Vlaams Meldpunt ouderenmis(be)handeling Vlaanderen. JAARVERSLAG Januari December 2009

Transcriptie

1 Vlaams Meldpunt ouderenmis(be)handeling Vlaanderen JAARVERSLAG Januari December 29 1

2 1 Inleiding Algemene situering Wat verstaan we onder ouderenmis(be)handeling? Een definitie: Vormen van ouderenmis(be)handeling (typologie) Beknopte historiek Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling Doelstellingen Vlaams meldpunt ouderenmis(be)handeling Bijgewoonde vormingen / voorstellingen (chronologisch) Overlegmomenten Activiteitenverslag Aantal meldingen en de gestelde hulpvraag Waar woont het slachtoffer? Wie zijn de melders? Vormen van mis(be)handeling Leeftijdscategorieën slachtoffer Relatie tussen pleger en slachtoffer Geslacht van Slachtoffer Probleemfactoren pleger Probleemfactoren slachtoffer Conclusies en aanbevelingen Interventieaanpak: lokale aanspreekpunten Juridische knelpunten Registratie Vorming en sensibiliseringsmateriaal Specifieke aandacht voor de doelgroep ouderen Specifieke aandacht voor de problematiek in de bestaande hulpverlening 36 7 Ter afsluiting

3 1 Inleiding Via dit jaarverslag hopen we de problematiek van ouderenmis(be)handeling in de thuissituatie op Vlaams niveau verder (her)kenbaar te maken en de bevoegde overheden en betrokken organisaties te wijzen op de niet te ontkennen problematiek, met name ouderenmis(be)handeling in de thuissituatie. Het Vlaams Meldpunt ouderenmis(be)handeling is ontstaan eind 22 vanuit de oproep van de WHO om de aandacht rond het fenomeen van ouderenmis(be)handeling te vergroten. Uit het rapport van de VN van januari 22 betreft Consideration of the draft outcome document for the World Assembly on Ageing wordt duidelijk dat er een aantal specifieke maatregelen dienen getroffen te worden om deze problematiek aan te pakken. In 23 is het eerste projectjaar van het Vlaams Meldpunt gestart en werd het Vlaams Meldpunt steeds jaar na jaar als project erkend en gefinancierd. De Vlaamse minister van Welzijn heeft halverwege juni 27 het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling erkend als structurele organisatie. Op basis van deze erkenning kon een extra medewerker worden aangeworven, zodat het team van het Vlaams Meldpunt uit 2 voltijdse krachten bestaat. Tegelijkertijd echter vielen de projectsubsidies voor de provinciale steunpunten en het steunpunt Brussel weg. Om dit op te vangen heeft de Vlaamse overheid een convenant opgemaakt die als doel heeft de samenwerking te regelen tussen de Vlaamse overheid, de 5 Vlaamse provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Deze convenant werd door alle partijen ondertekend op 3 januari 28. Daarnaast blijft het Vlaams Meldpunt alles op alles zetten inzake sensibilisering, taboedoorbreking, registratie, deskundigheidsbevordering, opstarten van hulpverlening en het stimuleren van wetenschappelijk onderzoek. Dit jaarverslag probeert een weergave te zijn van de dagelijkse werking van het Vlaams Meldpunt. In de eerste plaats is het Vlaams Meldpunt een organisatie voor informatie- en adviesverstrekking. Daarnaast biedt het Vlaams Meldpunt een luisterend oor. Bij een vraag naar interventie wordt de situatie doorgegeven aan de best geplaatste hulpverleningsinstantie. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de provincie waarin het slachtoffer woont en met het al dan niet reeds aanwezige hulpverleningsen sociaal netwerk. Iedereen, zowel de brede bevolking als professionelen, die in aanraking (kan) komen met een (vermoeden van een) situatie ouderenmis(be)handeling, kan terecht bij het Vlaams Meldpunt ouderenmis(be)handeling. In dit document staan we in eerste instantie stil bij het fenomeen zelf. Er wordt toegelicht wat begrepen wordt onder ouderenmis(be)handeling en onder welke verschijningsvormen het fenomeen zich manifesteert zoals beschreven in de literatuur rond de problematiek. Verdere uitdieping van de problematiek vindt u terug in het activiteitenverslag van het Vlaams Meldpunt. Vervolgens willen we u een beknopt historisch overzicht meegeven om zicht te krijgen op de evolutie van het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling. 3

4 In een vierde hoofdstuk worden de doelstellingen van het meldpunt geformuleerd en toegelicht welke stappen er dit jaar ondernomen zijn om de doelstellingen te kunnen bereiken met aansluitend een overzicht van de vergaderingen en vormingen die gevolgd zijn in 28. Het activiteitenverslag is opgenomen in een volgend deel. Hierin zijn de cijfergegevens verwerkt van de meldingen die in 28 binnengekomen zijn in het Vlaams Meldpunt en de actieve steunpunten. We ronden af met een aantal conclusies en beleidsaanbevelingen vanuit onze ervaringen en expertise met de problematiek. De medewerkers binnen het Vlaams Meldpunt - Iris De Roeck, medewerker beleid en vorming, Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling - Ann Moreels, medewerker hulpverlening, Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling - An Renty, medewerker vorming, Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling Directeur van CAW Zuid-Oost-Vlaanderen vzw is Marc Baele. 4

5 2 Algemene situering De vergrijzing van de bevolking houdt in dat een steeds grotere groep van ouderen door de beperkte residentiële opvangmogelijkheden, langer thuisblijft en hieraan gerelateerd potentieel slachtoffer kan worden van mis(be)handeling. De Vlaamse overheid stimuleerde de aanpak van ouderenmis(be)handeling tot 3 juni 27 door subsidiëring van projecten in de thuiszorg. Sedert 1 juli 27 werd het Vlaams Meldpunt door de Vlaamse overheid structureel erkend binnen het algemeen welzijnswerk. 2.1 Wat verstaan we onder ouderenmis(be)handeling? Een definitie: Onder mis(be)handeling van een ouder persoon (iemand van 55 jaar of ouder) verstaan we al het handelen of nalaten van handelen van al diegenen die in een persoonlijke en/of professionele relatie met de oudere staan, waardoor de oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt dan wel vermoedelijk zal lijden en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid. (Comijs e.a. 1996, p. 18) Deze gehanteerde definitie van ouderenmis(be)handeling is opgebouwd uit verschillende criteria en dient te worden bekeken in het licht van onderstaande opmerkingen: - Bij de diagnose van de melding binnen het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling en de Steunpunten Ouderenmis(be)handeling wordt vertrokken vanuit de beleving van het slachtoffer en/of de melder. De hulpverlener moet zich echter voldoende neutraal opstellen teneinde een waarheidsgetrouwe diagnose te kunnen stellen. - Het slachtoffer van ouderenmis(be)handeling is 55 jaar of ouder. Het stellen van een leeftijdsgrens dient om het werkterrein van de specifieke hulpverlening met betrekking tot ouderenmis(be)handeling praktisch af te bakenen. - Er is sprake van een persoonlijke en/of professionele relatie tussen slachtoffer en diegene die mis(be)handelt. Hierbij speelt het wederzijdse vertrouwen een centrale rol. - We spreken van actieve ouderenmis(be)handeling als de pleger een handeling stelt die leed veroorzaakt bij de oudere. Passieve mis(be)handeling is het niet stellen van bepaalde gewenste handelingen, bijv. de oudere onvoldoende eten geven. - We spreken reeds over ouderenmis(be)handeling bij een éénmalige handeling of het nalaten van een handeling als dit door het slachtoffer als mis(be)handeling wordt beleefd. - Ouderenmis(be)handeling kan intentioneel zijn, de pleger heeft dan de bedoeling de oudere te kwetsen, zoals het stelen van dagelijkse 5

6 levensmiddelen of materialen voor verzorging. In andere situaties is men zich niet bewust (niet-intentioneel) van de gevolgen van zijn handelingen voor de oudere, zoals de oudere vastbinden overdag opdat deze niet kan rondlopen en dus ook niet kan vallen. - Het is belangrijk om signalen steeds te bekijken binnen de specifieke situatie van de oudere en zijn omgeving. Toegenomen (lichamelijke, psychische, ) afhankelijkheid; zorgstress, bijv. onkunde of onwetendheid van de verzorger; de familiegeschiedenis, bijv. aanwezige machtsverhoudingen die wijzigen, e.a. kunnen tot ouderenmis(be)handeling leiden. - Signalen van ouderenmis(be)handeling kunnen heel subtiel zijn en zijn voor de buitenwereld niet altijd zichtbaar. Alle vermoedens of situaties van ouderenmis(be)handeling, volgens bovenstaande definiëring, binnen Vlaanderen kunnen gemeld worden aan het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling. 2.2 Vormen van ouderenmis(be)handeling (typologie) We onderscheiden volgende vormen van ouderenmis(be)handeling: - Fysieke of lichamelijke mis(be)handeling (Knijpen, duwen, trekken, vastgrijpen, slaan, schoppen, schudden, verbranden, aan het haar sleuren, laten vallen, onverantwoord vastbinden, onrechtmatig toedienen van medicijnen ) - Seksueel misbruik (Ongewenste intimiteiten, aanranding, verkrachting, zich onnodig moeten uitkleden ) - Psychische mis(be)handeling (Schelden, pesten, intimideren, chanteren, dreigen, vernederen, infantiliseren, negeren, familiale en/of sociale contacten van de oudere niet toelaten ) - Financieel en materieel misbruik (Stelen van geld of eigendom, misbruik maken van goedgelovigheid, giften eisen, onder valse voorwendselen toe-eigenen van bezittingen, misbruik van volmachten, erfenisbejaging ) - Verwaarlozing (Onvoldoende of niet-aangepaste voeding geven, niet voldoende medische zorg bieden ) - Schending van rechten (Onrechtmatig schenden van het recht op vrijheid, privacy, zelfbeschikking, bijvoorbeeld ongevraagd post lezen of achterhouden, iemand nooit alleen laten, geen bezoek toelaten ) 6

7 In de registratie van ouderenmis(be)handeling nemen we twee vormen van ouderenmis(be)handeling bijkomend op, die onder bovenstaande vormen kunnen worden geklasseerd maar die een aanzienlijke meerwaarde betekenen in functie van registratie van de problematiek. - Verzorging laat te wensen over (De oudere krijgt verzorging maar die laat te wensen over, er is geen sprake van verwaarlozing) - Multiple problem-situaties [Situaties waar verschillende vormen (met name 3 of meer) van ouderenmis(be)handeling samen voorkomen] De vormen zullen verder besproken worden in het activiteitenverslag van het Vlaams meldpunt. 7

8 3 Beknopte historiek In september 22 kreeg het CAW Zuid Oost Vlaanderen een Vlaamse projectsubsidie ter voorbereiding van de uitbouw van een Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling. Dit was het startsein tot de uitbouw van de Vlaamse werking rond ouderenmis(be)handeling. Een uitgebreider overzicht van de geschiedenis zijn te vinden in onze voorgaande jaarverslagen. Halverwege juni 27 erkende minister Vervotte het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling structureel met ingangsdatum op 1 juli 27. Tegelijkertijd echter vielen de projectsubsidies voor de provinciale steunpunten en het steunpunt Brussel weg. Om dit op te vangen heeft de Vlaamse overheid een convenant opgemaakt die als doel heeft de samenwerking te regelen tussen de Vlaamse overheid, de 5 Vlaamse provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Deze convenant werd door alle partijen ondertekend op 3 januari 28. Een knelpunt dat we in de voorbije jaren ervoeren is het feit dat er in de convenant geen duidelijke engagementen voor de provincies zijn opgenomen. Dit geeft hen de ruimte om hun eigen invulling te geven. Zo kan er gekozen worden voor een maximale invulling, zoals het opnemen van een intermediaire rol bij interventievragen, sensibilisatieacties, vorming, ed. De convenant laat echter ook ruimte voor een minimale invulling, zoals een bijdrage leveren tot vorming, overleg en deskundigheidsbevordering. In de praktijk zien we dat sommige provincies bewust kiezen voor deze minimale invulling. Doch hebben we in de loop van de jaren 28 en 29 een positieve evolutie gezien. Oost-Vlaanderen waarborgt nog steeds een continuering van de werking. Dit betenkt dat de provincie Oost-Vlaanderen 3 halftijdse casemanagers subsidieert die gepositioneerd zijn in 3 verschillende CAW s. Bij het provinciebestuur Antwerpen is een team Slachtofferbeleid en Intrafamiliaal Geweld bij de dienst Welzijn belast met de opvolging van ouderenmis(be)handeling. Daarnaast wordt door de provincie geïnvesteerd in de regionale ondersteuning van de hulpverlening door 2 halftijdse medewerkers ter beschikking te stellen van 2 CAW s in Antwerpen. In de regio Turnhout kan, indien nodig, contact opgenomen worden met de cliënten zelf. Bovendien worden beide medewerkers vanaf 21 structureel verankerd. In Limburg werd de positie van LISTEL in verband met de aanpak van ouderenmis(be)handeling herzien. Aanmeldingen en dispatching gebeurt niet meer via Listel. Zij beperken zich tot registratie, netwerkvorming en mutliproblemcasussen. Op basis van onder andere de geregistreerde gegevens van de meldingen van 27 werd door Listel, in samenwerking met de provincie Limburg, gezocht naar een manier om beter op de gestelde hulpvraag te antwoorden. In het kader van interventievragen bij ouderenmis(be)handeling investeert de provincie sinds januari 29 in het aanstellen van 2,25 VTE onthaalmedewerkers bij CAW Sonar en CAW t Verschil. Zij staan in voor onthaal, vraagverduidelijking, doorverwijzing en opvolging. Daarnaast heeft de provincie samen met Listel een webapplicatie uitgewerkt waardoor registratie vlotter kan gebeuren door de overlegcoördinatoren thuisgezondheidszorg en de onthaalmedewerkers van de 2 CAW s. Tevens is het 8

9 voortaan mogelijk om de onkosten van overleg rond deze problematiek via de provincie vergoed te krijgen. Tot voor het wegvallen van de subsidies was het Steunpunt Ouderenmis(be)handeling Brussel ondergebracht bij de dienst Home-info. Door subsidiëring van de GGC en de VGC werd in december 28 opnieuw een Brussels meldpunt Ouderenmis(be)handeling ondergebracht bij de dienst Home-info. De provincie Vlaams Brabant organiseert een overleg met een netwerk van hulpverleningsvoorzieningen. Via dit overleg kunnen contactpersonen op het terrein aangeleverd worden bij het Vlaams Meldpunt. De vier grote samenwerkingspartners zijn: Samenwerkingsinitiatief in de thuiszorg (SIT), Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW), de ingebouwde CAW van de mutualiteiten (ICAW) en de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG). In West-Vlaanderen is de aanpak van de problematiek op een laag pitje gezet. Tot midden 27 werd hiervoor een CAW-personeelslid betaald. Dit werd echter stopgezet. Wanneer het Vlaams Meldpunt daar een vraag tot interventie krijgt, wordt de melder doorverwezen naar de meest gepaste dienst op basis van de sociale kaart. 9

10 4 Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling Het Vlaams meldpunt werd sedert 1 juni 27 door de Vlaamse overheid structureel erkend waardoor werkingsmiddelen werden verdubbeld en er 2 voltijdse werknemers in dienst konden genomen worden. Het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling is er voor iedereen die met vragen zit of een melding wil maken van (een vermoeden van) een situatie van ouderenmis- (be)handeling. Wanneer een interventie nodig is, bewaakt het Vlaams meldpunt een maximale hulpverlening op maat van de hulpvrager en zijn specifieke probleemsituatie door een bijzondere aandacht voor de keuze van de hulpverlener die ter plaatse tussenkomt. Een uniforme registratie stelt ons in staat een inzicht te krijgen in het fenomeen waardoor de kennis inzake ouderenmis(be)handeling bevorderd wordt en beleidsgerichte signalering mogelijk gemaakt wordt. Daarnaast ontwikkelt het Vlaams Meldpunt activiteiten in het kader van sensibilisering en preventie en dit in samenwerking met de Steunpunten. In de loop van 29 heeft het meldpunt samengewerkt met de verschillende ziekenfondsen in het kader van een intermualistisch project rond ouderenmis(be)handeling. De centrale projectvraag werd als volgt omschreven: Preventie en aanpak van ouderenmis(be)handeling/ontspoorde zorg in het kader van zorgbegeleiding in complexere thuiszorgsituaties door tijdelijke bijkomende inspanningen op het vlak van methodiekondersteuning en deskundigheidsbevordering van medewerkers in een coachende functie. Er werd een methodologisch pakket ontwikkeld. Eind september 29 werd dit voorgesteld aan intermediairen. De deelnemers zullen het verder verspreiden onder de basiswerkers van hun ziekenfonds. Een conclusie van dit project is dat de verschillende Diensten Maatschappelijk Werk van de ziekenfondsen het als hun verantwoordelijkheid zien om situaties van ouderenmis(be)handeling aan te pakken. Hierbij is er in complexe situaties nood aan bijkomende externe ondersteuning. Daarnaast hebben de verschillende Diensten Maatschappelijk Werk (DMW) van de ziekenfondsen in Oost-Vlaanderen engagementen opgenomen rond registratie van de problematiek. Het meldpunt heeft in samenspraak met de verschillende ziekenfondsen Oost-Vlaanderen een aangepaste registratiefiche ontworpen (zonder contactgegevens van cliënten). Deze cijfers zullen aan het Vlaams Meldpunt worden doorgegeven met als doel een zicht te krijgen op de situaties waar de DMW van de verschillende ziekenfondsen mee aan de slag gaan, maar waarbij er geen interventie of adviesvraag is naar het Meldpunt toe. Dit project gaat van start vanaf 1 januari 21 voor een proefperiode van 6 maanden. 1

11 4.1 Doelstellingen Vlaams meldpunt ouderenmis(be)handeling Het centraliseren van de meldingen rond ouderenmis(be)handeling in Vlaanderen. Een luisterend oor verlenen, een informerende en adviserende functie opnemen t.a.v. iedereen die, al of niet beroepsmatig, met vermoedens van ouderenmis(be)handeling in de thuissituatie te maken krijgt uit Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Indicatoren: o Registratiegegevens van de meldingen zijn beschikbaar op het Meldpunt. Deze gegevens zijn opgenomen in de centrale databank. o Een gemeenschappelijke databank voor het Vlaams Meldpunt en de steunpunten is aanwezig en actief. Een databank (aangemaakt door het steunpunt Vlaams-Brabant) wordt in het Vlaams meldpunt gebruikt. o Samenwerking met de Dienst Maatschappelijk Werk van de Ziekenfondsen van Oost-Vlaanderen betreffende registratie. In 29 zijn er afspraken gemaakt met de Oost-Vlaamse ziekenfondsen rond registratie. Vanaf 21 registreren de Oost-Vlaamse ziekenfondsen de situaties van ouderenmis(be)handeling afzonderlijk gedurende een proefperiode van 6 maanden. De cijfers worden doorgegeven aan het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling en zullen in het jaarverslag 21 van het Vlaams Meldpunt worden opgenomen. Het duidelijke profileren van het Vlaams Meldpunt en de Steunpunten naar de buitenwereld (permanent). Indicatoren: o Folders zijn aanwezig en worden up-to-date gehouden. De folders zijn in maart-april 28 herwerkt. De nieuwe folders zijn gericht naar het brede publiek. De folders worden verspreid bij vormingen of voorstellingen van de dienst aan het doelpubliek. In 29 werden de folders nagekeken en er waren geen verdere aanpassingen nodig. Eveneens werden extra exemplaren van deze folder bijgedrukt. o Affiches zijn ter beschikking en worden up-to-date gehouden. In de periode maart-april 28 zijn affiches aangemaakt. De nieuwe affiches zijn gericht naar het brede publiek. De voorraad wordt constant nagekeken en bijgevuld. o Het Vlaams Meldpunt beschikt over een centraal telefoonnummer. Het telefoonnummer evenals een aangepaste telefooncentrale zijn bestaande. Iedereen uit Vlaanderen kan het meldpunt bereiken op het centrale 78-11

12 nummer. Het 78- nummer wordt bekend gemaakt door middel van onze website, folders, affiches, artikels en vormingen. o Er is een website actief en wordt up-to-date gehouden (mits voldoende middelen). In 29 werd de website aangepast. De werking van de provinciale steunpunten werd geactualiseerd en kort beschreven. Op de website zijn nu eveneens de lezingen van de congressen van 28 en 29 te vinden. Het werken naar een duidelijke gemeenschappelijke visie over de opvolging van de casuïstiek rond ouderenmis(be)handeling. Gezien de beleidsbeslissing subsidies te stoppen voor de provincies is sinds half 27 de werking in verschillende provincies stilgevallen. Er is een convenant aangemaakt, dewelke de visie zal weergeeft hoe de steunpunten en Vlaamse Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest verder samenwerken met het Vlaams meldpunt. Indicatoren: o Gemeenschappelijke visietekst van het Vlaams Meldpunt en de steunpunten voorhanden, een handelingsprotocol en een stappenplan van de dienst aanwezig in het Vlaams Meldpunt. Eind januari 28 werd de convenant door alle patijen (de Vlaamse overheid, de vijf Vlaamse provincies en de Vlaamse gemeenschapscommissie) ondertekend. Sindsdien wordt volop doorgewerkt aan de ontwikkeling en continuering van deze nieuwe samenwerkingsverbanden, die in de loop van de volgende jaren verder vorm zullen krijgen. Het structureel overleg staat in het teken van de evaluatie van de convenant. Dit is momenteel nog lopende. In Limburg zijn er in 28 een aantal nieuwigheden ingevoerd. - Er zijn nieuwe afspraken gemaakt met het Vlaams Meldpunt waardoor zowel slachtoffers en hun omgeving als zorg- en hulpverleners rechtstreeks bij het Vlaams Meldpunt terecht kunnen. LISTEL neemt geen meldingen meer op. - De provincie Limburg en de Limburgse CAW s (Sonar en t Verschil) zijn sinds 1 januari 29 gestart met een onthaalwerking in het kader van ouderenmis(be)handeling. - Via een nieuwe webapplicatie kunnen de overlegcoördinatoren vanaf nu een situatie van ouderenmis(be)handeling registreren. De geregistreerde gegevens worden door LISTEL verzameld en anoniem doorgegeven aan het Vlaams Meldpunt. - De provincie Limburg voorziet een bijkomend, beperkt budget om overleg in het kader van ouderenmis(be)handeling te vergoeden, indien dit niet vergoedbaar is als GDT-overleg. In Brussel is het Brussels meldpunt ouderenmis(be)handeling opgericht. 12

13 - Op 26 januari 29 werd er een persconferentie gegeven om het Brussels Meldpunt bekend te maken. In Antwerpen zijn de 2 praktijkmedewerkers van de regio s Turnhout en Mechelen sinds eind 29 structureel erkend. o Werkgroep evaluatie convenant Ouderenmis(be)handeling. In 29 werd de Werkgroep evaluatie convenant Ouderenmis(be)handeling opgericht. De evaluatie van de convenant bracht naar voren dat er nood is aan een lokaal en onafhankelijk aanspreekpunt. In 21 zal er gewerkt worden aan het opstellen van een nieuwe convenant. Deze zal in tweede helft van 21 wordt dit verder uitgewerkt. Via inventarisatie van knelpunten en analyse van registratiegegevens komen tot mogelijke bijsturing inzake de aanpak van ouderenmis(be)handeling (samenwerken met betrokken overheden aan structurele oplossingen) (permanent). Indicatoren: o Via een analyse van registratiegegevens komen tot een bundeling van knelpunten die worden ervaren, die opgenomen worden in beleidsdocumenten (jaarverslag, tussentijdse en eindevaluatie). De analyse wordt ondermeer opgenomen in het jaarverslag, de verslaggeving van diverse overlegmomenten (zowel intern als extern) en in de inventaris van de knelpunten die ervaren worden door de verschillende steunpunten. Deze worden door het Vlaams Meldpunt gebundeld en aan de overheid gesignaleerd via aanbevelingen voor het beleid. o Het activiteitenverslag van het Vlaams Meldpunt. Dit wordt elk jaar verwerkt om bepaalde tendensen van ouderenmis(be)handeling te kunnen waarnemen en een beter zicht te krijgen op het fenomeen zelf. Het activiteitenverslag is opgenomen in dit jaarverslag. o Het opstellen van een jaarverslag door het Vlaams Meldpunt. Zie huidig document. Het onthaal van binnenkomende meldingen in het Vlaams Meldpunt ouderenmis(be)handeling wordt voortdurend geëvalueerd en geoptimaliseerd (permanent). Indicatoren: o Alle binnenkomende meldingen worden geregistreerd en jaarlijks cijfermatig weergegeven in het jaarverslag. De meldingen worden ingevoerd in de bestaande databank. 13

14 De meldingen die werden doorgegeven voor interventie naar de regionale netwerken worden voortdurend opgevolgd en geëvalueerd (permanent). Indicatoren: o Dossiervorming rond de opgevolgde interventies. Verslagen hiervan zijn beschikbaar bij het Vlaams Meldpunt. Het op elkaar afstemmen van het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling en de steunpunten (27-28). Indicatoren: o Eind januari 28 werd de convenant door alle patijen (de Vlaamse overheid, de vijf Vlaamse provincies en de Vlaamse gemeenschapscommissie) ondertekend. Sindsdien wordt volop doorgewerkt aan de ontwikkeling en continuering van deze nieuwe samenwerkingsverbanden, die in de loop van de volgende jaren verder vorm zullen krijgen o Verslagen van de overlegmomenten van provinciale medewerkers zijn voorhanden. Deze zijn aanwezig op de dienst. o Minstens 2 x per jaar wordt een structureel overleg georganiseerd tussen de betrokken actoren. Het betreft met name de Vlaamse en de provinciale overheden, de VGC en bij de hulpverlening betrokken koepels (SIT, SAW, CGG, VVSG, VVI, naast andere). Deze stuurgroep is in 29 doorgegaan op 2 mei en op 9 december 29 (zie verslagen). Realisatie van een sensibilisatiecampagne op Vlaams niveau. Indicatoren: o Er is een folder voorhanden, die wordt up-to-date gehouden en permanent verspreid. Diensten kunnen permanent de folders bestellen bij het meldpunt. Wanneer men minder dan 5 folders besteld is dit gratis. Indien men meer dan 5 folders besteld wordt een vergoeding gevraagd die de onkosten dekt. In 29 werd de folder herdrukt. o Affiches zijn aanwezig en worden permanent verspreid. De nieuwe affiches zijn gericht naar het brede publiek. De voorraad wordt constant aangevuld. 14

15 o Er is een centraal telefoonnummer in gebruik voor Vlaanderen en Brussel dat permanent bekend wordt gemaakt. Het 78-nummer wordt bekend gemaakt door middel van onze website, folders, affiches, artikels en vormingen. o Een website is actief en wordt up-to-date gehouden. In 29 werd de website aangepast. De werking van de provinciale steunpunten werd geactualiseerd en kort beschreven. Op de website zijn nu eveneens de lezingen van de congressen van 28 en 29 te vinden. Via deze website wordt ook het congres van 21 aangekondigd. o In de loop van 29 werden alle infobladen aangeschreven met vraag tot publicatie artikel. De lijst is aanwezig op de dienst. o In de loop van 29 werden zijn er in verschillende tijdschriften artikels verschenen. De lijst is aanwezig is op de dienst. o Promoten van het toneelstuk Georges. Ook in 29 was het voorzien dat het toneelstuk opnieuw door het Vlaamse landschap trok. Hier is opnieuw promotie rond gevoerd. Wegens het jammerlijk overlijden van één van de hoofdacteurs zijn de geplande voorstellingen in 29 niet kunnen doorgaan o Vlaams Congres Ouderenmis(be)handeling. Op vrijdag 12/6/29 organiseerde het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling in Brussel een congres in het kader van de World Elder Abuse Awareness Day die jaarlijks plaatsvindt op 15 juni. o Er is een PR-plan opgesteld voor 29. Aanwezig op dienst. Het Vlaams Meldpunt bekendmaken bij het grote publiek (permanent). Indicatoren: o Lijst van de lezingen gegeven door het Vlaams Meldpunt is aanwezig op de dienst. 15

16 Er worden jaarlijks lezingen en vormingen gegeven in dienstencentra, voor verzorgenden, medewerkers van de diensten maatschappelijk werk van de mutualiteiten, politiescholen, ziekenhuizen, De lijst met gegeven vorming is aanwezig op het Vlaams Meldpunt. o Contacten met wetenschappelijke instellingen (zoals universiteiten) om het meldpunt blijvend bekendheid te geven en de aandacht rond de problematiek te vergroten die weergegeven worden in een verslag. In 29 zijn er contacten geweest met Professor Verté van de VUB. o Bekendmaking van het Vlaams Meldpunt in de pers, terug te vinden in allerlei persartikelen. Er werden artikels geschreven voor en gepubliceerd in lokale bladen, nationale bladen en gespecialiseerde pers. Er wordt jaarlijks een aanbod gedaan aan bovenstaande media. De artikels zijn aanwezig op het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling. Ondersteunen van de sensibilisatieacties binnen de verschillende steunpunten (permanent). Indicatoren: o Overlegmomenten met de provinciale medewerkers rond die initiatieven. Tijdens het inhoudelijk overleg worden zulke acties uitgewisseld en onze medewerking verleend. Op dit overleg zijn alle provincies vertegenwoordigd. Tijdens de werkgroep ouderenmis(be)handeling in Mechelen en de werkgroep ouderenmis(be)handeling in Turnhout worden deze acties eveneens besproken. o Ondersteuning en/of deelname aan de concrete initiatieven van de steunpunten. Indien nodig en/of gevraagd door de steunpunten ondersteunt of neemt het Vlaams Meldpunt deel aan deze initiatieven. Het continu aanbieden van vormings- en trainingspakketten (permanent). Indicatoren: o Vormings- en trainingsmateriaal is aanwezig. o Aantal gegeven vormingen, trainingen en opleidingen aan ouderen(verenigingen), professionelen, mantelzorgers, vrijwilligers, studenten. 16

17 zie lijst Continue opbouw van expertise (permanent). Indicatoren: o Verslagen van gevolgde nationale en internationale studiedagen, congressen en overlegmomenten. o Recente wetenschappelijke literatuur is beschikbaar op het meldpunt. 4.2 Bijgewoonde vormingen / voorstellingen (chronologisch) 23/1/29: De positie van gebruikers van zorgvoorzieningen in Vlaanderen en rechten en plichten van zorgverleners met aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in de wetgeving voor diverse doelgroepen. 6/2/29: De positie van gebruikers van zorgvoorzieningen in Vlaanderen en rechten en plichten van zorgverleners met aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in de wetgeving voor diverse doelgroepen. 3/3/29: Juridische benadering van relatiemoeilijkheden. 31/3/29: Online hulpverlening. Wanneer afstand nabijheid creëert. 8/5/29: Uitzichtloos lijden: palliatie in de psychiatrie. 27/5/29: Suïcidepreventie bij ouderen. 23/1/29: Colloquium Bis, Kinderen in de schaduw van een vechtscheiding. 28/1/29: Congres PISAD - Verleden, heden en toekomst. 2/11/29: Workshop suïcidepreventie. 24/11/29: Opleiding intervisietechnieken. 3/12/29: Opleiding intervisietechnieken. 1/12/29: Opleiding intervisietechnieken. 1/12/29: Lezing Erfenisrecht door Guy Swennen. 4.3 Overlegmomenten Op sectoraal niveau: Inhoudelijk overleg met de medewerkers van de verschillende steunpunten: vergaderingen gaan door om de 4 maanden in de gebouwen van het VVP te Brussel Leden: alle (provinciale) medewerkers van de steunpunten, het Brussels Meldpunt en de medewerkers van het Vlaams Meldpunt. Stuurgroep convenant: Deze stuurgroep komt 2-jaarlijks samen om overleg te plegen tussen de betrokken actoren omtrent de problematiek. In het jaar 29 stond het overleg in het teken van de evaluatie van de convenant. 17

18 Op provinciaal niveau: Werkgroep ouderenmis(be)handeling Turnhout: Deze werkgroep komt 4 maal per jaar samen. Deze werkgroep heeft als doel netwerkvorming en overleg en samenwerking rond het beleid en activiteiten betreffende ouderenmis(be)handeling in de regio Turnhout. Werkgroep ouderenmis(be)handeling Mechelen: Deze werkgroep komt 4-maal per jaar samen. Er wordt gewerkt rond netwerkvorming, informatie uitwisseling, bekijken van knelpunten, uitwerking van ondersteuning rond ouderenmis(be)handeling. Casusoverleg Intrafamiliaal Geweld (IFG) Mechelen: In deze casusgroep worden casussen van ouderenmis(be)handeling en andere vormen van IGF in Mechelen besproken. Rondetafel ouderenmis(be)handeling Vlaams-Brabant: Deze groep komt 2-maal per jaar samen. In deze rondetafel wordt de het provinciale beleid en aanpak van ouderenmis(be)handeling besproken. Intervisie Limburg: Jaarlijks werkt het meldpunt mee aan een intervisie die door LISTEL vzw wordt georganiseerd. Deze intervisie heeft als doel handvaten aan te reiken aan de overlegcoördinatoren die met situaties van ouderenmis(be)handeling aan de slag gaan. Het is een moment waarop casussen kunnen worden besproken en opgevolgd. Op lokaal niveau: Vergadering voor onthaalvrijwilligers; deze vindt 3-maandelijks plaats in het Sociaal Huis Pandora; Leden: alle onthaalvrijwilligers en de coördinator van de onthaalvrijwilligers Kernvergadering: deze vindt 6-wekelijks plaats in het Sociaal Huis Pandora; Leden: alle medewerkers van het CAW Zuid-Oost-Vlaanderen vzw die gehuisvest zijn in het Sociaal Huis Pandora en beroepskrachten van andere diensten die daar ook gevestigd zijn en 2 afgevaardigden van de vrijwilligers van Pandora. Klein team: driewekelijks overleg met de verschillende leden van de dienst Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling en het steunpunt ouderenmis(be)handeling Oost-Vlaanderen. Dit vindt plaats in het Sociaal Huis Pandora Adhoc-vergaderingen: op regelmatige basis met 1 of meer leden van de diensten rond ouderenmis(be)handeling van het CAW Zuid-Oost-Vlaanderen vzw. Deze vergaderingen gaan meestal door in het Sociaal Huis Pandora. 18

19 5 Activiteitenverslag Vooraleer we dieper ingaan op de specifieke kenmerken van de meldingen ouderenmis(be)handeling die in het Vlaams meldpunt en de steunpunten zijn binnengekomen, willen we even blijven stilstaan bij de evolutie van de meldingen gedurende de voorbije werkjaren. Uit onderstaande grafiek kunnen we afleiden dat het aantal meldingen stabiel is ten opzichte van de voorbije 2 jaren. Zoals reeds hierboven vermeld werd er een nieuwe richting ingeslagen door het opmaken en ondertekenen van de convenant. Omdat er in dit convenant geen duidelijke engagementen voor de provincies zijn opgenomen, konden deze hun eigen invulling aan geven. Dit betekende dat een aantal provincies kozen voor een minimale invulling. Dit kwam niet ten goede aan een sluitende en uniforme werking rond de aanpak van ouderenmis(be)handeling. Het meldpunt merkt hierdoor dan ook dat bij interventievragen onze melders minder geneigd zijn om beroep te doen op onze diensten. In complexe situaties is er nood aan een onafhankelijke, neutrale persoon of instantie waarnaar interventievragen kunnen doorverwezen worden. Organisaties die aan huis komen bieden vaak diensten aan die moeten gegarandeerd worden, bijv. thuisverpleging, gezinszorg, en hebben niet de opdracht om de problemen rond ouderenmis(be)handeling aan te pakken. Voornamelijk in de Provincies waar dit aanbod niet aanwezig is, merken we dat hulpverleningsinstanties geen meerwaarde zien bij het melden van interventievragen bij complexe situaties, aangezien zij er zelf verder mee aan de slag moeten. overzicht aantal meldingen frequency jaar 23 jaar 24 jaar 25 jaar 26 jaar 27 jaar 28 jaar 29 jaar 19

20 5.1 Aantal meldingen en de gestelde hulpvraag frequency percent Valid Advies Informatie Interventie Registratie Total 53 1 melding vraag frequency Advies Informatie Interventie Registratie vraag Bedenkingen: Tussen 1 januari en 31 december 29 noteerden we 53 meldingen voor heel Vlaanderen die binnengekomen zijn bij het Vlaams meldpunt en de steunpunten ouderenmis(be)handeling. Hierbij zijn eveneens de meldingen opgenomen die rechtstreeks bij het Brussels Meldpunt zijn binnengekomen. 57% van de melders vragen om informatie of advies over de mogelijkheden die bestaan of de stappen die men best onderneemt om een (vermoeden van een) situatie van ouderenmis(be)handeling aan te pakken. Een vraag naar interventie gebeurt in 26% van de gevallen. 17% procent van de melders vragen om dergelijke situatie te registreren, zonder meer. Tijdens 29 werd het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling 26 keer gecontacteerd door studenten met informatievragen. 2

21 5.2 Waar woont het slachtoffer? frequency percent Valid Antwerpen Brussel Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams Brabant Vlaams Meldpunt West- Vlaanderen Total meldingen zijn geregistreerd onder de categorie provincie Vlaams Meldpunt. Dit zijn meldingen waarvan de provincie van het slachtoffer onbekend is. woonplaats slachtoffer frequency Antwerpen Brussel Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Vlaams Meldpunt West-Vlaanderen provincie 21

22 Bedenkingen: In Antwerpen en Limburg stijgt het aantal meldingen opnieuw het meest met 6% voor Antwerpen en 4% voor Limburg. Ongeacht de veranderingen in het kader van de convenant is de Provincie Antwerpen blijven investeren in de aanpak van ouderenmis(be)handeling. De inzet bleef gelijk. Bovendien zijn de 2 CAW medewerkers bij het regionaal steunpunt ouderenmis(be)handeling structureel verankerd. Sinds 1 januari 29 is er een samenwerkingsverband gestart tussen de Provincie Limburg en 2 Limburgse CAW s (Sonar en t Verschil) rond de problematiek van ouderenmis(be)handeling. De Provincie subsidieert daartoe de CAW s elk.25 VTE voor onthaal, vraagverheldering, doorverwijzing en opvolging. Daarnaast heeft de provincie samen met vzw Listel een webapplicatie uitgewerkt waardoor registratie vlotter kan gebeuren door de overlegcoördinatoren thuisgezondheidszorg en de onthaalmedewerkers van de 2 CAW s. In Brussel en Wallonië is het procentueel aantal meldingen stabiel gebleven. In de rest van de provincies zien we een beperkte procentuele daling. In vergelijking met de andere provincies heeft Oost-Vlaanderen procentueel het grootste aantal meldingen. Daaruit kunnen we afleiden dat het Steunpunt Oost- Vlaanderen inzake sensibilisering, bekendheid en interventiemogelijkheden nog steeds de voortrekkersrol opneemt. Taboedoorbreking, vorming en sensibilisering blijven belangrijke opdrachten voor zowel de Steunpunten als het Vlaams Meldpunt. Als we analyseren wat voor hulpvraag gesteld wordt, opgesplitst per provincie, komen we tot volgende resultaten: provincie*melding vraag Crosstabulation advies Melding vraag informatie interventie registratie onbekend Total Provincie Antwerpen Brussel Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams Brabant Vlaams Meldpunt West- Vlaanderen Total

23 provincie*melding vraag crosstabulation melding vraag 5 4 advies informatie interventie registratie Antwerpen Brussel Limburg Oost-vlaanderen Vlaams Brabant Vlaams Meldpunt West-Vlaanderen provincie Bedenkingen: Uit deze resultaten merken we dat de hulpvraag verschilt van steunpunt tot steunpunt. Bij meldingen voor Oost-Vlaanderen, waar men al het langst actief is via de methodiek van het casemanagement, wordt er in de helft van de hulpvragen een interventie gevraagd. Door de blijvende en actieve aanwezigheid van de casemanagers in Oost-Vlaanderen is het aanbod hier reeds beter bekend onder de hulpverleners. We zien dan ook dat Oost-Vlaanderen nog steeds het grootste aantal interventievragen heeft ten opzichte van de andere provincies. In Antwerpen en Limburg deed zich in 29 een opvallende verschuiving voor. In beide provincies werd het aanbod naar interventies bij situaties van ouderenmis(be)handeling in uitgebreid via de subsidiering van de 2 x.25 FTE onthaalmedewerkers voor de Provincie Limburg. Voor de Provincie Antwerpen werd in de regio Turnhout ¾ FTE ter beschikking gesteld voor het outreachend aanpakken van ouderenmis(be)handeling. Deze uitbreiding had vrijwel onmiddellijk een effect op het aantal meldingen in deze provincies. In beide provincies waren er 2 meldingen meer en het aantal interventievragen steeg eveneens. In Vlaams-Brabant zagen we in 28 een sterke daling van het aantal interventies ten opzichte van 27. In 29 bleef het aantal stabiel ten opzichte van vorig jaar. 23

24 In West-Vlaanderen is er geen interveniërend steunpunt meer. Alle meldingen uit West-Vlaanderen werden geregistreerd als advies en doorverwezen naar de regionale hulpverlening. Opvallend is dat in West-Vlaanderen en Vlaams-Brabant zeer weinig interventievragen worden gesteld ten opzichte van de andere provincies. Beide provincies scoren ook het laagst in aantal meldingen. Dit is te verklaren door een gebrek aan een actief steunpunt in beide provincies. Meldingen waarvan de regio waar het slachtoffer woont niet gekend is, stellen in de meerderheid van de gevallen een vraag naar bijkomende informatie en advies. Sinds januari 29 ging het Brussels Meldpunt Ouderenmis(be)handeling van start. Dit Meldpunt is een aanspreekpunt voor de Nederlandstalige Brusselaars die geconfronteerd worden met een situatie van ouderenmis(be)handeling. Meldingen uit Brussel worden sinds januari 29 naar het Brussels Meldpunt doorverwezen. Het Brussels Meldpunt heeft in 29 veel geïnvesteerd in hun bekendmaking. Wanneer de bekendheid van het Brussels Meldpunt groter wordt, verwachten wij een stijging in het aantal meldingen uit Brussel. 5.3 Wie zijn de melders? Frequency Percent Valid Anoniem Slachtoffer Partner Zoon Dochter Schoonkind Familie andere Hulpverlener Huisvriend Politie Andere Onbekend Total

25 wie zijn de melders frequency Anoniem Slachtoffer Partner Zoon Dochter Schoonkind Familie andere Hulpverlener Huisvriend Politie Andere Onbekend melders Bedenkingen: In vergelijking met de voorbije jaren blijft de top drie stagneren. De meeste meldingen worden gemaakt door hulpverleners (37%), gevolgd door de kinderen (21%) en de slachtoffers zelf (19%). De koploper de hulpverleners- verstevigen zelfs nog hun positie. In 28 waren zij goed voor 32% van alle meldingen; in 29 is dit al 37%. Hulpverleners blijven dus hun weg naar het meldpunt goed vinden. Het aantal meldingen door de kinderen van het slachtoffer bleef in 29 gelijk. Ook het aantal meldingen door slachtoffers zelf blijft vrij stabiel ten opzichte van vorig jaar. Ook het lage percentage van meldingen door de politie blijft dit jaar aanhouden. Waar vorig jaar 12 meldingen bij het Meldpunt binnenliepen, meldden de politiediensten in 29, 15 maal. Dit blijft een veel te laag percentage. Ook naar politie en justitie toe lijkt het dus opportuun om blijvend te sensibiliseren. Aan deze diensten zal in 21 daarom een actief aanbod gedaan worden omtrent infosessies en vormingen omtrent dit thema. 25

26 5.4 Vormen van mis(be)handeling Frequency Percent Valid Fysiek Psychisch Financieel/materieel Seksueel Verwaarlozing Schending rechten Verzorging laat te wensen over Multiple problem Onbekend Totaal aantal vormen vormen van mishandeling frequency Psychisch Financieel/materieel Seksueel Verwaarlozing Schending rechten Verzorging laat te wensen over Multiple problem vorm Bedenkingen: De som van de verschillende frequenties is meer dan het aantal meldingen omdat in heel wat situaties meerdere vormen samen gemeld worden. Psychische mis(be)handeling blijft nog steeds het meest voorkomen (3%), gevolgd door financieel of materieel misbruik (22.5%). Op de derde plaats vinden we fysieke mis(be)handeling terug met 17%. 26

27 We zien dat het aantal gevallen van seksueel misbruik zeer beperkt blijft. Een verklaring kan zijn dat op seksueel misbruik een zo mogelijk nog groter taboe rust. In 9.5% van de geregistreerde vormen is er sprake van een multiple problem situatie. We spreken van multiple problem bij aanwezigheid van minstens drie vormen van ouderenmishandeling in een zelfde situatie. Nog vaker zien we een combinatie van 2 vormen opduiken. Dit is zo in ongeveer 56 % van alle gevallen. De vorm die het zuiverst voorkomt, dus niet gecombineerd met een andere vorm, is psychische mis(be)handeling. 5.5 Leeftijdscategorieën slachtoffer Frequency Percent Valid Jonger dan 55 jaar Tussen 55 en 59 jaar Tussen 6 en 64 jaar Tussen 65 en 69 jaar Tussen 7 en 74 jaar Tussen 75 en 79 jaar Tussen 8 en 84 jaar Tussen 85 en 89 jaar 9 jaar of ouder Onbekend Total 53 1 leeftijd slachtoffer frequency Jonger dan 55 jaar Tussen 55 en 59 jaar Tussen 6 en 64 jaar Tussen 65 en 69 jaar Tussen 7 en 74 jaar leeftijd Tussen 75 en 79 jaar Tussen 8 en 84 jaar Tussen 85 en 89 jaar 9 jaar of ouder Onbekend 27

28 Bedenkingen: Bij deze cijfers zien we dat de grootste categorie van de slachtoffers terug te vinden is tussen 7 jaar en 89 jaar. De piek ligt tussen 8 en 84 jaar. Mensen willen steeds langer thuis wonen en kunnen naarmate ze ouder worden steeds meer zorgbehoevend worden. Grotere zorgafhankelijkheid verhoogt het risico op mis(be)handeling. We zien opnieuw een stijging bij het aantal personen jonger dan 55 jaar. Waar dit vorig jaar amper 2 procent bedroeg, bedraagt dit nu opnieuw bijna het dubbele, net zoals twee jaar voorheen. Van de 53 meldingen is de leeftijd van de slachtoffers in 419 gevallen bekend, dit betekent een percentage van 83%. De gemiddelde leeftijd bedraagt hier 75 jaar. In 17 procent van de gevallen is de leeftijd van het slachtoffer niet gekend. Dit betekent toch dat enige voorzichtigheid geboden is bij de interpretatie van deze cijfergegevens. 5.6 Relatie tussen pleger en slachtoffer Frequency Percent Valid Partner Ex-partner Zoon Dochter Schoonkind Familie andere Hulp- of dienstverlener Huisvriend Andere Slachtoffer zelf Onbekend Total

29 relatie tussen pleger en slachtoffer 25 2 frequency Partner Ex-partner Zoon Dochter Schoonkind Familie andere Hulp- of dienstverlener Huisvriend Andere Slachtoffer zelf Onbekend pleger Bedenkingen: We kunnen jaar na jaar opnieuw concluderen dat oudermis(be)handeling jammer genoeg erg vaak voorkomt in de familiale sfeer. In veruit de meeste van de gevallen is de pleger iemand uit de familiale kring van het slachtoffer: -In 39 % van de aangemelde gevallen, is de zoon de pleger. -In 2% is de dochter pleger. -In 5% is één van de schoonkinderen pleger -In 16 % is de partner pleger Tel hier nog eens 8% andere familieleden bij en dan komen we tot een percentage van meer dan 87%! 5.7 Geslacht van Slachtoffer Frequency Percent Valid Onbekend Man Vrouw ,98 25,65 7,38 Total

30 geslacht van het slachtoffer frequency Onbekend Man Vrouw geslacht Bedenkingen: Opvallend is dat er nog steeds significant meer vrouwen (7%) als slachtoffer van ouderenmis(be)handeling aangemeld worden. Dit is een gegeven dat we ook vorige jaren gezien hebben. Eventueel kan het verhoogde percentage te verklaren zijn door de zwakke weerbaarheid van de vrouw eigen aan die generatie of het grotere percentage vrouwen ten opzichte van mannen in de maatschappij (er zijn nu eenmaal, demografisch gezien, meer oudere vrouwen dan mannen). 3

31 5.8 Probleemfactoren pleger Frequency Percent Valid Dementie Financieel/Materieel Laagbegaafdheid Lichamelijke beperking Overbelasting/Onkunde Psychiatrisch ziektebeeld Psychosociaal probleem Verslaving Andere Geen Onbekend Total probleemfactoren pleger frequency Dementie Financieel/Materieel Laagbegaafdheid Lichamelijke beperking Overbelasting/Onkunde Psychiatrisch ziektebeeld Psychosociaal probleem Verslaving Andere Geen Onbekend probleemfactoren Bedenkingen: Elke frequentie van de verschillende probleemfactoren is berekend ten opzichte van het totaal aantal meldingen. Zo zien we dat de som van de verschillende frequenties meer is dan het aantal meldingen, omdat in heel wat situaties meerdere probleemfactoren samen gemeld worden, maar hier apart bekeken zijn. 31

32 In 28% van de situaties hebben we geen zicht op de probleemfactoren van de pleger, dus dienen we voorzichtig om te springen met de resultaten. In slechts.31 % van de gevallen blijkt de pleger geen specifieke problemen te hebben. Door de jaren heen zien we dat 4 probleemfactoren steevast hoog scoren. In 16% van de situaties heeft de pleger te kampen met een verslavingsproblematiek of met financiële problemen. In 15% van de situaties kampen zij met psychosociale problemen, gevolgd door de aanwezigheid van andere psychiatrische problematiek (11%). 5.9 Probleemfactoren slachtoffer Frequency Percent Valid Dementie Financieel/Materieel Laagbegaafdheid Lichamelijke beperking Psychiatrisch ziektebeeld Psychosociaal probleem Verslaving Andere Geen Onbekend Total probleemfactoren slachtoffer 25 2 frequency Dementie Financieel/Materieel Laagbegaafdheid Lichamelijke beperking Psychiatrisch ziektebeeld Psychosociaal probleem Verslaving Andere Geen Onbekend probleemfactoren 32

33 Bedenkingen: Elke frequentie van de verschillende probleemfactoren is berekend ten opzichte van het totaal aantal meldingen. Zo zien we dat de som van de verschillende frequenties meer is dan het aantal meldingen, omdat in heel wat situaties meerdere probleemfactoren samen gemeld worden, maar hier apart bekeken zijn. In 17% van de situaties hebben we geen zicht op de probleemfactor van het slachtoffer, dus dienen we ook hier voorzichtig om te springen met de resultaten. In de meerderheid van de probleemfactoren die gemeld worden bij het Vlaams Meldpunt, met name 37%, is er sprake van lichamelijke beperkingen van het slachtoffer. Dit is een belangrijke risicofactor die veelvuldig beklemtoond wordt in de algemene literatuur rond ouderenmis(be)handeling en door onze meldingen kan bevestigd worden. Als een oudere minder mobiel wordt of meer hulp nodig heeft bij dagelijkse handelingen, wordt hij afhankelijk van derden en is de kans groter dat er mis(be)handeling optreedt. In 12% blijkt toch een of andere vorm van dementie aanwezig te zijn bij het slachtoffer. In 1% van de gemelde probleemfactoren blijkt er sprake te zijn van een financiële/materiële problematiek. 33

34 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Interventieaanpak: lokale aanspreekpunten We zien het convenant als een belangrijk instrument om blijvend de aandacht te vestigen op de problematiek van ouderenmis(be)handeling. Deze convenant laat echter toe dat de verschillende partijen, met name de provincies en de VGC, er een eigen invulling aan kunnen geven. Dit heeft tot gevolg dat het Vlaams Meldpunt sterk afhankelijk is van de goodwill van de provinciebesturen. Momenteel wordt in elke provincie een andere invulling gegeven aan de convenant. Dit houdt in dat er in Vlaanderen geen uniforme aanpak is voor de opvolging van de interventie. Hoeveel en het soort hulp dat een slachtoffer krijgt hangt af van de provincie waarin hij/zij woont. Het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling ervaart dan ook de nood aan een onafhankelijke, neutrale persoon of instantie waarnaar interventievragen kunnen doorverwezen worden. De grote meerwaarde van deze onafhankelijke derde is dat hij niet gewrongen zit met het vrijwaren van zijn positie en vertrouwensband in de casus. Een voorbeeld van good practice is de casemanagers van het Steunpunt Ouderenmis(be)handeling Oost-Vlaanderen. Ouderenmis(be)handeling is dikwijls het resultaat van een proces dat al jaren aan de gang is en omvat vaak een kluwen van problemen. Bijgevolg dient er vaak met specifieke methodieken worden gewerkt om verandering in de situatie te kunnen brengen. Het werken rond deze problematiek vergt veel kennis en kunde, veel tijd en energie ook van de hulpverleners. 6.2 Juridische knelpunten Het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling merkt dat er in geval van ouderenmis(be)handeling een juridische vacuüm bestaat. Ouderenmis(be)handeling is namelijk een problematiek met een specifieke dynamiek. Slachtoffers vertonen vaak veel loyaliteit ten aanzien van de pleger. Dit is vooral het geval wanneer één van de kinderen pleger is. Daarnaast zitten ouderen vaak in een afhankelijkheidspositie en zijn ze dankbaar voor de hulp die ze krijgen. De oudere zal dikwijls geen stappen ondernemen uit fysieke onmogelijkheid, schaamte, doordat hij/zij denkt dat hulp onmogelijk is, en uit angst de andere persoon kwijt te raken. De omgeving en/of hulpverleners willen een oudere in nood helpen maar zijn vaak genoodzaakt om de wil van het slachtoffer te respecteren wanneer deze hulp weigert. Het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling pleit er dan ook voor om een juridische stok-achter-de-deur voorhanden te hebben. Hulpverleners kampen dikwijls met het risico bedreigd te worden door de plegers of een aangeklaagd te worden wegens schending van hun beroepsgeheim. Hierdoor hebben veel hulpverleners het moeilijk om de stap te zetten naar een melding. Hulpverleners zijn nochtans essentiële partners bij de aanpak van ouderenmis(be)handeling. Het is een problematiek die zich achter gesloten deuren afspeelt. Vaak zijn de thuisverpleegkundigen en/of de huisarts de enigen die nog regelmatig aan huis komen. Zij zijn dan ook het best gepositioneerd om ouderenmis(be)handeling op te merken. Mogelijks kan dit opgevangen worden door het uitwerken van een procedure tot een soort meldingsplicht voor hulpverleners naar het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling toe. Moest dit worden uitgewerkt is het cruciaal om een de nodige aandacht te besteden aan het interventieaanbod die 34