercieel bedrijf. Het uitbreiden van ns netwerk is een wezenlijk nderdeel van zakenden. Het is niet alleen de zakelijke kant waardr Puw Van der Mlen en Het Grninger Landschap het ged met elkaar kunnen vinden. Je kunt er niet mheen dat aut s een belangrijke rl spelen in nze maatschappij. Mede daarm staat het milieu altijd hg p de agenda van de fabrikanten. De meeste innvaties in de aut-industrie zijn er p gericht aut s schner te maken. Pelma wijst naar een aut die met een stekker is verbnden aan een paal buiten de shwrm. De Opel Ampera die daar wrdt pgeladen, is een mi vrbeeld. Gelukkig wrden aut s niet alleen steeds beter, maar k steeds schner. Met de vrtschrijdende techniek van elektrische aut s wrden milieuprblemen, zals de CO2-uitstt dr aut s, steeds minder. In zijn vrije tijd kiest Pelma vaak vr een ander ververmiddel dan de aut. Hij maakt dan graag wandelingen f fietstchten dr het Grninger land. Het is een mie afwisseling van de drdeweekse drukte. Als je p de fiets f al wandelend de wind m je hfd velt, vergeet je even de stress van het werk. Ik kan daar echt van genieten. Het is dan k mi dat Het Grninger Landschap dr de prvincie verspreid z n verscheidenheid aan gebieden heeft waar je kunt genieten van de natuur en de beslmmeringen van alledag achter je kunt laten.