2. Een constructief voorstel voor een vernieuwde (begeleide) vrijetijdsbesteding voor kinderen

Transcriptie

1 Vlaams Welzijnsverbond vzw Guimardstraat Brussel Tel: Fax: post@vlaamswelzijnsverbond.be bank Ondernemingsnr: CONCEPTNOTA VAN HET VLAAMS WELZIJNSVERBOND, KINDEROPVANG KAV EN FEMMA OVER DE TOEKOMSTPERSPECTIEVEN VOOR DE (BEGELEIDE) VRIJETIJDSBESTEDING VAN KINDEREN 1. Maatschappelijke evolutie De maatschappelijke evoluties die de vraag naar kinderopvang doen stijgen, zijn ons niet vreemd. Sinds de jaren 70 is er een toegenomen arbeidsparticipatie van vrouwen. Door de opkomst van de tweeverdieners is er maatschappelijk veel veranderd. De laatste jaren merken we ook dat grootouders minder worden ingeschakeld voor de opvang van de kinderen. Meer en meer zien we een tendens in de alternatieve samenlevingsvormen. Het traditionele gezinsmodel is uitgegroeid tot een aantal nieuwe gezinsvormen (één-oudergezinnen, nieuw samengestelde gezinnen) met specifieke opvangvragen. Het wordt voor ouders immers steeds moeilijker om werk en gezin te combineren. Daarnaast hebben gezinnen ook sociale en pedagogische redenen voor hun opvangvraag. Uit de telling van de schoolbevolking op 1 februari 2011 blijkt dat kinderen school lopen in het Nederlandstalig basisonderwijs in het Vlaamse gewest en Brusselse Hoofdstedelijk gewest. Van dat aantal zijn er kleuters. Naar schatting hebben tussen de 45% en de 55% van de schoolgaande kinderen een vraag naar buitenschoolse opvang. Dat komt neer op +/ kinderen. Rekening houdend met het stijgend geboortecijfer en daardoor ook het stijgend aantal kleuters en de huidige maatschappelijke tendensen zal de vraag naar opvang voor schoolgaande kinderen alleen maar stijgen. Deze tendens is nu al duidelijk voelbaar in de voorzieningen. 2. Een constructief voorstel voor een vernieuwde (begeleide) vrijetijdsbesteding voor kinderen Alle betrokken partijen zijn het erover eens, er is een dringende nood aan buitenschoolse opvang en ruimer aan een meer afgestemd vrijetijdsaanbod voor kinderen. Het Vlaams Welzijnsverbond wil dit signaal kracht bijzetten en formuleert een constructief voorstel voor een vernieuwde vrijetijdsbesteding voor kinderen. 2.1 Vrijetijdsaanbod als gedeelde verantwoordelijkheid Binnen het formele opvangaanbod georganiseerd vanuit Welzijn zijn initiatieven voor buitenschoolse opvang de belangrijkste spelers en zorgen zij voor de opvang van 80% van het aantal buitenschools opgevangen kinderen. Buitenschoolse opvanginitiatieven hebben een belangrijke maatschappelijke waarde. Zij hebben een kwaliteitsvol aanbod, gebaseerd op een pedagogische visie, met oog voor de economische, pedagogische en sociale functie van kinderopvang. Dagelijks zetten gekwalificeerde begeleiders en coördinatoren zich in om 1

2 kwaliteitsvolle buitenschoolse opvang aan te bieden, in partnerschap met ouders. Ze ondersteunen kinderen in hun ontwikkeling, bieden een ruim en divers spelaanbod aan en spelen in op noden en wensen van kinderen en hun gezinnen. Daarbij hebben ze bijzondere aandacht voor diversiteit, welbevinden en betrokkenheid en veiligheid. De buitenschoolse kinderopvang is een belangrijk pedagogisch milieu met een signaalfunctie. Gezinnen kunnen er terecht met opvoeding gerelateerde vragen en men biedt opvoedingsondersteuning op laagdrempelige wijze aan. Door de huidige maatschappelijke tendensen kan de verantwoordelijkheid niet meer alleen door de kinderopvang gedragen worden. Het Vlaams Welzijnsverbond vindt dat elke betrokken sector zijn taak en verantwoordelijkheid heeft in het maximaal uitbouwen van een geïntegreerd vrijetijdsaanbod voor kinderen, waar buitenschoolse opvang een belangrijke partner is. We zien een toekomst in een gedeelde verantwoordelijkheid over verschillende domeinen heen en stellen voor om een samenwerking tussen kinderopvang, onderwijs, de vrijetijdssector, cultuurdienst, sport en andere mogelijke partners uit te bouwen. Sleutelwoorden hierbij zijn gelijkwaardigheid, wederzijds respect en open dialoog. De buitenschoolse kinderopvang wil blijvend een belangrijke rol opnemen in de vrijetijdsbesteding van kinderen en neemt een centrale plaats in de lokale samenwerkingsverbanden in. We geloven dat een gelijkwaardige samenwerking ervoor kan zorgen dat gezinnen ondersteund worden in de combinatie werk en gezin en dat kansen vergroot worden voor gezinnen uit kansengroepen. Concreet betekent dit voorstel een betere afstemming tussen de school- en vrijetijd van de kinderen en de arbeidstijd van de ouders. Het is maatschappelijk niet meer haalbaar dat de schooltijd steeds meer wordt ingeperkt. Analoog met de voorschoolse kinderopvang (minimaal 11u aaneensluitend open tussen 6u en 20u) stellen we een minimale openingstijd van scholen voor, met daarbij een combinatie van een verplichte periode onderwijsactiviteiten en een facultatief aanbod buiten de lestijden. Gezinnen en kinderen hebben de keuzevrijheid om aan dit vrijetijdsaanbod, naast de verplichte lestijden, te participeren. We gaan even dieper in op het facultatief vrijetijdsaanbod, dat in eerste instantie georganiseerd wordt door en in samenwerking met de bestaande initiatieven met een vrijetijdsaanbod, zoals de buitenschoolse kinderopvang. Hier doelen we op de maximale inzet van bestaand aanbod, infrastructuur en personeel. In heel wat regio s blijft met andere woorden het bestaande, kwaliteitsvolle aanbod behouden. Pas in tweede instantie, indien er tekorten zijn die ingevuld moeten worden, zoeken de lokale partners naar nieuwe initiatieven, bijkomend aanbod en geschikte infrastructuur. Het is immers niet de bedoeling om concurrentie te creëren, wel om gezamenlijk een lokaal passend aanbod uit te werken om aan de noden en behoeften van gezinnen tegemoet te komen. Ook voor schoolvrije dagen en vakantieperiodes geldt deze aanpak. Bestaand aanbod wordt maximaal aangewend en daar waar er bijkomende noden zijn, gaan lokale partners in dialoog om oplossingen te bieden. Daarbij worden alle partners aangezet om hun werking indien mogelijk uit te breiden of aan te passen zodat het meer beantwoordt aan de vragen en behoeften van gezinnen. Er is met andere woorden een wederzijdse en gezamenlijke bereidheid tot inspanningen om het vrijetijdsaanbod op kwaliteitsvolle wijze te verruimen en verrijken. Er is specifieke aandacht voor toegankelijkheid, betaalbaarheid en participatie van gezinnen en kinderen. Er is aandacht voor regionale en lokale accenten om de concrete afstemming tussen school, buitenschoolse opvang en andere vrijetijdsinitiatieven vorm te geven. Op lokaal niveau wordt overleg georganiseerd zodat men de noden en behoeften van gezinnen kan vertalen naar concrete afstemming. Het Lokaal Overleg Kinderopvang is hiervoor het geschikt forum, aangestuurd door het lokaal bestuur. We vinden het cruciaal dat alle lokaal betrokken partners uitgenodigd worden en hun verantwoordelijkheid opnemen in het Lokaal Overleg Kinderopvang. Het lokaal bestuur sensibiliseert de lokale partners om deel te nemen en actief mee te werken. 2

3 Het Lokaal Overleg Kinderopvang inventariseert de hiaten in het totale vrijetijdsaanbod en formuleert voorstellen om de hiaten in te vullen. Hierbij neemt elke partner de verantwoordelijkheid om het eigen aanbod zo aan te passen zodat afstemming en samenwerking mogelijk wordt. Cruciaal hierbij is het vermijden van de dubbelrol van actor en regisseur in kinderopvang. Er mag geen belangenverwarring ontstaan wanneer beide rollen gecombineerd worden. Indien het lokaal bestuur actor is, kan het geen overmacht nemen in beslissingen (vb. advies voor uitbreiding). Het uitbouwen van netwerken staat in de eerste plaats in teken van de kinderen. Doelen voor samenwerking zijn o.m. het verrijken van het kwaliteitsvol vrijetijdsaanbod voor alle kinderen die er nood aan hebben, het bundelen van sterktes en de eigen blik verruimen, contact leggen binnen de zorgsector om gericht te kunnen doorverwijzen, weten waar collega-organisaties mee bezig zijn en hier efficiënt gebruik van maken, het efficiënt inzetten van middelen, infrastructuur en talenten, het bestaande aanbod maximaal afstemmen op lokaal niveau, multidisciplinair werken aanmoedigen, schaalvergroting stimuleren en competentieverhoging nastreven. Dit vraagt heel wat tijd en energie van de organisaties en hun medewerkers. Daarom is het noodzakelijk om als voorziening voldoende omkaderd te zijn om deze doelstellingen te realiseren. Een mogelijke stimulans hiertoe kan vanuit de overheid komen in de vorm van incentives voor schaalvergroting en netwerking. Om dit te realiseren is een coördinatiefunctie op organisatieniveau onmisbaar. 2.2 Een regelgevend kader voor vrijetijdsbesteding van kinderen Elke vorm van vrijetijdsbesteding voor kinderen moet voldoen aan enkele minimale kwaliteitseisen, ongeacht wie dit aanbod organiseert. Het aanbod heeft minstens aandacht voor responsiviteit, de ontwikkelingsnoden van kinderen waar men op inspeelt, het welbevinden en de betrokkenheid van kinderen, het uitbouwen van een uitdagend en leeftijdsgebonden aanbod en een verantwoorde verhouding tussen begeleiding en het aantal kinderen rekening houdend met de leeftijd. Het betreft telkens een pedagogisch project, gebaseerd op een gedragen visie en los van onderwijsopdrachten. De organisator van het subsidieerbare vrijetijdsaanbod heeft rechtspersoonlijkheid met sociaal oogmerk en heeft medewerkers met een werknemersstatuut. Voor de voorzieningen voor buitenschoolse opvang zien we de regelgeving in het verlengde van het nieuwe decreet voor de organisatie van opvang voor baby s en peuters. Dit om in de toekomst te kunnen groeien naar één regelgevend kader voor kinderopvang van kinderen van 0 tot 12 jaar (cfr. brede kinderopvang). De buitenschoolse opvangvoorzieningen leggen de focus op de opvang van kinderen die gestart zijn in het kleuteronderwijs tot en met de kinderen van het tweede graad van de lagere school, ongeacht de leeftijd. Oudere kinderen, van de derde graad lagere school kunnen ook terecht in de buitenschoolse opvang in de vorm van een kwaliteitsvolle tienerwerking. Voor deze leeftijdsgroep zien we echter meer mogelijkheden in een ruimer vrijetijdsaanbod vanuit jeugdwerk, sport- en cultuurorganisaties. Voorzieningen voor buitenschoolse kinderopvang krijgen steeds vaker de vraag naar een kwaliteitsvol, aangepast aanbod voor tieners tussen 13 en 14 jaar. Ze kunnen niet meer terecht in de buitenschoolse opvang, maar zijn toch nog vrij jong zijn om alleen thuis te blijven. We wijzen hier op de verantwoordelijkheden van de bevoegde instantie, domein Jeugd, cultuur en sport, om hier initiatieven te nemen en in samenspraak met de lokale overheid als regisseur de nodige stappen te ondernemen om aan deze vraag tegemoet te komen. Normverlaging in de voorzieningen voor buitenschoolse opvang is in functie van een kwaliteitsvol aanbod onwenselijk. Toch is er nood aan afstemming van bepaalde normen over 3

4 sectoren heen, om maximale samenwerking mogelijk te maken. Doel hiervoor is de vlotte samenwerking en de multifunctionele inzetbaarheid van middelen en infrastructuur. We denken daarbij aan de brandveiligheidsnormen, waar vandaag grote verschillen bestaan voor de onderwijsactiviteit enerzijds en de buitenschoolse opvang anderzijds in hetzelfde schoolgebouw. In deze context kan gestreefd worden naar een evenwicht, op voorwaarde dat de veiligheid van elk kind voorop staat. Bovendien dient men rekening te houden met de verschillende opdrachten voor enerzijds onderwijs en anderzijds vrijetijdsbesteding. Om pragmatische redenen kunnen afwijkingen toegestaan worden. Andere normen zijn sectorspecifiek en moeten volgens het Vlaams Welzijnsverbond zo blijven. De personeelsratio van 1 op 14 moet voor de organisatie van buitenschoolse kinderopvang behouden blijven. Het betreft immers een groep kinderen met grote diversiteit in leeftijd, zorgnood en individuele aandacht. Kinderen uit diverse scholen komen er samen en de relatie tussen begeleiding en kinderen is minder continu dan vb. in onderwijs. In kader van de pedagogische visie geeft men kinderen meer keuze- en bewegingsvrijheid en voorziet men in een divers en kwaliteitsvol aanbod waar kinderen zelf keuzes maken. Dit vraagt een meer intensieve begeleiding en dus voldoende gekwalificeerd personeel. Ook de minimale oppervlakte per kind moet behouden blijven. Op lokaal vlak kan men samen inspanningen leveren om alle infrastructuur zo maximaal mogelijk in te zetten. Daarnaast kan men ingrijpen in de inrichting van de ruimte en pedagogische keuzes maken waardoor de beschikbare ruimte maximaal benut wordt (vb. buitenruimtes veel meer gebruiken). In deze context pleiten we voor één duidelijk subsidiekanaal en transparante, eenvormige regelgeving voor voorzieningen. De overheid moet ervoor zorgen dat er eventuele collectieve afspraken via één kanaal bij de voorzieningen komen. Met andere woorden vragen wij samenwerking en afstemming op niveau van de overheid, eenvormige financiering en kwaliteitscriteria voor de voorzieningen. 2.3 Focus op kinderen en hun gezin. Voor heel wat gezinnen is de ruimere beschikbaarheid van de school, die in samenwerking met partners een vrijetijdsaanbod uitwerkt, een cruciale ondersteuning bij de combinatie van werk en gezin. Anderzijds zijn er ook ouders die bewust kiezen om meer tijd met hun kinderen door te brengen (we denken aan ouders die deeltijds werken, ouderschapsverlof opnemen, flexibel werken, niet werken, enz.) en dit willen we zeker niet ontmoedigen. Ouders moeten vrije keuze hebben om de vrije tijd met hun kinderen door te brengen. Gezien het facultatieve aanbod buiten de verplichte lestijden blijft deze keuzevrijheid mogelijk. Ook en zeker voor de kinderen staat de keuzevrijheid voorop. Het is belangrijk dat kinderen binnen bepaalde grenzen zelf kunnen bepalen aan welke activiteiten ze willen deelnemen, al dan niet binnen het collectieve aanbod of op individueel initiatief. Voor ouders is het belangrijk dat kinderen uit één gezin samen worden opgevangen. Kinderen op verschillende plaatsen afzetten en ophalen is voor ouders moeilijk haalbaar en niet in het belang van een dialoog tussen ouders en het opvanginitiatief. Daarom wordt er in het voorstel gestreefd om kinderen uit één gezin samen op te vangen. Dankzij een goede samenwerking verloopt de afstemming van de overgang tussen vrijetijdsbesteding en onderwijs veel gemakkelijker. Bv. kinderen die de instap maken in school, maar het toch nog nodig hebben om in de namiddag te slapen, kunnen opgevangen worden in de kinderopvangvoorziening. Een samenwerking in en met scholen en andere organisaties zoals sportclubs, de bibliotheek, cultuurdiensten, vrijetijdsorganisaties, geeft kinderen de mogelijkheid om te proeven van allerlei uitdagingen. Kwetsbare kinderen krijgen op deze manier meer toegang tot tal van activiteiten en vrijetijdsaanbod. Specifieke aandacht voor toegankelijkheid en betaalbaarheid is daarbij cruciaal. 4

5 Het Vlaams Welzijnsverbond wil extra accenten leggen op het belang van respect voor diversiteit bij de uitbouw van het vrijetijdsaanbod. Alle betrokken partners dienen steeds stil te staan bij de toegankelijkheid van het aanbod: is het aanbod toegankelijk voor elk kind? Kunnen kinderen met een specifieke zorgbehoefte terecht in het aanbod? Komt het tegemoet aan diverse vragen en noden van gezinnen? Is er binnen het netwerk een effectief en gezamenlijk gedragen taalbeleid, zodat ook anderstalige gezinnen terecht kunnen? Deze en veel meer vragen in functie van de toegankelijkheid moeten voorop staan bij het ontwikkelen van bijkomend aanbod en afstemming binnen het netwerk. 2.4 Personeel Ook wat betreft de inzet van personeel zien we heel wat opportuniteiten in de samenwerking tussen diverse lokale partners. Efficiënte taakverdeling en maximale inzet van competenties en expertise is de boodschap. De gekwalificeerde medewerkers uit de buitenschoolse opvang kunnen hun expertise en ervaring zinvol inzetten, vb. tijdens de begeleiding van het middagmaal, organiseren van spelactiviteiten, creatieve workshops, sportinitiatie, enz. tijdens en voor of na de lestijden, begeleiding van activiteiten tijdens de speeltijden, enz. Ook medewerkers uit jeugd-, cultuur-, en sportorganisaties kunnen hier een belangrijke rol spelen. Leerkrachten kunnen deze tijd gebruiken om hun onderwijsactiviteiten voor te bereiden, verbeterwerk te doen, teamoverleg te organiseren, vormingsmomenten voor leerkrachten te plannen, enz. Dergelijke taakverdeling biedt dus heel wat kansen voor zowel medewerkers uit buitenschoolse opvang als voor leerkrachten en directies uit scholen. In de buitenschoolse kinderopvang werken heel wat medewerkers in een deeltijds contract. Gezien de economische realiteit en de gezinscontext van de medewerkers wensen zij vaak een uitbreiding van hun arbeidscontract. Ook met het oog op de maatschappelijke nood aan meer tewerkstelling zou dit een wenselijke evolutie zijn. Door de gezamenlijke inzet van personeel (vb. gedeelde logistieke medewerker) en de multifunctionele inzet van begeleidend personeel in diverse partnerorganisaties kunnen we de uitbreiding van arbeidscontracten mogelijk maken. Dit komt ten goede aan de arbeidstevredenheid en de motivatie van medewerkers. Hierbij is het zeer belangrijk dat duidelijk is wie gezag, leiding en toezicht heeft over de personeelsleden. Ook de inzetbaarheid van medewerkers en organiseerbaarheid (cfr. arbeidsrecht) zijn hierbij zeer cruciaal. De competentie van het personeel is één van de belangrijkste pijlers in een kwaliteitsvol pedagogisch aanbod. Het Vlaams Welzijnsverbond vindt dat deze kwaliteit voor elk kind aangeboden moet worden, ongeacht de organisatie of plaats waar het terecht kan. Daarom dringen we aan op enerzijds minimale competentie- en kwalificatievereisten en attestering voor elke betrokken medewerker en anderzijds op voldoende pedagogische ondersteuning voor elke betrokken partner in het samenwerkingsverband. Hiertoe is het belangrijk om zoveel mogelijk aansluiting te vinden bij de ganse kinderopvangsector. We vragen een subsidiëringsmethodiek die aansluit bij wat nu voor de kinderopvang van baby s en peuters decretaal bepaald wordt. Het Vlaams Welzijnsverbond kampt al jaren met grote bezorgdheid over het statuut van de begeleider buitenschoolse kinderopvang. Het betreft hier vaak laaggeschoold personeel met minder gunstige loon- en arbeidsvoorwaarden, moeilijke en gezinsonvriendelijke uurroosters en weinig tot geen doorgroeimogelijkheden. Dit blijven belangrijke knelpunten die aangepakt moeten worden, ook in een vernieuwd concept van vrijetijdsbesteding voor kinderen. 2.5 Budget De voorzieningen voor vrijetijdsbesteding van kinderen doen heel wat inspanningen om het kwaliteitsvol aanbod verder te verruimen, ook zonder steun van overheidsmiddelen. De dagelijkse inzet van zoveel coördinatoren en medewerkers wordt steeds op de proef gesteld en 5

6 men komt voor steeds grotere uitdagingen te staan. Vanuit de sector wordt hier toch steeds een stap verder gezet. Maar zonder bijkomende subsidiëring vanuit de overheid zal deze bereidwillige inzet van organisaties en medewerkers uitgeput raken. De overheid moet verantwoordelijkheid nemen in het antwoord van het maatschappelijk vraagstuk naar meer afstemming tussen arbeid en gezin. Er is dringend nood aan uitbreiding, maar ook op kwalitatief vlak is de nood naar meer ondersteuning hoognodig. Als derde partner verwijzen we naar de ouders, die naargelang hun financiële draagkracht een bijdrage leveren. 6