Voortijdig schoolverlaten in Vlaanderen

Transcriptie

1 Foto: Martin Walls Voortijdig in Vlaanderen Bewezen maatregelen uit de literatuur. Kristof De Witte Prof. dr. Kristof De Witte is universitair hoofddocent aan de onderzoeksgroep Top Institute for Evidence Based Education Research aan de Universiteit Maastricht, gasthoofddocent in de SLO Economie van de KU Leuven en gastonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek handelt rond de evaluatie van prestaties van leraren en scholen, voortijdig en maatregelen om uitval en rendement in het hoger onderwijs te verbeteren. Kristof De Witte is extern evaluator van centrale eindexamens vwo en havo bij het CITO en lid van de Nederlandse Review Commissie voor Hoger Onderwijs en Onderzoek. De Europese Horizon2020 doelstellingen 1 hebben recent de aandacht verscherpt voor voortijdig (vsv) bij zowel het beleid als in de wetenschap. Er is een gevoel van urgentie ontstaan doordat overduidelijk blijkt dat leerlingen die de middelbare school voortijdig verlaten weinig rooskleurige vooruitzichten hebben (Pascarella & Terenzini, 1991; De Witte e.a., 2013). In navolging van de Europese Raad definiëren we een voortijdige schoolverlater als een jongere tussen 12 en 23 jaar die het onderwijs verlaat zonder diploma. Voortijdige schoolverlaters (vsv ers) vormen een groep jongeren met slechte vooruitzichten. Dit artikel bespreekt de achterliggende redenen van vsv en mogelijke interventies op schoolniveau. 28

2 Voortijdig in cijfers Het percentage vsv ers verschilt sterk tussen de Europese lidstaten, en zelfs binnen een lidstaat. Uit figuur 1 blijkt dat vsv stijgt van 4,2% (Kroatië) over 13,5% (Verenigd Koninkrijk) tot 24,9% (Spanje). Ook binnen de landen zelf bestaat een brede band aan percentages van ongekwalificeerde uitstroom (zie figuur 2 voor cijfers in België). In Vlaanderen is volgens Eurostat het percentage vsv gemiddeld 12%. Dit betekent dat van alle jongeren tussen 12 en 23 jaar in Vlaanderen er 12% zonder diploma het onderwijs verlaten hebben. Maar de provincie Vlaams-Brabant (6,8%) en West-Vlaanderen (7,9%) doen het merkbaar beter dan Limburg (8,6%), Antwerpen (9,2%) en Oost-Vlaanderen (10,7%). In Wallonië (14,8%) en Brussel (20,1%) zijn de harde cijfers nog dramatischer dan in Vlaanderen. Voorts is er een groot verschil in schooluitval tussen jongens en meisjes: jongens stromen vaker uit zonder diploma dan meisjes (zie figuur 1 en 2). Figuur 1. Percentage voortijdige schoolverlaters in EU-27 (Bron: Eigen berekeningen op basis van Eurostat, 2013) Gevolgen van voortijdig Schooluitval heeft gevolgen op drie niveaus. Ten eerste zijn er in vergelijking met niet-vsv-leerlingen hogere individuele kosten zoals een grotere kans op werkloosheid (bv. Psacharopoulos & Layard, 1979), slechtere gezondheid (bv. Groot & Maassen van den Brink, 2007) of op hun beurt lager opgeleide kinderen (bv. Bowles, 1972). Ten tweede zijn er hogere maatschappelijke kosten door een grotere kans op criminele activiteiten (bv. Lochner & Moretti, 2004), lagere sociale cohesie (bv. Milligan e.a., 2004) of lagere economische groei (Hanushek & Wößmann, 2007). En tot slot zijn er fiscale effecten vanwege lagere belastinginkomsten, hogere uitgaven aan werkloosheidsuitkeringen en hogere kosten voor de gezondheidszorg (voor een overzicht: Psacharopoulos, 2007). Figuur 2. Percentage voortijdige schoolverlaters in Belgische provincies (bron: Eigen berekeningen op basis van Eurostat 2013) Oorzaken van voortijdig Leerlingen verlaten het onderwijs niet omwille van één specifieke reden. Vaak stapelen ze problemen op vooraleer de beslissing om te stoppen met school genomen is. Uit onderzoek blijkt dat er een aantal factoren zijn die het risico op vsv verhogen. Men maakt hierbij een onderscheid tussen kenmerken van de leerling, de ouders, de school en het stelsel. Dit is ook grafisch weergegeven in figuur 3. Leerling- en ouderkenmerken Er zijn een aantal leerlingkenmerken die het risico op vsv verhogen. Zo vallen jongens, oudere leerlingen, cognitief minder sterke leerlingen en leerlingen van allochtone afkomst vaker uit. Ook motivatie en de houding ten opzichte van school (bv. houding tegenover de prestaties van leerkrachten, concentratie tijdens de les, de tijd besteed aan huiswerk) spelen een rol. Typische kenmerken op het niveau van de ouders zijn de opleiding, tewerkstelling, verwachtingen van en belangstelling voor 29

3 onderwijs. Leerlingen met hoger opgeleide ouders die het belang van onderwijs onderstrepen, lopen minder risico op vsv. Schoolkenmerken Op schoolniveau schenken De Witte en Rogge (2012) bijzondere aandacht aan de samenstelling van de klas in het eerste jaar secundair onderwijs. Sommige eerstejaarsklassen kennen geen vsv op latere leeftijd, terwijl er andere klassen zijn met hoge vsv-cijfers (tot 7 leerlingen per klas). Ook Alexander e.a. (1997) stelden vast dat dit geen toeval is. In het eerste jaar na de overgang tussen lager en secundair onderwijs wordt een nieuwe klasgroep samengesteld van leerlingen met heterogene achtergronden. De leerlingen kennen elkaar niet, hebben verschillende achtergronden, voorkennis en ervaringen. Ze komen bovendien ook van een relatief beschermde omgeving in het lager onderwijs en gaan naar een omgeving die meer initiatief en onafhankelijkheid vergt. De literatuur geeft aan dat leerlingen met problemen in het eerste jaar secundair onderwijs een merkbaar hogere kans hebben op uitval op latere leeftijd. Op schoolniveau toont Rumberger (2004) ook aan dat grotere klassen de kans op vsv verhogen. Bovendien blijkt er meer vsv te zijn in scholen gelegen in stedelijk gebied, bij lage sociale contacten tussen de leerkracht en de leerling, en bij (door de leerlingen) minder goed gepercipieerde leerkrachten. Dit laatste werd gemeten via enquêtes bij de leerlingen via vragen zoals ik vind dit een goede leraar. Stelselkenmerken Op het niveau van het land bespreken De Witte e.a. (2013) verschillende kenmerken die negatief samenhangen met vsv. De resultaten geven aan dat een gunstige sociaaleconomische omgeving (d.w.z. economische groei, preventie van jeugdwerkloosheid, strijd tegen armoede en integratie van nieuwe migranten) bijdragen tot lager vsv. Bemerk wel dat dit correlaties zijn, waaraan geen causale uitspraak ontleend kan worden. Met andere woorden: een verbetering in de sociaaleconomische omgeving leidt niet altijd tot minder uitval. Er kunnen ook andere elementen zijn die gelijktijdig een invloed hebben op vsv. Effectieve interventies voor voortijdig Interventies op stelselniveau We bespreken drie bewezen interventies op het niveau van het land. Ten eerste is een goed meetinstrument voor de evaluatie en opvolging van het beleid onontbeerlijk. Het Nederlands, Engels en Italiaans gebruik van registratie van voortijdige schoolverlaters strekt hierbij tot voorbeeld. Gezien de gelijkenissen met Vlaanderen focussen we op Nederland. Aanvankelijk was de registratie van voortijdige schoolverlaters er onnauwkeurig en onbetrouwbaar. Het ontbrak aan transparantie (Expertisecentrum, 2006). Om die reden werd in Nederland in 2006 het programma Aanval op de uitval gestart, dat onder meer voorzag in een verbetering van het registratiesysteem van schooluitval. Schooluitval wordt er als volgt geregistreerd. Iedere scholier in het Nederlandse onderwijsstelsel krijgt een persoonlijk identificatienummer, dit is het onderwijsnummer. Alle scholen verzamelen de persoonlijke identificatienummers en de daaraan gekoppelde persoonlijke gegevens. Het coördinatiedistrict coördineert de registratie van voortijdige schoolverlaters binnen hun regio. Uiteindelijk komen alle registraties in één grote nationale databank terecht, het Basisregister Onderwijs (BRON). Sinds 2007 kan BRON worden gebruikt om de regionale en nationale ontwikkeling van de bestrijding van schooluitval in het voortgezet onderwijs te evalueren. Informatie over voortijdige schoolverlaters is via internet openbaar gemaakt, bijvoorbeeld VSV-Atlas, VSV-verkenner en de website voortijdig.nl. Ten tweede is een verhoging van de kwalificatieplicht of de leerplichtige leeftijd een vaak genoemde maatregel. Cabus en De Witte (2011) onderzochten in Nederland de effectiviteit van deze maatregel. Na het invoeren van de 30

4 kwalificatieplicht in Nederland in 2007 zijn jongeren verplicht om voltijds onderwijs te volgen tot hun achttiende verjaardag. Combinaties van deeltijds stage en deeltijds studie blijven mogelijk. Concreet betekende de wetswijziging een verhoging van de schoolplichtige leeftijd met een jaar van de zeventiende tot de achttiende verjaardag (behalve voor havo, waar leerlingen op zeventienjarige leeftijd kunnen afstuderen). Een jongere zonder startkwalificatie op zak blijft echter leerplichtig na de achttiende verjaardag of tot een hoger secundair diploma wordt behaald. De invoering van deze kwalificatieplicht in 2007 leidde in Nederland tot een daling van vsv. Al zijn er ook technische redenen om te veronderstellen dat het kortetermijneffect van de invoering van de kwalificatieplicht niet groot was (zie Cabus en De Witte, 2011 voor een bespreking). Uit tabel 1 blijkt dat er nog ruimte is in Vlaanderen voor het verder verhogen van de leerplichtige leeftijd, of voor de invoering van een kwalificatieplicht. Zowel de duur van voltijds onderwijs (9 jaar), als de leeftijd waarop voltijdsonderwijs kan stoppen (15 jaar) is minder hoog dan het EU-gemiddelde. BOX 1. HET BEWUST AANWEZIG OP SCHOOL PROJECT (LIMBURG, NEDERLAND) Doelstelling Daadwerkelijkk voorkomen van voortijdig, olverlaten, bij leerlingen die (veelvuldig) verzuimen (veelvuldig ziekteverzuim of vermoedelijk edelijk ongeoorloofd schoolverzuim); die risicogedrag rag vertonen dat kan leiden tot verwijdering of uitval; die het onderwijs niet aankunnen. Taak van de casemanager er VSV school helpen bij het onderkennen nen van signalen stoppen en onderzoeken oeken van de oorzaak van het verzuim (tijdige) doorverwijzing orve naar hulpverlening school informeren n en adviseren ten aanzien van haar ar taken bij het voorkomen orkome van voortijdig Activiteiten van de casemanager er VSV gespreksvoering met risicoleerlingen consultatie voor leerlingbegeleiders, teamleiders eiders en docenten t.a.v. concrete casussen deelname aan casusoverleg binnen school onderzoek naar de formele afspraken aken binnen de school inzake verzuim en risicoleerlingen interviews met leerlingbegeleiders, erlingbegeleiders, teamleiders en docenten ten aanzien feitelijke handelwijzen ten aanzien van verzuim en risicoleerlingen erlingen opstellen van een handreiking ng voor scholen t.a.v. verzuim en risicoleerlingen ontwikkelenn van ondersteunende materialen alen t.b.v. bestrijding van verzuim en voortijdig bron: BAS-project Heerlen, en, 2007 Ten derde tonen De Witte e.a. (2013) aan dat stelselkenmerken die typisch geassocieerd worden met ongelijke onderwijsuitkomsten (bv. vroege studiekeuze en groepering volgens intelligentie) weinig invloed hebben op vsv. Het percentage scholen in een land waar prestaties een rol spelen om toegang te krijgen tot de school is wel gecorreleerd met lagere vsv. Interventies op schoolniveau We schenken aandacht aan drie interventies op schoolniveau: zittenblijven, een actief spijbelbeleid en versterkte begeleiding van leerlingen. Zittenblijven Verschillende studies geven aan dat zittenblijven in het secundair onderwijs, maar zelfs in het lager onderwijs, sterk de kans verhoogt op vsv (Rumberger, 2004). Dit is uiteraard enkel een correlationeel verband en geen causaal verband. Het zijn immers ook de sterkste leerlingen die typisch niet blijven zitten. Bovendien kunnen er ook andere factoren zijn die zowel het zittenblijven als vsv verklaren (bv. problemen in de thuissituatie, intelligentie van de leerling, gezondheidsproblemen, pesten). Volgens Entwisle e.a. (2005) is zittenblijven echter een factor die de meeste andere factoren in belang overstijgt, inclusief de prestaties van leerlingen. Ze wijten dit aan het negatieve stigma van niet intelligent, falen en achterstand dat met zittenblijven gepaard gaat. De OECD (2012) biedt een overzicht van de criteria en beperkingen over zittenblijven in de eerste graad secundair onderwijs. Het geeft aan dat de gezinssituatie, het gedrag op school en de schoolresultaten samenhangen met zittenblijven in Vlaanderen. Ongeveer 34% van de 15-jarigen is in België minstens 1 keer blijven zitten (afzonderlijke gegevens voor Vlaanderen en Wallonië zijn niet beschikbaar). De OECD schat de directe kosten van zittenblijven op 15% van de totale kosten van lager en secundair onderwijs. Het verminderen van zittenblijven kan dus een kosteneffectieve maatregel zijn met mogelijk meerdere effecten, waaronder het verminderen van vsv. Spijbelbeleid Ten tweede vertoont spijbelen (of ongeoorloofd verzuim) een positief verband met vsv. Onderzoek geeft aan dat interventies die verzuim verminderen kosteneffectief zijn. Schoolverzuim is immers een eerste stap richting vsv (zie Rumberger, 2004; DesJardins e.a., 2006; De Witte en Csillag, 2013). Via gegevens van de gemeente Amsterdam tonen De Witte en Csillag (2013) aan dat een verbeterde rapportage van verzuim leidt tot minder vsv. Dit is intuïtief aangezien een betere detectie van verzuim kan leiden tot sneller ingrijpen en betere opvolging van de leerlingen. Cabus en De Witte (2013) bewijzen vervolgens de kosteneffectiviteit van een specifieke verzuimmaatregel. Het pilootproject bewust aanwezig op school (zie box 1) is uitgevoerd in enkele scholen in Nederlands-Limburg. De maatregel beoogt vsv te verminderen dankzij een intensieve opvolging van 31

5 LEERLINGKENMERKEN Exogeen - Geslacht: McMillan & Marks, 2003; Stearns & Glennie, Leeftijd: Roderick, 1994; Lee & Burkman, 2003; Wylie & Hunter, Etniciteit: Goldschmidt & Wang, 1999; Rumberger & Larson, 1998; Crowder & South, Intelligentie: Goldschmidt & Wang, 1999; Alexander et al., 2001; Marks, 2007 Motivatie - Interesse in onderwijs - Mening over de leraren: Rumberger & Thomas, Zitten blijven: Goldschmidt & Wang, 1999; Jimerson, 1999; Roderick et al., Aandacht tijdens de les - Verzuim: Carbonaro, 1998; Rumberger, Huiswerk: Goldschmidt & Wang, 1999; Seltzer, 1994 VOORTIJDIG SCHOOL- VERLATEN OUDERKENMERKEN Exogeen - Onderwijs ouders: McNeal, 1999; Rumberger, 1995; Pong & Ju, 2000; De Graaf et al., Sociale klasse: Kalmijn & Kraaykamp, 2003 Interesses en verwachtingen ouders - Bijwonen van ouderavond: Astone & McLanahan, 1991; Rumberger et al., 1990; Rumberger, Belang van onderwijs: Alexander et al., 2001; Mapp, Controle van huiswerk: Epstein, 1990; Suichu & Willms, 1996 SCHOOLKENMERKEN - Verstedelijking: Haveman et al., 1991; Astone & McLanahan, 1994; Swanson & Schneider, 1999; Rumberger, Klasgrootte: McNeal, 1997; Rumberger, Samenstelling van de school: Bryk & Thum, 1989; McNeal, 1997; Rumberger, 1995; Rumberger & Thomas, Etniciteit in de klas: Ainsworth-Darnell, 1998; Gibson, 1997 Figuur 3. Factoren die voortijdig beïnvloeden (aangepast uit De Witte en Rogge, 2012). STELSELKENMERKEN - Economische groei - Jeugdwerkloosheid - Strijd tegen armoede - Integratie van nieuwe migranten - Leerplichtige leeftijd spijbelende leerlingen. Zowel mentoren, leerkrachten, zorgleerkrachten, pedagogen als psychologen zijn betrokken bij het project. De interventie werkt als volgt. Een mentor en/of sociaal werker (casemanager genoemd) heeft een persoonlijk gesprek met elke spijbelaar. Als het nodig blijkt te zijn, volgt een thuisbezoek door de sociaal werker. Het huisbezoek kan tot drie uur tijd in beslag nemen en moet de ouders en de leerling het belang laten inzien van onderwijs. Als deel van de interventie wordt ook bij leerkrachten het belang van vsv aangekaart. Zo worden er door regionale vsv-verantwoordelijken sessies op de school georganiseerd rond rapportage van verzuim, aanwezigheid op school, een uniforme registratie en zorg op school. Als derde en laatste deel van de interventie worden er op regelmatige basis vergaderingen gepland tussen het schoolbestuur, de leerkrachten, het zorgteam en vsv-verantwoordelijken. Op die manier wordt de professionalisering van het team versterkt en best practices uitgewisseld. De resultaten bevestigen dat dankzij de interventie vsv sterk verminderde op de school. Het project is bovendien ook kosteneffectief. Begeleiding Ten derde lijkt ook de versterkte begeleiding van leerlingen te werken. De Witte en Cabus (2012) onderzochten de invloed van een brede waaier van maatregelen op vsv in Nederland. Ze observeerden dat de volgende maatregelen merkbaar vsv verminderen: 1) mentoring en coaching (het samenbrengen van leerlingen met een coach uit publieke of private organisaties) Mentoring en coaching is een begeleidende activiteit waarbij een meer ervaren persoon een minder ervaren persoon begeleidt door het uitwisselen van praktische ervaringen en het geven van regelmatige feedback. De begeleiding vindt meestal plaats buiten de lessen en de mentor fungeert als rolmodel en coach. De mentor ondersteunt leerlingen bij de studie, het sociale welbevinden en de beroepskeuze (Nederlands Jeugd Instituut, 2010). 2) beroepenoriëntatie (gericht advies geven over de opleiding en het beroep) Beroepenoriëntatie is het bevorderen dat leerlingen een goed beroepsbeeld, opleidingsbeeld en zelfbeeld hebben met de daarvoor benodigde vaardigheden en competenties. Dit alles met als doel dat de jongere de opleidingskeuze en beroepskeuze maakt die bij hem past. 32

6 Foto: Dave Dyet 3) duaal traject (bijkomende mogelijkheden creëren voor jongeren die reeds vsv er waren) Duale trajecten zijn bijvoorbeeld EVC- of maatwerktrajecten waarbij jongeren alsnog een startkwalificatie behalen en daarmee een duurzame plek op de arbeidsmarkt verwerven. Het bestaat voorts uit mogelijkheden waarbij voortijdig schoolverlaters gedurende het gehele schooljaar tijdelijk opgevangen worden in een opvangklas. Jongeren krijgen bijvoorbeeld een pakket aangeboden waarin studiekeuze en beroepenoriëntatie centraal staat, zodat ze daarna zo snel mogelijk en weloverwogen kunnen instromen bij een andere beroepsopleiding. Concrete projecten waar deze maatregelen aan bod komen zijn te vinden op (voorbeeldprojecten thema). Opvallend aan deze drie maatregelen is dat zij een duidelijke focus op de individuele leerling hebben. Wat werkt? Voortijdig zorgt voor grote kosten voor de samenleving. Door inzicht te krijgen in de oorzaken van vsv kan men specifieke maatregelen nemen. Dit artikel bespreekt in het bijzonder gunstig geëvalueerde maatregelen op stelsel- en schoolniveau. Deze eerdere ervaringen kunnen inspiratie bieden voor Vlaamse schoolbesturen en beleidsmakers. Ze kunnen aangepast worden aan de eigen lokale noden en wensen. Belangrijk daarbij is dat deze aangepaste maatregelen ook op hun (kosten)effectiviteit geëvalueerd worden. Gegeven het toenemende belang van evidence based onderwijs moet immers onderzocht worden wat werkt. Enkel op die manier kunnen alle belanghebbenden beter geïnformeerde beslissingen nemen. Evidence based innovaties en hervormingen leiden uiteindelijk tot een betere kwaliteit van het onderwijs en dragen op die manier bij tot economische groei en een veerkrachtige samenleving. Om dit te bereiken moeten innovaties, hervormingen en nieuw beleid steeds wetenschappelijk getest worden op kleine schaal vooraleer ze op grotere schaal uitgerold worden. De evaluatie van het beleid rond voortijdig kan hierbij een mooi voorbeeld zijn. Op deze manier kunnen we de Horizon2020-doelstellingen halen, en elke jongere een veelbelovende toekomst bieden. 33

7 Leeftijd Aantal jaren Voltijds Voltijds Deeltijds voltijdse start einde einde leerplicht BE- Waals BE-Duitstalig BE Vlaams BG 7 16 na 9 CZ 6 15 na 9 DK 6 16 na 10 DE EE 7 16 na 9 IE 6 16 na 10 EL 5 15 na 10 ES 6 16 na 10 FR 6 16 na 10 IT 6 16 na 10 CY 4 15 na 10 LV 5 16 na 11 LT 7 16 na 9 LU 4 16 na 12 HU 5 16 na 11 MT 5 16 na 11 NL 5 18 na 13 AT 6 15 na 9 PL PT 6 18 na 12 RO 6 16 na 10 SI 6 15 na 9 SK 6 16 na 10 FI 7 16 na 9 SE 7 16 na 9 UK 5 16 na 11 Tabel 1: Leerplicht in de EU (bron: Eurydice, 2013) Noot: na geeft aan dat er geen gegevens beschikbaar zijn LITERATUUR ALEXANDER, K.L., ENTWISLE, D.R., & HORSEY, C.S. (1997). From fi rst grade forward: Early foundations of high school dropout. Sociology of Education, 70(2), BAS-PROJECT HEERLEN (2007). Beschrijving van het BAS-project. les/fi le/ BAS%20project%20Heerlen.doc. (17 januari 2014). BOWLES, S. (1972). Schooling and inequality from generation to generation. Journal of Political Economy, 80, CABUS, S., & DE WITTE, K. (2011). Does school time matter? On the impact of compulsory education age on school dropout. Economics of Education Review, 30, CABUS, S., & DE WITTE, K. (2013). Does school time matter? On the impact of compulsory education age on school dropout. In: De Groof S., Elchardus M. (Eds.), Early school leaving and youth unemployment, (p ). Tielt (Belgium): Lannoo Campus Publishers. DESJARDINS, S.L., AHLBURG, D.A., & MCCALL, B.P. (2006). The effects of interrupted enrolment on graduation from college: racial, income, and ability differences. Economics of Education Review, 25(6), DE WITTE, K., & CABUS, S. (2013), Dropout prevention measures in the Netherlands, an evaluation. Educational Review, 65 (2), DE WITTE, K., CABUS, S., THYSSEN, G., GROOT, W. & MAASSEN VAN DEN BRINK, H. (2013). A critical review of the literature on school dropout. Educational Research Review, 10 (1), DE WITTE, K., & ROGGE, N. (2012). Dropout from secondary education: all s well that begins well. European Journal of Education, 47 (4), DE WITTE, K., NICAISE, I., LAVRIJSEN, J., VAN LANDEGHEM, G., LAMOTE, C., & VAN DAMME, J. (2013). The impact of institutional context, education and labour market policies on early school leaving: a comparative analysis of EU countries. European Journal of Education, 48, DE WITTE, K., & CSILLAG, M. (2013), Does anybody notice? On the impact of improved truancy reporting on school dropout. Education Economics. In Press. EUROPEAN COMMISSION (2011). Overview and examples of costs of early school leaving in Europe. Thematic Working Group on Early School Leaving. Education and Culture DG. EUROPEAN COMMISSION (2012). Early warning systems in Europe: practice, methods and lessons. Thematic Working Group on Early School Leaving. Education and Culture DG. ENTWISLE, D.R., ALEXANDER,,K. L., & STEFFEL-OLSON, L. (2005). Urban teenagers. Work and dropout. Youth Society, 37 (3), GROOT, W., & MAASSEN VAN DEN BRINK, H. (2007). The health effects of education. Economics of Education Review, 26, HANUSHEK, E., & WÖSSMANN, L. (2007). The role of education quality in economic growth. World Bank Policy Research Working Paper LOCHNER, L., & MORETTI, E. (2004). The effect of education on crime: evidence from prison inmates, arrests, and self-reports. American Economic Review, 94, MILLIGAN, K., MORETTI, E., & OREOPOULOS, P. (2004). Does education improve citizenship? Evidence from the United States and the United Kingdom. Journal of Public Economics, 88, OECD (2012). Equity and quality in education: supporting disadvantaged students and schools. OECD Publishing. PASCARELLA, E. T., & TERENZINI, P. T. (1991). How college affects students: fi ndings and insights from twenty years of research. San Francisco: Jossey-Bass. PSACHAROPOULOS, G. (2007). The cost of school failure - A feasibility study. European Expert Network on Economics of Education. PSACHAROPOULOS, G., & LAYARD, R. (1979). Human capital and earnings: British evidence and a critique. Review of Economic Studies, 46, RUMBERGER, R.W. (2004b). What can be done to reduce the dropout rate? In: G. Orfi ed (Ed.), Dropouts in America: Confronting the Graduation Rate Crisis (p ). Cambridge, MA: Harvard Education Press. 34