EU Jaarlijks verslag over de mensenrechten

Transcriptie

1 ISSN NL RAAD VAN DE EUROPESE UNIE SECRETARIAAT-GENERAAL EU Jaarlijks verslag over de mensenrechten 2004

2 EU Jaarlijks verslag 2004 over de mensenrechten

3 Door de Raad op 13 september 2004 aangenomen jaarlijks verslag van de EU over de mensenrechten. Voor nadere informatie wordt u verzocht contact op te nemen met de afdeling Pers, Communicatie, Protocol op het volgende adres: Secretariaat-generaal van de Raad Wetstraat 175 B-1048 Brussel Fax: +32(0) public.info@consilium.eu.int Internet: Bibliografische data bevinden zich aan het einde van deze publicatie. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2004 ISBN ISSN Europese Gemeenschappen, 2004 Overneming met bronvermelding toegestaan. Printed in Belgium 2

4 Voorwoord Het is mij een groot genoegen u het zesde jaarverslag van de Europese Unie over de mensenrechten te mogen voorstellen. Dit verslag is het resultaat van een gezamenlijke inspanning van de 25 lidstaten van de Europese Unie. Voor het eerst sedert hun officiële toetreding hebben de tien nieuwe lidstaten meegewerkt aan de opstelling ervan. Daardoor heeft het debat binnen de EU dat tot dit verslag heeft geleid, meer draagwijdte en diepgang gekregen. Nu wij met 25 landen dezelfde beginselen en waarden delen, klinkt onze stem wereldwijd luider en winnen wij aan overredingskracht om onze doelstellingen inzake mensenrechten in de toekomst te verwezenlijken. Onlangs was de wereld getuige van de verschrikkingen van het terrorisme in zijn meest weerzinwekkende vorm, toen honderden onschuldige kinderen, leraren en ouders werden gedood bij de gijzeling in een school in Beslan, Noord-Ossetië. Deze afschuwelijke taferelen herinnerden ons aan de gebeurtenissen van een half jaar geleden, toen de gruwel van het terrorisme met ongekende wreedheid in ons midden werd gebracht door de bomaanslag tegen pendelaars op een trein in Madrid. Deze vreselijke daad heeft ons allemaal geschokt en heeft eens te meer aangetoond hoe kwetsbaar een open democratische samenleving is. Het waren namelijk de grondbeginselen van democratie, vrijheid, rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten die werden aangevallen. Alle landen die deze beginselen onderschrijven, moeten voet bij stuk houden en de mensenrechten en de fundamentele vrijheden ook in tijden van spanning verdedigen. 3

5 Dit verslag heeft tot doel inzicht te geven in het beleid van de Europese Unie op het gebied van de mensenrechten. Het is bedoeld om de transparantie te vergroten en zal worden gebruikt in de voortdurende dialoog met onze parlementen en ons maatschappelijk middenveld. Na de inleiding biedt het tweede hoofdstuk van dit verslag een overzicht van de institutionele opzet van de Europese Unie en haar beleidskader ter bevordering van de mensenrechten. Het derde hoofdstuk gaat dieper in op de beleidsmaatregelen die de Europese Unie heeft genomen om de bescherming van de mensenrechten binnen de Europese Unie zelf te waarborgen. Het vierde hoofdstuk handelt over EU-acties ten aanzien van derde landen, zowel in multilaterale fora als op bilaterale basis. Wij moeten ons permanent inzetten voor de bevordering en de bescherming van de mensenrechten. Steeds weer doen zich nieuwe schendingen van de mensenrechten voor waartegen dringend moet worden opgetreden; andere mensenrechtenkwesties slepen jarenlang aan en lijken niet vatbaar voor internationale druk. Slechts weinig landen, ook binnen de Europese Unie, hebben een smetteloze reputatie wat de mensenrechten betreft. Alleen door onze gezamenlijke inspanningen kunnen wij blijvende verbeteringen aanbrengen in de mensenrechtensituatie wereldwijd. De strijd is niet altijd gemakkelijk, maar de bevordering en de bescherming van de mensenrechten zijn dingen waarvoor wij moeten blijven vechten. Bernard Bot Minister van Buitenlandse Zaken van Nederland Voorzitter van de Raad van de Europese Unie 4

6 INHOUD VOORWOORD INLEIDING HET BELEID VAN DE EU OP HET GEBIED VAN DE MENSENRECHTEN Rechtsgrondslagen Beginselen en prioriteiten De hoofdrolspelers Integratie van de mensenrechten Transparantie en dialoog met het maatschappelijk middenveld MENSENRECHTEN BINNEN DE EUROPESE UNIE Thema's die van bijzonder belang zijn Mensenrechten en terrorisme Racisme, vreemdelingenhaat en antisemitisme Asiel en migratie Personen die tot minderheden behoren Mensenhandel Rechten van het kind Mensenrechten van vrouwen Mensenrechten en economisch leven Handvest van de grondrechten en Conventie ACTIES INZAKE DE MENSENRECHTEN IN INTERNATIONAAL VERBAND Instrumenten en initiatieven van de EU in haar betrekkingen met derde landen Gemeenschappelijke strategieën, gemeenschappelijke optredens en gemeenschappelijke standpunten Demarches en verklaringen Mensenrechtendialogen met China en Iran Mensenrechtenoverleg met de VS, Canada, Japan, Nieuw-Zeeland, Rusland en de geassocieerde landen Mensenrechtenbepalingen in samenwerkingsovereenkomsten met derde landen Activiteiten die gefinancierd worden in het kader van het Europees Initiatief voor de democratie en de mensenrechten EU-activiteiten in internationale fora e zitting van de algemene vergadering van de VN: de Derde Commissie e zitting van de VN-Commissie voor de rechten van de mens Internationale conferenties

7 De Raad van Europa De EU en de OVSE Stabiliteitspact voor Zuidoost-Europa Thema's die voor de EU van bijzonder belang zijn Mensenrechten en terrorisme Burgerrechten en politieke rechten Economische, sociale en culturele rechten Afschaffing van de doodstraf Foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing Het Internationaal Strafhof en de bestrijding van straffeloosheid Verkiezingssteun Recht op ontwikkeling Racisme, vreemdelingenhaat, non-discriminatie, antisemitisme en eerbied voor diversiteit Rechten van het kind Mensenrechten van vrouwen Personen met een handicap Personen die deel uitmaken van een minderheid Vluchtelingen en ontheemden Verdedigers van de mensenrechten Autochtonenvraagstukken Situatie van de mensenrechten in de wereld Europa Azië Afrika Amerika Noord-Afrika en het Midden-Oosten CONCLUSIE BIJLAGEN

8 1. INLEIDING Dit is het zesde jaarverslag van de EU over de mensenrechten; het betreft de periode van 1 juli 2003 tot en met 30 juni De conclusies van de Raad Algemene Zaken en Externe Betrekkingen (RAZEB) van 10 december 2002 over mensenrechten en democratisering in derde landen dienen in dit verband als analysekader voor zowel het interne als het externe mensenrechtenbeleid en de uitvoering daarvan. Met dit verslag wordt beoogd te tonen hoe de EU de gemeenschappelijke waarden waarop zij is gebaseerd vertaalt in praktijkgericht beleid en in concrete standpunten ten aanzien van de mensenrechten. Daarnaast dienen de feitelijke gegevens die in het verslag zijn opgenomen als grondslag om het mensenrechtenbeleid van de EU te evalueren en te bepalen op welke terreinen het kan worden verbeterd. Het fundament en wezenskenmerk van de Europese Unie is dat zij is gegrondvest op de beginselen van vrijheid, democratie en eerbiediging van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden en van de rechtsstaat. Naleving van deze beginselen is de eerste voorwaarde en de grondslag voor vrede, stabiliteit en voorspoed in een samenleving. De EU is er vast van overtuigd dat dit voor de internationale gemeenschap een legitiem voorwerp van zorg en een belangrijke verantwoordelijkheid is. De verslagperiode heeft niet veel positieve ontwikkelingen van betekenis op het gebied van de mensenrechten te zien gegeven. Te vermelden vallen wel de afschaffing van de doodstraf in Armenië, Samoa en Bhutan en de steun voor de resolutie over de doodstraf, die tijdens de 60e zitting van de Commissie voor de rechten van de mens (CHR) met een nooit eerder geziene meerderheid is aangenomen. De afschaffing van de doodstraf blijft een aandachtspunt in het mensenrechtenbeleid van de EU. Een andere gunstige maatregel die tijdens de CHR werd getroffen was de aanstelling van een onafhankelijk deskundige inzake de bescherming van de mensenrechten bij de bestrijding van het terrorisme; hieruit moge blijken hoezeer de EU zich, mede in het licht van de gruwelijke bomaanslag op 11 maart 2004 in Madrid, om deze aangelegenheid bekommert. De voornaamste gesprekspunten in de Groep rechten van de mens (COHOM) waren Kinderen en gewapende conflicten en Mensenrechtenactivisten, waarover telkens een aantal richtsnoeren werd aangenomen. Andere positieve veranderingen komen elders in dit verslag aan de orde. Globaal genomen bleef bevordering van de mensenrechten zowel in de praktijk als op institutioneel niveau een moeilijke zaak. De crisis in Sudan op het gebied van de mensenrechten en op humanitair gebied, die duizenden mensenlevens heeft gekost en nog eens duizenden uit hun huizen heeft verjaagd, vergt van de internationale gemeenschap een dringend en volgehouden optreden. Ook nu is de onzekere situatie in Irak een reden tot grote bezorgdheid terwijl de wereldwijde dreiging van het terrorisme een reden voor ongerustheid blijft. Het vredesproces in het Midden-Oosten lijkt te zijn vastgelopen en moet worden vlotgetrokken. De sfeer in de CHR was minder vijandig dan voorheen, maar met betrekking tot de meeste landenresoluties blijft de kloof tussen de regionale blokken moeilijk te overbruggen. 7

9 Hoewel de EU één van de meest actieve actoren op mensenrechtengebied is, slaagt zij er niet altijd in negatieve ontwikkelingen te keren. Zij moet zich dus blijven inspannen om haar mensenrechtenbeleid te verbeteren en haar voornaamste doel te bereiken: het op een hoger niveau tillen van de bescherming en bevordering van de mensenrechten overal ter wereld. Dat vergt ten eerste gelijktijdige aandacht voor de interne en de externe dimensie van het mensenrechtenbeleid van de EU. Ten tweede is het daartoe van belang te komen tot een subtiele multidimensionale aanpak voor internationaal optreden, waarin alle instrumenten die de EU ter beschikking staan, zoals demarches, politieke druk, dialoog met de betrokken landen, technische bijstand, landenresoluties en, waar noodzakelijk, sancties, in aanmerking worden genomen. In de volgende hoofdstukken wordt de nodige achtergrondinformatie over de mensenrechten binnen de EU en het optreden op het internationale toneel verschaft, ten behoeve van een breed opgezette discussie over al deze aspecten van het mensenrechtenbeleid van de EU. 2. HET BELEID VAN DE EU OP HET GEBIED VAN DE MENSENRECHTEN 2.1. Rechtsgrondslagen De Europese Unie is een gemeenschap met gedeelde waarden, die gegrondvest is op de beginselen van vrijheid, democratie, eerbiediging van de mensenrechten en fundamentele vrijheden, en de rechtsstaat. De Europese Unie streeft naar eerbiediging en bevordering van de universele mensenrechten, zoals neergelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en later in het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (1966). Behalve op deze en andere mensenrechteninstrumenten van de VN baseert de EU haar beleid en standpunten ten aanzien van de mensenrechten op regionale mensenrechteninstrumenten zoals het Europees Verdrag van 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. De Europese Unie onderschrijft de beginselen van universaliteit, onderlinge afhankelijkheid en ondeelbaarheid van alle mensenrechten en democratische vrijheden, die in deze internationale rechtsinstrumenten zijn vastgelegd - zoals in 1993 tijdens de Wereldconferentie over de mensenrechten in Wenen opnieuw is bevestigd. Niet alleen liggen de beginselen van bescherming en bevordering van de mensenrechten ten grondslag aan de EU, zij maken ook deel uit van de communautaire wetgeving. Zij zijn uitdrukkelijk als algemene Europese doelstellingen opgenomen en vastgelegd in het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU), dat in november 1993 in werking is getreden. Als zodanig hebben de mensenrechten in het interne en externe beleid van de EU een veel grotere prioriteit gekregen. Wat het interne EU-beleid betreft, wordt in artikel 2 VEU bepaald dat de Europese Unie zich "versterking van de bescherming van de rechten en de belangen van de onderdanen van de lidstaten van de Unie" en "handhaving en ontwikkeling van de Unie als een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid" ten doel stelt. Bovendien, zo wordt in artikel 6, lid 2, gesteld, "eerbiedigt [de Unie] de grondrechten, zoals die worden gewaarborgd door het [...] Europees Verdrag tot 8

10 bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden en zoals zij uit de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten voortvloeien, als algemene beginselen van het Gemeenschapsrecht". Wanneer het optreden van de EU-instellingen in het geding is, past het Hof van Justitie dit laatste artikel toe, voorzover dat onder zijn bevoegdheid valt. Voorts is bij artikel 7 VEU een mechanisme ingesteld voor het opleggen van een sanctie in de vorm van een schorsing van in het VEU neergelegde rechten, wegens ernstige en voortdurende schending van de mensenrechten door lidstaten van de Europese Unie. Dat mechanisme is verder aangescherpt bij het Verdrag van Nice van december Ter zake van het externe EU-beleid wordt in artikel 11 VEU gesteld dat "ontwikkeling en versterking van de democratie en de rechtsstaat, alsmede eerbiediging van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden" behoren tot de doelstellingen van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU. In artikel 177 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap is bepaald dat het beleid van de Gemeenschap op het gebied van ontwikkelingssamenwerking ook moet bijdragen tot de verwezenlijking van deze doelstellingen. Ook het Handvest van de grondrechten van de EU dient in dit verband te worden genoemd. Het Handvest is in december 2000 afgekondigd door de instellingen van de EU - de Raad, de Commissie en het Europees Parlement - en is bedoeld om deze rechten zichtbaarder te maken binnen een EU-instrument, en aldus de fundamentele rechten te versterken in het licht van maatschappelijke veranderingen, sociale vooruitgang en technologische ontwikkeling. Het Handvest wordt verder besproken in punt 3.2. Daar wordt ook een overzicht gegeven van de recentste ontwikkelingen in het kader van de Conventie. Tijdens de Intergouvernementele Conferentie op 17 en 18 juni 2004 in Brussel is een akkoord bereikt over de ontwerp-tekst van een verdrag tot vaststelling van een grondwet. Het EU-Handvest van de grondrechten vormt het tweede deel van die tekst Beginselen en prioriteiten Op basis van de hierboven geschetste rechtsgrondslagen en bevoegdheden stelt de Raad de beginselen en de prioriteiten van het EU-mensenrechtenbeleid vast. In zijn conclusies van 10 december 2002 over mensenrechten en democratisering in derde landen heeft de Raad zijn gehechtheid bevestigd aan: samenhang en consistentie tussen het optreden van de Gemeenschap en het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) alsook het ontwikkelingsbeleid, door middel van nauwe samenwerking en coördinatie tussen zijn bevoegde organen en met de Commissie; integratie van de mensenrechten en de democratisering in het beleid en de activiteiten van de EU; 9

11 openheid van het mensenrechten- en democratiseringsbeleid van de EU door middel van een versterkte dialoog met het Europees Parlement en het maatschappelijk middenveld; regelmatig aanwijzen en evalueren van prioritaire activiteiten bij de uitvoering van zijn mensenrechten- en democratiseringsbeleid. 1 Deze doelstellingen zijn voor het eerst neergelegd in de Raadsconclusies over mensenrechten en democratisering van 25 juli en zijn gebaseerd op de mededeling van de Commissie van 8 mei 2001 over de rol van de Europese Unie bij de bevordering van de mensenrechten en de democratisering in derde landen. De voortgang op de weg naar de doelstellingen uit de Raadsconclusies van 10 december 2002 wordt beoordeeld in een jaarlijks verslag, waarvan het eerste in februari 2004 is gepubliceerd. 3 In de rest van dit hoofdstuk wordt eerst de nodige achtergrondinformatie omtrent integratie van de mensenrechten en de dialoog met het maatschappelijk middenveld verstrekt, terwijl in de slotbeschouwing wordt geschetst welke aandacht verder is geschonken aan de vier genoemde prioriteitsgebieden. De hoofdstukken 3 en 4 omvatten een overzicht van de mensenrechten in de EU en van het optreden van de EU in derde landen en internationale fora De hoofdrolspelers Het belang dat de Europese Unie toekent aan bevordering en bescherming van de mensenrechten en fundamentele vrijheden kan worden afgelezen aan het feit dat de meeste organen en instellingen van de EU met mensenrechtenkwesties te maken hebben. De Europese Raad, de Raad en de Commissie zijn de hoofdrolspelers wat betreft beleidsvorming, besluitvorming en uitvoering. Daarom zijn het de mensenrechtenactiviteiten van deze instellingen die in dit verslag de meeste aandacht krijgen. Maar ook het Europees Parlement, het Hof van Justitie en de ombudsman spelen een belangrijke rol bij de bevordering en bescherming van de mensenrechten, zowel binnen de EU als daarbuiten. In december 2003 heeft de Europese Raad het belang benadrukt van verzameling en analyse van gegevens inzake de mensenrechten met het oog op het bepalen van beleid van de Unie op dit gebied en besloten om voort te bouwen op het bestaande Europese Waarnemingscentrum voor racisme en vreemdelingenhaat en het mandaat daarvan uit te breiden zodat het een Mensenrechtenbureau wordt. De Commissie werkt thans aan een voorstel in die richting dat ter goedkeuring aan de Raad en het Europees Parlement zal worden voorgelegd Doc /02; zie ook: Zie ook doc. 6429/03, voortgangsverslag over het externe optreden van de EU. Doc. 9547/01. Doc. 5751/04. 10

12 Bescherming en bevordering van de mensenrechten binnen de lidstaten van de Unie is in de eerste plaats een zaak van de lidstaten zelf, waarbij zij hun eigen rechtsbestel en internationale verplichtingen in acht moeten nemen. De lidstaten zijn partij bij een aantal internationale instrumenten met juridisch bindend of politiek karakter, en zijn derhalve verplicht om aan een aantal internationale organisaties, zoals de Raad van Europa, de OVSE en de VN, verantwoording af te leggen voor hun optreden op het gebied van de mensenrechten. Er zijn evenwel bepaalde specifieke mensenrechtenkwesties die zich in de EU voordoen, zoals discriminatie, racisme en xenofobie, waarvan sommige aspecten onder de bevoegdheid van de Europese Gemeenschap vallen. Meer informatie daarover in hoofdstuk 3. De rol die elk van de EU-instellingen bij de bescherming en bevordering van de mensenrechten in de externe betrekkingen van de EU vervult, varieert naar gelang van de drie "pijlers" van de EU, namelijk de Europese Gemeenschap, het Gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) of Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ). De Commissie, het Europees Parlement en het Hof van Justitie spelen een grotere rol wanneer het gaat om communautaire aangelegenheden. De eerste verantwoordelijkheid voor het EU-beleid inzake GBVB en JBZ berust bij de lidstaten. De Commissie en het Europees Parlement worden echter ten volle bij het EU-optreden betrokken. De Europese Raad De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten en de voorzitter van de Europese Commissie. De leden van de Europese Raad worden vergezeld door de ministers van Buitenlandse Zaken en het lid van de Europese Commissie dat verantwoordelijk is voor externe betrekkingen. De tijdens de bijeenkomsten van de Europese Raad genomen besluiten zijn een drijvende kracht achter de vaststelling van de algemene politieke richtsnoeren van de Europese Unie. De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie bestaat uit de vertegenwoordigers van alle lidstaten op ministerieel niveau. De mensenrechtenvraagstukken die zich in het kader van het GBVB of het handels- of ontwikkelingsbeleid van de Europese Gemeenschap in de externe betrekkingen van de EU voordoen, worden door de ministers van Buitenlandse Zaken behandeld in de Raad Algemene Zaken en Externe Betrekkingen. De ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken zijn in de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken bevoegd voor de behandeling van de mensenrechtenvraagstukken in verband met derde landen die zich op hun bevoegdheidsgebied voordoen. Op grond van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) moet de Raad de nodige besluiten nemen voor het bepalen en uitvoeren van het GBVB. Daartoe stelt hij de in hoofdstuk 4 bedoelde gemeenschappelijke standpunten, gemeenschappelijke optredens en besluiten vast. 11

13 Met de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam in mei 1999 zijn diverse gebieden van samenwerking op het gebied van justitie en binnenlandse zaken overgeheveld naar de eerste pijler, waarin de Commissie een belangrijker rol te spelen heeft, zij het dat de regels voor de besluitvorming op het gebied van justitie en binnenlandse zaken in de eerste pijler enigszins anders blijven. De overgehevelde gebieden van samenwerking betreffen visa, asiel, immigratie en justitiële samenwerking in civielrechtelijke aangelegenheden. De bepalingen op het gebied van politiële samenwerking en justitiële samenwerking in strafrechtelijke aangelegenheden blijven tot de derde pijler behoren, waarin de Raad van Ministers op initiatief van een lidstaat of de Commissie gemeenschappelijke standpunten, kaderbesluiten, besluiten of overeenkomsten kan vaststellen. De werkzaamheden van de Raad worden voorbereid door het Comité van permanente vertegenwoordigers (COREPER), dat bestaat uit de permanente vertegenwoordigers van de lidstaten in Brussel en hun plaatsvervangers. Dit Comité ziet ook toe op en coördineert de werkzaamheden van de comités en de groepen, die uit ambtenaren van de lidstaten bestaan en de door het COREPER en de Raad te bespreken kwesties voorbereiden. Het Politiek en Veiligheidscomité (PVC) volgt de internationale situatie op de gebieden die vallen onder het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid en draagt bij tot de beleidsbepaling, onder meer op het gebied van de mensenrechten, door op verzoek van de Raad of op eigen initiatief advies aan de Raad uit te brengen. Het ziet ook toe op de uitvoering van het overeengekomen beleid, onverminderd de bevoegdheid van het voorzitterschap en van de Commissie. Voorts speelt het PVC in crisissituaties een centrale rol bij het bepalen van de reactie van de Unie. Op het niveau van de werkgroepen in de Raad is de belangrijkste instantie die bevoegd is voor de behandeling van mensenrechtenvraagstukken in het kader van de externe betrekkingen van de EU, de Groep rechten van de mens (COHOM). Deze groep bestaat in de regel uit de hoofden van de afdelingen mensenrechten van de ministeries van Buitenlandse Zaken van de lidstaten, alsmede uit een vertegenwoordiger van de Commissie. Sinds de aanneming van de Raadsconclusies van september 2003 is het mandaat van COHOM uitgebreid met aangelegenheden uit de eerste pijler, zoals samenwerkings- en associatieovereenkomsten, waarin stelselmatig plaats moet worden ingeruimd voor interne mensenrechtenvraagstukken en samenhang tussen het interne en externe mensenrechtenbeleid moet worden nagestreefd. De geografische werkgroepen van de Raad zijn evenwel bevoegd voor specifieke gevallen van schending van de mensenrechten die zich voordoen in de respectieve regio's, en de OESO-werkgroep behandelt het mensenrechtenbeleid en de zaken in OESO- en Raad van Europa-verband. Ook zijn er enkele werkgroepen die zich bezighouden met de voorbereiding van Raadszittingen Justitie en Binnenlandse Zaken waarin de mensenrechtenproblematiek kan worden besproken, zoals de werkgroepen asiel, migratie en justitiële samenwerking in strafrechtelijke aangelegenheden. 12

14 De Commissie De Commissie wordt ten volle betrokken bij al hetgeen in het kader van het GBVB wordt ondernomen en draagt bij tot de bepaling van het beleid en de standpunten van de EU op mensenrechtengebied. Als lid van de trojka maakte zij deel uit van de externe vertegenwoordiging van de EU, bijvoorbeeld wanneer in verband met mensenrechten een dialoog wordt gevoerd met of demarches worden gedaan bij derde landen. De Commissie legt voorts, binnen haar bevoegdheid, jaarlijkse verklaringen over de mensenrechten af als waarnemer in de VN-Commissie voor de rechten van de mens (CHR) en de Derde Commissie van de Algemene Vergadering van de VN. Daarnaast is bevordering van de mensenrechten en de democratie een wezenlijk onderdeel van het beleid en de programma's van de Commissie. In dit verslag wordt meermalen geïllustreerd hoe de Commissie, met behulp van handels- en samenwerkingsakkoorden en activiteiten binnen de EU omtrent kwesties als racisme en vreemdelingenhaat of asiel en migratie, opkomt voor de mensenrechten. De ruime middelen die uit de EU-begroting - via het Europees Initiatief voor de democratie en de mensenrechten (EIDHR) en via bilaterale en regionale financiering - naar mensenrechtenprojecten gaan, vormen een ander voorbeeld van de activiteiten van de Commissie op dit terrein. Het Europees Parlement Het Europees Parlement is een krachtig voorvechter van de mensenrechten en de democratie en draagt in dit opzicht bij tot de bepaling en de uitvoering van het EU-beleid met resoluties, verslagen, missies naar derde landen en mensenrechtenmanifestaties, mondelinge en schriftelijke vragen. Er is besloten dat in het nieuwe Europees Parlement de subcomissie rechten van de mens weer zal worden ingesteld. Het Parlement hecht zijn goedkeuring aan een Jaarverslag over de mensenrechten in de wereld en het mensenrechtenbeleid van de EU. Dit jaar was de rapporteur mevrouw de Keyser (PSE/B). In het verslag en de desbetreffende resolutie - te raadplegen op internetadres - wordt nader ingegaan op mensenrechten en terrorisme, reproductieve gezondheid en de rechten van personen met een handicap. Het verslag gaat vergezeld van een toelichting met nadere details en van een overzicht van hetgeen het Europees Parlement op het gebied van mensenrechten en democratie onderneemt. Behalve dat de Commissie tijdens de discussie in de plenaire vergadering ingaat op het verslag en de resolutie, geeft zij uitvoerig een schriftelijke reactie op de voornaamste punten uit het verslag. Het Parlement neemt voorts resoluties en jaarverslagen over de grondrechten in de EU aan. Sinds 2000 is het jaarverslag gebaseerd op het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. De integrale teksten zijn te vinden op: In 2003 heeft het Parlement de Sacharovprijs voor vrijheid van meningsuiting toegekend aan het personeel en aan secretaris-generaal Kofi Annan van de VN. Toen hij de prijs in ontvangst nam, verwoordde Kofi Annan een gevoel van trots, omdat hij aldus de nagedachtenis kon eren van Sergio Vieira Di Mello en andere medewerkers van de VN die het leven hebben gelaten in de strijd voor vrede in de wereld. 13

15 Het Europese Hof van Justitie Het Europese Hof van Justitie is de rechtsprekende instelling van de EU en verzekert als zodanig de eerbiediging van het Gemeenschapsrecht bij de toepassing van de Verdragen. Gemeenschapsrecht is rechtstreeks toepasbaar in alle lidstaten. Het Hof staat er borg voor dat het Gemeenschapsrecht in heel de EU op dezelfde wijze wordt geïnterpreteerd en toegepast. Lidstaten, EU-instellingen en individuele personen kunnen aangelegenheden met betrekking tot het Gemeenschapsrecht bij het Hof aanhangig maken. Sedert het Hof in 1952 is ingesteld, hebben er circa 9000 zaken gediend. Om de stijgende werkdruk het hoofd te kunnen bieden en zaken sneller te kunnen afhandelen, is in 1989 door de Raad een Gerecht van eerste aanleg ingesteld. Het Gerecht is bevoegd kennis te nemen van rechtstreekse vorderingen, met inbegrip van zaken die door individuele personen aanhangig worden gemaakt, en die ook betrekking kunnen hebben op de rechten van de mens. De jurisprudentie van het Hof is geleidelijk tot stand gekomen; waar nodig wordt verwezen naar de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten en naar internationale verdragen inzake de bescherming van de mensenrechten waaraan lidstaten hun medewerking hebben verleend of die zij hebben ondertekend en geratificeerd. Het Hof heeft aan het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden een bijzondere betekenis toegekend als referentiepunt. De jurisprudentie van het Hof, die bindend is, bevestigt dat, waar het om het Gemeenschapsrecht gaat, de verplichting om de fundamentele rechten te eerbiedigen zowel voor de EU-instellingen als voor de lidstaten geldt. Hoewel het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap oorspronkelijk geen specifieke bepalingen betreffende de mensenrechten bevatte, heeft het Hof van Justitie steeds gesteld dat de grondrechten integraal onderdeel uitmaken van de communautaire rechtsorde, en er zodoende voor gezorgd dat bij de rechtsbedeling ten volle met de mensenrechten rekening wordt gehouden. De jurisprudentie van het Hof vindt nu zijn weerslag in artikel 6 VEU, waarin wordt bepaald dat de Unie gegrondvest is op de beginselen van vrijheid, democratie, eerbiediging van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, alsmede van de rechtsstaat 4. De Europese ombudsman De Europese ombudsman heeft als voornaamste taak gevallen te onderzoeken van vermeend wanbeheer in het optreden van de communautaire instellingen of organen, met uitzondering van het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg bij de uitoefening van hun gerechtelijke taak. Zulke gevallen worden doorgaans ter kennis van de ombudsman gebracht door Europese burgers die klachten indienen. De ombudsman is bovendien bevoegd op eigen initiatief een onderzoek in te stellen. Een aantal van deze klachten en onderzoeken houden verband met mensenrechtenkwesties, in het bijzonder vrijheid van meningsuiting en non-discriminatie. De ombudsman brengt een jaarverslag uit, waarin ook de inspanningen ten behoeve van de mensenrechten van de instellingen van de Europese Unie aan de orde komen. Het meest recente jaarverslag van de Europese ombudsman dateert van april Meer informatie over het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg is te vinden op 5 Het volledige verslag kan worden geraadpleegd op: 14

16 2.4. Integratie van de mensenrechten Integratie van de mensenrechten en de democratisering houdt in dat voor deze thema's plaats wordt ingeruimd op alle deelgebieden van de beleidsvorming en -uitvoering, ook bij de externe hulpverlening. Op diverse plaatsen in dit verslag (bv. punt over mensenrechten en economisch leven en punt over mensenrechtenclausules) wordt aangetoond hoe die integratie in de praktijk met een hele scala van instrumenten haar beslag krijgt. Op 23 februari 2004 heeft de Raad zijn goedkeuring gehecht aan het verslag van COHOM over de uitvoering van maatregelen om onder meer het integratiedoel te verwezenlijken. Deze omvatten onder meer de oprichting van een subgroep behoorlijk bestuur en mensenrechten in het kader van de samenwerkingsovereenkomst met Bangladesh, intensieve mensenrechtenscholing van Commissiepersoneel in Brussel en bij de delegaties, de brede waaier van bilaterale en multilaterale bijeenkomsten met derde landen waar Commissaris Patten de mensenrechten aan de orde stelde en het definitieve EU-modelformulier inzake mensenrechten, dat de EU-missiehoofden overal ter wereld bij hun rapportage kunnen gebruiken (het eerste verslag zal in oktober 2004 worden uitgebracht). Die rapporten moeten ervoor zorgen dat de mensenrechtendialoog met derde landen op complete informatie is gebaseerd. Het belang van de integratie van de mensenrechten in de betrekkingen met ontwikkelingslanden is herhaald in de Conclusies van de Raad van 17 november 2003 over bestuur en ontwikkeling. De EU dient per land specifieke bestuursaangelegenheden aan de orde te stellen als een praktisch concept dat betrekking heeft op de werking van politieke, administratieve, economische en sociale stelsels die stoelen op eerbiediging van de mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. De Commissie heeft de mensenrechtenscholing van haar ambtenaren in Brussel en bij de delegaties verder ontwikkeld; er zijn diverse cursussen gegeven, onder meer over kinderrechten (in samenwerking met UNICEF) en kastediscriminatie (met het International Dalit Solidarity Network). Ook over verkiezingswaarneming zijn gespecialiseerde cursussen georganiseerd. Het Europees Initiatief voor de democratie en de mensenrechten (EIDHR) is de vaste begrotingspost voor mensenrechtenprojecten (zie punt 4.1.6), maar ook langs bilaterale en regionale weg wordt royaal steun verleend. De landenstrategiedocumenten (LSD) zijn in dit verband een belangrijk middel om ervoor te zorgen dat de mensenrechten terdege aandacht krijgen. De periodieke evaluaties, waaronder de huidige tussentijdse evaluatie van een groot aantal LSD, bieden de gelegenheid om de behandeling van de mensenrechten in de LSD uit te breiden en te verfijnen. 15

17 2.5. Transparantie en dialoog met het maatschappelijk middenveld Dit verslag maakt deel uit van het algemene streven naar een intensievere dialoog met het Europees Parlement en het maatschappelijk middenveld. Initiatieven om de EU-acties inzake mensenrechten en democratie transparanter te maken zijn onder meer voorlichtingsvergaderingen, gedachtewisselingen en informele bijeenkomsten tussen het voorzitterschap, leden van het Europees Parlement en NGO's, bijvoorbeeld in verband met de Commissie voor de rechten van de mens van de Verenigde Naties. In de verslagperiode hebben de leden van COHOM meermalen met vertegenwoordigers van de voornaamste NGO's vergaderd ter voorbereiding van de 60e zitting van de Commissie voor de rechten van de mens (CHR). Het Italiaanse en het Ierse voorzitterschap hebben volgens de gangbare praktijk samen met de NGO-vertegenwoordigers van Amnesty International, Human Rights Watch en de Internationale mensenrechtenfederatie voor- en nabesprekingen over de COHOMvergaderingen gehouden. De NGO's en de academische wereld is gevraagd actief deel te nemen aan de EU-mensenrechtendialoog met China en Iran (zie 4.1.3). Daarnaast hebben de Raad en de Commissie ieder getracht hun website-informatie over de bepaling en de uitvoering van het mensenrechtenbeleid toegankelijker te maken. Dat de wil aanwezig is om de betrekkingen met het maatschappelijk middenveld te ontwikkelen en te versterken blijkt ook uit het feit dat ernaar gestreefd is het EU-discussieforum over de mensenrechten - van groot belang voor vertegenwoordigers van NGO's, Europese instellingen, regeringen en academici - doeltreffender en informatiever te maken. Het Italiaanse voorzitterschap en de Europese Commissie hebben samen het vijfde Mensenrechtenforum van de Europese Unie georganiseerd, op 10 en 11 december 2003 in Rome. Het forum had als thema de rechten van het kind en behandelde drie onderwerpen: kinderhandel seksuele uitbuiting van kinderen kinderen en gewapende conflicten. Het forum werd bijgewoond door meer dan honderd vertegenwoordigers van de Europese Commissie, het Europees Parlement, de lidstaten, het maatschappelijk middenveld, nationale mensenrechteninstellingen, internationale organisaties en de academische wereld. Daarnaast waren geassocieerde landen en een aantal derde landen vertegenwoordigd. Het forum heeft een brede waaier van specifieke aanbevelingen opgeleverd, die hun weg zullen vinden naar de beleidsmaatregelen en programma's van de EU omtrent de rechten van het kind, en met name naar de EU-richtsnoeren inzake kinderen en gewapende conflicten. Om een actieve inbreng van de NGO's bij de bepaling van de EU-richtsnoeren betreffende mensenrechtenactiviteiten te bewerkstelligen, heeft het Ierse voorzitterschap op 12 mei 2004 in Dublin een studiebijeenkomst belegd. Zij werd bijgewoond door de betrokken NGO's en door mensenrechtenactivisten uit de lidstaten; de bijeenkomst leverde waardevolle bijdragen op, die deels een plaats kregen in de definitieve versie van de richtsnoeren. 16

18 Inmiddels zijn de NGO's, behalve dat zij een belangrijke rol spelen bij de beleidsbepaling, ook essentiële partners voor de beleidsuitvoering in het kader van de EU-programma's voor externe hulp, zoals het EIDHR. 6 Ook worden door de grote NGO's de vergadering van de contactgroep mensenrechten in het Europees Parlement bijeengeroepen, waar prominente sprekers uit de EU-instellingen, de lidstaten en de NGO's mensenrechtenkwesties aan de orde stellen. 3. MENSENRECHTEN BINNEN DE EUROPESE UNIE 3.1. Thema's die van bijzonder belang zijn Mensenrechten en terrorisme De aanslagen van 11 september 2001 hebben de strijd tegen het terrorisme bovenaan de agenda van de EU gezet. Op de buitengewone zitting van 21 september 2001 heeft de Europese Raad het eerste EU-actieplan ter bestrijding van het terrorisme goedgekeurd, dat een gecoördineerde, coherente en pijleroverschrijdende aanpak moet bewerkstelligen. Bij die gelegenheid verklaarde de Europese Raad dat de wil om het terrorisme te bestrijden gepaard moet gaan met "eerbiediging van de fundamentele vrijheden die de grondslag van onze beschaving vormen". De terroristische aanslagen van 11 maart 2004 in Madrid, de grootste in de Europese geschiedenis, hebben aangetoond dat de EU dringend werk diende te maken van haar voornemen het terrorisme te bestrijden. Op 25 maart hebben alle lidstaten in het kader van de Europese Raad hun goedkeuring gehecht aan de Verklaring betreffende de bestrijding van terrorisme, waarmee het EU-actieplan van 2001 werd geactualiseerd. In de verklaring worden terroristische daden bestempeld als aanslagen tegen de waarden waarop de Unie gegrondvest is. De Unie en haar lidstaten verbinden zich ertoe alles in het werk te stellen om het terrorisme in al zijn vormen te bestrijden, in overeenstemming met de fundamentele beginselen van de Unie, de bepalingen van het Handvest van de Verenigde Naties en de verplichtingen neergelegd in Resolutie 1373 (2001) van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. 6 De Europese Commissie heeft in juli 2003 in Brussel een seminar in de trant van een forum georganiseerd om de toekomstige strategische koers en programmering van het EIDHR te bespreken. De aanbevelingen van het forum zullen in aanmerking worden genomen bij de programmering van dit initiatief voor en na Hier is ook ingegaan op de kernproblemen van de deelname van het maatschappelijk middenveld aan de beleidsbepaling en de beste manier om ervoor te zorgen dat in alle aspecten van de externe betrekkingen/hulp naar behoren rekening wordt gehouden met de mensenrechtenproblematiek (zie speeches/index.htm voor een toespraak van Commissaris Patten). Naast vertegenwoordigers van in de EU gevestigde NGO's waren ook tussen tien en twintig mensenrechtenexperts uit het maatschappelijk middenveld uit alle delen van de wereld uitgenodigd, die waardevolle informatie uit de eerste hand verschaften over aangelegenheden waarvan zij vinden dat de EU ze in het kader van haar mensenrechtenbeleid en -initiatieven zou moeten aansnijden. 17

19 In maart 2004 kwamen ook de EU-richtsnoeren voor een gemeenschappelijke aanpak tot bestrijding van het terrorisme tot stand, een intern document in verband met het EU-actieplan ter bestrijding van het terrorisme, dat de aanpak inzake terrorisme en mensenrechten beschrijft en demonstreert dat de Unie zich op een zichtbare, coherente wijze inspant om terrorisme te voorkomen en te bestrijden. Het Kaderbesluit inzake terrorismebestrijding (13 juni 2002) zorgt ervoor dat terroristische activiteiten als zodanig in de gehele Unie strafbaar worden gesteld en verplicht elke lidstaat in dat verband minimumstraffen vast te stellen. Terroristen vinden nergens in de Unie nog een veilig heenkomen, en de lidstaten werken samen om de Verklaring uit te voeren met praktische maatregelen waarmee terrorismebestrijding verder wordt opgevoerd. In de strijd tegen het terrorisme heeft de EU als hoofddoel ervoor te zorgen dat haar burgers in vrijheid, vrede en veiligheid kunnen leven. Geen enkele maatregel ter verhoging van de veiligheid mag afbreuk doen aan de individuele rechten en vrijheden noch aan de instandhouding van een open en tolerante samenleving. Eerbiediging van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden bij de vaststelling en uitvoering van antiterroristische maatregelen en beleidsbeslissingen vormt een fundamenteel beginsel voor alle acties die de EU onderneemt, en wel als volgt: De waarden waarop de Unie berust zijn vrijheid, democratie, en de eerbiediging van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden, alsmede van de rechtsstaat. Dit zijn gemeenschappelijke beginselen van de lidstaten, die van overheersende betekenis zijn in hun constitutionele traditie, en tevens beginselen van het Gemeenschapsrecht, zoals verankerd in het Verdrag van Rome van november In de preambule van het Kaderbesluit inzake terrorismebestrijding (13 juni 2002) staat het volgende te lezen: 1. De Europese Unie is gegrondvest op de universele waarden van menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid en solidariteit, eerbiediging van de rechten van de mens en van de fundamentele vrijheden; zij berust op het beginsel van de democratie en het beginsel van de rechtsstaat, welke beginselen de lidstaten gemeen hebben. 2. Terrorisme is een van de ernstigste schendingen van deze beginselen. In de verklaring van La Gomera die de Raad tijdens zijn informele zitting van 14 oktober 1995 heeft aangenomen, veroordeelt hij het terrorisme als een gevaar voor de democratie, de vrije uitoefening van de mensenrechten en de economische en sociale ontwikkeling. De nationale en internationale inspanningen op het gebied van terrorismebestrijding moeten de mensenrechten en de fundamentele vrijheden, de rechtsstaat en, indien van toepassing, het humanitair recht eerbiedigen. Er mag nooit geweld tegen burgers worden gebruikt in naam van de terrorismebestrijding. Op terrorisme mag niet worden gereageerd met het negeren van de mensenrechten, en bij de terrorismebestrijding moet de internationale wetgeving inzake de mensenrechten in acht worden genomen. De mensenrechten gelden voor iedereen, ook voor mensen die terroristische daden hebben gepleegd of die daarvan worden verdacht. 18

20 Bij alle maatregelen van de EU en haar lidstaten tegen het terrorisme, moeten zij de fundamentele rechten en vrijheden, zoals gewaarborgd in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, eerbiedigen. Geen enkel besluit van de EU kan iets veranderen aan de in artikel 6 van het VEU verankerde verplichting om de grondrechten en de fundamentele rechtsbeginselen te eerbiedigen. De EU erkent ten volle het bestaan van een lijst van rechten en vrijheden waarvan in geen geval kan worden afgeweken, in het bijzonder: het recht op leven; het verbod van onderwerping aan foltering of wrede, onmenselijke of vernederende behandeling of straf; vrijheid van denken, geweten en godsdienst; het recht niet schuldig te worden bevonden aan een strafbaar feit wegens een handeling die of verzuim dat op het desbetreffende tijdstip geen strafbaar feit vormde; het recht op erkenning als een persoon voor de wet; het verbod om mensen in slavernij of horigheid te houden; en het verbod om een persoon op te sluiten uitsluitend op grond van het feit dat hij een contractuele verplichting niet kan nakomen. De besluiten van de EU-instanties kunnen door de rechter worden getoetst, zowel op het niveau van de EU als op nationaal niveau. Het Kaderbesluit betreffende het Europees aanhoudingsbevel kan, zoals in de preambule is gesteld, niet beletten dat een lidstaat zijn grondwettelijke bepalingen betreffende het recht op een eerlijke rechtsgang toepast. Niemand mag worden verwijderd, uitgezet of uitgeleverd aan een staat waar ernstig gevaar bestaat voor onderwerping aan de doodstraf, foltering of andere onmenselijke of vernederende behandeling of straf. Slachtoffers van terrorisme verdienen bijzondere aandacht, zoals reeds bepaald is in het Kaderbesluit inzake terrorismebestrijding, dat wijst op de behoefte aan speciale beschermings- en bijstandsmaatregelen, en in de recentelijk aangenomen Richtlijn betreffende de schadeloosstelling van slachtoffers van misdrijven. De bescherming van persoonsgegevens zal ten volle worden verzekerd, conform het Verdrag van de Raad van Europa van 28 januari 1981 tot bescherming van personen met betrekking tot de geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens Racisme, vreemdelingenhaat en antisemitisme De Europese Unie zet zich krachtdadig in voor de bestrijding van alle vormen van racisme, rassendiscriminatie, vreemdelingenhaat en antisemitisme. Artikel 13 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap en artikel 29 van het Verdrag betreffende de Europese Unie verwijzen specifiek naar de bestrijding van racisme en discriminatie, en het Handvest van de grondrechten van de EU bevestigt het verbod van discriminatie op grond van geslacht, ras, kleur, etnische of sociale afkomst, genetische kenmerken, taal, godsdienst of overtuigingen, politieke of andere denkbeelden, het behoren tot een nationale minderheid, vermogen, geboorte en handicap, leeftijd of seksuele geaardheid. Na de goedkeuring van het Verdrag van Amsterdam, dat de Europese Gemeenschap nieuwe bevoegdheden heeft verleend om discriminatie te bestrijden, is een reeks maatregelen ter bestrijding van discriminatie ten uitvoer gebracht, waaronder twee richtlijnen en een zesjarig communautair actieprogramma. 19

21 Ten eerste, de Richtlijn gelijke behandeling ongeacht ras (2000/43/EG), die discriminatie op grond van ras en etnische afstamming verbiedt op het gebied van werkgelegenheid, onderwijs, sociale zekerheid en gezondheidszorg, toegang tot goederen, diensten en huisvesting; zij voorziet in een brede waaier van maatregelen. In iedere lidstaat moet een organisatie voor de bevordering van gelijke behandeling worden opgericht. De termijn voor omzetting van deze richtlijn in nationale wetgeving is op 19 juli 2003 verstreken. Ten tweede, de Richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep (2000/78/EG), die uitvoering geeft aan het beginsel van gelijke behandeling op het gebied van werkgelegenheid en opleiding, ongeacht godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd en seksuele geaardheid. Zij moest uiterlijk op 2 december 2003 in nationale wetgeving zijn omgezet. De Europese Commissie onderneemt nu gerechtelijke stappen tegen de lidstaten die verzuimd hebben de richtlijnen uit te voeren. In de tien nieuwe lidstaten moesten de beide richtlijnen op 1 mei 2004 zijn uitgevoerd. Ten derde wordt het wetgevingskader van de EU ondersteund door het communautair actieprogramma ter bestrijding van discriminatie ( , met een begroting van 100 miljoen euro), dat gericht is op verbetering van het inzicht in discriminatievraagstukken, ontwikkeling van het vermogen om discriminatie doeltreffend aan te pakken en bevordering van de waarden die aan de strijd tegen discriminatie ten grondslag liggen. Krachtens dit programma is tot dusver steun verleend aan zo'n driehonderd initiatieven die rechtstreeks van invloed zijn op de strijd tegen racisme en vreemdelingenhaat. Het programma steunt momenteel een aantal studies en activiteiten waarbij gegevens verzameld worden over discriminatiegerelateerde aangelegenheden - onder meer studies over de Roma en de uitbreiding en over antidiscriminatiebepalingen in overheidsopdrachten - alsook transnationale projecten welke een groot aantal actoren verenigen die actief zijn in de strijd tegen discriminatie. Het programma ondersteunt ongeveer vijftig transnationale partnerschappen voor de uitwisseling van ervaringen en goede praktijken in de strijd tegen discriminatie, alsook de exploitatiekosten van vier Europese overkoepelende netwerken van niet-gouvernementele organisaties die aan discriminatie blootgestelde personen vertegenwoordigen en hun belangen verdedigen (waaronder het Europees netwerk tegen racisme) en vijf kleinere Europese organisaties. De Commissie heeft ook, onder het motto Voor verscheidenheid. Tegen discriminatie, een vijfjarige voorlichtingscampagne op touw gezet om discriminatie onder de aandacht te brengen en informatie te verstrekken over de nieuwe EU-regels ter bestrijding ervan ( Op het gebied van bewustmaking is voorts in samenwerking met de Academie voor Europees Recht in Trier (Duitsland) ten behoeve van rechters en andere mensen uit de rechtspraktijk een reeks opleidingsseminars over de nieuwe wetgeving georganiseerd en heeft in mei 2004 in Limerick (Ierland) een Europese conferentie plaatsgevonden. 20

22 In verband met de groeiende ongerustheid over het antisemitisme in de EU heeft voorzitter Prodi op 19 februari 2004 een seminar op hoog niveau georganiseerd: Europa, tegen antisemitisme en voor een Unie van verscheidenheid. Tijdens het seminar spraken onder andere Romano Prodi, voorzitter van de Europese Commissie, Joschka Fischer, minister van Buitenlandse Zaken van Duitsland, Elie Wiesel, laureaat van de Nobelprijs voor de vrede in 1986, en Nathan Sharanski, minister voor de Diaspora van Israël, met vertegenwoordigers van staten, religieuze organisaties, NGO's en het grote publiek. Het seminar werd georganiseerd door het Europees Joods Congres, de Conferentie van Europese rabbijnen en de Europese Commissie. De EU blijft zich grote zorgen maken omtrent de nieuwe vormen en uitingen van antisemitisme, die naast andere symptomen van onverdraagzaamheid, zoals anti-islamitische incidenten en de diverse vormen van discriminatie die bijvoorbeeld vrouwen ondergaan, een bedreiging zijn voor de democratie. De EU heeft waardering voor de initiatieven van de OVSE ter zake - het besluit van de Ministeriële Raad van de OVSE van Maastricht over tolerantie en non-discriminatie (2 december 2003) en de Verklaring van Berlijn (april 2004) - die de veroordeling inhouden van alle uitingen van antisemitisme en alle andere gevallen van intolerantie, ophitsing, pesterij of geweld tegen personen of gemeenschappen op etnische of religieuze gronden, ongeacht waar zij zich voordoen. De EU pleit voor goedkeuring van de Verklaring van Berlijn door de Ministeriële Raad van de OVSE (Sofia 2004) en staat achter het OVSE-initiatief om in 2004 drie conferenties te houden over de vraag hoe de OVSE en de deelnemende staten zich nog meer voor verdraagzaamheid en non-discriminatie zouden kunnen inzetten. Het Europees Waarnemingscentrum voor racisme en vreemdelingenhaat (EUMC), in Wenen gevestigd, biedt extra steun. Het aldaar verrichte onderzoek is van essentieel belang voor een goed inzicht in de racismeproblematiek en voor het bepalen van een beleid en praktijken om gelijkheid te bevorderen en discriminatie te bestrijden. Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam heeft de Commissie een reeks wetgevingsvoorstellen over asiel- en immigratiebeleid ingediend 7 ; de strekking ervan is dat onderdanen van derde landen rechten en verplichtingen hebben welke te vergelijken zijn met die van de EU-burgers, waarvan de Raad er al een aantal heeft vastgelegd. In de mededeling van de Commissie van 3 juni 2003 over immigratie, integratie en werkgelegenheid 8 wordt benadrukt hoe belangrijk discriminatiebestrijding is voor de integratie van legale immigranten in Europa. De vorming van een samenleving met een maatschappelijk en cultureel klimaat waar ruimte is voor actieve participatie en interactie met de plaatselijke bevolking is een zeer belangrijke maatregel ten gunste van grotere tolerantie en waardering in de strijd tegen discriminatie. In de mededeling wordt opgeroepen tot krachtig politiek leiderschap, alsook tot een vastberaden inzet voor een meer pluralistische samenleving en tegen racisme asylum intro en.htm COM(2003) 336 def. van