Naut. Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 3

Transcriptie

1 Naut Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 3 8

2 Thema 4 Voortplanting thema 4 Voortplanting les 1 les 2 les 3 les VOORAF Vertel dat bij voortplanting vaak wordt gezegd: dat gaat over de bloemetjes en de bijtjes. Vraag: Wat hebben die met voortplanting te maken? KIJKEN Bekijk samen de foto. Vraag: Wat zoekt de bij op de bloem? Wat zijn die korreltjes op het lijf van de bij? MENING Vraag: Zijn bijen nuttige dieren? Vertel dat als er weinig bijen zijn, er ook minder fruit komt, want bijen bestuiven de fruitbomen. Het fruit wordt dan schaars en duur. handleiding, pagina 2 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding

3 Voortplanting Als er geen voortplanting was, zouden mensen, dieren en planten uitsterven. De voortplanting is dus heel belangrijk. En wat gebeurt er met het nieuwe leven? Wat voor ontwikkeling maken planten, dieren en mensen door? Begrippen stuifmeel bestuiving zaadbeginsel knol bol levenscyclus geslachtsrijp larve metamorfose pop 73 BEGRIPPEN Laat de kinderen de introductietekst en de begrippen lezen. Vraag: Naar welke begrippen zijn jullie nieuwsgierig? ONTDEKKEN Vertel dat de kinderen in dit thema van alles te weten komen over de voortplanting en ontwikkeling van mensen, dieren en planten. 3 handleiding, pagina 3 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding

4 Les 3 Metamorfose Lesdoelen De kinderen: kunnen de ontwikkelingsstadia van een vlieg, een vlinder, een kikker en een sprinkhaan herkennen en benoemen; weten wat er in een pop gebeurt; kunnen een aantal voorbeelden geven van dieren die gedurende hun levenscyclus een volledige gedaanteverwisseling doormaken. Begrippen larve metamorfose pop Lesschema (max 50 min.) Stap 1 12 min. Stap 2 10 min. Stap 3 12 min. Stap 4 10 min. Dit weet ik nu 5 min. Materialen Basis Lesboek: pagina 82 t/m 85 Werkboek: pagina 60 t/m 63 Handleiding: pagina 20 t/m 27 Meer Achtergrondinformatie: pagina 36, 39 Bakkaart 19 t/m 24 Digitaal schoolbord: les 3 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 De meeste jonge dieren lijken bij hun geboorte al behoorlijk op hun ouders. Maar sommige dieren juist helemaal niet, zoals veel insecten. Het lijkt wel of de jonkies van deze dieren bij een andere diersoort horen. Raar hoor! STAP 1 Van eitje tot vlieg Veel insecten zien er klein net zo uit als groot. Maar er zijn ook insecten die in hun leven een flinke verandering doormaken. Die zien er jong heel anders uit dan volwassen. Ga je wel eens vissen? Dan weet je vast dat je met maden prima kunt hengelen. Maden zien eruit als korte wormen en veel vissen zijn er dol op. Wie heeft wel eens een vergeten potje met maden in de schuur gehad? helemaal gemaakt op eten en groeien. Aan vleugels zouden ze niets hebben: vliegen kost alleen maar energie. Wanneer een dier als larve helemaal niet lijkt op het volwassen dier, maakt het een metamorfose door. Etende maden Maar waar komt de made zelf vandaan? Net als de meeste insecten leggen ook vliegen eitjes. Daarvoor moeten ze eerst met elkaar paren. Het mannetje bevrucht met zijn zaadje het eitje van het vrouwtje. Het vrouwtje legt haar eitjes op een plek met veel voedsel, bijvoorbeeld op een mesthoop. Daarna vliegt ze weg. Uit de eitjes van huisvliegen komen na twaalf uur al maden die onmiddellijk beginnen te eten. Na zes of zeven dagen veranderen ze in vliegjes. Tussendoor zijn ze ook nog even pop. Daarover lees je in de volgende stap. Ga naar STAP 1 in je werkboek. pop made eitje 82 Weggevlogen Waar zijn de maden gebleven? Ze zijn weggevlogen, want het zijn vliegjes geworden. Daar heb je dus voor je hengel niets meer aan. Hoe kan dat? Maden zijn jonge vliegen. Ze zijn de kindfase van de vlieg. Je noemt dit ook wel de larvefase. De taak van een larve is groeien, dat doet hij door te eten. Het lichaam is vlieg Weetje: In de zomer zie je onder een boom vaak een zwerm op muggen lijkende vliegjes. Het zijn dansvliegen. Met al die druk op- en neergaande bewegingen proberen ze indruk te maken op de vrouwtjes. VOORAF Vraag: Wie heeft er wel eens een rups bekeken? Is een rups een diersoort? Wat is het dan wel? (Een rups is geen aparte diersoort maar de larvefase van een vlinder.) LEZEN KIJKEN BESPREKEN Laat de kinderen de tekst zelfstandig lezen. Bekijk de levensfasen van de vlieg. Vraag: Wanneer wordt het dier geboren? Wanneer is het volwassen? Wanneer groeit hij het meest? Vraag: Wat doet de vlieg in elke levensfase? (larve: eten, pop: veranderen, vlieg: voortplanten.) Waar voor dient de meta morfose? (Elke vorm is gunstig voor die levens fase.) 20 handleiding, pagina 20 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 25

5 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 1 Van eitje tot vlieg 1 Wanneer heet de levenscyclus van een dier een metamorfose? Als het jonge dier nog helemaal niet lijkt op het volwassen dier. ANDERE LEERSTIJL Neem zelf de rol van Joost over. Laat de kinderen steeds aangeven of uw uitspraak waar of niet waar is. Ze kunnen bijvoorbeeld rode en groene kaartjes opsteken. BESPREKEN/UITGEBREIDER Zoek in een insectenboek van tevoren naar voorbeelden van insecten die direct op hun ouders lijken, en naar insecten die dansen voor hun vrouwtjes. Laat deze aan de kinderen zien. 2 Joost houdt een spreekbeurt over vliegen. Lees de uitspraken die hij doet. Kruis aan wat goed is. Alle insecten lijken bij hun geboorte helemaal niet op hun ouders. X X X Een insect als een vliegje maakt in zijn leven een grote verandering door. Er zijn ook soorten vliegen die niet als made zijn begonnen. De meeste maden van vliegen kunnen binnen een week vliegjes worden. Net als de meeste insecten legt ook de vlieg eitjes. Vliegen zijn de enige insecten die met dansbewegingen indruk proberen te maken op de vrouwtjes. Ga naar STAP 2 in je lesboek handleiding, pagina 21 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 26

6 Les 3 Metamorfose STAP 2 Van rups tot vlinder Een vlindermot heeft twee politieagenten, een technisch rechercheur en een GGD-arts in Almere flink gefopt. Wat leek op een vingertopje, bleek gisteren na onderzoek een cocon van een vlindermot te zijn. Een grapje? Nee hoor, waar gebeurd. Een vlinder heeft wel iets van een goochelaar. Hij verandert een paar keer van gedaante. In de cocon In een cocon lijkt er niet veel te gebeuren. Niets is minder waar. De pop hangt of ligt ergens, maar binnenin wordt hard gewerkt. Het rupsenlichaam wordt als het ware afgebroken en weer in elkaar gezet. Dat hoef je als mens niet te proberen! In de blauwe lucht Bij sommige rupsen duurt de opbouw tot vlinder twee weken, maar er zijn ook soorten die langer dan een jaar pop zijn. Als de vlinder uitgegroeid is, maakt hij een opening en kruipt hij uit de cocon. Na een uur zijn de vleugels goed genoeg om te vliegen, en de vlinder begint aan zijn volwassen leven. De voortplanting is nu zijn belangrijkste doel. Vervellen en verpoppen Het leven van een vlinder begint in een eitje, net als het leven van een vlieg. Uit het eitje komt een rups. Een rups lijkt nog niet op een vlinder. De rups doet bijna niks anders dan eten. Met zijn kleine krachtige kaken verorbert hij blad na blad. Als er niets meer bij kan, stopt hij en spint een soort jasje om zich heen. Dit kokertje dat de rups spint, heet een cocon. De rups is een pop geworden. Sommige cocons lijken op een vingertopje. Weetje: Misschien heb je het al wel eens gehoord: er zijn dag- en nachtvlinders. Dagvlinders vliegen overdag. Nachtvlinders vliegen s nachts. Dat klopt, maar pas op! Er zijn ook nachtvlinders die overdag vliegen. Ga naar STAP 2 in je werkboek KIJKEN Bekijk de afbeelding van de pop. Vraag: Wat zou jij doen als je zo n ding op de vensterbank zag liggen? Lees het krantenbericht voor. LEZEN Laat de kinderen de rest van de tekst zelfstandig lezen. BESPREKEN Vraag: Wat vind je in een pop die net is ontstaan? Wat vind je in een pop die bijna uit komt? Wat vind je als je een pop daartussenin openmaakt? (Een on definieerbare massa cellen.) handleiding, pagina 22 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 2

7 STAP 2 Van rups tot vlinder MET Z N TWEEËN/ANDERE LEERSTIJL Laat het ene kind het stadium vóór de pop tekenen, het andere kind tekent het stadium daarna. BESPREKEN Laat enkele kinderen de ingevulde tekst voorlezen. 3 Vanaf de buitenkant lijkt er in een cocon niets te gebeuren. Maar dat is niet waar. Wat gebeurt er in de cocon? Kruis het goede antwoord aan. De pop hangt doodstil en rust goed uit. De pop is bezig veel voedsel te verzamelen. X De pop ontwikkelt zich tot vlinder. Het lichaam van de rups wordt ingesponnen. 4 Zet de woorden op de juiste plaats. Kies uit: ei made rups volwassen vlinders Vlinders kennen, net als kevers, vliegen en muggen, een volledige gedaanteverwisseling. Er zijn vier stadia. Het eerste stadium is het, daaruit kruipt de Uit de pop komt tenslotte de rups volwassen made je het stadium van rups. ei die na een tijdje verandert in een pop. vlinder. Bij vliegen noem Ga naar STAP 3 in je lesboek handleiding, pagina 23 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 2

8 Les 3 Metamorfose thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 3 Van kikkerdril tot kikker Niet alleen bij insecten, ook bij amfibieën kunnen de jonkies enorm verschillen van hun ouders. Zo maken kikkers aan het begin van hun leven een enorme verandering door. De cirkel rond 1 De eitjes van het vrouwtje noemen we kikkerdril. In ieder bolletje zie je een klein zwart puntje. Dat is het eitje. 2 Het zwarte puntje groeit langzaam uit tot een larve. Bij kikkers heet dat een dikkopje of kikkervisje. Een kikkervisje leeft van wier en algen. 3 Als de larve wat groter is, krijgt hij twee achterpootjes. Daarna gaan de longen zich ontwikkelen en moet het kikkervisje op het droge kunnen, anders verdrinkt het. 4 Er komen twee voorpootjes bij. Het kikkervisje is veranderd in een kikkertje. Het haalt geen adem meer met kieuwen, maar heeft echte longen gekregen! Ook lust de kikker geen planten meer, maar gaat hij op jacht naar bijvoorbeeld insecten, slakken en spinnen. Van planteneter naar vleeseter dus. Ook een verandering als deze noemen we een metamorfose. eitjes Kikkerliefde In het voorjaar gaan de bruine kikkermannetjes op zoek naar een vrouwtje. Met een knorrend geluid proberen ze een vrouwtje te lokken. Wij zouden misschien op de loop gaan voor dat rare geknor, maar het kikkervrouwtje komt er juist op af. Het mannetje klimt op haar rug en grijpt haar stevig vast. Hij laat haar pas los als de eitjes die in het water vrijkomen bevrucht zijn. Op de afbeelding zie je wat er daarna gebeurt. kikker kikkervisje 84 Ga naar STAP 3 in je werkboek. VOORAF Neem nog even door wat kinderen van amfibieën weten. Dit is in groep 5, thema 1 aan de orde geweest. Vraag: Een vlinder is een insect. Wat is een kikker? Wat zijn de kenmerken? LEZEN KIJKEN BESPREKEN Laat de kinderen de tekst zelfstandig lezen. Bekijk de levensfasen van de kikker. Vergelijk die met de vlieg. Vraag: Wat is het kind stadium van de kikker? Wanneer is hij volwassen? Vraag: Wat zijn de grote verschillen tussen kikkervisje en kikker? Wie verandert er meer in zijn levensfasen: een kikker of een vlinder? 24 handleiding, pagina 24 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 29

9 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose STAP 3 Van kikkerdril tot kikker les 4 VOORAF Vraag: Wat is het bijzondere aan amfibieën? (Ze hebben eerst kieuwen en dan longen.) 5a Een kikker maakt tijdens zijn ontwikkeling een paar grote veranderingen mee. Noem er drie. b Hij verandert van Hij verandert van Hij verandert van kikkerdril kikkervisje planteneter Het voertuig op het plaatje is een amfibievoertuig. Het wordt in het leger gebruikt. Kun jij bedenken waarom ze dit een amfibievoertuig noemen? in in in kikkervisje. kikker. vleeseter. MET Z N TWEEËN De kinderen werken in tweetallen. Als een tweetal er bij opdracht 5b niet uitkomt, kunnen ze met een ander tweetal overleggen. Een amfibievoertuig kan net als amfibieën zowel in het water als op het land. UITGEBREIDER Vraag bij opdracht 5b: Is een amfibievoertuig ook handig buiten het leger? Waar en wanneer? Laat de kinderen toepassingen bedenken. 6 Kruis aan: waar of niet waar. Een amfibie is een dier dat zowel op land als in water kan overleven. Een watersalamander is een amfibie. Amfibieën zijn koudbloedige dieren. waar X X X niet waar Ga naar STAP 4 in je lesboek handleiding, pagina 25 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 30

10 Les 3 Metamorfose Dit weet ik nu STAP 4 Sprinkhanen uit hun vel Sprinkhanenplaag Sprinkhanen zorgen voor ellende. Dat was de kop van een artikel in de krant. West-Afrika werd getroffen door een grote sprinkhanenplaag. De jonge dieren van veel insecten en amfibieën zien er heel anders uit dan de volwassen dieren. Deze dieren veranderen van uiterlijk. Dit noem je metamorfose. Een vlieg ontwikkelt zich van eitje, made en pop tot vlieg. Een vlinder ontwikkelt zich van eitje, rups en pop tot vlinder. Een pop is een cocon waarin een insectenlarve in een volwassen insect verandert. Een kikker ontwikkelt zich van eitje en kikkervisje tot kikker. Een sprinkhaan heeft geen popstadium, maar vervelt meerdere keren tot hij volwassen is. Vervellen voor vleugels Veldsprinkhanen zijn planteneters en ondergaan ook een soort metamorfose. Sprinkhanen hebben geen popstadium; in snel tempo vervellen ze vijf tot vijftien keer. Elke keer als ze vervellen, gaan ze meer op een volwassen sprinkhaan lijken. Pas na de laatste vervelling heeft de sprinkhaan volledig uitgegroeide vleugels. Dan kan hij vliegen en is hij volwassen. Etende sprinkhanen Als er een sprinkhanenplaag is, hoeveel last hebben mensen daar dan van? Behoorlijk wat! Een zwerm sprinkhanen vernietigt in een paar minuten complete akkers met graan of groente. Een grote zwerm eet per dag evenveel als alle mensen in New York samen. Steeds meer sprinkhanen Maar hoe kan dat nou zoveel sprinkhanen in één keer? De meeste veldsprinkhanen leggen hun eitjes in pakketten in de grond. In de droge tijd gaan veel eitjes dood. Maar als de aarde na de eerste regens vochtig is, legt een vrouwtje extra veel eitjes. Wel honderd per keer. Als al die pakketten met honderden eitjes snel achter elkaar uitkomen, zoeken de jonge sprinkhanen elkaar op. Stel je voor: miljoenen sprinkhanen die de struiken kaal eten. En na hun laatste vervelling stijgen ze op in enorme wolken. Ga naar STAP 4 in je werkboek. 85 KIJKEN Bekijk samen de foto s. Vertel dat de bovenste foto een jonge sprinkhaan is. De andere foto laat een volwassen sprinkhaan zien. Vraag: Maken sprinkhanen een metamorfose door? LEZEN BESPREKEN MOEILIJKER Laat de kinderen de tekst zelfstandig lezen. Vraag: Wanneer doen sprinkhanenplagen zich meestal voor? In de droge tijd of in de natte tijd? (Na de natte tijd.) Leg de link tussen de hoeveelheid sprinkhanen en de aanwezigheid van veel voedsel. Vraag: Wanneer is er veel voedsel op de velden: voor of na de regens? 26 handleiding, pagina 26 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 31

11 STAP 4 Sprinkhanen uit hun vel 7 Kruis aan wat goed is. Sprinkhanen kunnen na elke vervelling meer eitjes leggen. Sprinkhanen kennen dezelfde metamorfose als vlinders. X Een sprinkhaan krijgt pas in de laatste fase zijn vleugels. X Een pakket eitjes van een sprinkhaan kan wel honderd eitjes bevatten. 8a In sommige zomers zijn er ontzettend veel muggen. Kun je dan spreken van een muggenplaag? Waarom wel of niet? Ja, mensen kunnen er veel last van hebben. BESPREKEN De kinderen bespreken de opdacht in tweetallen en vergelijken hun antwoorden. Bij verschillen gaan ze na wat het goede antwoord is. ANDERE LEERSTIJL Laat de kinderen eerst discussiëren over de vragen. Pas daarna beantwoorden ze die. Laat ze verschillen en overeenkomsten tussen sprinkhanen en muggen erbij betrekken. b c Is een muggenplaag net zo erg als een sprinkhanenplaag? Waarom wel of niet? Nee, je hebt er wel last van, maar het is niet levensbedreigend; muggen eten bijvoorbeeld niet ons voedsel op. Wat zou jij doen als je boer was en de groente die je verbouwt werd bedreigd door heel veel insecten? eigen antwoord TERUGKIJKEN Insecten die een metamorfose doormaken, kunnen ook een plaag zijn. Ze zorgen dan voor schade aan gewassen. Vraag: Waarom zijn rupsen schadelijker dan vlinders? (Rupsen eten alleen maar.) Extra 1 Zoek op internet naar verslagen van rupsenplagen in Nederland. Schrijf dan zelf een krantenartikel over een plaag. Welke schade richten de rupsen aan? 2 Maak een strip van drie of vier plaatjes bij de titel: Vreselijke rupsenplaag teistert Overoude-West! handleiding, pagina 27 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 32

12 Naut Natuur en techniek LESBOEK THEMA 4 LES 3 8

13 thema 4 Voortplanting les 1 les 2 les 3 les 4 72 lesboek, pagina 72 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 4

14 Voortplanting Als er geen voortplanting was, zouden mensen, dieren en planten uitsterven. De voortplanting is dus heel belangrijk. En wat gebeurt er met het nieuwe leven? Wat voor ontwikkeling maken planten, dieren en mensen door? Begrippen stuifmeel bestuiving zaadbeginsel knol bol levenscyclus geslachtsrijp larve metamorfose pop 73 lesboek, pagina 73 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 4

15 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 De meeste jonge dieren lijken bij hun geboorte al behoorlijk op hun ouders. Maar sommige dieren juist helemaal niet, zoals veel insecten. Het lijkt wel of de jonkies van deze dieren bij een andere diersoort horen. Raar hoor! STAP 1 Van eitje tot vlieg Veel insecten zien er klein net zo uit als groot. Maar er zijn ook insecten die in hun leven een flinke verandering doormaken. Die zien er jong heel anders uit dan volwassen. Ga je wel eens vissen? Dan weet je vast dat je met maden prima kunt hengelen. Maden zien eruit als korte wormen en veel vissen zijn er dol op. Wie heeft wel eens een vergeten potje met maden in de schuur gehad? helemaal gemaakt op eten en groeien. Aan vleugels zouden ze niets hebben: vliegen kost alleen maar energie. Wanneer een dier als larve helemaal niet lijkt op het volwassen dier, maakt het een metamorfose door. Etende maden Maar waar komt de made zelf vandaan? Net als de meeste insecten leggen ook vliegen eitjes. Daarvoor moeten ze eerst met elkaar paren. Het mannetje bevrucht met zijn zaadje het eitje van het vrouwtje. Het vrouwtje legt haar eitjes op een plek met veel voedsel, bijvoorbeeld op een mesthoop. Daarna vliegt ze weg. Uit de eitjes van huisvliegen komen na twaalf uur al maden die onmiddellijk beginnen te eten. Na zes of zeven dagen veranderen ze in vliegjes. Tussendoor zijn ze ook nog even pop. Daarover lees je in de volgende stap. Ga naar STAP 1 in je werkboek. pop made eitje 82 Weggevlogen Waar zijn de maden gebleven? Ze zijn weggevlogen, want het zijn vliegjes geworden. Daar heb je dus voor je hengel niets meer aan. Hoe kan dat? Maden zijn jonge vliegen. Ze zijn de kindfase van de vlieg. Je noemt dit ook wel de larvefase. De taak van een larve is groeien, dat doet hij door te eten. Het lichaam is vlieg Weetje: In de zomer zie je onder een boom vaak een zwerm op muggen lijkende vliegjes. Het zijn dansvliegen. Met al die druk op- en neergaande bewegingen proberen ze indruk te maken op de vrouwtjes. lesboek, pagina 82 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 5

16 STAP 2 Van rups tot vlinder Een vlindermot heeft twee politieagenten, een technisch rechercheur en een GGD-arts in Almere flink gefopt. Wat leek op een vingertopje, bleek gisteren na onderzoek een cocon van een vlindermot te zijn. Een grapje? Nee hoor, waar gebeurd. Een vlinder heeft wel iets van een goochelaar. Hij verandert een paar keer van gedaante. In de cocon In een cocon lijkt er niet veel te gebeuren. Niets is minder waar. De pop hangt of ligt ergens, maar binnenin wordt hard gewerkt. Het rupsenlichaam wordt als het ware afgebroken en weer in elkaar gezet. Dat hoef je als mens niet te proberen! In de blauwe lucht Bij sommige rupsen duurt de opbouw tot vlinder twee weken, maar er zijn ook soorten die langer dan een jaar pop zijn. Als de vlinder uitgegroeid is, maakt hij een opening en kruipt hij uit de cocon. Na een uur zijn de vleugels goed genoeg om te vliegen, en de vlinder begint aan zijn volwassen leven. De voortplanting is nu zijn belangrijkste doel. Vervellen en verpoppen Het leven van een vlinder begint in een eitje, net als het leven van een vlieg. Uit het eitje komt een rups. Een rups lijkt nog niet op een vlinder. De rups doet bijna niks anders dan eten. Met zijn kleine krachtige kaken verorbert hij blad na blad. Als er niets meer bij kan, stopt hij en spint een soort jasje om zich heen. Dit kokertje dat de rups spint, heet een cocon. De rups is een pop geworden. Sommige cocons lijken op een vingertopje. Weetje: Misschien heb je het al wel eens gehoord: er zijn dag- en nachtvlinders. Dagvlinders vliegen overdag. Nachtvlinders vliegen s nachts. Dat klopt, maar pas op! Er zijn ook nachtvlinders die overdag vliegen. Ga naar STAP 2 in je werkboek. 83 lesboek, pagina 83 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 5

17 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 3 Van kikkerdril tot kikker Niet alleen bij insecten, ook bij amfibieën kunnen de jonkies enorm verschillen van hun ouders. Zo maken kikkers aan het begin van hun leven een enorme verandering door. De cirkel rond 1 De eitjes van het vrouwtje noemen we kikkerdril. In ieder bolletje zie je een klein zwart puntje. Dat is het eitje. 2 Het zwarte puntje groeit langzaam uit tot een larve. Bij kikkers heet dat een dikkopje of kikkervisje. Een kikkervisje leeft van wier en algen. 3 Als de larve wat groter is, krijgt hij twee achterpootjes. Daarna gaan de longen zich ontwikkelen en moet het kikkervisje op het droge kunnen, anders verdrinkt het. 4 Er komen twee voorpootjes bij. Het kikkervisje is veranderd in een kikkertje. Het haalt geen adem meer met kieuwen, maar heeft echte longen gekregen! Ook lust de kikker geen planten meer, maar gaat hij op jacht naar bijvoorbeeld insecten, slakken en spinnen. Van planteneter naar vleeseter dus. Ook een verandering als deze noemen we een metamorfose. eitjes Kikkerliefde In het voorjaar gaan de bruine kikkermannetjes op zoek naar een vrouwtje. Met een knorrend geluid proberen ze een vrouwtje te lokken. Wij zouden misschien op de loop gaan voor dat rare geknor, maar het kikkervrouwtje komt er juist op af. Het mannetje klimt op haar rug en grijpt haar stevig vast. Hij laat haar pas los als de eitjes die in het water vrijkomen bevrucht zijn. Op de afbeelding zie je wat er daarna gebeurt. kikker kikkervisje 84 Ga naar STAP 3 in je werkboek. lesboek, pagina 84 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 59

18 Dit weet ik nu STAP 4 Sprinkhanen uit hun vel Sprinkhanenplaag Sprinkhanen zorgen voor ellende. Dat was de kop van een artikel in de krant. West-Afrika werd getroffen door een grote sprinkhanenplaag. De jonge dieren van veel insecten en amfibieën zien er heel anders uit dan de volwassen dieren. Deze dieren veranderen van uiterlijk. Dit noem je metamorfose. Een vlieg ontwikkelt zich van eitje, made en pop tot vlieg. Een vlinder ontwikkelt zich van eitje, rups en pop tot vlinder. Een pop is een cocon waarin een insectenlarve in een volwassen insect verandert. Een kikker ontwikkelt zich van eitje en kikkervisje tot kikker. Een sprinkhaan heeft geen popstadium, maar vervelt meerdere keren tot hij volwassen is. Vervellen voor vleugels Veldsprinkhanen zijn planteneters en ondergaan ook een soort metamorfose. Sprinkhanen hebben geen popstadium; in snel tempo vervellen ze vijf tot vijftien keer. Elke keer als ze vervellen, gaan ze meer op een volwassen sprinkhaan lijken. Pas na de laatste vervelling heeft de sprinkhaan volledig uitgegroeide vleugels. Dan kan hij vliegen en is hij volwassen. Etende sprinkhanen Als er een sprinkhanenplaag is, hoeveel last hebben mensen daar dan van? Behoorlijk wat! Een zwerm sprinkhanen vernietigt in een paar minuten complete akkers met graan of groente. Een grote zwerm eet per dag evenveel als alle mensen in New York samen. Steeds meer sprinkhanen Maar hoe kan dat nou zoveel sprinkhanen in één keer? De meeste veldsprinkhanen leggen hun eitjes in pakketten in de grond. In de droge tijd gaan veel eitjes dood. Maar als de aarde na de eerste regens vochtig is, legt een vrouwtje extra veel eitjes. Wel honderd per keer. Als al die pakketten met honderden eitjes snel achter elkaar uitkomen, zoeken de jonge sprinkhanen elkaar op. Stel je voor: miljoenen sprinkhanen die de struiken kaal eten. En na hun laatste vervelling stijgen ze op in enorme wolken. Ga naar STAP 4 in je werkboek. 85 lesboek, pagina 85 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 60

19 Naut Natuur en techniek WERKBOEK THEMA 4 LES 3 8

20 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 1 Van eitje tot vlieg 1 Wanneer heet de levenscyclus van een dier een metamorfose? 2 Joost houdt een spreekbeurt over vliegen. Lees de uitspraken die hij doet. Kruis aan wat goed is. Alle insecten lijken bij hun geboorte helemaal niet op hun ouders. Een insect als een vliegje maakt in zijn leven een grote verandering door. Er zijn ook soorten vliegen die niet als made zijn begonnen. De meeste maden van vliegen kunnen binnen een week vliegjes worden. Net als de meeste insecten legt ook de vlieg eitjes. Vliegen zijn de enige insecten die met dansbewegingen indruk proberen te maken op de vrouwtjes. Ga naar STAP 2 in je lesboek. 60 werkboek, pagina 60 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek

21 STAP 2 Van rups tot vlinder 3 Vanaf de buitenkant lijkt er in een cocon niets te gebeuren. Maar dat is niet waar. Wat gebeurt er in de cocon? Kruis het goede antwoord aan. De pop hangt doodstil en rust goed uit. De pop is bezig veel voedsel te verzamelen. De pop ontwikkelt zich tot vlinder. Het lichaam van de rups wordt ingesponnen. 4 Zet de woorden op de juiste plaats. Kies uit: ei made rups volwassen vlinders kennen, net als kevers, vliegen en muggen, een volledige gedaanteverwisseling. Er zijn vier stadia. Het eerste stadium is het, daaruit kruipt de Uit de pop komt tenslotte de die na een tijdje verandert in een pop. vlinder. Bij vliegen noem je het stadium van rups. Ga naar STAP 3 in je lesboek. 61 werkboek, pagina 61 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 9

22 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 3 Van kikkerdril tot kikker 5a Een kikker maakt tijdens zijn ontwikkeling een paar grote veranderingen mee. Noem er drie. Hij verandert van Hij verandert van Hij verandert van in in in b Het voertuig op het plaatje is een amfibievoertuig. Het wordt in het leger gebruikt. Kun jij bedenken waarom ze dit een amfibievoertuig noemen? 6 Kruis aan: waar of niet waar. Een amfibie is een dier dat zowel op land als in water kan overleven. Een watersalamander is een amfibie. Amfibieën zijn koudbloedige dieren. waar niet waar Ga naar STAP 4 in je lesboek. 62 werkboek, pagina 62 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 0

23 STAP 4 Sprinkhanen uit hun vel 7 Kruis aan wat goed is. Sprinkhanen kunnen na elke vervelling meer eitjes leggen. Sprinkhanen kennen dezelfde metamorfose als vlinders. Een sprinkhaan krijgt pas in de laatste fase zijn vleugels. Een pakket eitjes van een sprinkhaan kan wel honderd eitjes bevatten. 8a In sommige zomers zijn er ontzettend veel muggen. Kun je dan spreken van een muggenplaag? Waarom wel of niet? b Is een muggenplaag net zo erg als een sprinkhanenplaag? Waarom wel of niet? c Wat zou jij doen als je boer was en de groente die je verbouwt werd bedreigd door heel veel insecten? Extra 1 Zoek op internet naar verslagen van rupsenplagen in Nederland. Schrijf dan zelf een krantenartikel over een plaag. Welke schade richten de rupsen aan? 2 Maak een strip van drie of vier plaatjes bij de titel: Vreselijke rupsenplaag teistert Overoude-West! 63 werkboek, pagina 63 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 1

24 Naut Natuur en techniek ANTWOORDENBOEK THEMA 4 LES 3 8

25 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 1 Van eitje tot vlieg 1 Wanneer heet de levenscyclus van een dier een metamorfose? Als het jonge dier nog helemaal niet lijkt op het volwassen dier. 2 Joost houdt een spreekbeurt over vliegen. Lees de uitspraken die hij doet. Kruis aan wat goed is. Alle insecten lijken bij hun geboorte helemaal niet op hun ouders. X X X Een insect als een vliegje maakt in zijn leven een grote verandering door. Er zijn ook soorten vliegen die niet als made zijn begonnen. De meeste maden van vliegen kunnen binnen een week vliegjes worden. Net als de meeste insecten legt ook de vlieg eitjes. Vliegen zijn de enige insecten die met dansbewegingen indruk proberen te maken op de vrouwtjes. Ga naar STAP 2 in je lesboek. 60 antwoordenboek, pagina 60 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek 95

26 STAP 2 Van rups tot vlinder 3 Vanaf de buitenkant lijkt er in een cocon niets te gebeuren. Maar dat is niet waar. Wat gebeurt er in de cocon? Kruis het goede antwoord aan. De pop hangt doodstil en rust goed uit. De pop is bezig veel voedsel te verzamelen. X De pop ontwikkelt zich tot vlinder. Het lichaam van de rups wordt ingesponnen. 4 Zet de woorden op de juiste plaats. Kies uit: ei made rups volwassen vlinders Vlinders kennen, net als kevers, vliegen en muggen, een volledige gedaanteverwisseling. Er zijn vier stadia. Het eerste stadium is het, daaruit kruipt de rups Uit de pop komt tenslotte de volwassen made je het stadium van rups. ei die na een tijdje verandert in een pop. vlinder. Bij vliegen noem Ga naar STAP 3 in je lesboek. 61 antwoordenboek, pagina 61 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek 96

27 thema 4 les 1 les 2 les 3 Metamorfose les 4 STAP 3 Van kikkerdril tot kikker 5a Een kikker maakt tijdens zijn ontwikkeling een paar grote veranderingen mee. Noem er drie. Hij verandert van Hij verandert van Hij verandert van kikkerdril kikkervisje planteneter in in in kikkervisje. kikker. vleeseter. b Het voertuig op het plaatje is een amfibievoertuig. Het wordt in het leger gebruikt. Kun jij bedenken waarom ze dit een amfibievoertuig noemen? Een amfibievoertuig kan net als amfibieën zowel in het water als op het land. 6 Kruis aan: waar of niet waar. Een amfibie is een dier dat zowel op land als in water kan overleven. Een watersalamander is een amfibie. Amfibieën zijn koudbloedige dieren. waar X X X niet waar Ga naar STAP 4 in je lesboek. 62 antwoordenboek, pagina 62 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek 9

28 STAP 4 Sprinkhanen uit hun vel 7 Kruis aan wat goed is. Sprinkhanen kunnen na elke vervelling meer eitjes leggen. Sprinkhanen kennen dezelfde metamorfose als vlinders. X Een sprinkhaan krijgt pas in de laatste fase zijn vleugels. X Een pakket eitjes van een sprinkhaan kan wel honderd eitjes bevatten. 8a In sommige zomers zijn er ontzettend veel muggen. Kun je dan spreken van een muggenplaag? Waarom wel of niet? Ja, mensen kunnen er veel last van hebben. b c Is een muggenplaag net zo erg als een sprinkhanenplaag? Waarom wel of niet? Nee, je hebt er wel last van, maar het is niet levensbedreigend; muggen eten bijvoorbeeld niet ons voedsel op. Wat zou jij doen als je boer was en de groente die je verbouwt werd bedreigd door heel veel insecten? eigen antwoord Extra 1 Zoek op internet naar verslagen van rupsenplagen in Nederland. Schrijf dan zelf een krantenartikel over een plaag. Welke schade richten de rupsen aan? 2 Maak een strip van drie of vier plaatjes bij de titel: Vreselijke rupsenplaag teistert Overoude-West! 63 antwoordenboek, pagina 63 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek 9