elke dag een werelddocent

Transcriptie

1 elke dag een werelddocent 1

2 gevoel dat het klopte tussen mij en Afrika. Door de warme hartelijkheid van de mensen voor wie niets teveel is. Door de niet aflatende lach van de kinderen, hun positiviteit, hun gedrevenheid om iets te maken van het leven. Door Manyatta-ervaring. Door de opbrengst voor mezelf van de groepsevaluaties met mijn medereizigers. En vooral, door de trots van de Afrikaanse mensen op wie ze zijn en wat ze hebben. Dat is een grote les op momenten dat ik in Ik ben geraakt door Afrika. Ik ben geraakt door het de open bereidheid van de Afrikaanse collega s om te leren en te delen. Door hun vermogen om van alles en nog wat leermiddel te maken. Door de wildlife en Ik denk nog iedere dag aan Malawi. Thuis, als ik langs de foto s loop die in de gang hangen. Bij het horen van bepaalde muziek of tijdens mijn wandelingen. Als ik op school de kinderen in een goed ingericht lokaal zie zitten en zie dat de school van top tot teen wordt verbouwd, met nog moderner faciliteiten. Malawi heeft me diep geraakt. Al die lachende en vriendelijke mensen. Al die dankbaarheid voor de kleine dingen die we ze konden geven. Het klaslokaal, ingericht als een schuur, met 150 kinderen op de grond. En die leerkrachten die er elke dag enthousiast weer het beste van willen maken. Zij hebben mij geleerd tevreden en trots te zijn op wat je hebt. Zet in wat je bezit en ga ervoor. In mijn werk ben ik meer gaan relativeren. Ik wilde de energie waarmee ik uit Malawi terug kwam, niet kwijt raken. Ik heb keuzes gemaakt in wat ik wel en niet belangrijk vind. Ik ben mij meer op de kinderen gaan richten en laat allerlei bijzaken voor wat ze zijn. Ik ben sinds het begin van het nieuwe schooljaar veel rustiger en ik kom voldaan en opgewekt thuis. Nederland denk niet te hebben wat ik zou moeten hebben. Met deze rugzak aan ervaringen kan ik meer dan voorheen denken in mogelijkheden in plaats van belemmeringen en kan ik vooruit blijven kijken als het even tegen zit. Mariska Smoes (Kenia, 2010) 39 Elke dag een werelddocent maakt deel uit van een serie van vijf projecten. Deze projecten, onder de noemer Elke dag de eerste, zijn tot stand gekomen op initiatief van de vakbonden in de sectoren Overheid en Onderwijs. Loyalis heeft deze projecten financieel mogelijk gemaakt. Zie voor meer informatie over deze projecten Veronique van der Horst (Malawi, 2010) 56 3

3 maar niet waarom zij ogenschijnlijk voor de hand liggende technieken voor Deze ervaringen hebben mij geleerd meer te relativeren en meer op mezelf te kenia oeganda In de eerste week vond ik het lastig om het Engels van de Indiërs goed te verstaan. En ik vond het heel spannend om een presentatie in het Engels te geven. Ik ben enorm gegroeid in mijn Engels en heb veel zelfvertrouwen opgedaan. Wat ik ook lastig vond, was dat de meeste Indiërs niet gewend zijn om creatief en in oplossingen te denken. Anticiperen op wat komen gaat, kennen zij niet. Ik begreep bijvoorbeeld het omgaan met combinatiegroepen, niet zagen. Ik heb ingezien dat het hun gewoon niet geleerd is om creatief, kritisch en oplossingsgericht te denken. india vertrouwen. Ik ben iemand die perfectionisme als valkuil kent. Deze reis heeft mij geleerd dit weer een klein beetje los te laten. Judith van Wieren (India, 2009) - 33 malawi Inhoudsopgave burundi I made an action plan about multiclass teaching. I trained 9 teachers and these have trained others. I hope by next year all teachers will be trained in multiclass teaching. Benefits to learners: dropouts are returning to school; learners remain in school the whole school hours and complete school days without absenting themselves. All learners are being attended to without biases. To teachers: easily handle two classes. Attention is given to both classes and it is not tiresome. Stella Nyirenda, PEA Primary Education advisor, 1. Voorwoord 2. Werelddocent een Wereldproject 3. Persoonlijke ontwikkeling en vitaliteit 4. Ontwikkeling van competenties 5. Werelddocenten en de kunst van de ontmoeting 6. Werelddocent in de toekomst Bijlagen a. Lijst met deelnemers 2009 en 2010 b. Deelnemende organisaties Malawi Colofon 58 5

4

5 1 burundi Voorwoord india oeganda kenia Edukans betrekt het onderwijs in Nederland bij ontwikkelingssamenwerking. Jaarlijks zijn zo n leerlingen op circa 2000 scholen actief voor Edukans. Daarmee wordt handen en voeten gegeven aan begrippen als samen delen en omzien naar elkaar. Het is belangrijk dat leerlingen zich oefenen in daden van betrokkenheid tegenover onverschilligheid. Een volgende logische stap is om het Nederlandse onderwijs ook inhoudelijk te betrekken bij ontwikkelingssamenwerking. De verbetering van de kwaliteit van onderwijs is daar een grote uitdaging. Wat zou het mooi zijn om hierbij de deskundigheid van onderwijsgevenden uit Nederland in te zetten. Loyalis zet zich in voor de bevordering van duurzame inzetbaarheid van werknemers in de sectoren Overheid en Onderwijs. Loyalis biedt producten aan om inkomensverlies zoveel mogelijk te voorkomen en ondersteunt werkgevers in allerlei vragen en kwesties die te maken hebben met de relatie mens - arbeid. Zo wil Loyalis ook bijdragen aan de vitaliteit van werknemers: aan hun gezondheid, aan hun bekwaamheidsontwikkeling en aan hun bevlogenheid voor het werk. Een programma als Werelddocent kan daaraan enorm bijdragen en zo bovendien een grote toegevoegde waarde genereren voor de kwaliteit van het onderwijs in Nederland. op de onderwijskwaliteit in Burundi, India, Malawi, Kenia en Oeganda boden de verschillende reizen voor de deelnemers een oefening in bescheidenheid en tevredenheid, een herontdekking van verloren waarden, een grote levensles, een herwaardering van de eigen keuze voor het onderwijs, collegiale ontmoeting in buitengewone omstandigheden, zelfreflectie en relativeringsvermogen. En op basis waarvan menig deelnemer zijn school in beweging heeft gekregen en een kwaliteitsimpuls aan het onderwijs gegeven heeft. Voor ons is het duidelijk. Werelddocent is een geslaagd project. Het voorziet in een behoefte hier én in ontwikkelingslanden. En het vraagt om een vervolg. Edukans zal het project op eigen kracht verder trekken en als structureel programma in haar werk opnemen. In dat vervolg zal gezocht worden naar een vorm waarin het enorme verantwoordelijkheidsgevoel én enthousiasme van onderwijsprofessionals, hier én daar, nog meer een plek zal kunnen krijgen. Met dank aan al die helden die door hun formidabele inzet Werelddocent tot een groot succes hebben gemaakt. Kees de Jong, directeur Edukans Tom Faut, directeur Loyalis En zo ontstond het pilot project Werelddocent, gebruik makend van de ervaring en het enthousiasme van Edukans en gevoed door een financiële geste, waartoe besloten werd door de vakcentrales, vertegenwoordigd in het bestuur van de Stichting Loyalis. Werelddocent ben je niet voor 14 dagen malawi In dit boekje kunnen we lezen welk een rijke oogst dat opgeleverd heeft. Afgezien van het positieve effect 9

6 malawi 2 burundi Werelddocent een Wereldproject kenia oeganda india Op welke manier kunnen Nederlandse docenten een bijdrage leveren aan onderwijs in ontwikkelingslanden? Met deze vraag startte Edukans, met financiële steun van Loyalis, het project Werelddocent. Nederlandse onderwijsprofessionals werken met hun collega s in ontwikkelingslanden onderwijsadviezen uit. De adviezen worden verwerkt in de onderwijsprogramma s van Edukans. Het project ging in 2009 als pilot van start. Inmiddels is Werelddocent een meerjarig project voor docenten en schoolleiders uit het Nederlandse onderwijs. In 2009 reisden 39 onderwijsprofessionals in de zomervakantie drie weken naar India, Oeganda en Burundi. In 2010 reisden opnieuw 52 professionals naar deze landen en werden Kenia en Malawi toegevoegd als reisbestemming. De docenten verdiepten zich in het onderwijs ter plaatse en werkten met hun collega s en lokale partnerorganisaties van Edukans aan ideeën voor verbetering van het onderwijs. Wat willen we bereiken? Het doel van Werelddocent is tweeledig: In Nederland: - Inspireren en motiveren van deelnemers en verwerven of versterken van competenties die binnen het onderwijs belangrijk zijn. - Een bijdrage leveren aan de internationalisering van het Nederlandse onderwijs, doordat deelnemers hun reiservaring concreet toepassen in hun eigen onderwijspraktijk. In het buitenland: - Inspireren en motiveren van de deelnemende leerkrachten, schoolleiders en ondersteuners uit het onderwijs. - Ideeën voor verandering en verbetering van het onderwijs analyseren en uitvoeren. Korte weergave van de doelstellingen per land 1. Oeganda: streven naar een kindgerichte aanpak Overvolle klassen en weinig lesmateriaal. Dit gecombineerd met moeilijke leerlingen maakt dat Oegandese leerkrachten ongemotiveerd voor de klas staan. Doel van de Werelddocentreis naar Oeganda was dan ook: leerkrachten motiveren en inspireren. Werelddocenten bezochten zes basisscholen in de regio Teso, in het noordoosten van Oeganda. Ze gingen met vijf thema s aan de slag: klassenmanagement & methodologie, coöperatief leren, creativiteit en persoonlijkheid van de leerling en taal-/leeslessen in de moedertaal. Uiteindelijk werden verbeteringsconcepten ontwikkeld samen met de betrokken Oegandese leerkrachten. Hierbij zorgden de docenten ervoor dat de concepten aansloten bij het nieuwe Oegandese (thematische) curriculum. De verbeteringsconcepten kunnen worden samengevat in een streven naar een meer kindgerichte aanpak. Ook na de bezoeken van de Werelddocenten blijven de scholen hun onderwijs verbeteren.in samenwerking met de pabo in Oeganda maken de scholen nieuw instructiemateriaal waarmee de ideeën van de Werelddocenten uitgevoerd kunnen worden. Tijdens de zomer van 2010 vertrok een tweede groep Werelddocenten naar Oeganda. Ze zagen dat in 11

7 veel klassen de kindgerichte lesmethodes werden toegepast. Toch vonden Oegandese leerkrachten het niet altijd makkelijk om de schuchtere kinderen evenveel bij de les te betrekken. Ook bleek dat coöperatief leren veel extra tijd kost. Daarom kwam time-management op de agenda van Werelddocent De Werelddocenten bezochten ook drie nieuwe scholen. Hier werkten ze samen met collega s aan management, coöperatief leren en coteaching om kindgericht leren in te voeren. Na twee weken werden alle conclusies en ideeën verzameld. De centrale vraag was: Hoe kunnen we onszelf blijven motiveren en verbeteren voor kindgericht onderwijs? Het antwoord lag volgens de docenten in het belang van creativiteit om nieuwe lesmethodes uit te proberen en uit te werken. De scholen gaan zich ook inzetten om de kennis over kindgericht onderwijs te delen met collega s op school en in de regio. En met de ouders, zodat deze meer betrokken raken bij het onderwijs van hun kind. 2. Burundi: beter Engels en meer ICT Verbeteren van de lessen Engels en beter gebruik van ICT-materiaal op school. Dat was wat de Burundese leerkrachten graag wilden realiseren. Wat zijn de resultaten? Op ICT-gebied hebben de scholen een slag gemaakt. Zes van de negen leerkrachten die de ICT-cursus van de Werelddocenten volgden, werken actief met het materiaal op school. Op alle scholen geven de opgeleide leerkrachten hun kennis door aan collega s. De leerkrachten maken veel gebruik van de Encarta encyclopedie. Logisch, wanneer je bedenkt dat deze software erg veel informatie biedt waar zij voorheen geen toegang toe hadden. Je hart zit er vol van, je lijf is er moe van, maar je wilt vertellen, je moet vertellen Ook de kwaliteit van de lessen Engels gaat met sprongen vooruit. De Engelse leerkrachten zorgen voor meer interactie in de les. Leerlingen hebben nu echt de kans hun Engelse communicatieve vaardigheden te verbeteren. Ze vinden het inmiddels normaal om in een groepje te werken of te discussiëren in het Engels. Dat was voor de start van Werelddocent wel anders! In 2010 stonden acht nieuwe Werelddocenten te trappelen om het werk van hun voorgangers verder te brengen. Met hun Burundese collega s werkten ze nieuwe lesmethodes uit om op een actieve manier Engelse les te geven met meer aandacht voor spreekvaardigheid. Tachtig docenten Engels van 39 middelbare scholen werden getraind. Ook ICT kreeg opnieuw aandacht. De Werelddocenten hadden een ICT-specialist meegenomen die technische ondersteuning gaf bij het gebruik en onderhoud van computers op de scholen in Kirundo. Veertien leerkrachten leerden meer over het gebruik en onderhoud van computers in de klas. Aan het eind van drie intensieve weken in Burundi maakten de docenten een actieplan voor de toekomst. De Burundese docenten wilden graag met de resultaten van de uitwisseling aan de slag in de klas én ze overbrengen op hun collega s. Vooral de creatieve manieren van lesgeven spraken de docenten aan: het coöperatief leren, groepswerk, de liedjes en spelletjes die gebruikt kunnen worden in de klas en het gebruikmaken van discussies om Engels te oefenen. 3. India: beter onderwijs op dorpsscholen Beter onderwijs op dorpsscholen was de opdracht van de Werelddocenten in India. De punten waaraan de Werelddocenten volgens Edukans lokale partner Development Focus moesten werken, waren niet mis: 1. Gebrek aan betrokkenheid van de gemeenschap. 2. Docenten die overladen zijn met ander werk dan lesgeven. 3. Onderwijs in je moedertaal. 4. Kwaliteit van lerarenopleidingen. 5. Relevantie van onderwijs. Na een aantal weken van uitwisseling concludeerden de Indiase en Nederlandse docenten dat de grootste problemen liggen in het gebruik van faciliteiten en de kwaliteit van lesgeven. De schoolleiders spelen in de oplossing hiervan een belangrijke rol. Er is training nodig om hen hun school beter te leren managen. Om beter met de omgeving van de school te communiceren en om hun leerkrachten te coachen. Met goede ondersteuning lukt het docenten om hun lesgeven te verbeteren. De Werelddocenten zagen dat leerkrachten hun klassen beter moesten managen. Maar ook meer moesten letten op het indelen van tijd, het creatief gebruik van lesmateriaal en meer gericht op het kind les moesten geven. Ook hoort het onderwijs aan te sluiten bij de lokale behoeften, zodat het relevant is voor de leerlingen. Betrekken van ouders bij de school is ontzettend belangrijk. Ouders kunnen eraan bijdragen dat schoolleiders en leerkrachten aangemoedigd worden om samen te zorgen voor beter onderwijs, in plaats van altijd naar de overheid te wijzen. Daarbij moeten ze wel beter geïnformeerd zijn over het nut van onderwijs. Ouders kunnen helpen op school. Er zelf leren lezen en schrijven, zodat zij hun kinderen beter kunnen begeleiden en bijdragen aan hun voortgang. Development Focus ging vervolgens aan de slag met activiteiten om de voorstellen van de Werelddocenten succesvol tot uitvoering te brengen. India werd in 2010 voor de tweede keer bezocht door een nieuwe groep Werelddocenten Om zoveel mogelijk leerkrachten te bereiken, werden leerkrachten, schoolhoofden, docenten van Teacher Training Centers ( pabo s) en medewerkers van Development Focus getraind om hun kennis te delen met collega s. Op deze manier wordt er naar gestreefd om duurzaam en kwalitatief goed basisonderwijs aan te bieden in de regio. 4. Kenia: kinderen actief betrekken bij de les In 2010 reisden de Werelddocenten voor het eerst naar Kenia. Samen met de Nederlandse docenten wilden de Keniaanse leerkrachten werken aan de omslag van docentgericht onderwijs naar kindgericht onderwijs. De Werelddocenten bezochten basisscholen in Eldoret, een gebied ten Noordwesten van Nairobi, en in Kaijado, waar leerkrachten van twee scholen samenkwamen om deel te nemen aan het project

8 De docenten zaten erg vast aan de nationale syllabus voor het primair onderwijs, die weinig ruimte biedt voor kindgericht onderwijs. Met de Werelddocenten ontdekten ze dat ze met eigen inbreng toch de leerling in hun lessen centraal kunnen zetten. De motivatie om creatiever les te geven schoot omhoog. Samen ontwikkelden de docenten veel ideeën voor actief leren. En tijdens de praktijklessen bleek meteen dat de kinderen veel actiever betrokken waren bij de les. Dit zal de leerresultaten van de Keniaanse kinderen zeker verbeteren. 5. Malawi: eyeopeners voor leerkrachten Op de meeste scholen in Malawi wordt heel klassikaal lesgegeven. Belangrijk thema tijdens de eerste Werelddocentreis in Malawi was dan ook de actieve betrokkenheid van leerlingen in de les. De Werelddocenten gingen naar zes basisscholen en een school voor speciaal onderwijs. De Werelddocenten introduceerden een nieuwe manier van lesgeven. Door de leerling centraal te zetten, stimuleer je actief leren en prikkel je de leerlingen om zelf na te denken en een actieve rol in te nemen. Deze manier van lesgeven geeft de leerkracht ook mogelijkheden om te differentiëren, bijvoorbeeld door groepswerk. Tijdens de training werden de docenten gefilmd. Hierdoor werden de Malawiaanse leerkrachten bewust van hun manier van lesgeven. Ook werd het belang van non-verbale expressie hen duidelijk. Een eyeopener voor de docenten. Dankzij de filmopnamen kunnen zij hun eigen verbeterpunten bepalen. De lokale pabo was nauw betrokken bij het project. Op deze manier worden de nieuwe technieken en conclusies ook doorgegeven aan andere scholen in het district. Mildred Klarenbeek What is right that makes the wrong things right. What a blessing that turns desertation into jubilation luck. Who knew that visitors from far away lands may greet me in my classroom. Our visitors, a blessing it is, you re coming, your smiles, your laughter all blended into one. Look at me smiling on the walls of an office in Holland overseas. Your leaving so soon has left us in tears of both joy and sorrow. Leaving us with the last laugh being the best. Your warmth, a charm expressing the love you leave and ready to share with us. Your company we loved. Look at the days flying like hell break loose only to make us miserable after the departure of our visitors. Your travel be smooth and may the Lord God guide you where you go and whatever you do. Thank you, Afscheidsbrief aan Werelddocenten Rabecca, 11 jaar Vibangalala school, Embangweni, Malawi 15

9 3 malawi india Persoonlijke ontwikkeling en vitaliteit kenia burundi oeganda I will actually guide them (learners) by facing, like meeting each child one by one. By developing a good relationship. But of course, asking the child, what exactly is the problem and then you address that problem, you counsel, you actually guide and counseling has made a lot of the now too good children to me. And they really like me, when am not there, they are not happy. I had no interest before, although the minding of teaching only. But I din t want the minding of guiding and counseling. Through Edukans knowledge, had made me to like it. Stephan, Teacher in P2 Bukedea Primary School, Uganda Het is inmiddels een bekend en geaccepteerd feit dat Nederlandse werknemers langer door zullen moeten werken. Vanwege vergrijzing en ontgroening als demografische realiteit, is er sprake van een dreigend personeelstekort in verschillende sectoren. Het beperken van vertrekregelingen en het verhogen van de pensioenleeftijd zijn de belangrijkste voorbeelden van ingrepen die bij willen dragen aan het voorkomen van een dergelijk tekort. In dit licht zijn werkgevers, meer en meer ondersteund door CAO-bepalingen, intenser dan enkele jaren geleden bezig met het ontwikkelen van een personeelsbeleid gericht op duurzame inzetbaarheid, in Overheid en Onderwijs ook wel bekend onder de noemer Active Aging. Het gaat dan om een set van maatregelen die gericht is op het door de levensloop heen gezond, bekwaam en gemotiveerd houden van de werknemer. Daar heeft de werknemer vooral zelf een verantwoordelijkheid in, maar de werkgever kan en moet daar een faciliterende rol in spelen. Bijvoorbeeld door taken zoveel als mogelijk af te stemmen op capaciteiten en wensen van de werknemer, door de werknemer coaching en begeleiding aan te bieden, door te investeren in ontwikkelings- of gezondheidsprogramma s, door werkzaamheden in het kader van het nieuwe werken minder tijd- en plaatsgebonden te maken, Steeds openlijker wordt er gesproken over de vanzelfsprekendheid van de zoektocht van de werknemer naar de balans tussen werk, vitaliteit en veranderend enthousiasme en kwaliteit in de verschillende beroepsfasen. In het onderwijs heeft dat zo zijn eigen karakter: hoe kun je je als docent blijvend verhouden tot veranderende leerlingen, taakinvulling, schoolorganisatie, media en onderwijsmethodieken, zonder jouw balans en enthousiasme kwijt te raken? Dreigend arbeidsmarkttekort is natuurlijk niet iets om blij van te worden, maar het feit dat deze een toenemende aandacht oproept voor het welbevinden van werknemers, is een heuglijke bijkomstigheid te noemen. Deze aandacht is trouwens niet alleen een gevolg van de dreigende personeelstekorten, maar ook van een bredere maatschappelijke wijziging in het denken over arbeidsrelaties. Van een vraaggestuurde opvatting komen we steeds meer terecht in een denken over arbeid als een wederzijds contract, waarin een zekere onderhandeling plaats vindt over de afstemming tussen de aard en organisatie van arbeid enerzijds en de bekwaamheden en ambities van de werknemer anderzijds. Deze dialoog dwingt beide partijen tot een voortdurende reflectie op de eigen positie. Reflectie en betekenisgeving zijn de basis voor verandering en vooruitgang. Wat aandacht krijgt groeit. We denken graag dat wij ons werk gekozen hebben, maar we zouden beter kunnen zeggen dat ons werk ons gevonden heeft Deze uitspraak van Thomas Moore is een doordenker. Maar voor mij geeft deze goed weer wat ik versta onder vitaliteit. Om vitaal te kunnen werken moet je in de eerste plaats gezond zijn, moeten je professionele kennis en vaardigheden ontwikkeld zijn, en., wellicht de lastigste conditie, moet je werk aansluiten bij je diepere persoonlijke verlangen naar zingeving 17

10 en betekenis. En dat verlangen laat zich slechts kennen door tijdens je loopbaan met een open geest te luisteren naar wat je innerlijke stem je meegeeft. In die zin wil ik de bedoeling van Moore begrijpen: in de herkenning van jouw diepere verlangen in en door de (werk)ervaringen die je hebt, word je als het ware door jezelf gevonden. En als het jou lukt om het zo door jou herkende verlangen te vertalen naar keuzes in je werk en naar de richting van je ambities, dan is een vitale loopbaan verzekerd. Om die reden gaf ik laatst een lezing over vitaliteitmanagement de titel: Maak je droom waar. De aard van ons verlangen verandert in de loop van een mensenleven, in de loop van een loopbaan. Vitaliteit vraagt onderhoud: een voortdurende reflectie op wie je in je diepste wezen bent en wil zijn. Om die te kunnen verbinden aan jouw ambities en kwaliteiten en zo voortdurend in een inspirerende baan te zitten en van jou een bevlogen werknemer te maken. Het helpt je in die reflectie als jouw werkgever en jouw werk je continu, door alle levensfasen heen, in de gelegenheid stellen om ervaring te hebben met uiteenlopende werkinhouden, rollen, verantwoordelijkheden. Vanuit een rijke schakering aan ervaringen is het makkelijker om jouw veranderende ambities en kwaliteiten telkens weer te herkennen. Als je dat lukt, spreken we van persoonlijke groei. Vanuit deze achtergrond is het hartverwarmend om deze reflectieve verslagen van Werelddocenten te lezen. Ze moeten werken in een volstrekt andere omgeving en met een team van collega s die ze nooit eerder hebben ontmoet. De Werelddocenten worden daarin uitgedaagd: om de angst voor het onbekende te overwinnen, om een verhouding te bepalen tot een wereld vol met armoede, om hun eigen compassie en nederigheid te herkennen en erkennen, om te Ik werd geconfronteerd met enkele voor mij persoonlijk moeilijke situaties: werken in een land met een negatief reisadvies, de moeizame terugreis, een hernieuwde confrontatie met enkele persoonlijke emoties, het moeten werken in een groep collega s met verschillende motieven en inzet, het ter plekke vorm geven aan een matig voorbereid programma, het kunnen verdragen dat ik mijn jonge kinderen voor langere tijd verlaat. Het moeten omgaan met lastige emoties en tegenslag én tegelijkertijd positieve ervaringen als een warm groepsgevoel, de verbondenheid met de Afrikanen en professioneel enthousiasme, betekenden voor mij een grote levensles. Petra van Leeuwen (Burundi, 2009) 41 ervaren dat ook in de slechtste omstandigheden resultaat geboekt kan worden, om een plaats te zien te verwerven binnen een groep onbekende mensen met verschillende kwaliteiten en persoonlijkheden. Deze Wereldreizen raken door hun aard andere waarden dan het werken thuis en dagen uit om de eigen normen en waarden, gevoed door een afwijkende culturele context, te herbezien en te heroverwegen. Persoonlijke en professionele zekerheden worden opgeschud. Dat maakt deze reizen duidelijk tot een inspirerende en vitaliserende ervaring. Het programma Werelddocent is een cadeau van onschatbare waarde aan de deelnemers en aan de scholen waarin ze werken. Het draagt bij aan het Ik wilde heel graag iets bereiken. Ik wilde mezelf ontwikkelen. Ik wilde dat we wederzijds (wij Europeanen en zij Afrikanen) zouden leren. Ik wilde verschil maken voor minstens één van de Afrikaanse docenten. En tegelijkertijd was ik bang té idealistisch en perfectionistisch te zijn. Als ik nu terugkijk hebben we zoveel bereikt en achtergelaten. Vooral dat we. Ik heb geleerd te werken in een groep, samen te werken. Gebruik te maken van de mooie opvattingen en ideeën van anderen en te ervaren dat iedereen iets eigens, iets cruciaals heeft toe te voegen. Er was in onze groep onderling en met de Kenianen enorm veel vertrouwen, inspiratie, respect. Deze gezamenlijke succeservaringen hebben me enorm veel energie gegeven. En daarmee inspiratie en enthousiasme voor de toekomst. In dat groepsproces liep ik weliswaar op tegen bepaalde karaktereigenschappen, maar juist daarin zat de kans om me te ontwikkelen. Ik heb voor een aantal mensen iets kunnen betekenen. Voor Kenianen en voor medereizigers. Vooral dat laatste heeft me nog het meest verrast. Marloes Kreuze (Kenia, 2010)

11 Je wordt je erg bewust van de betekenis van cultuurverschillen. Als mens plak je vaak onbewust je eigen normen en waarden op die van de ander, omdat dat nu eenmaal voor jezelf een veilig en goed gevoel geeft. Als je in een klaslokaal aan het werken bent waar bijna niets aanwezig is en de kinderen op de grond zitten, dan besef je hoeveel je ook in je werk aan het invullen bent vanuit je eigen achtergrond en perspectief. Je realiseert je dat de leerkrachten en leerlingen daar niet dezelfde gevoelens en gedachten bij allerlei werkvormen kunnen hebben als jij. Vaak vraag je je bijvoorbeeld af of docenten in ons programma participeren vanuit beleefdheid of vanuit echte betrokkenheid. Je weet het nooit precies, er blijft altijd een bepaalde afstand. Je hebt meer tijd nodig om elkaar te leren kennen en vertrouwen te ontwikkelen. Ik heb er van geleerd om in de communicatie met de ander rustiger te zijn en tijd te nemen voor echt contact en me in te leven in de ander, niet al te zakelijk en direct op het doel af te stevenen en mensen time for task te geven. Caroline van Stralen (Oeganda, 2009) 40

12 herkennen van de persoonlijke ambities, kwaliteiten en valkuilen van de deelnemers. Ze kennen zichzelf beter, weten zichzelf serieuzer te nemen zoals ze zijn, weten beter wat ze niet zo goed kunnen, durven zichzelf meer aan de ander aan te bieden, kunnen beperkende condities beter relativeren. In hun school zullen deze mensen lastiger worden, doordat ze meer opkomen voor wat zij denken dat goed is In de reis naar Burundi had ik met name een rol in de voorbereiding en ter plekke in het schrijven van verslagen en bijhouden van weblogs. Een gevolg van afspraken over taakverdeling met de andere begeleiders. Dat bracht me in Burundi in een wat afstandelijke rol. Voor iemand met licht dominante trekjes is dat hier en daar wat ongemakkelijk. Gaandeweg de reis bleek het voor mij een verrijking. Door me over te geven aan mijn bescheiden rol, was ik meer ontspannen, kon meer genieten van de kleine dingen en kon meer aandacht hebben voor de mensen en het groepsproces. Met mijn relativeringsvermogen en humor kon ik een bindende rol in de groep hebben. Gevoed door deze ervaring heb ik er in de Malawi-reis van af gezien de rol van eindverantwoordelijke te nemen. Ik had hier de logistieke verantwoordelijkheid. Ik blijk gemakkelijk te opereren in onbekende en afwijkende omgevingen. Het contact met allerlei lokale mensen en organisaties ging me makkelijk af, werkte bindend en opende deuren. En ook hier speelde ik, als vanzelf, een rol in het groepsproces, zonder al te nadrukkelijk aanwezig te zijn en door initiatief van anderen de kans te geven. Een grote les: ik word aardiger en effectiever als ik niet te veel op de voorgrond ga staan. Louis Thijssen (Burundi, 2009 en Malawi, 2010) 54 en voor wat zij willen doen en niet willen doen. Dat doet stof opwaaien, maar als de school goed naar ze wil luisteren, zullen ze juist daardoor bijdragen aan professionele ontwikkeling, aan onderwijskundige vernieuwing en aan de kwaliteit van onderwijs. prof. dr. Tinka van Vuuren bijzonder hoogleraar vitaliteitmanagement Open Universiteit Heerlen teamleider Loyalis Consult Ik ben mijn problemen in het leven en in school in juistere proporties gaan zien. Het is niet voor iedereen in deze wereld vanzelfsprekend om vanavond te eten te hebben, om voortdurend verzekerd te zijn van elektriciteit en warm water, om nieuwe kleren te kopen als je daar zin in hebt. En daardoor besef ik meer dan ooit dat mijn keuze om lerares te zijn een keuze in vrijheid is. Ik doe het omdat ik van dit werk houd en dat die keuze niet, als voor veel Burundese leerkrachten, ingegeven is door economische motieven. Ik ben het nieuwe schooljaar met meer enthousiasme, gemak en vertrouwen begonnen. Ik klaag niet als het niet gaat zoals ik graag zou willen dat het gaat. Ik kan meer open staan voor andere didactische methodes. Ik sta steviger voor de klas omdat ik na mijn reis naar Burundi weet dat dit het vak is dat ik wil uitoefenen. Ik wil lerares zijn! Judith van Zoen (Burundi, 2009)

13 4 kenia Ontwikkeling van competenties oeganda malawi india burundi In het huidige personeelsbeleid van het onderwijs komt gelukkig steeds meer aandacht voor het ontwikkelen van competenties. En dan niet alleen de competenties waarvan de school of de directie vindt dat ze verder ontwikkeld moeten worden, maar ook voor de competenties waarin een docent zichzelf wil ontwikkelen. Waar in het onderwijs begrippen als excellentie en talentontwikkeling steeds meer een plaats krijgen, komen deze begrippen ook steeds vaker voor als het om de individuele ontwikkeling van leraren gaat. Voor de vakorganisaties is het ontwikkelen van competenties een speerpunt. Goed personeelsbeleid bestaat uit meer dan het regelen van salaris en verlof. Het gaat er ook om dat medewerkers in het onderwijs blijven leren, dat zij zich steeds verder ontwikkelen in nauwe relatie tot wat er in de omringende maatschappij en in de wereld gebeurt. Kortom, het onderwijs vraagt om docenten die met twee benen in de wereld staan en van daaruit groeien in hun persoonlijkheid en hun vakmanschap. Uit de verslagen van de Werelddocenten wordt duidelijk dat de deelnemers zich op een groot aantal competenties verder ontwikkeld hebben. Deze competenties hebben minder met de vakinhoudelijke kant (het vakmanschap) te maken, maar meer met de (inter-)persoonlijke competenties en met zingeving. Veel van de genoemde ervaringen (en de bijbehorende competenties) zijn zowel van toepassing op het werken met kinderen als op het werken met en in een groep volwassenen. De rode draad in de ervaringen is niet zo zeer een doelgericht werken aan de versterking van de verschillende competenties. Veel meer gaat het om een bewustwording en een besef van het belang Het is bijzonder om, als iemand die graag alleen werkt, te ervaren hoe je met een groep mensen die je niet kent, in korte tijd een resultaat neer kunt zetten. Het was vaak werkelijk improviseren, zowel binnen de groep als ook in de samenwerking met de Burundese leerkrachten. Maar als team heb je meer ideeën doordat je elkaars ervaringen kunt delen en gebruiken. Het heeft mij geleerd los te laten dat alles perfect voorbereid moet zijn en dat je kunt vertrouwen op de kracht van een team door al die verschillende kwaliteiten in te zetten. Petra van Leeuwen (Burundi, 2009) 41 dat leraren moeten beschikken over een breed assortiment van competenties in het dagelijks werk, en het dagelijks leven. Onderstaand een overzicht van de competenties uit het Besluit Bekwaamheidseisen met daaraan toegevoegd de ervaringen van de Werelddocenten. Een aantal van de ervaringen zou ook bij andere dan de genoemde competentie geplaatst kunnen worden. Interpersoonlijke competentie De Werelddocenten werkten in een voor hen vreemde omgeving. Bij het niet direct bereiken van de ambities waren de Nederlandse leraren snel geneigd om zaken over te nemen. Toen zij zich dat realiseerden kwamen zij er achter dat het van belang is om anderen verantwoordelijkheid te geven en dat dat een positief effect heeft op de ontwikkeling van alle betrokkenen. Je hoeft niet alles voor de ander op te lossen. Pedagogische competentie Een docent die gaat werken in een totaal andere omgeving is vaak geneigd te denken aan werkwijzen 25

14 en oplossingen die goed werkten binnen zijn eigen omgeving. In de trant van wat bij mij werkt (good practice) zal ook wel bij een ander werken. De Werelddocenten kwamen er al snel achter dat oplossingen moeten passen bij de context van de ander, niet bij die van de bezoekende docent zelf. Dat betekent dat eerst de personen en de context van de ander goed moet worden gekend en begrepen voordat je hem enigszins kunt ondersteunen bij zijn ontwikkeling. Als je uitgaat van je eigen norm, sla je regelmatig de plank mis. Bovendien, alle (sub-)culturen hebben een eigen normatief kader. Besef daarvan, zonder dat je de normen van de ander overneemt, is van groot belang om je pedagogisch handelen en je gedrag in een groep te bepalen. Vakinhoudelijke en didactische competentie Werken met collega s in ontwikkelingslanden is een leerzame ervaring. Lerarenopleidingen zijn op een andere leest geschoeid. Vakinhoudelijk schort er helaas veel aan de opleidingen die over het algemeen veel korter duren dan in Nederland. En dan de vele zgn. Para-teachers, leraren met een minimale opleiding van zes weken of minder. Wat kan van hen worden verwacht? Didactische vaardigheden zijn net als in Nederland sterk door de cultuur bepaald. Dat maakt ook dat kinderen een bepaald gedragspatroon verwachten van hun docent. De docent die uit Nederland voor korte tijd naar een ontwikkelingsland komt, zal zich onmiddellijk geconfronteerd weten met vakinhoudelijke en didactische vraagstukken die eisen stellen aan aanpassingsvermogen. In de aanpak moet hij/zij dan ook rekening houden met deze verschillen in tempo en leerstijl. Hoge verwachtingen van jezelf, telkens de lat wat hoger leggen, en hoge verwachtingen van de leerlingen: die twee moeten voor de bezoekende docent wel gelijk opgaan. Organisatorische competentie Een school zonder drinkwater, zonder toiletten. Overvolle klassen. Vier kinderen in één schoolbank. Zestig kinderen of meer - in één lokaal. Het is in die gegeven omstandigheden niet altijd mogelijk om de ideale situatie te creëren. Veeleer is het belangrijk om binnen die situatie te doen wat mogelijk is. Dat is ook het gevoel bij veel leraren in ontwikkelingslanden: doen wat mogelijk is. En het onderwijs zó organiseren dat zo veel mogelijk kinderen er baat van hebben. Het besef dat in de bezochte landen het onderwijs met veel minder middelen verzorgd kan worden dan bij ons, maakt dat je niet meer op zoek bent naar meer, maar dat je vanuit de gegeven situatie zoekt naar de beste oplossingen. Waar in Nederland goede planning vaak leidt tot resultaten is niet per se mogelijk in ontwikkelingslanden. Veel Werelddocenten kwamen er achter dat zij - ondanks al hun goede organisatorische kwaliteiten vaak werden ingehaald door de realiteit. Dankzij Werelddocent ben ik ook op een andere manier naar het leerproces van volwassenen gaan kijken. In het leerproces moeten de doelen niet te hoog liggen, er moet juist stap voor stap gewerkt worden aan een ontwikkeling (in de onderwijspraktijk). Mensen voelen zich prettig wanneer zij dialogen kunnen voeren in kleine groepjes en komen n.a.v. een vraag uit de onderwijspraktijk tot concrete oplossingen. Hilde van der Draai (Oeganda 2009)

15 en enorme mogelijkheden in het Nederlandse kinderen. Om kinderen die willen leren. Marieke Grendel (Oeganda, 2009) - 25 Je komt dicht bij vragen rond wat nu echt de kern van onderwijs is en bij het besef van de vrijheid onderwijs. Ik zie nu meer kansen en mogelijkheden voor het onderwijs in mijn eigen school. Na de reis stel ik mezelf meer dan van tevoren vragen als: differentieer ik genoeg? of gebruik ik wel genoeg verschillende werkvormen?. Ik merk dat sommige collega s verandering altijd als probleem ervaren. Ik probeer het, zeker na deze reis, meer als kans te zien. Om het onderwijs te verbeteren en op die manier kinderen een nog betere kans in de maatschappij te geven. Want ik realiseer me meer dan ooit dat het daar om gaat: niet om de materialen, maar om

16 Ik heb niet zozeer nieuwe dingen ontdekt of ontwikkeld. Eerder is het een herontdekken geweest van zaken die er werkelijk toe doen. Zoals het belang van een goede voorbereiding wanneer je onderwijsvernieuwing wilt gaan doorvoeren. En dingen als effectieve communicatie, compassie en inlevingsvermogen. Ingeborg van den Berg (Oeganda, 2009) - 55 Samenwerken met collega s Een van de onderwerpen waarover in veel verslagen opmerkingen staan. Vooral het in een vreemd team geplaatst worden, daar je eigen weg in zoeken en tegelijk meewerken aan het groepsproces heeft een diepe indruk gemaakt op veel van de deelnemers. Het besef dat groepsprocessen belangrijk zijn om iets te bereiken, dat je elkaar nodig hebt om resultaat te boeken, komt veel terug. Samenwerking als basis voor succes. Daarbinnen is het belangrijk elkaar vertrouwen te geven en te willen leren van elkaar. Samenwerken met de omgeving Juist in een omgeving die zo anders is dan de omgeving waarin je leeft en werkt, laat zien dat kennis van de omgeving onmisbaar is bij het maken van keuzes. De maatschappelijke context bepaalt in hoge mate wat kan en wat niet kan op een school. Het zou nog een hele ontdekkingstocht worden wanneer bezoekende Werelddocenten kennis zouden maken met de bureaucratische wereld van het onderwijs in ontwikkelingslanden, met de transfers (overplaatsingen) waar heel veel leraren mee te maken krijgen. Bijvoorbeeld naar rurale gebieden en dan gescheiden leven van het eigen gezin en de familie. Wanneer bezoekende Werelddocenten zouden kennis maken met het salarissysteem, het ophalen van het salaris bij de dichtstbijzijnde bank (soms een halve dag reizen) om daar te ontdekken dat het salaris vertraagd is. Competentie in reflectie en ontwikkeling Veruit de meeste ervaringen hebben betrekking op reflectie en de eigen ontwikkeling. Het gevoel een wereldburger te zijn en het bewustzijn van de eigen welvaart en de eigen context heeft voor veel deelnemers tot reflectie op het eigen handelen en de eigen situatie geleid. Niet meer is belangrijk, maar beter. Als je minder hebt, ben je meer geneigd om in kansen te denken. Je gaat meer uit van het doel dat je wil bereiken, de manier waarop is minder relevant. Dat kan met meer en met minder middelen en voorzieningen. Reflectie heeft ook een politieke en maatschappelijke component. Elke Werelddocent zou ambassadeur moeten worden voor een versterking van onderwijs als belangrijk deel van de ontwikkelingssamenwerking. Geen Werelddocent kan akkoord gaan met een beleid dat bezuinigt op onderwijs bij ontwikkelingssamenwerking. Voor de reis dacht ik niet veel te kunnen betekenen, dat het een meerjarenplan nodig had om veranderingen te kunnen zien. Ik ben geraakt door de ervaring dat we zo open en gelijkwaardig met de Malawiaanse collega s konden werken. En dat ze onze adviezen en oefeningen zo ter harte namen. Ze pakten het gelijk op en brachten het in de praktijk. Na ons vertrek zijn ze zelfs zelf trainingen gaan geven in de vaardigheden die wij ze geleerd hebben. Ik ben onder de indruk van het gemak waarmee ze dat doen. Ik heb van deze ervaring geleerd dat ik zekerder mag zijn over mezelf, dat ik wel degelijk wat te brengen heb, dat ik betekenis heb als ik zeg wat ik denk en vind. Ik kom op school nu meer voor mezelf op. Annemarie Geeraths (Malawi, 2010)

17 Persoonlijke groei Veel opmerkingen zijn gemaakt over persoonlijke groei. Een deel ervan is wat moeilijk in competenties te vatten. Regelmatig wordt gemeld dat deelnemers meer rust hebben gevonden. De hectiek van onze wereld kunnen zij, na de ervaringen als Werelddocent, beter relativeren. Enkelen beschrijven dat als een andere kijk op het leven en op de wereld. Een aantal deelnemers meldt dat de trots op wie je bent en wat je doet is toegenomen. Het doet ertoe als je in het onderwijs werkt, maar je doet er ook toe als de mens die je bent. Je persoonlijke visie is belangrijk, ook in een groep. Tot slot De Nederlandse vakorganisaties richten zich niet alleen op goed onderwijs en goede arbeidsvoorwaarden in Nederland, maar ook op het ondersteunen van organisaties en werkers in het onderwijs in het buitenland. Vanuit het oogpunt van internationale solidariteit worden vooral kleinschalige projecten in het buitenland ondersteund, via onderwijsbonden in ontwikkelingslanden of via Edukans. Het project Werelddocent draagt daarmee bij aan het realiseren van de internationale doelstellingen van de vakorganisaties en het versterken van de competenties van de deelnemende docenten. Dat maakt deze projecten zo waardevol. Hans van Dinteren en Wouter van der Schaaf Mijn taak, in 20 werkdagen 8 mensen opleiden tot ict-systeembeheerder, was lastiger dan ik vooraf had ingeschat. Ik heb meer uren gedraaid, zowel lesuren overdag als voorbereidingsuren in de avond, dan in Nederland en, anders dan verwacht, bleef het vakantiegevoel daardoor wat beperkt. Dat is voor een groot deel aan mezelf te wijten, heb ik ontdekt. Mijn gedrevenheid maakt nu eenmaal dat ik de mij voorgenomen doelstellingen, ook echt wil realiseren. En dat dan ook nog eens in een situatie waarin de basiskennis van ict bij de Burundese deelnemers eigenlijk op nul-niveau zat. Het bleek voor mij lastig me in die mensen te verplaatsen en me aan hun niveau aan te passen. Op dat punt heb ik wat gehad aan mijn Nederlandse groepsleden. Ze hebben me veel feedback gegeven op mijn didactische stijl. Deze ervaring heeft me veel opgeleverd. Door stil te staan bij mijn houding, kon ik me op een gegeven moment overgeven aan het Afrikaanse tempo en kon ik accepteren dat de lessen niet altijd liepen zoals ik ze in mijn hoofd had. Hanny Daniëls (Burundi, 2009) 56 Ik heb op didactisch gebied veel geleerd van mijn Nederlandse collega s. Doordat je zo nauw samenwerkt, krijg je de kans om bij elkaar in de keuken te kijken en ideeën uit te wisselen. Ik vond het opvallend hoeveel werkvormen uit het basisonderwijs ook geschikt zijn om te gebruiken bij vreemde-talenonderwijs. En ik werd door de Afrikaanse omstandigheden gedwongen creatiever te denken. Als je niet kunt terugvallen op allerlei media en hulpmiddelen, boeken en computers, dan moet het allemaal uit jezelf komen. Marielle Bieleman (Burundi, 2009)

18 india 5 Werelddocenten en de kunst van de ontmoeting malawi burundi kenia oeganda On our side as teachers the way you talk we are able to recall and some of us even try to talk like you people, with the accent (laughter). And also it has given us to have a feeling that we are now world teacher, because that s the word used world teacher. When you came in we knew that we are part of them, we are all world teachers and also it has given us to remain firm on cooperative learning. Joyce, Teacher in P5, Asuret Primary School, Uganda De ervaringen die de Werelddocenten aan de lezer meegeven in dit boekje zijn heel herkenbaar. Contact zoeken met collega s in een andere cultuur in een situatie van armoede en gebrek aan voor ons vanzelfsprekende faciliteiten, is een ervaring die grote indruk maakt en aanzet tot verandering. Het is opvallend hoezeer de ontmoetingen van Werelddocenten leiden tot een andere manier van kijken. Veel docenten kijken na de ontmoeting met collega s in de landen waar zij verbleven, anders aan tegen hun eigen functioneren en hun eigen beroepspraktijk. Dat is volgens Ron Rijnbende wereldburgerschap optima forma. Ik voelde me een vreemdeling Mijn eerste bezoek aan Afrika was in 1992 in Sierra Leone. Alles was vreemd en anders, het was laat in de avond, donker, echt donker. Vuurtjes langs de landingsbaan, gevechten om de koffers, wachten bij de ferry, controles, overal slapende mensen, de boot met lichte slagzij puffend naar de overkant richting de hoofdstad Freetown, gitaarspel en verkondigers van het goede nieuws op een hellend dek. Overal jongeren die je begroeten met de revolutiekreet one-love en die graag een kleine bijdrage willen voor de road block wordt opgeheven. Ik ben anders, een vreemde die er niets van begrijpt en op afstand staat, lag ik te denken, toen ik eindelijk mijn bed had gevonden. De razende airco gaf het op toen in de stad de stroom weer eens uitviel, de hitte trok binnen. Mijn wereld is onvergelijkbaar met deze wereld, een onoverbrugbare kloof. Doodgevroren Toch waren de twee werelden al enigszins met elkaar verbonden. Net voor mijn vertrek las ik een artikel - ik meen in HP/De Tijd - over twee jongens uit Sierra Leone die levenloos werden gevonden op Schiphol, doodgevroren Het is soms hartverscheurend om te zien onder wat voor omstandigheden zij daar met hun vak bezig zijn. Zonder of met weinig materiaal zo enthousiast les kunnen geven is voor mij heel inspirerend geweest om weer met mijn eigen werk in Nederland te beginnen. Om tevreden te zijn met wat wij allemaal hebben. En wat ook indruk op me heeft gemaakt is dat alle kinderen over de hele wereld hetzelfde zijn. Alleen hebben sommige kinderen toevallig het wiegje ergens anders staan. Ik blijf er in mijn klas over praten, dat er wel hele grote verschillen op deze aarde zijn. Gelske Veltman (Malawi,2010)- 49 tussen het landingsgestel. Ze hadden zich kennelijk niet gerealiseerd dat het behoorlijk vriest op tien kilometer hoogte. Een van hen had een briefje bij zich en de journalist schreef over zijn zoektocht naar de familie van deze jongens. Een aangrijpend verhaal over twee jonge gelukzoekers die voor veel geld, via Conakry op zoek gingen naar nieuw perspectief in het Westen. Helaas, zij moesten het met de dood bekopen. Ik was nu in het land dat zij ontvluchtten, een land in oorlog, vol bloeddiamanten, rivaliserende rebellengroepen die een wrede strijd voerden om de macht. Een strijd die was overgewaaid van Liberia naar Sierra Leone onder leiding van Charles Taylor. In de hoofdstad was er toen nog niet veel van te merken, afgezien van de Liberiaanse vluchtelingen. Er was zelfs sprake van een zeker optimisme en opwinding, een revolutie van de jeugd, 35

19 De instelling, flexibiliteit en het relativeringsvermogen van de Indiers heeft me aan het denken gezet. Dat we ons in Nederland druk maken over een komende vliegreis, over de boodschappen die nog gedaan moeten worden, over een taalschriftje wat niet volgens bestelling wordt afgeleverd: het bewijst allemaal dat we een goed leven leiden. Anders zouden we ons wel druk maken over de vraag of we vanavond te eten hebben! In India accepteren ze het leven zoals het is, zonder ergernis, zonder jaloezie naar elkaar. Het ervaren van die instelling geeft me veel rust. En wat mooi om te zien dat mijn leerlingen mijn relativerende ervaringen over kunnen nemen! Na een les over de Middeleeuwen vertelden ze me met open mond dat die akkerploeg, dat leitje en die waterput wel erg veel op India lijken. En dat dat in India in het nu is en in de Middeleeuwen duizend jaar geleden. Ze zijn zich er erg van bewust geworden dat de faciliteiten die we in Nederland hebben, niet vanzelfsprekend zijn. Lonneke Gerrits (India, 2010) - 26 alles zou nu anders worden. De 31-jarige kapitein Strasser had net de macht gegrepen. Dat de strijd tot 2001 zou duren wist toen nog niemand. Pikorde De gevoelens van vervreemding die deze eerste ervaringen met Afrika opleverden, maakten in de daarop volgende weken plaats voor verbondenheid dankzij de gesprekken met mijn begeleider Almammy Jansaneh (25 jr.). Hij was de office boy van onze partnerorganisatie, een manusje van alles. Hij had MTS bouwkunde gedaan, was talentvol en initiatiefrijk, nieuwsgierig ook. Hij had naast zijn werk zelf een project opgezet voor kansarme jongeren, een kleine meubelwerkplaats. Almammy was voor mij degene die de brug sloeg tussen de werelden van verschil. Hij deelde iets van zichzelf. Tijdens de lange gesprekken op onze tocht door het binnenland werd de kloof steeds kleiner door wat hij vertelde over z n ervaringen, dromen en ambities. Over de moeite die het kostte om in de eigen samenleving aan de bak te komen, een rol van betekenis te kunnen spelen. Het stak hem dat jonge mensen zo weinig kansen kregen en geblokkeerd werden door de bestaande hiërarchie. Hij gaf aan ook naar het Westen te willen om eindelijk de kans te krijgen meer uit z n leven te halen. 1 Burgerschap en onderwijs Burgerschap (Citizenship) is in landen die traditioneel gezien kunnen worden als belangrijke immigratielanden, Australië, Canada en de Verenigde Staten van Amerika al langere tijd een belangrijk punt van aandacht in het onderwijs. Door de hiervoor geschetste veranderingen sinds de laatste decennia is ook in Europa de aandacht voor burgerschapsvorming toegenomen. Burgerschap komt in Nederland in 1994 voor het eerst voor in overheidsdocumenten, en sinds 2004 communiceert de overheid nadrukkelijk dat er structureel gewerkt moet worden aan vernieuwing van de basis voor onze samenleving. Nederlandse scholen voor primair en voortgezet onderwijs zijn sinds 1 februari 2006 wettelijk verplicht om actief burgerschap en sociale integratie te bevorderen (Wet op het primair onderwijs, artikel 8 lid 3). 36

20 Het was heerlijk om weer in Afrika te zijn en om echt contact met de mensen uit Kirundo te hebben. Je bent er niet als toerist, maar als collega. Je krijgt een echt beeld van het leven van de Afrikaan, van hun professionele en persoonlijke omstandigheden. De onmacht die je voelt over de ongelijke verdeling en onrechtvaardigheid in de wereld is soms moeilijk los te laten. Regelmatig bekroop me het gevoel van zinloosheid over ons eigen project. Maar iedere keer weer kwam er die gedachte: als je niets doet gebeurt er helemaal niets. Dit kan een beginnetje zijn. Ik ben ervan overtuigd dat deze reis echt iets heeft opgeleverd, dat de leerlingen en leerkrachten in Burundi het gevoel hebben dat hun vakantie goed besteed is, dat ze er echt iets aan hebben gehad. Ik hoop dat het een opmaat is voor een duurzaam contact. Daar wil ik ook in investeren. Door opnieuw terug te gaan naar Kirundo en ons programma een vervolg te geven, door met mijn Nederlandse school een sponsorprogramma te organiseren, door een uitwisselingsproject te organiseren tussen leerlingen van mijn school en leerlingen in Kirundo. Petra van Leeuwen (Burundi, 2009) 41 Als office boy moest hij maar afwachten of hem ooit de gelegenheid gegund zou worden een stapje hoger te komen in de pikorde. Ik vertelde hem het verhaal over zijn leeftijdgenoten op Schiphol... Kansen voor talent Laat deze talentvolle Almammy de kans krijgen, dacht ik, teruggekomen in Freetown en ik besloot hem aan te bevelen bij de General Secretary van onze partnerorganisatie. Wat mij betreft zou hij als bouwtechnisch assistent wel een steviger rol kunnen krijgen in ons renovatieprogramma van de scholen in de stad. Bovendien kon hij dan gelijk de voortgangsrapportages verzorgen, die tot dan toe vaak lang uitbleven. De General Secretary Kamara hoorde ons voorstel welwillend aan, het leek hem wel een goed idee. Tijdens het afscheid van Almammy bij de ferry meldde hij dat hij veel had nagedacht over onze gesprekken en dat zijn toekomst in zijn eigen land zou liggen, dat hij erin geloofde daar van meer betekenis te kunnen zijn. Gelukkig, dacht ik, hij wordt geen kansloze asielzoeker die met enig geluk de toiletten mag dweilen in een AZC, in afwachting van zijn uitzetting. Ik stopte hem een fotocameraatje in handen, waarmee hij de voortgang van het renovatieprogramma kon gaan vastleggen en we namen hartelijk afscheid. Terug in eigen land kreeg ik na enkele weken het bericht dat Almammy was ontslagen, zonder opgaaf van redenen. Kennelijk had ik de welwillendheid van de General Secretary schromelijk overschat en had ik bovendien respect moeten tonen en het cameraatje aan hem moeten geven. Door mijn toedoen moest de talentvolle Almammy het veld ruimen (gelukkig konden we hem nog jarenlang verder helpen met zijn eigen project). Een verhaal over vervreemding, over een wereld van verschil, maar vooral ook over de menselijke ontmoeting, dat er een brug geslagen kan worden als we onszelf niet opdringen maar ruimte bieden en bereid zijn de ander toe te laten. Maar ook een verhaal over de beperkingen van het overbruggen van culturele, religieuze en maatschappelijke verschillen. Dat heeft alles te maken met de essentie van (wereld)burgerschap. (Wereld)burgerschap Het begrip burgerschap wordt in de onderwijssector steeds vaker gebruikt. Ik vind het niet zo n inspirerend begrip omdat het gemakkelijk negatieve associaties oproept met burgerlijkheid. En ook het begrip wereldburgerschap spreekt niet onmiddellijk aan. Een peiling op de scholen wijst dat ook uit. Maar laat ik Persoonlijk vraag ik me na mijn reis naar Oeganda af waar ik me toch zo druk over maak in Nederland. Over zaken als kleding, uiterlijk en andere materiële zaken. Ik ben zoveel meer gaan relativeren! Zijn de problemen die wij tegen komen nou echt zo n drama? We maken ons druk om pietluttigheden. We creëren ons eigen drama. Op zo n moment denk ik terug aan Oeganda en moet er enorm om lachen. Mijn aandacht is nu meer op het werk gericht. Ik wil in ons team het gevoel van samen versterken, bijvoorbeeld door het organiseren van buitenschoolse activiteiten. Ook wil ik verder nadenken over de communicatie tussen leerlingen onderling. Wat te doen bij kwesties rond pesten en buitensluiting. Hoe kunnen we leerlingen daar op coachen? Hoe kunnen we het begrip respect beter vorm geven in ons onderwijs? Bij de aftrap van het schooljaar zal ik hiervoor aandacht vragen in een presentatie over mijn reis en mijn ervaringen en emoties op dit gebied delen met mijn collega s. Mieke Thomas (Oeganda, 2010)