ALGEMENE GEGEVENS Vriendschap, een GPS op Mars, een begeleidingsprogramma voor kinderen en jongeren met autisme. SAMENVATTING HANDLEIDING VOORWOORD
|
|
- Julius van der Linden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Presentatie Hand-out Titel: Auteur: Uitgeverij: Bestaat uit: ALGEMENE GEGEVENS Vriendschap, een GPS op Mars, een begeleidingsprogramma voor kinderen en jongeren met autisme. Kathleen Peters Lannoo n.v. (België) en Tielt & Bohn Stafleu van Loghum Handleiding voor begeleiders en (werk)boek voor jongeren SAMENVATTING HANDLEIDING VOORWOORD Focus moet liggen op het leervermogen en de wens van jongeren met autisme, niet op moeilijkheden. INLEIDING 1. Ontstaan Methode is ontstaan uit mastersscriptie orthopedagogiek van Kathleen Peters Middel om concept vriendschap bespreekbaar te maken en zicht te krijgen op beleving hieromtrent Voorkant werkboek is symbolische weergave van speciale jongeren in de grijze massa van de maatschappij 2. Doelgroep (Rand)normaalbegaafde kinderen en jongeren met autisme van 10 tot 16 jaar (niet absoluut) Moeilijkheidsgraad werkboek wordt bepaald door de interpersoonlijke relaties, in het bijzonder vriendschap 3. Uitgangspunten en werkwijze Vriendschap is belangrijke factor voor de levenskwaliteit en de sociale, emotionele en cognitieve ontwikkeling Insteek is niet de sociale en communicatieve problemen, met als oplossing vaardigheidstraining Insteek is wel 1. Verheldering van het concept vriendschap, opdat een training zijn doel bereikt 2. Ook oog hebben voor andere autismegerelateerde problemen (zie verderop) Hulpvraag komt vaak van ouders of school n.a.v. een schoolovergang, pestprobleem of eenzaamheid. Hulpvraag komt soms van persoon met autisme zelf. Toegangspoort creëren - Met behulp van de Spiegel - Met behulp van een concreet voorval - Door het te brengen als experiment om discussie over het nut te voorkomen - Grote toegangspoort: het hele werkboek, kleine toegangspoort: een onderdeel 4. Begeleider Wel: allerlei beroepskrachten als opvoeders, orthopedagogen, thuisbegeleiders, zorgleerkrachten etc. Niet: ouders vanwege - sterke emotionele betrokkenheid - het moeilijk kunnen afsluiten van een onderwerp als het contact met een gesprekspartner niet zichtbaar onderbroken wordt Wel: ouders zijn belangrijke gesprekspartner, bron van informatie en in de gelegenheid vaardigheden verder in te oefenen. Rol: vergezellen, adviserend en ondersteunend meewerken. Eisen begeleider: aanpassingsvermogen, respect, voortdurende reflectie Werkingsfactoren: zoals tempo, doelen en werkwijze bepaalt de jongere grotendeels zelf in de zoektocht Waarheid staat nergens beschreven, bedoeling is stil staan bij betekenis van het concept voor de jongere 5. Gebruik materiaal Werkboek: 1. Volledig 2. Selectie van onderdelen 3. Zelf onderdelen toevoegen is mogelijk. Wees creatief en individualiseer Linkerblad is blanco gelaten om aanvullingen mogelijk te maken, zowel voor de jongere als de begeleider Individueel gebruik (begeleider en cliënt). Na aanpassing echter ook in groepjes of klassikaal te gebruiken. Bij voorkeur opdrachten maken in bijzijn van begeleider SCHEMATISCH OVERZICHT Schematisch overzicht van alle onderdelen: zie bijlage of zie handleiding pagina 16, 17 en 18
2 HET BELANG VAN VRIENDSCHAPSRELATIES Goede relaties en sociale contacten zijn belangrijk voor - positief zelfbeeld, - goede levenskwaliteit, - onontbeerlijk voor de ontwikkeling van de identiteit, - essentieel voor de sociale, emotionele en cognitieve ontwikkeling. Communicatieve en sociale vaardigheden daarom belangrijke factoren voor toekomstige uitkomst Verwerving van sociale vaardigheden verloopt bij neurotypische mensen intuïtief en leer je niet uit boeken Verwerving van sociale vaardigheden verloopt bij autisten anders, dus compensatie nodig met intelligentie Regels voor eenvoudige sociale situaties (bakker bijv.) te leren m.b.v. scripts en trucs Regels voor complexe sociale situaties en relaties veel moeilijker te compenseren met intellect Dit verloopt vaak via pijnlijk proces van trial en error (Behoefte erbij te horen namelijk wel aanwezig!) Persoonsafhankelijke betekenis van het concept vriendschap zorgt voor problemen: Iedereen heeft verschillende waarden en opvattingen van hoe een vriend zich zou moeten gedragen etc. Dit maakt de invulling van het begrip vriend en de vaardigheden die ermee gepaard gaan erg moeilijk. Hoe hechter de relaties, hoe meer ongeschreven regels, hoe moeilijker mee om te gaan Mislukking kan aanleiding zijn tot een negatief zelfbeeld en faalangst, en het staken van de zoektocht ANTROPOLOGEN OP MARS Temple Gardin, een vrouw met autisme, omschrijft het leven van mensen met autisme als het leven van antropologen op Mars. 1. Informatieverwerking en de gevolgen voor vriendschap Figuur 1. Informatieverwerkingsmodel van mensen met een autismespectrumstoornis NFORMATIEVERWERKING WAARNEMEN DENKEN DOEN Sensorische moeilijkheden Autistisch denken Moeilijkheden op het gedragmatige niveau 1. Sensorische moeilijkheden Toelichting: waarneming van prikkels verloopt anders. Wat betekent dit voor vriendschapsrelaties? Overgevoeligheid: moeite met oogcontact, lichaamscontact (knuffelen) Ondergevoeligheid: anderen onbedoeld fysiek pijn doen Prosopagnosie: moeite met het herkennen van gezichten en gelaatsuitdrukkingen Omgevingsfactoren: lawaai en drukte tijdens een gesprek (in de kroeg bijvoorbeeld) 2a) Autistisch denken: een relatieve zwakte van de centrale coherentie Toelichting: weinig samenhang in denken, moeite met hoofd- en bijzaken onderscheiden, denken eerder fragmentarisch en associatief. Wat betekent dit voor vriendschapsrelaties? In gesprekken vaak vertellen over details Vermijden van oogcontact Toepassen van aangeleerde vriendschapsvaardigheden: - Overgeneralisatie: regels in elke situatie toepassen (bijv. iedereen knuffelen) - Hyperselectiviteit: regels slechts in één situatie toepassen (bijv. je alleen voorstellen aan de juf)
3 2b) Autistisch denken: een vertraagde ontwikkeling van Theorie of Mind (TOM) Toelichting: geen aangeboren mogelijkheid intuïtief te begrijpen waarom anderen doen wat ze doen of waarom ze bepaalde gevoelens hebben. Wat betekent dit voor vriendschapsrelaties? Moeilijk inschatten welk gedrag gepast is in een bepaalde situatie Komen weinig empathisch over en worden bestempeld als pesterig, manipulatief, etc. Het missen van inlevingsvermogen, maakt hen goedgelovig en kwetsbaar, en daarnaast oprecht en eerlijk Vertraagde ontwikkeling compenseren door intellect te gebruiken Niet invoelend, maar indenkend Gevoel is echter niet te beredeneren, de ander blijft onvoorspelbaar, daarom fouten niet te voorkomen Gevolg is vaak onzekerheid en minder initiatief op sociaal-emotioneel vlak Definitie vriendschap lastig als die is de ander begrijpen zonder een woord te moeten zeggen. 2c) Autistisch denken: uitval op executieve functies Toelichting: executief functioneren wordt gedefinieerd als het flexibel, strategisch plannen van acties voor het oplossen van een probleem of het bereiken van een toekomstig doel. Het vrijmaken van de huidige focus en verplaatsen naar een nieuw doel (bijv. boek lezen en telefoon gaat) Iemand met autisme gericht op het hier en nu, weerstand tegen nieuwe focus (tenzij die uit hemzelf komt) Moeite met wederkerigheid (bijv. tijd vrijmaken bij onverwacht bezoek of meegaan naar de film) Moeite met probleemoplossing (bijv. ruzies) 3a) Moeilijkheden op het gedragsmatige niveau: moeilijkheden met sociale interacties Toelichting: de wijze van omgaan met anderen Intelligentie leidt tot hoge verwachtingen. Gedrag wordt bestempeld als asociaal gedrag, i.p.v. moeizame pogingen tot sociaal gedrag. Achterstand op sociaal gebied wordt een onopvallende valkuil. Sociale regels worden niet intuïtief verworven, maar via het intellect aangeleerd (dus wel leerbaar). Sociaal gedrag wordt dus nooit vanzelfsprekend en blijft hard werk. Gebrekkige ik-ander-differentiatie (aanvoelen dat de ander een eigen identiteit heeft). Gevolg: egoïstisch denken en handelen òf extreem altruïstisch gedrag (gevaar: uitbuiting). Ontwikkeling sociale vaardigheden verloopt bij jongeren met autisme niet gelijk, dus niet veralgemeniseren: a) Aloof groep (van Wing): teruggetrokken, en niet of nauwelijks in staat tot communicatie b) Passive groep (van Wing): tonen weinig initiatief, worden gezien als onverschillig c) Active-but-odd groep (van Wing): tonen wel initiatief, worden gezien als dwingend en ongepast d) Hoogdravende groep (aanvulling van Shah): compenseren veel met intellect, worden gezien als vertellers Gevolg: veel verschil in betekenis die jongeren aan vriendschapsrelaties toekennen. 3b) Moeilijkheden op het gedragsmatige niveau: moeilijkheden met communicatie Toelichting: communicatie is een proces dat zich afspeelt tussen twee partijen, die zich van elkaar bewust zijn, waarbij zinvolle informatie wordt uitgewisseld. 30% is verbale communicatie 70% is non-verbale communicatie Verbale expressieve communicatie: camoufleren moeite hiermee door echolalie en moeilijk taalgebruik. Verbale receptieve communicatie: moeite met taalbegrip, met dubbele betekenissen, met context waarbinnen iets gezegd wordt, met abstracte concepten als ruimte, tijd, emoties en vriendschap. Non-verbale expressieve communicatie: weinig gezichtsexpressie, monotoon stemgebruik, onaangepast stemvolume, weinig oogcontact, weinig gebruikmaken van gebaren die spraak ondersteunen. Wel kennis van, maar onvoldoende zicht op context en hoe toe te passen. Non-verbale receptieve communicatie: moeilijk vanwege dubbelzinnigheid, weinig rekening met intonatie, mimiek, lichaamstaal, daarom ook moeite met ironie en sarcasme. Pragmatisch aspect taal is moeilijk: rolneming, afstand tot gesprekspartner, stemvolume, spreektempo, feedback geven. Is namelijk contextafhankelijk. Ze praten meer dan ze communiceren Peter Vermeulen. Moeite met een concept als humor Weinig metacognitieve vaardigheden,waardoor ze zelden communicatie aanpassen vanuit zichzelf.
4 3c) Moeilijkheden op het gedragsmatige niveau: een beperkt repertoire aan interesses en gedragingen Toelichting: specifieke interesse of obsessie kan een bron van genot zijn en rustgevend gevoel geven Gebrek aan gemeenschappelijke gespreksonderwerpen Moeite met het bedwingen om over fascinatie te praten Moeite met het leren van nieuwe dingen (angst), zeggen vaak nee, komt over als niet meegaand Besluit: - Een pervasief probleem vraagt ook om een pervasieve aanpak. - De insteek is niet de persoon te veranderen, maar hem/haar handvatten aan te bieden. 2. De ontwikkeling van vriendschapsrelaties Ondanks moeilijkheden, hebben jongeren met autisme wel vaak een grote wens erbij te horen Ontwikkeling vriendschapsrelaties in chronologische volgorde: speelmaatje, eenzijdige hulp, sportieve coöperatie, intieme wederzijds delende relaties (zie ook blz. 37) Bij ontwikkeling is het belangrijk dat het egocentrische denken plaatsmaakt voor het empathische denken. Bij mensen met autisme verloopt dit proces vertraagd, dus vaak geen leeftijdsadequaat gedrag Gevolgen van vertraagde ontwikkeling o.a.: - Woede, ontgoocheling, verdriet, sociale en/of emotionele eenzaamheid, - Gepest worden, - Sociaal isolement, - Depressie, - Laag zelfbeeld, - Agressie, - Soms jongere, soms oudere vrienden. (Verwachtingen zijn dan duidelijker) - Kwetsbaar. Definitie van vriendschap (een vriend mag je niet in de steek laten) kan voor crimineel gedrag zorgen Als vriendschappen niet goed verlopen, is de kans op een intieme relatie in de toekomst kleiner. Jongeren met autisme durven soms eerder stappen te zetten op het gebied van seksuele relaties t.o.v. het sociale gebied, mogelijk i.v.m. seksuele voorlichting t.o.v. geen voorlichting over vriendschappen. Vaak slachtoffer van seksueel misbruik of dader van seksueel misbruik (uit onwetendheid). Self-disclosure (het uiten van persoonlijke gevoelens) schept band. Daar gepast over praten is struikelblok. EEN GPS OP MARS 1. De GPS visie Parallel werken aan vriendschapsrelaties en sociale vaardigheden trainen (transfer contexten) Aanleren van concrete vaardigheden Aanleren van trucs (bijvoorbeeld inademen bij te hoog spreektempo, tussen de ogen kijken etc.) Vergelijking werkboek met een GPS (zie blz. 44 en 45, maar ook werkboek) GPS is begeleider, jongere is de bestuurder 2. Handvatten jongere a. Duidelijkheid scheppen Werkboek schept de mogelijkheid om persoonlijke vriendschapsdefinitie te creëren als uitgangspunt. Werkboek schept mogelijkheid om vriendschapsvaardigheden te bespreken, te oefenen en inzicht te krijgen in aspecten van vriendschap. b. Mogelijkheden bieden Vriendschapsrelaties bieden de mogelijkheid emotionele steun, delen, intimiteit en empathie te ontwikkelen. Vriendschapsrelaties vergen ook bepaalde vaardigheden. Werkboek wil mogelijkheid bieden vaardigheden te verwerven, zonder afhankelijk te zijn van relaties. 1. Veilige situatie creëren: - Oefenen met rolneming, complimenten geven, het aanbieden van hulp, het oplossen van conflicten. - Fouten maken mag, het is een oefensituatie, houd rekening met laag zelfbeeld. 2. Sociaal netwerk betrekken en samenwerking met betrokkenen i.v.m. generalisatie vaardigheden. 3. Netwerkproces: de kans om het sociale netwerk te optimaliseren of te verbreden.
5 3. Handvatten begeleider Op het niveau van cognities - Vergroten van de kennis en inzichten in sociale situaties van de jongere - Versterken van de sociale vaardigheden van de jongere Op het gedragsniveau - Uitbreiden van het gedragsrepertorium van de jongere - Aanleren van functionele vaardigheden aan de jongere Op het emotionele niveau - Vergroten van het plezier dat de jongere in sociale situaties heeft - Vergroten van het zelfvertrouwen van de jongere - Vergroten van de spanning bij de jongere Inzicht in de leefwereld om nog meer te kunnen afstemmen op zorgvraag en daarnaast persoonlijk boeiend. VAN A TOT Z: BIJZONDERE AANDACHTSPUNTEN EN TIPS Autismevriendelijke leeromgeving Autismevriendelijk taalgebruik Autismebewustzijn Band (en rol) Beloning en motivatie Communicatievormen Contactname Detaildenkers Echolalie Faalangst Feedback Frustratie Geduld en realisme Gevoelens Handen Hier en nu, vroeger en later Imitatie- en herhaalgedrag Individueel Ja Kwaliteit boven kwantiteit Linkerbladzijden Mode en hygiëne Nee Non-verbale communicatie Observatie Oogcontact Ouders Overgeneralisatie / ondergeneralisatie Pesten Pragmatische aspecten van taal Prosopagnosie Quotes Rituelen Schrijven Social stories en comic strips Socrautische gespreskmethode Stilte Stress Team Uitgangspunt Van de hak of de tak Verleden Vriendschap Visualisatie Verheldering Werkboek X-planation, demonstration, supervision and practise Yes! Zelfreflectie (incl. oefening) AAN DE SLAG Frequentie: minstens één individueel moment per 14 dagen, maximaal 2 individuele momenten per week. Tijdstip en duur: maximaal 45 minuten. Momenten in overleg. Locatie: bij voorkeur steeds dezelfde, autismevriendelijke omgeving. Materiaal: vooraf afspraken maken over het afwerken boek, weglaten en toevoegen van onderdelen. voorbeeld van een contract afspraak over welke weekopdracht gekozen wordt Er is gekozen voor een boekvorm t.o.v. een cd-rom. Eigen mening (van de begeleider) niet opdringen Vanaf blz. 70 een praktische handleiding incl. doelstellingen, werkwijze en aandachtspunten per onderdeel. OPTIONELE DELEN Eerste optionele deel is bedoeld voor jongeren met een sterk autismebewustzijn. Het gaat over vrienden met en zonder autisme. Dit kan worden aangeboden na het in kaart brengen van enkele vrienden (deel 2) Tweede optionele deel bevat concrete tips voor een eerste gesprek. Dit is een aanvulling op het deel waarin jongeren hun vrienden- en kennissenkring uitbreiden (deel 3)
6 Er wordt ook nog een reeks mogelijke werkpunten m.b.t. sociale vaardigheden gegeven, zoals stemvolume, hulp vragen, delen, sorry zeggen etc. De optionele delen, maar ook enkele vragenlijsten uit de handleiding zijn o.a. de downloaden op
Overzicht Autisme net ff anders. Herkennen van autisme in contact. Autisme Specifieke Communicatie. Vragen
Autisme niet begrepen? Niet herkend! Gemeente Koggenland 6 november 2017 & Stichting Deuvel Mieke Bellinga Mariëlle Witteveen Overzicht Autisme net ff anders Herkennen van autisme in contact Autisme Specifieke
Nadere informatiePDF created with pdffactory Pro trial version www.pdffactory.com
Invloed van autisme op relaties en seksualiteit Sylvie Carette Autisme Centraal 23 februari 2010 Overzicht Invloed van autisme op seksualiteit Seksualiteitsprofiel volwassenen met AS (Hénault enattwood)
Nadere informatieInhoud Uitgebreid. Foreword 15 Voorwoord 17. deel 1 WAT IS HET? 19
Inhoud Uitgebreid Foreword 15 Voorwoord 17 deel 1 WAT IS HET? 19 1 Inleiding 21 De eerste onderzoekers 22 De opbouw van het boek 24 Aanleg of opvoeding 27 Diagnose of etiket 30 De kracht en de zwakte 32
Nadere informatieOmgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen. Rob Neyens 22.10.2009
Omgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen Rob Neyens 22.10.2009 Programma 1. Theorie: wat is autisme? 1.1 Buitenkant 1.2 Binnenkant 2. Praktijk: hoe omgaan met autisme? 2.1 Remediëren 2.2 Compenseren
Nadere informatieSeksualiteit en ASS. Presentatie symposium pleegzorg 19 juni 2014. presentatie symposium pleegzorg
Seksualiteit en ASS Presentatie symposium pleegzorg 19 juni 2014 programma Opfrissen van informatie over ASS (heel kort het spectrum toelichten). ASS en seksualiteit belichten. Seksuele en relationele
Nadere informatieAutisme als contextblindheid
Leerlingen met autisme in het secundair onderwijs Autisme Limburg 18 oktober 2011 KobeVanroy Autisme Centraal, Gent Autisme als contextblindheid P. Vermeulen, 2009 Autisme: prevalentie 2010 Autisme Centraal
Nadere informatieMogelijkheden in de (non-) verbale communicatie
Mogelijkheden in de (non-) verbale communicatie Non verbaal werken in de AZC s Inleiding In toenemende mate krijgen we in de AZC s te maken met nieuwkomers. Bewoners die onze taal niet spreken en wij,
Nadere informatieVorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS
Vorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS Bart Lenaerts Jorinde Dewaelheyns 6 december 2010 Wat mag je verwachten? Wat is autisme? Het stellen van de diagnose Wie? Hoe? Triade van stoornissen Autisme = anders
Nadere informatieAutisme begeleiding of aansturing? Workshop Platformdag gehandicapten 9 april 2015 Chul Joo Ro
Autisme begeleiding of aansturing? Workshop Platformdag gehandicapten 9 april 2015 Chul Joo Ro Voorzet Voorzet is gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met autisme sinds 1994. Actief in Noord en
Nadere informatieAutisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro
Autisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro Voorzet Voorzet is gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met autisme sinds 1994. Is actief in Noord
Nadere informatieAUTISME EN CONFLICTHANTERING. Anneke E. Eenhoorn
AUTISME EN CONFLICTHANTERING Anneke E. Eenhoorn UITGANGSPUNT UITGANGSPUNT DRIE VOORBEELDEN Rosa van 8 jaar. Na een ogenschijnlijk gewone dag op school, haalt ze fel uit Mike van 11 jaar. Na een kleine
Nadere informatieMEE Utrecht, Gooi & Vecht. Autisme Spectrum Stoornis (ASS)
MEE Utrecht, Gooi & Vecht Autisme Spectrum Stoornis (ASS) Prikkelverwerkingsproblemen De wereld in losse deeltjes Problemen met plannen en organiseren Moeite om zich in te leven in een ander Geef ze de
Nadere informatieVrouwen en autisme. Lezing 26 mei 2016 bij autismecafé i.o.v Carrefour NOP Emmeloord. Mariëlle Witteveen Mieke Bellinga. www.deuvel.
Vrouwen en autisme Lezing 26 mei 2016 bij autismecafé i.o.v Carrefour NOP Emmeloord Mariëlle Witteveen Mieke Bellinga Even voorstellen Uitleg autisme Waarneming Informatieverwerking Prikkels Autisme bij
Nadere informatie30/05/2018. ASS en gedrag WELKOM. Kennismaking en verwachtingen. Studiedag Kansrijk Onderwijs dinsdag 29 mei 2018
ASS en gedrag Studiedag Kansrijk Onderwijs dinsdag 29 mei 2018 Een poging tot sensibilisering Nadja Vandenbroeck WELKOM Vandaag: - Kennismaking en verwachtingen - Die fameuze ijsberg - Small talk - DSM-5,
Nadere informatieWelkom. DGM en Autisme. Esther van Efferen-Wiersma. Presentatie door
Welkom DGM en Autisme Presentatie door Esther van Efferen-Wiersma Inhoud Autisme: recente ontwikkelingen Van beperkingen naar (onderwijs)behoeften DGM en autisme Hulpmiddelen en materialen Vragen? Autisme?
Nadere informatieCognitieve communicatiestoornissen
Logopedie Cognitieve communicatiestoornissen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl LOG002 / Cognitieve communicatiestoornissen / 04-01-2018 2 Cognitieve
Nadere informatieWie is wie? Tips & tricks om mijn sport AUTISME-VRIENDELIJKER te maken. Vertaling van wetenschappelijke inzichten naar de praktijk.
Tips & tricks om mijn sport AUTISME-VRIENDELIJKER te maken Vertaling van wetenschappelijke inzichten naar de praktijk Debbie Van Biesen Wie is wie? 1 Opwarming Is mijn sport autismevriendelijk? Is mijn
Nadere informatieAutisme. Is mijn diagnose wel terecht? Over de zoektocht naar de juiste diagnose. 04-04-16 Titel in voettekst te wijzigen in menu Beeld
Autisme Is mijn diagnose wel terecht? Over de zoektocht naar de juiste diagnose Autisme Wat is het Hoe wordt de diagnose gesteld Zin en onzin van de diagnose Wat ziet u op deze afbeelding? Wat ziet u op
Nadere informatieOmgaan met Autisme. Handout workshop 27 mei 2016
Omgaan met Autisme Handout workshop 27 mei 2016 Informatie 1. Medicatie Hoewel er geen medicijn is dat direct werkt op autisme zijn er wel diverse medicijnen die ene positief effect kunnen hebben op dat
Nadere informatieWelkom. DGM en Autisme. Esther van Efferen-Wiersma. Presentatie door
Welkom DGM en Autisme Presentatie door Esther van Efferen-Wiersma Inhoud DGM en autisme? Autisme: recente ontwikkelingen Van beperkingen naar (onderwijs)behoeften DGM en autisme! Vragen? DGM en Autisme?
Nadere informatieAutisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016
Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland
Nadere informatieWelkom. Voorstellen. Programma. Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak en hoe herken je het? Autisme vanuit eigen ervaring
Welkom Algemene informatieavonden GGZ Noord- Holland-Noord in samenwerking met Stichting Deuvel Voorstellen Mieke Bellinga & Mariëlle Witteveen Programma Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak
Nadere informatieTraject Welzijn; Communicatie MZ. Inhoudsopgave (concept)
Traject Welzijn; Communicatie MZ Inhoudsopgave (concept) 1 Traject Welzijn; Communicatie MZ Inhoudsopgave (concept) THEMA 1 Communicatie Hoofdstuk 1 Aspecten van communicatie 1.1 Inleiding 1.2 Communicatie
Nadere informatieAutismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers
Autismespectrumstoornis SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND 19-10-2016 Mandy Bekkers (mandybekkers@hotmail.com) Waarschuwing vooraf! 2 Geschiedenis Autos (Grieks: zelf) 1937-1940: Term autisme 1943 &
Nadere informatieGEWOON ANDERS ASS BIJ JONGE KINDEREN. AutismeTeam Noord-Nederland, Jonx Lentis
GEWOON ANDERS ASS BIJ JONGE KINDEREN AutismeTeam Noord-Nederland, Jonx Lentis Programma Even voorstellen Wat is autisme? Vroege signalen bij autismespectrumstoornissen De eerste stap richting onderzoek
Nadere informatiePsycho sociale gevolgen bij kinderen met CP. Susanne Sluijter Orthopedagoog Mytylschool De Trappenberg Mytylschool Behandelteam Merem Huizen
Psycho sociale gevolgen bij kinderen met CP Susanne Sluijter Orthopedagoog Mytylschool De Trappenberg Mytylschool Behandelteam Merem Huizen Ontwikkelingsfasen bij kinderen. 3 Basisbehoeften van kinderen.
Nadere informatieStudiedag. Relatie en autisme Over de invloed van autisme op liefdesrelaties
Studiedag Relatie en autisme Over de invloed van autisme op liefdesrelaties Relaties en autisme HouvASS /Therapeutisch Gerda Bastiaan, MaNP Centrum Flevoland GGZ Diagnose en dan? Volwassenzorg; steeds
Nadere informatieAutisme en de gevolgen Els Ronsse / MDR
Autisme en de gevolgen Els Ronsse / www.psysense.be MDR Voorkomen? Voor het hele spectrum komen een aantal studies onafhankelijk van elkaar uit op 60 tot 70 op 10.000 of 1 op ongeveer 150 personen. Af
Nadere informatieAutisme en puberteit 14/11/2018. Programma. Puberteit. Puberteit. Invloed autistisch denken op de puberteit. Handvatten.
Autisme en puberteit Thomas Fondelli Programma Puberteit Invloed autistisch denken op de puberteit Handvatten Puberteit 1 Puberteit = het geheel van veranderingen die kenmerkend zijn voor de overgang van
Nadere informatieVerbindingsactietraining
Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken
Nadere informatieDeel VI Verstandelijke beperking en autisme
Deel VI Inleiding Wat zijn de mogelijkheden van EMDR voor cliënten met een verstandelijke beperking en voor cliënten met een autismespectrumstoornis (ASS)? De combinatie van deze twee in een en hetzelfde
Nadere informatieBetrokkenheid. Competentie. De behoefte aan competentie wordt vervuld.
Betrokkenheid Autonomie Competentie Relatie leerkracht Relatie leerlingen De behoefte aan autonomie De behoefte aan competentie De behoefte aan een goede relatie met de leerkracht De behoefte aan goede
Nadere informatiewww.hildedeclercq.be hilde_de_clercq@telenet.be
1 Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Spel en Verbeelding Taal en Communicatie Emoties Seksualiteit en Relatievorming Eten Slapen Zindelijk worden Zelfredzaamheid of Algemene Dagelijkse leefvaardigheden 2
Nadere informatieInzicht in Autisme. Lezing
Inzicht in Autisme Lezing 18-09-2014 FRANS COOLEN ASS Trainer NVA ASS Trainer/coach bij In to Autisme frans.coolen@intoautisme.nl ASS Autisme Spectrum Stoornis Per persoon Per leeftijd In ernst In verschijningsvorm
Nadere informatiePragmatiek en communicatie beïnvloed door een autismespectrumstoornis
Pragmatiek en communicatie beïnvloed door een autismespectrumstoornis 10 februari 2017 Zorgbehoeften van de leerling met autisme Zorg dat ik boodschappen kan begrijpen Zorg dat ik de organisatie van een
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod
Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod U bent niet de enige Een op de tien Nederlanders heeft te maken met een persoonlijkheidsstoornis of heeft trekken hiervan. De Riagg Maastricht is gespecialiseerd
Nadere informatieSociale vaardigheden en emoties bij kinderen/jongeren met autisme.
Peter Vermeulen Autisme Centraal Sociale vaardigheden en emoties bij kinderen/jongeren met autisme. Basisidee dat je vaak ziet Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact Primair in de behandeling
Nadere informatieOp weg naar stage en werk
Op weg naar stage en werk Lian Schuyt Inhoud Arbeid Arbeid en autisme Op weg naar stage en werk Uitvoering van het programma Aandachtspunten Waarom stagelopen/werken? zingeving status en eigenwaarde inkomen
Nadere informatieMotivatie problemen bij ASS
Motivatie problemen bij ASS Praten met pubers die anders zijn Esther Leuning 25 oktober 2018 www.karakter.com 2 Praten met pubers die anders zijn Esther Leuning GZ-psycholoog, cognitief gedragstherapeut
Nadere informatieKANS OP SLAGEN. Definitie van probleemgedrag. Autisme en Probleemgedrag. Steven Degrieck. 14 juni 2012. Definitie van probleemgedrag
KANS OP SLAGEN Definitie van probleemgedrag Autisme en Probleemgedrag Steven Degrieck 14 juni 2012 Altijd een sociale definitie (normen; omgeving) Gevaar voor persoon zelf, gevaar voor omgeving of belemmert
Nadere informatieKennismaking VIB en methode CONTACT Hoe contact bevorderen tussen doofblinde personen en hun communicatiepartners?
Kennismaking VIB en methode CONTACT Hoe contact bevorderen tussen doofblinde personen en hun communicatiepartners? Ingrid Korenstra Bartiméus Expertisecentrum Doofblindheid 19-03-2015 Even voorstellen:
Nadere informatieOmgaan met lastige leerlingen op de ISK
Omgaan met lastige leerlingen op de ISK Pedagoog, leraar, intern begeleider, zorgcoördinator, schoolleider en adviseur. Verwachtingen Training Omgaan met lastige leerlingen op de ISK Inhoud van de workshop
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieVerstandelijke beperkingen
11 2 Verstandelijke beperkingen 2.1 Definitie 12 2.1.1 Denken 12 2.1.2 Vaardigheden 12 2.1.3 Vroegtijdig en levenslang aanwezig 13 2.2 Enkele belangrijke overwegingen 13 2.3 Ernst van verstandelijke beperking
Nadere informatieSociale vaardigheden.
Sociale vaardigheden www.psysense.be waarschuwing Het is geen receptenboek Elke mens is een individu Ass of geen ass. Dit gaat over wat je wilt, en biedt ev. middelen om te bereiken wat je wilt, maar ass
Nadere informatiehoud altijd de specifieke leerling met zijn individuele hulpvraag in het achterhoofd
Sleutelwoord is structuur De school is een uitgelezen plaats om de leerling met het Syndroom van Asperger te leren omgaan met leeftijdgenoten. Goede begeleiding is dan van belang. Docent kunnen veel voor
Nadere informatiepassend onderwijs! Onderwijs aan leerlingen met een autisme spectrum stoornis
passend onderwijs! Onderwijs aan leerlingen met een autisme spectrum stoornis Brechtje van de Kant & Marion Kemper Orthopedagogen Berg en Boschschool, locatie Houten Herken de autist! Voorkennis? Prikbord
Nadere informatieBijlage 2 Competentieprofiel leerling
Bijlage 2 Competentieprofiel leerling Naam leerling: Geboortedatum leerling: Kalenderleeftijd: Diagnose: School: Naam medewerker school: Functie medewerker school: Datum: Protocol overgang leerlingen met
Nadere informatieWorkshop Patijnenburg. BuitenGewoon begeleiden van mensen met een arbeidsbeperking
Workshop Patijnenburg BuitenGewoon begeleiden van mensen met een arbeidsbeperking Patijnenburg is onderdeel van Werkplein Westland is de paraplu waaronder alle extern gerichte activiteiten van Werkplein
Nadere informatieAutisme in de levensfase van 16-25 jaar. Marijke Gottmer GZ-Psycholoog Altrecht 11 december 2012
Autisme in de levensfase van 16-25 jaar Marijke Gottmer GZ-Psycholoog Altrecht 11 december 2012 Programma Voorstellen Inleiding Problemen Intake/Diagnose Analyse Behandeling 16-25 jaar moeilijke leeftijd
Nadere informatieWORKSHOP AUTISME & WERK DE AUTIPROOF WERKPLEK
WORKSHOP AUTISME & WERK DE AUTIPROOF WERKPLEK Wie doet de workshop? Han Dijkslag Consultant/Coach Han.dijkslag@effectyf.nl 06-53126821 www.effectyf.nl Programma workshop -Wat is een Autisme Spectrum Stoornis
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme
Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme
Nadere informatieCollectief aanbod Jeugd Houten
Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining
Nadere informatie16/01/2012. Autisme en puberteit. Puberteit. Puberteit. = het geheel van veranderingen die kenmerkend zijn voor de overgang van kind naar volwassene
Autisme en puberteit Thomas Fondelli Puberteit Puberteit = het geheel van veranderingen die kenmerkend zijn voor de overgang van kind naar volwassene 1 Persoonlijke veranderingen Persoonlijke veranderingen
Nadere informatieAutisme en depressie. Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan
Autisme en depressie Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan Hoe herken je autisme bij een depressieve patiënt? 3 Wat gaat hier mis? DSM5 criteria Autismespectrumstoornis A. Beperkingen
Nadere informatieHet stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis
Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014 Pervasieve
Nadere informatieAngstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries
Angstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries Aandachtspunten in de klas Het Vriendenprogramma Onderdelen Vriendenprogramma in de klas Online programma s voor jongeren Aandachtspunten
Nadere informatieSTA STERK TRAINING 1. sta sterk training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
STA STERK TRAINING 1 sta sterk training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER STA STERK TRAINING 3 De sta sterk training achtergrond sta sterk Training
Nadere informatieMijn kind heeft een LVB
Mijn kind heeft een LVB Wat betekent een licht verstandelijke beperking nu precies? Informatie voor ouders van kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking in de leeftijd van 6 tot 23 jaar
Nadere informatieDSM IV interview. Semi-gestructureerd anamnestisch interview ter beoordeling of er sprake is van een autismespectrumstoornis.
DSM IV interview Semi-gestructureerd anamnestisch interview ter beoordeling of er sprake is van een autismespectrumstoornis. A.A. Spek Klinisch psycholoog Centrum Autisme Volwassenen GGZ Eindhoven Wanneer
Nadere informatieStoornissen in het autistisch spectrum
DC 14 Stoornissen in het autistisch spectrum 1 Inleiding Dit thema gaat over stoornissen in het autistisch spectrum, kortweg autisme Beroepscontext: als onderwijsassistent kun je ingezet worden in het
Nadere informatie1. Gedrag. Au3sme. UMCG Publiekslezing Au3sme. Els M.A. Blijd- Hoogewys. Overzicht presenta3e. Wat is au3sme? Drie probleemgebieden
Au3sme dr. Behandelcoördinator Au3sme Team Noord Nederland Overzicht presenta3e Wat is au3sme? naar Morton & Frith, 1995 1. Gedrag 2. Biologie 3. Cogni3e 4. Diagnose 5. Behandeling genen, hersengebieden
Nadere informatieAndy van den Berg Vakleerkracht bewegingsonderwijs op een praktijkschool en op een school voor z.m.l.k.
Andy van den Berg Vakleerkracht bewegingsonderwijs op een praktijkschool en op een school voor z.m.l.k. In het verleden leerkracht op deze scholen, Ambulant begeleider, stagebegeleider. Docent stichting
Nadere informatieBeeldvorming sociaal emotionele ontwikkeling niveau A Klasgroep: Namen van de kinderen
Beeldvorming sociaal emotionele ontwikkeling niveau A Klasgroep: Namen van de kinderen De leerling heeft zicht op wat hij/zij kan. (1) De leerling gaat op een gepaste manier om met dingen die hij/zij niet
Nadere informatieHet leven leren leven
Rouwbegeleiding in de praktijk Het leven leren leven Karin van der Plas Themabijeenkomst IDPZ 31 oktober Programma Welkom Theorie over rouw Bespreking casus/ luisteroefening Wat is Levenskunst? Tijd voor
Nadere informatieVoor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod
Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische
Nadere informatieLichaamstaal en sekspraat. Leonora van der Beek en Esther Keller
Lichaamstaal en sekspraat Leonora van der Beek en Esther Keller Even voorstellen Leonora van der Beek Communicatiedeskundige Kentalis, regio west, Zoetermeer Werkzaam binnen de doelgroep Communicatief
Nadere informatieEmotionele Intelligentie
Emotionele Intelligentie ubeon Academy Programma Emotionele intelligentie (EQ) staat voor het vermogen om eigen en andermans gevoelens te herkennen en er op effectieve wijze mee om te gaan. 70 % van communicatie
Nadere informatieOuderen en AutismeSpectrumStoornissen. Rosalien Wilting, klinisch psycholoog - psychotherapeut
Ouderen en AutismeSpectrumStoornissen Rosalien Wilting, klinisch psycholoog - psychotherapeut 1 Autisme? AutismeSpectrumStoornis (ASS) Een andere manier van informatie verwerken We spreken niet meer van
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieLeerlijn Omgaan met ongewenst gedrag. Workshop 3: Gedragsstoornissen & aanpakken volgens oa Gordonmethode
Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 3: Gedragsstoornissen & aanpakken volgens o.a. Gordonmethode 28 januari 2015 13.30 16.00 uur Berber Klein Liesbeth van Well Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag
Nadere informatieStandaard paradigma. Nog veel stoutere bewering: Daarom niet: Autisme Centraal 1
Autisme: een sociale stoornis? Standaard paradigma Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact Peter Vermeulen Autisme Centraal Primair in de behandeling is SOVA training Volgens bestaande,
Nadere informatieNLD bij (jong) volwassenen in opleiding en werksituaties
NLD bij (jong) volwassenen in opleiding en werksituaties Lia Charité praktijk voor psychosociale therapie Lia Charité Notenboom 6 5682 HZ Best Nederland tel: +31499 398302 info@liacharite.nl www.liacharite.nl
Nadere informatieHet pleegkind in beeld
Het pleegkind in beeld Workshop pleegzorgsymposium 19 juni 2014 Petra de Vries (De Rading) Anny Havermans (SAV) 1 Programma Welkom Project gehechtheid in beeld bij pleegzorg Inleiding op gehechtheid en
Nadere informatieWeerbaarheid en zelfsturing voor particulieren. Bouwen aan zelfvertrouwen. Jeugd
Weerbaarheid en zelfsturing voor particulieren Bouwen aan zelfvertrouwen Jeugd 1. Weerbaarheidstrainingen voor kinderen Heeft uw kind moeite met voor zichzelf op te komen? Of is uw kind wellicht te weerbaar?
Nadere informatieklantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ...
P1 VOORBEELD OBSERVATIE-INSTRUMENT GROEP klantgerichtheid klanteninzicht groepsdynamica omgaan met diversiteit PRESENTATIE stemgebruik taalvaardigheid non-verbaal communiceren professionele houding PERSOON
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor verwijzers
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Voor verwijzers Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Veel mensen met een licht
Nadere informatieAUTISME EN CONFLICTHANTERING ANNEKE E. EENHOORN
AUTISME EN CONFLICTHANTERING ANNEKE E. EENHOORN EEN VOORBEELD Mira, 14 jaar. Derde klas van de middelbare school. Vanaf baby snel boos. Nu zo vlug kwaad dat ouders het niet meer weten. DRIE MOGELIJKE
Nadere informatieStructuur! Voorstellen Autisme anders bekijken Theorie (en ervaringen!) over autisme Kennis maken met workshop Autisme Anders Ervaren
Structuur! Voorstellen Autisme anders bekijken Theorie (en ervaringen!) over autisme Kennis maken met workshop Autisme Anders Ervaren Wie ben ik? De ijsbergtheorie Wie zijn jullie? Even voorstellen Wie
Nadere informatieZelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties
Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Het gaat om de volgende zeven verandercompetenties. De competenties worden eerst toegelicht en vervolgens in een vragenlijst verwerkt. Veranderkundige
Nadere informatieBrief voor ouder over thema 1
Brief voor ouder over thema 1 Steeds meer scholen besteden aandacht aan sociaal-emotionele vaardigheden en gezondheidsvaardigheden. Niet alleen om probleemgedrag te bestrijden en om ongewenst gedrag te
Nadere informatieBetrokken bij Buiten. Het puberbrein als basis. Welkom. 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl
Betrokken bij Buiten Welkom Het puberbrein als basis 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl Pubers Welk (puber)gedrag valt jou het meest op? We zijn allemaal puber geweest Leef je in!
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder
Nadere informatieAutisme en een visuele of visuele én verstandelijke beperking
Autisme en een visuele of visuele én verstandelijke beperking Koninklijke Visio expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen www.visio.org Volg ons op: Pellentesque ipsum ligula, accumsan nec, elementum
Nadere informatieWat zijn generieke competenties?
Wat zijn generieke competenties? In duaal leren nemen generieke competenties een centrale plaats in. Het is de bedoeling dat jongeren er dus een goed begrip van hebben voordat erover gesproken kan worden
Nadere informatieHOOGSENSITIVITEIT BIJ KINDEREN
HOOGSENSITIVITEIT BIJ KINDEREN Reinhilde Vermeulen 1. Inleiding: hooggevoeligheid Pionier: Elaine N. Aron en Arthur Aron Begrip HSP in 1997 geïntroduceerd in de wetenschappelijke literatuur Uitgangspunt:
Nadere informatieCynthia A.M. Slomp I.S.M. Brede School Emmen
Cynthia A.M. Slomp I.S.M. Brede School Emmen De doelstelling van Sociaal Weerbaar is het versterken van de sociale weerbaarheid van kinderen, binnenschools binnenschools maar ook buiten de school. Weerbaarheid
Nadere informatie23 oktober 2013 1. Wat betekent autisme voor jou? Waaraan denk je spontaan? Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over?
Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over? Tegenwoordig heeft iedereen wel een etiketje! Hebben we dat niet allemaal een beetje? Als je niks hebt, is het precies al abnormaal! Mijn kind heeft (net)
Nadere informatieSTEVIGE STAP TRAINING 1. stevige stap training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
STEVIGE STAP TRAINING 1 stevige stap training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER STEVIGE STAP TRAINING 3 INFORMATIE BROCHURE STEVIGE STAP TRAINING
Nadere informatieAutism en communicatie
Autisme en communicatie Autisme op drie niveaus biologie cognitie Dààr zit het autisme! gedrag Wat we zien. Gedragskenmerken Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale
Nadere informatieOverleg van tevoren altijd met de ouders over de aanpak voor het kind en tips voor de omgang.
Overleg van tevoren altijd met de ouders over de aanpak voor het kind en tips voor de omgang. Aandacht stoornissen ADD Attention Deficit Disorder (letterlijk: aandacht tekort stoornis) - Een vorm van ADHD
Nadere informatieHet probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje.
1-1. HET PROBLEEM Pesten en plagen worden vaak door elkaar gehaald! Het probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje. Als je gepest bent, heb je ervaren dat pesten
Nadere informatieNew Tools nieuwe- kanseninterventie. -Erken de gevoelens van de jongere -Constructieve communicatie onderhouden/ vaak bevestigen
Bijlage 2: Werkwijze LSCI- interventies per nieuwe- kanseninterventie Red Flag nieuwe- kanseninterventie -Ontladen van emoties/ beheers je eigen agressie -Erken de gevoelens van de jongere -Communicatie
Nadere informatieLate fouten in het taalbegrip van kinderen
1 Late fouten in het taalbegrip van kinderen Petra Hendriks Hoogleraar Semantiek en Cognitie Center for Language and Cognition Groningen Rijksuniversiteit Groningen 2 De misvatting Actief versus passief
Nadere informatieCommunicatie. Els Ronsse. april 2008
Communicatie Els Ronsse april 2008 Communicatie =? Boodschappen Heen en weer Coderen loopt bij mensen met autisme vaak fout Maar communicatie is meer. Relatiegericht Aandacht vragen Bevestiging geven Aanmoedigen
Nadere informatieHerstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010
Herstel en Balans De rol van de psycholoog Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Kanker zet je leven op zijn kop 1 Kanker, gevolgen voor de patiënt Heftige emoties. Verlies van controle
Nadere informatieMindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven
Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Volgorde lezing Overbelasting bij mensen met autisme Werk en overbelasting Begeleiding Mindfulness
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorwoord 11. Dankwoord 15. Inleiding 17
Inhoudsopgave Voorwoord 11 Dankwoord 15 Inleiding 17 1 Kenmerken en risicofactoren van eetstoornissen 23 1.1 Inleiding 23 1.2 Psychische achtergronden 26 1.3 Gebrek aan eigenwaarde en zelfvertrouwen 27
Nadere informatieBijlage 2. Beoordelingsformulier Gesprekstechnieken LEH 6 2014-2015. Summatief docentoordeel: goed (9)
Beoordelingsformulier Gesprekstechnieken LEH 6 2014-2015 Bijlage 2 BEOORDELING: Naam: Anneke Gielis Studentnummer: 2379511 Docenten: Gerrie van de Ven / Lonneke Schilders Datum: 2 april 2015 Summatief
Nadere informatieTips bij het in gesprek gaan met een burger met een licht verstandelijke beperking
Tips bij het in gesprek gaan met een burger met een licht verstandelijke beperking S.N. Kuik (2014, ongepubliceerd) Inleiding Het in Gesprek gaan met iemand met een LVB vergt nogal wat van Gespreksvoerders.
Nadere informatie