TE GAST BIJ EEN COLOSCOPIE HOE BELANGRIJK IS VOORLICHTING BIJ DIT ONDERZOEK?

Transcriptie

1 1 TE GAST BIJ EEN COLOSCOPIE HOE BELANGRIJK IS VOORLICHTING BIJ DIT ONDERZOEK? Hilde Van den Brande, verpleegkundige Endoscopie, Imeldaziekenhuis Bonheiden Student Kader-en managmentopleiding V.B.V.K. academiejaar SAMENVATTING In een periode waarin geneeskunde niet zoveel te bieden had steunden artsen zich op excellente communicatie met hun patiënten. Maar artsen omringden zich met medische technieken en door hun fascinatie voor de moderne technologie vergaten zij te communiceren met hun patiënten. De laatste jaren rijst opnieuw een grote belangstelling voor communicatie. Patiënten verwachten van artsen en verpleegkundigen technische vaardigheden maar eveneens dat ze kunnen luisteren, de visie van de patiënt respecteren, zijn emoties erkennen, advies geven en op een niet-betuttelende wijze de patiënt betrekken in de beslissingen. Dit artikel gaat over hoe wij in het Imeldaziekenhuis informatie geven aan patiënten die een coloscopie moeten ondergaan. De evaluatie van het onderzoek toont aan dat de patiënten over het algemeen tevreden zijn over de gegeven informatie en de werking op de endoscopieafdeling. Het aanbieden van aanvullende informatie zijn dingen die in de toekomst nog kunnen verbeterd worden. INLEIDING Patiënten-en gezondheidsvoorlichting als onderdeel van health promotion is een domein binnen de gezondheidszorg waarvan het belang de laatste jaren zeer sterk is toegenomen 1. Patiënten krijgen meer dan ooit informatie langs allerlei kanalen met name tijdschriften, televisie, internet enz. maar de vraag is wat is de informatiebehoefte van de patiënt? Hoe belangrijk vindt hij al deze voorlichting? Wat zijn de rechten van de patiënt? Wordt hij gerustgesteld door al de informatie die hij krijgt? Helpt al deze voorlichting hem om zijn angst te doen verminderen wanneer hij een onderzoek moet ondergaan? Met de toenemende werkdruk en het tekort aan verpleegkundigen en medici wordt er misschien vaak te weinig aandacht besteed aan dit onderdeel van de gezondheidszorg. Voorlichting werd oorspronkelijk ook gezien als een activiteit die wij als verpleegkundigen er automatisch moesten bijdoen. Dit had dan als gevolg dat 1 De Haes, J.C.J.M., Hoos A.M.& van Everdingen, J.J.E.(Eds). (1999). Communiceren met patiënten. Maarsen : Elsevier/Bunge.

2 2 het weinig systematisch werd aangepakt en dat voorlichting teveel werd overgelaten aan het belang dat elke individuele verpleegkundige eraan hechtte. Meer dan ooit zien wij dat voorlichting een specifieke taak van de verpleegkundige is die een eigen deskundigheid en dus ook een eigen vorming veronderstelt. Voorlichting mag niet gezien worden als een afzonderlijke activiteit maar als een essentieel en gelijkwaardig deel van het hulp- en zorgverleningsproces 2. Naast de verpleegkundigen spelen ook andere hulpverleners een rol binnen de voorlichting : dokters, psychologen, sociaal assistenten, diëtisten, kinesitherapeuten enz. Voorlichting vraagt een multidisciplinaire aanpak. De patiënt staat meer dan ooit centraal. Hij moet de tijd krijgen om alles bewust mee te maken. Meer dan ooit moet er verantwoording worden afgelegd naar de patiënten. THEORETISCHE OMKADERING Patiëntenvoorlichting is een planmatig leer- en /of communicatieproces met een gericht doel, dat in samenspraak met de patiënt wordt geformuleerd om zodanige veranderingen in kennis, inzicht, vaardigheden, attitude en gedrag te bewerkstelligen, zodat een gunstige invloed op het genezingsproces en het omgaan met ziekte mag verwacht worden 3. Met deze voorlichting kan je verschillende doelen nastreven. Je kan ervoor zorgen dat men na afloop meer weet over een onderzoek of een behandeling. Zo kan men zich hierop beter voorbereiden. Je kan eveneens trachten om de houding, gevoelens of opvattingen van patiënten te veranderen. Een laatste doel is te trachten het gedrag van mensen te veranderen of om een bepaald nieuw gedrag aan te leren. Belangrijk is wel dat al deze doelen acceptabel, concreet, haalbaar en belangrijk zijn. Tegenwoordig probeert men te streven bij het verschaffen van informatie naar individueel maatwerk. Maar men is nog steeds onzeker omtrent de aard en de hoeveelheid van de informatie die de patiënt verwacht. Het is inderdaad een hele opgave om de informatiemededeling af te stemmen op wat het meest helpend is voor 2 Goleman, D. (1997). Emotionele intelligentie, emotie de sleutel tot succes. Contact. Amsterdam/Antwerpen. 3 Damoiseaux, V. (red), Van der Molen, H.T., Kok, G.J. (1995). Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering. Assen : Van Gorcum.

3 3 het verwerkingsproces van de patiënt. Veel hangt af van de copingstijl 4. Dit wil zeggen patiënten met een bluntingcopingstijl (de blunter) is meer gebaat met geringe voorlichting. Want hoe meer informatie hij krijgt hoe meer hij zich bedreigd voelt. De persoon met een monitorcopingstijl (de monitor) voelt zich beter als hij uitvoerige en gedetailleerde informatie krijgt. Daarnaast moet er ook rekening gehouden worden met de informatieverwerkingsfase. Meestal doorloopt men vier fasen : men moet openstaan voor het advies, men moet het advies begrijpen, daarna moet men gevolg willen geven aan het advies en als laatste punt moet men het advies concreet uitvoeren. Soms wordt de voorlichting extra bemoeilijkt door de emoties of eerdere ervaringen 5. Men kan te maken hebben met patiënten die alles accepteren. Ze knikken en stellen geen vragen. Maar er is uiteraard ook de angstige patiënt. De angst voor het onbekende en het niet vertrouwd zijn met de situatie spelen een belangrijke rol. Als laatste kennen wij de teleurgestelde en ontgoochelde patiënt. Als een onderzoek niet het gewenste resultaat opleverde zal de patiënt vaak gevoelens van teleurstelling en ontgoocheling uiten. Hier dient men dan de nodige aandacht te besteden aan de emotionele zijde van de situatie. Na reeds 18 jaar te werken op endoscopie weet ik dat mensen die een coloscopie moeten ondergaan dit vaak ervaren als beangstigend. Angst heeft dikwijls een negatieve invloed op de medewerking van een patiënt tijdens een onderzoek. In ons ziekenhuis krijgen mensen reeds schriftelijke informatie wanneer zij een coloscopie moeten ondergaan. Vinden zij dit voldoende? Krijgen opgenomen patiënten evenveel informatie als ambulante patiënten? Vinden mensen dat er meer informatie moet komen en zo ja, hoe? Wat doen wij met de voorlichting in de wachtruimte en hoe stellen wij zelf een folder of brochure samen? Een heleboel vragen die de moeite waard zijn voor zowel artsen als verpleegkundigen van het endoscopieteam om even bij stil te staan. Zijn er nog dingen die wij in de toekomst kunnen verbeteren? Wat zijn de mogelijkheden om de voorlichting nog beter te laten aansluiten bij eventuele problemen? Zitten al deze mensen echt te wachten op informatie, of maakt het hun uiteindelijk niets uit? 4 Miller, S.M. (1995). Monitoring versus blunting styles of coping with cancer influence the information patients want and need about disease. Cancer,76,2, Gerards, F.M?. (1992). Preventieve patiëntenvoorlichting : basisprincipes,knelpunten en mogelijke oplossingen. Tijdschrift voor verzorgenden (9)

4 4 ONDERZOEK Er werd een enquête gehouden om een toetsing te doen naar de voorlichting die wij nu reeds geven in ons ziekenhuis en of er nog eventuele verbeteringen kunnen gebeuren. Van half november 2003 tot einde december 2003 werd aan honderd patiënten gevraagd een vragenlijst in te vullen. Deze honderd deelnemers werden opgesplitst in 70 ambulante en 30 gehospitaliseerde patiënten. De selectie van de deelnemers gebeurde volledig willekeurig en op basis van bereidwillige medewerking. Patiënten die onvoldoende coöperatief waren, werden vooraf uitgesloten. Er werd een korte toelichting gegeven en er werd uiteraard vermeld dat de gegevens naamloos en zonder enige persoonlijke verwijzing zouden worden verwerkt. De vragenlijst bevatte 12 vragen. Er werd gepeild naar het feit of de patiënten wel een infoblad gekregen hadden. Zo ja, of de informatie dan duidelijk was, of ze voldoende gerust gesteld werden. Er was ook de vraag of er nog meer voorlichtingsmateriaal moet komen en zo ja, op welke manier. Er werden ook vragen gesteld in verband met het onthaal op de endoscopieafdeling en over de informatie die gegeven werd na het onderzoek. Meer specifiek dan over het resultaat van het onderzoek. Er was eveneens een bijkomende vraag in verband met de angstbeleving. Men mocht een kruisje plaatsen op een angstschaal van nul tot tien. Nul stond voor weinig of geen angst en tien stond voor veel angst. De respons was erg groot, 97,1% van de ambulante en 90% van de opgenomen patiënten vulden de enquête in. Dit responspercentage duidt er toch misschien op dat mensen voorlichting belangrijk vinden. RESULTATEN De gegevens uit dit onderzoek werden verwerkt met Excel. De onderzoeksresultaten moeten wel met de nodige voorzichtigheid behandeld worden gezien de beperkte tijdsperiode en de kleine steekproeven Uit de enquête blijkt dat 65% van de patiënten een infoblad kregen. Hierbij moet ik wel vermelden dat de verhouding tussen de ambulante en de opgenomen patiënten niet recht evenredig is. 79% van de ambulante mensen kregen een blad dit in tegenstelling tot maar 30% van de opgenomen patiënten. Maar indien ze een blad kregen was de informatie die erop vermeld stond voor 90% van deze mensen voldoende duidelijk. 92,5% van deze mensen had een gerustgesteld gevoel door het krijgen van al deze informatie. Op de vraag of er meer voorlichting moet komen hebben 51,5% bevestigend geantwoord. Zij vonden dan dat er vooral meer voorlichting zou moeten komen via de huisarts (31,5%), brochures (32,5%) en via een persoonlijk gesprek (18%).

5 5 Op welke manier moet er meer voorlichting komen? In de wachtruimte 11% via de huisarts 31,5% via brochures 32,5% via videomateriaal 7% via persoonlijk gesprek 18% Vooral de huisarts is toch wel erg belangrijk in dit onderdeel, vooral als wij dan zien dat het grootste deel van de patiënten toch gestuurd wordt door de huisarts (53%). Wat betreft de vraag naar een persoonlijk gesprek zou men de patiënten die een coloscopie moeten ondergaan kunnen groeperen om hun op die manier de nodige informatie te verschaffen. Dit houdt dan in dat men geen vijf keer na mekaar hetzelfde moet vertellen en dat men direct kan inpikken op eventuele vragen van de patiënten. Het zijn vaak kleine aandachtspunten maar die misschien wel erg belangrijk zijn voor o.a. het comfort van de patiënt. Als we nagaan hoe het onthaal in de onderzoeksruimte door het endoscopieteam (arts en verpleegkundigen) was, mogen we vaststellen dat dit erg positief scoorde. 99% van de patiënten vonden dat men er erg vriendelijk was, 95% kreeg voldoende uitleg, 96% van de mensen vonden dat ze voldoende gerustgesteld werden door de verpleegkundigen en 97% van de patiënten vonden dat ze na het onderzoek voldoende tijd kregen om uit te rusten. Over dit resultaat kunnen wij als team alleen maar zeer enthousiast zijn.

6 6 Hoe was het onthaal op de endoscopiezaal? men was er vriendelijk 99% en was er niet vriendelijk 1% ik kreeg er voldoende uitlleg 95% ik kreeg er onvoldoende uitleg 5% ik werd gerustgesteld door de verpleegkundige 96% ik werd niet gerustgesteld door de verpleegkundige 4% ik kreeg voldoende tijd om uit te rusten na het onderzoek 97% ik kreeg onvoldoende tijd om uit te rusten 3% Wat betreft de informatie na het onderzoek kunnen we vaststellen dat 91,5% van de mensen vonden dat ze voldoende en heldere informatie kregen aangaande het resultaat van het onderzoek. Hier moet eveneens weer een onderscheid gemaakt worden tussen de ambulante en de opgenomen patiënten. Wij zien dat 98,5% van de ambulante mensen hier ja op geantwoord heben, dit in tegenstelling tot maar 74% van de opgenomen patiënten. Hier ligt de verklaring waarschijnlijk in het feit dat de artsen onmiddellijk na afloop van alle procedures hun ambulante patiënten ontslaan. Zij geven de mensen dan ook alle inlichtingen en een verwijsbrief voor de huisarts. Opgenomen patiënten moeten wachten tot de zaalronde. Patiënten die op de afdeling gastro-entero liggen zullen dan de nodige informatie krijgen maar voor de patiënten die op een andere afdeling liggen zal dit enigszins anders zijn. Dit is een punt waaraan in de toekomst meer aandacht moet besteed worden. Hieronder zien wij een grafiek die het verschil aanduidt tussen de ambulante en de opgenomen patiënten. 98,% krijgt voldoende informatie betreffende het onderzoek. Bij de opgenomen patiënten is dit slechts 74%.

7 7 Krijgen ambulante patiënten betere informatie betreffende het resultaat van het onderzoek dan opgenomen patiënten? krijgen ambulante patiënten voldoende informatie betreffende het resultaat v/h onderzoek 98,5% krijgen ambulante patiënten onvoldoende informaite betreffende het resultaat v/h onderzoek 1,5% krijgen opgenomen patiënten voldoende informatie betreffende het resultaat v/h onderzoek 74% krijgen opgenomen patiënten onvoldoende informatie betreffende het resultaat v/h onderzoek 26% BESLUIT Wij mogen ervan uitgaan dat de meerderheid van de patiënten in het Imeldaziekenhuis voldoende en duidelijke informatie krijgen bij de aanvang van een coloscopie. De informatie is duidelijk en verstaanbaar. De patiënten vinden wel dat er iets meer voorlichting nog mag bijkomen. Zij verwachten dit dan vooral van de huisarts. Ook brochures en een persoonlijk gesprek vinden de mensen wel belangrijk. Na het onderzoek zijn ze ook tevreden over de uitleg die ze krijgen aangaande het resultaat van het onderzoek. Wat betreft de werking van het endoscopieteam zijn bijna alle mensen het er over eens dat dit erg goed is. Voor ons als team erg belangrijk om te blijven voortdoen zoals wij bezig zijn. Want als de patiënten tevreden zijn is iedereen tevreden.