E n e r g i e - M i l i e u - G e z o n d h e i d J A A R V E R S L A G

Transcriptie

1 E n e r g i e - M i l i e u - G e z o n d h e i d J A A R V E R S L A G

2 Redactie Coördinatie en eindredactie Menno Jelgersma Juliëtte van der Laan Cora Blankendaal Druk Style Design Foto s Foto John Oud NRG SCK COVRA Contactinformatie Petten, Secretariaat Westerduinweg 3 Postbus ZG Petten telefoon: fax: Arnhem, Secretariaat Utrechtseweg 310 Postbus ES Arnhem telefoon: fax: info@nrg.eu

3 Algemeen Inhoudsopgave Algemeen Expertise NRG onmisbaar voor een duurzame samenleving 4 Energie Britse kerncentrales langer in bedrijf? 0 In Service Inspection kerncentrale Borssele 2 Toename internationale activiteiten 4 NRG ondersteunt nucleaire inspectiedienst 6 ITER - De weg naar kernfusie 8 Opbranden nucleair afval 20 Kriticiteitscursus: kennisoverdracht op de werkplek 22 Reactor conversie goed te voorspellen 24 Milieu Veilige afsluiting van zoutmijn 28 Bestrijding smokkel nucleair materiaal 30 Terugneembaarheid hoogradioactief afval 32 Veilige eindberging 34 Gezondheid HFR levert hoge kwaliteit molybdeen 38 Gezonder leefmilieu in woningen 40 Ontwikkeling nieuw PET-isotoop voor patiënten 42 Algemeen Modernisering nucleaire infrastructuur 44 Personeelsbeleid 46 NRG maakt zich sterk voor kwaliteit, veiligheid en milieu 48 Kernenergie in het middelpunt van de belangstelling 50 Jaarrekening en Resulatenrekening 52 Organogram 55 Prima resultaten, ook voor niet-nucleaire toepassingen 56 3

4 Algemeen Expertise NRG onmisbaar voor een duurzame samenleving NRG is hét Nederlandse expertisecentrum op het gebied van de veilige toepassing van nucleaire technologie. NRG richt zich op onderzoek, producten procesontwikkeling en advisering van overheid en bedrijfsleven. Ook is NRG de grootste producent van radionucliden voor medische, industriële en wetenschappelijke toepassingen in Europa. NRG heeft de ambitie bij te dragen aan de verduurzaming van nucleaire technologie. Het broeikaseffect - kernenergie als onderdeel van de oplossing De Nederlandse overheid heeft de randvoorwaarden gedefinieerd voor de uitbreiding van kernenergie in Nederland. Hiermee lijkt een einde te zijn gekomen aan de politiek van uitfasering van de kernenergie. Deze ontwikkeling past in de herbezinning op de rol van kernenergie die wereldwijd gaande is. De argumenten voor deze koersverandering zijn: het veilig stellen van de voorzieningszekerheid, een concurrerende en stabiele elektriciteitsprijs en het terugdringen van het broeikaseffect. Toename nationale en internationale rol van NRG Zowel de overheid als het bedrijfsleven doen steeds vaker een beroep op de expertise van NRG als nucleair expertisecentrum. NRG zal in deze positie een onmisbare rol vervullen bij de voorbereidingen en de realisatie van de uitbreiding van het nucleaire vermogen. Eén van de grote opdrachten voor Groeiende rol NRG Het is in 2006 steeds duidelijker geworden dat de energievoorziening aan een herziening toe is. De belangrijkste redenen daarvoor zijn dat de grootste olie- en gasvoorraden in politiek instabiele gebieden zijn te vinden en dat het broeikaseffect mondiaal zal leiden tot onacceptabele effecten. De eerder geconstateerde positieve kentering in het maatschappelijk denken over nucleaire technologie maakte dat NRG zich meer dan in voorgaande jaren marktgericht opstelde en haar expertise in de praktijk bracht. Dit blijkt uit het groeiende aantal opdrachten dat NRG in Nederland, maar vooral ook in het buitenland verwierf. Voorbeelden hiervan zijn ondermeer de grote betrokkenheid van NRG bij de modernisering en het onderhoud van de kerncentrale Borssele, en de bijdrage die NRG gaat leveren aan de bouw van de nieuwe kernenergiecentrale in Finland. Naast de ontplooiing van commerciële activiteiten, vinden we het positief te constateren dat NRG zich onvermoeibaar blijft inzetten voor energiegerelateerd langetermijnonderzoek zoals onderzoek naar de transmutatie van langlevend radioactief afval en materialenonderzoek voor de ontwikkeling van ITER, de experimentele kernfusiecentrale in Cadarache (Frankrijk). Internationaal gooide NRG in mei 2006 hoge ogen met de voltooiing van de conversie van de hoge flux reactor van proliferatiegevoelig hoogverrijkt uranium naar laagverrijkt uranium. De inpassing van laagverrijkte splijtstofelementen in de HFRkern is vanaf oktober 2005 stapsgewijs uitgevoerd. Daarmee heeft NRG met glans de uitdaging doorstaan van een uiterst ingewikkeld conversieproces. 4

5 Algemeen Met de conversie en de nieuwe vergunning kan de HFR als Europese onderzoeksreactor de komende jaren blijven bijdragen aan de ontwikkeling van de nucleaire technologie en aan de productie van radionucliden voor medische toepassingen. Om deze positie ook organisatorisch te verankeren zijn de eerste stappen genomen tot de vorming van een HFR Joint Undertaking. We hebben er alle vertrouwen in dat dit met succes in 2007 zal worden afgerond. Op 1 december heeft ECN het belang overgenomen van dertig procent dat KEMA Nucleair in NRG had. Als gevolg hiervan komt er ook een einde aan de goede samenwerking die wij als vennoten van NRG in de afgelopen jaren onderhielden. Aansluitend zijn de directies van NRG en ECN besprekingen begonnen over een nieuwe structuur tussen beide bedrijven. De nieuwe organisatiestructuur zal in 2007 vorm krijgen. We spreken onze waardering uit voor de directie en alle medewerkers van NRG voor de geleverde prestatie in 2006, die ons het solide vertrouwen geeft voor de continuering van de succesvolle bedrijfsvoering. Ton Hoff directie voorzitter ECN Pier Nabuurs chief executive officer KEMA NRG in 2006 betrof de In Service Inspection van de kerncentrale Borssele. Na een noodzakelijke voorbereiding van maanden werd met de succesvolle uitvoering die van eind oktober tot half november duurde, de spreekwoordelijke kroon op het werk gezet. De opdracht rondde NRG binnen de gestelde planning af, tot grote tevredenheid van de opdrachtgever en de nucleaire inspectiediensten. Maar ook het internationale netwerk dat NRG de afgelopen jaren heeft opgebouwd staat borg voor de kwaliteit van dienstverlening. In 2006 ging NRG een contract aan met de Frans/Duitse combinatie Areva, voor de bouw van de EPR (European pressurized reactor) in Finland. Een andere opvallende internationale betrokkenheid betrof de opdrachten die NRG verwierf in Slovenië en België met het inzetten van de NRG-computercode Rosa, een optimalisatiecode voor het herladen van splijtstof in een reactorkern. Verder selecteerde British Energy Generation Ltd (BE) NRG als partner voor het verouderingsonderzoek. BE wil weten wat er nodig is om hun kerncentrales langer dan aanvankelijk gepland, veilig in bedrijf te houden. BE heeft gekozen voor NRG vanwege haar expertise op het gebied van grafiet en de mogelijkheid om met de hoge flux reactor (HFR) grafietmonsters een versnelde veroudering te laten ondergaan. Ook op het gebied van milieu en gezondheid was NRG actief. NRG deed in internationaal verband onderzoek naar de veilige eindberging van langlevend radioactief afval en heeft in samenwerking met het Letse bedrijf SIA Estonian, Latvian & Lithuanian Environment een project uitgevoerd om de bestrijding te verbeteren van illicit trafficking, de smokkel van splijtstoffen en andere radioactieve stoffen van en naar Letland. Op het gebied van gezondheid is in de laatste reactorcyclus van de HFR een recordproductie bereikt van molybdeen-99, de radionuclide die binnen de hedendaagse nucleaire medische diagnostiek van het grootste belang is. 5

6 Algemeen Nucleaire infrastructuur De HFR vervult een mondiale rol met het onderzoek aan materialen en splijtstof. Daarnaast is de onderzoeksreactor onmisbaar voor de productie van radionucliden voor industriële en medische toepassingen. In 2006 is de reactor geheel geconverteerd van het gebruik van hoogverrijkt uranium naar laagverrijkt uranium. NRG draagt daarmee bij aan het terugdringen van het gebruik van proliferatiegevoelig materiaal. De internationale belangstelling voor het gebruik van de HFR neemt sterk toe, zowel voor onderzoek, als voor de productie van medische radionucliden en halfgeleidermateriaal. Om op de toenemende belangstelling in te spelen, heeft de Europese Commissie als eigenaar van de HFR, in overleg met de Nederlandse overheid, besloten om de financiering van het wetenschappelijk gebruik van de reactor onder te brengen in een European Joint Undertaking. Om in de verdere toekomst na 2015 invulling te kunnen geven aan de bestralingsbehoefte, werkt NRG aan Pallas, de beoogde opvolger van de HFR. Verder is er gestart met de bouw van een nieuw modern radiologisch laboratorium om de nucleaire infrastructuur verder te vernieuwen. Verzelfstandiging Op 1 december heeft KEMA haar aandelen in NRG overgedragen aan ECN. Hiermee is een belangrijke stap gezet naar een nieuwe organisatiestructuur met NRG en ECN als zelfstandige stichtingen onder een gemeenschappelijke holding. De nieuwe structuur doet Energie is een belangrijk onderdeel van duurzaamheid NRG is actief op het gebied van de gezondheidszorg met de productie van grondstoffen voor nucleaire geneesmiddelen. NRG draagt bij aan de toekomstige duurzame energiehuishouding met onderzoek naar recycling van innovatieve reactorbrandstof en radioactief afval. Verder verricht NRG onderzoek naar de veiligheid van kerncentrales en materialen voor kernfusiereactoren. Als je praat over de toekomstige duurzame energiehuishouding dienen alle opties op tafel te komen. Naast de hernieuwbare bronnen zoals zon en wind, zullen fossiele brandstoffen en kernenergie een rol blijven spelen. Ik kan het mijn kinderen en kindskinderen niet aandoen, om ook maar één van deze opties, en dus ook de ontwikkeling van nucleaire energie te laten liggen. Kerncentrales zijn een stuk veiliger dan voorheen, stoten geen kooldioxide uit en hebben een grote leveringszekerheid. Dat zijn de redenen waardoor de belangstelling voor kernenergie wereldwijd groeit, waarbij uiteraard de veilige toepassing ervan en de non-proliferatie absolute randvoorwaarden zijn. Ik zie de toekomst van de wereldenergievoorziening positief tegemoet. Landen als China en India ontwikkelen zich snel. Het duurzame denken, dat in de westerse wereld steeds meer terrein wint, geeft deze landen een ander vertrekpunt. We zullen in ieder geval beter moeten omgaan met onze energie. Dat betekent het efficiënter gebruik maken van energie, een andere leefstijl aannemen, maar ook het nemen van meer verantwoordelijkheid. Onderzoek en ontwikkeling zijn daarbij onmisbaar. Ruud Lubbers voorzitter van de Raad van Toezicht ECN 6

7 recht aan zowel de synergie tussen NRG en ECN als de eigen identiteit van beide organisaties. Resultaten In dit jaarverslag is een selectie van projecten opgenomen om een indruk te geven van de werkzaamheden van NRG. Het jaar 2006 was een succesvol jaar. De onderzoeksresultaten, de dienstverlening aan onze relaties en de productie van medische radionucliden leverden een belangrijke bijdrage aan de veilige toepassing van nucleaire technologie voor energie, milieu en gezondheid. Het NRGresultaat bedroeg ondanks extra dotaties aan de pensioensvoorziening ruim 1,2 miljoen euro. De medewerkers van NRG verdienen een groot compliment voor hun inzet en de bereikte resultaten waarmee NRG haar nationale en internationale positie verder heeft versterkt. ir. André Versteegh: Nucleaire expertise is onmisbaar voor een duurzame energievoorziening. dr. Rob Stol: Als hét Nederlandse expertisecentrum ontwikkelt NRG kennis, producten en processen voor veilige toepassingen van nucleaire technologie voor energie, milieu en gezondheid. André Versteegh Directeur Rob Stol Algemeen directeur 7

8 Door de renaissance van kernenergie groeit de vraag naar onze expertise. Victor Wichers productgroepmanager Plant Performance & Technology Britse kerncentrales langer in bedrijf? In Service Inspection kerncentrale Borssele Toename internationale activiteiten NRG ondersteunt nucleaire inspectiedienst ITER De weg naar kernfusie Opbranden nucleair afval Kriticiteitscursus: kennisoverdracht op de werkplek Reactor conversie goed te voorspellen 8

9 9

10 Energie Britse kerncentrales langer in bedrijf? British Energy Generation Ltd selecteerde in het voorjaar van 2006 NRG als hun partner voor het levensduurverlengingsproject. British Energy is met een levering van twintig procent van de totale elektriciteitsvoorziening, één van de grootste stroomleveranciers in Groot-Brittannië met veertien Advanced Gas-cooled Reactors (AGR) en één drukwaterreactor (PWR). De AGR s zijn gebouwd in de periode tussen 1976 en 1988 en bereiken hun einde technische levensduur in de tweede decade van deze eeuw, te beginnen met de oudste centrale in British Energy wil deze centrales tot 2016 of liever nog tot 2021 in bedrijf houden, en analyseert daartoe de financiële consequenties en de veiligheid van vele tientallen extra reactorbedrijfsjaren, en de levering van zeer veel extra vermogen. Een AGR-kern bestaat uit een gekoppelde dr.ir. Arjan Vreeling, NRG materials: British Energy was niet op zoek naar een bestraler, maar naar een probleemoplosser. Het one stop shop principe dat wij konden bieden, bleek van strategisch belang. 10

11 stapeling van een paar duizend grafietblokken als moderator. In de blokken zijn boorgaten opgenomen als brandstofkanaal en kanalen voor de koeling van de kern met koolstofdioxide (CO 2 ). In de reactoren staat het grafiet bloot aan hoge doses neutronenstraling, waardoor de eigenschappen van het grafiet veranderen. De dichtheid van het grafiet neemt enigszins af door radiolytische oxidatie, die het gevolg is van de gelijktijdige CO 2 -koeling en gammastraling, Aanvankelijk krimpt het materiaal. Vervolgens wordt het stijver, geleidt de warmte minder goed en verandert de uitzettingsco- ëfficiënt. Hierdoor bouwt zich inwendige spanning op, en dat beïnvloedt de mechanische belastbaarheid van het grafiet. De vraag ontstond hoe lang de AGR s na hun huidige technische levensduur nog veilig in bedrijf kunnen blijven. British Energy is daarom een bestralingsprogramma gestart voor het verkrijgen van grafietkarakteristieken op termijn. Deze dienen als onderbouwing van een AGRlevensduurverlengingsplan. Het programma vereist de preparatie van grafietmonsters afkomstig uit bestaande AGR-kernen, die vervolgens een versnelde veroudering moeten ondergaan in een Materials Test Reactor, zoals de HFR. Hierna volgen uitgebreide fysische en mechanische testen. NRG werd tot preferred supplier voor dit project gekozen. NRG heeft inmiddels nieuwe testapparatuur ontworpen en opgesteld in de Hot Cell Laboratories. Hieronder vallen snij- en booropstellingen en meetinstrumenten voor het vaststellen van fysische en mechanische eigenschappen van het grafiet. Het project loopt tot AGR-kern 11

12 Energie In Service Inspection kerncentrale Borssele De jaarlijkse reactorstop in de kerncentrale Borssele duurde in 2006 langer dan normaal, vanwege de vervanging van een turbine. Om van die lange stop optimaal gebruik te maken, zijn diverse onderzoeken uit het lopende In Service Inspection intervalprogramma in 2006 uitgevoerd. Dit leidde tot een grote opdracht voor de NRGinspectieafdeling. Tijdens de stop onderzocht NRG verschillende lassen van het primaire circuit, te weten elf stuks van de hoofdkoelmiddelleiding, vier van een hoofdkoelmiddelpomp en vier lassen bij de stoomgeneratoren. Parallel hieraan voerden NRG-medewerkers een oppervlakteonderzoek uit aan deze lassen en onderzochten zij de moeren en de tapeinden van een hoofdkoelmiddelpomp. Drs. Ruud Schiffer, NRG inspections: Het is elke keer weer een uitdaging om na een voorbereidingstijd die maanden in beslag neemt, de klus in een paar weken te klaren. 12

13 Energie In december 2005 was hieroe al een begin gemaakt met het ontwerp van de testblokken en werden de tasters geselecteerd. Een testblok is in principe qua materiaal en geometrie gelijk aan de te inspecteren component. Deze blokken zijn noodzakelijk voor het kwalificeren van de inspecties volgens de ENIQ ( European Network for Inspection Qualifications) regels. Tijdens deze eerste periode zijn alle scanners ontworpen en werden de benodigde documenten in orde gemaakt. Vervolgens zijn alle onderdelen in een container naar Borssele vervoerd waarna de NRG ers aan de slag konden gaan. Met de uitvoering van het werk ter plaatse dat van eind oktober tot half november duurde, werd na een lange voorbereiding de spreekwoordelijke kroon op het werk gezet. De opdracht is binnen de gestelde planning afgerond, tot grote tevredenheid van de opdrachtgever en de nucleaire inspectiediensten. Na het afronden van de werkzaamheden complimenteerde de opdrachtgever de inspectiedienst van NRG met nadruk, omdat het team erin was geslaagd om ruim beneden de stralingsdosis te blijven die was voorzien. 13

14 Energie Toename internationale activiteiten NRG was in 2006 meer dan in voorgaande jaren actief in het buitenland. De toename is het resultaat van een aantrekkende nucleaire markt door de hernieuwde aandacht voor kernenergie en de reactie van NRG hierop om met een pragmatische aanpak aansluiting bij die trend te zoeken. Een van de opdrachten betrof het contract dat NRG aanging met de Franse/Duitse combinatie Areva om actief bij te dragen aan de bouw van de EPR (European pressurized reactor) in Finland. NRG neemt daarbij deel aan safety engineering. Het project neemt minimaal vijf jaar in beslag waarbij aanvankelijk enkele NRG-ers bij Areva in Erlangen (D) aan de slag gaan om kennis te nemen van de work flow binnen het concern en om zich de vereiste procedures eigen te maken. In 2008 zullen zij bij NRG fungeren als first point of contact om meer mensen te werven voor het project. Dr. Victor Wichers, NRG plant performance & technology: Door de renaissance van kernenergie breekt de markt open. Daardoor krijgen wij meer kansen want wij bieden oplossingen, en dat ziet de industrie. 14

15 Artist impression EPR in Olkiluoto, Finland Een tweede activiteit uit het afgelopen jaar die in het oog sprong en een doorbraak in de Europese markt betrof, waren de opdrachten die NRG verwierf in Slovenië en België met het inzetten van de NRG-computercode Rosa. Bij toepassing ervan zijn energiebedrijven in staat beladingspatronen van kernreactoren te optimaliseren. Ook is NRG een contract aangegaan met Paks Utility in Hongarije, een complex met vier kernreactoren van duizend megawatt. Dit betreft een high tech project waarbij NRG-medewerkers met behulp van verspaning door vonkerosie een oude besmette splijtstofcontainer in een bassin ontmantelen. Een vierde internationale betrokkenheid van NRG betreft de reeds lang bestaande relatie in het PBMR (Pebble Bed Modular Reactor)-project. NRG-onderzoekers richten zich daarbij onder andere op het stoftransport in een PBMR. Dit type reactor gebruikt geen uranium in staven maar uraniumkorreltjes die zijn ingebed in tennisbalgrote grafietballen. Door onderlinge wrijving komt radioactief grafietstof vrij in de reactorkern. Vanwege het innovatieve ontwerp zijn nog geen rekenmodellen voorhanden, die het stoftransport simuleren. Bij NRG wordt gewerkt met de door NRG ontwikkelde codes Spectra en Visor om de stofproblematiek te modelleren en te visualiseren. Aantoonbare beheersing van de stofstromen is noodzakelijk voor de vergunningverlening en bouw van de PBMR in Zuid-Afrika. 15

16 Energie NRG ondersteunt nucleaire inspectiedienst De Kernfysische Dienst (KFD) van VROM- Inspectie houdt toezicht op de nucleaire installaties in Nederland zoals de kerncentrale Borssele. Een belangrijk doel daarbij is om de veiligheid van de centrale voortdurend te verbeteren. Daartoe is het nodig om op de hoogte te blijven van de internationale ontwikkelingen op het gebied van de nucleaire veiligheid. Als Technical Support Organisation ondersteunt NRG de KFD hierbij op diverse manieren. NRG heeft in het afgelopen jaar in opdracht van de KFD deelgenomen aan verscheidene internationale projecten van de OECD (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) over de distributie van stoom, waterstof en radioactief jodium in de veiligheidsomhulling van een kerncentrale. Bij een hypothetisch zeer ernstig ongeval waarbij radioactiviteit vrijkomt, is radioactief jodium in de eerste uren van het ongeval het meest bepalend voor de stralingsbelasting. Het is daarom van belang het gedrag van jodium goed te Ir. Michiel Houkema, NRG - computional fluid dynamics: Als Technical Support Organisation is NRG uitstekend in staat om de KFD te ondersteunen. 16

17 Energie kennen om accurate voorspellingen te doen over de gevolgen van een dergelijk ongeval, voor het bedenken van aanvullende voorzorgsmaatregelen en het effect van de te nemen maatregelen. Daartoe worden in het buitenland gezamenlijk experimenten uitgevoerd om veiligheidsberekeningen te kunnen toetsen. NRG zal in 2007 mogelijk wederom een technisch inhoudelijke bijdrage leveren, die zal bestaan uit het berekenen van het jodiumgedrag met behulp van speciale computerprogramma s. Het vergelijken van rekenresultaten met meetresultaten uit experimentele faciliteiten staat daarbij centraal om de voorspellende waarde van de berekeningen te toetsen en mogelijk te verbeteren. van mogelijke ongevallen en de invloed van te nemen maatregelen. NRG ontwikkelt daarom een zogeheten desktop simulator. Dit is een computerprogramma waarmee de gebruiker het verloop van een ongeval kan simuleren. De KFD gaat dit programma inzetten voor de opleiding en training van zijn medewerkers. Ook binnen de Nederlandse grenzen ondersteunt NRG de KFD. Om het nationale plan voor kernongevallenbestrijding te optimaliseren, dienen inspecteurs zo veel mogelijk inzicht te hebben in het verloop 17

18 Energie ITER De weg naar kernfusie In 2006 zijn belangrijke mijlpalen bereikt bij de ontwikkeling van fusie-energie. Nadat Cadarache in Zuid-Frankrijk in 2005 was geselecteerd als bouwlocatie, is in november 2006 overeenstemming bereikt over de feitelijke bouw van de experimentele kernfusiereactor ITER (ITER is Latijn voor de weg ). Het doel van deze ambitieuze onderneming is het aantonen van de technische haalbaarheid van het opwekken van elektriciteit uit kernfusie. Gedurende enkele jaren werkten alleen de EU, Japan en Rusland aan het ITERproject. Inmiddels hebben de VS zich weer aangesloten en doen nu ook China, Zuid-Korea en India mee. Dit betekent dat zeventig procent van de wereld toegang heeft tot de ontwikkeling van fusie-energie voor vreedzame doeleinden. De Europese Unie treedt op als gastheer, met de krachtige ondersteuning vanuit Frankrijk en de andere lidstaten. De bouwkosten voor ITER zijn geraamd op vijf miljard euro, Ir. Jaap van der Laan, NRG materials: Met het ITER-bouwbesluit is een geweldige mijlpaal bereikt: de grote stap van fusiefysica en technologie naar fusiereactortechnologie. Bij uitstek het werkgebied van NRG. 18

19 Energie met nog eens vijf miljard voor twintig jaar bedrijfsvoering. Tegelijk met het ITERverdrag hebben Japan en Europa besloten om samen te werken bij een bredere aanpak van zowel de fysische als technologische ontwikkelingen. Vertegenwoordigers van de deelnemende landen aan het ITER-project ondertekenden de overeenkomst afgelopen november in Parijs. Dit resulteert in een operationele International Organisation vanaf medio Het eerste plasma wordt in 2018 verwacht. Het NRG-onderzoek is belangrijk voor de technologische basis van ITER. NRG is met inzet van de hoge flux reactor (HFR) actief betrokken bij de ontwikkeling, het testen en de kwalificatie van materialen en componenten voor ITER. Een nieuwe testfaciliteit voor eerste wandmodules wordt nu gemaakt. Deze geeft een getrouwe simulatie van de thermische vermoeiing van componenten in combinatie met neutronenbestraling. Diverse innovatieve oplossingen voor fusievatmateriaal en fabricageroutes van componenten zal NRG in de HFR testen. Meer dan tien verschillende partners binnen het Europese project ExtreMat (New materials for extreme environments) zullen NRG daartoe van monsters voorzien. NRG versterkt met haar kennis over ITER en de belastingen die in een fusiereactor optreden, ook de positie van de industrie en het midden- en kleinbedrijf bij het verkrijgen van ITER-toeleveringsopdrachten. Daartoe is met het FOM instituut voor plasmafysica en TNO het nationale ITER-NL consortium gevormd. 19

20 Energie Opbranden nucleair afval NRG is in 2006 een project gestart om samen met Europese partners op metaal gebaseerde splijtstoffen te vervaardigen die zijn voorzien van plutonium. Het project beoogt op korte termijn een bijdrage te leveren aan de oplossing van het probleem van het radioactieve afval, en meer in het bijzonder de aanwezigheid daarin van langlevende isotopen zoals plutonium en americium. Alom wordt het transmuteren of opbranden en het daarmee benutten van de langlevende componenten gezien als een optie die wezenlijk kan bijdragen aan de oplossing van het afvalprobleem. Om dit concept te ontwikkelen zijn er wereldwijd onderzoeksprogramma s gestart, die zich richten op het ontwerp van nieuwe reactoren voor transmutatie en splijtstof. Dergelijke programma s hebben voornamelijk een Dr. Geert-Jan de Haas, NRG - chemie: Met de deelname aan dit internationale project draagt NRG wezenlijk bij aan een oplossing van het afvalprobleem. 20

21 langetermijnperspectief. Tegelijkertijd is er het besef dat het belangrijk is om ook te werken aan een oplossing die dichterbij in de toekomst ligt. Het project voorziet daarin en wil nadrukkelijk de rol onderzoeken, die de huidige lichtwaterreactoren daarbij kunnen spelen. Het project betreft onder andere de bestraling van een aantal experimentele splijtstoffen in een onderzoeksreactor onder vergelijkbare condities. Eerdere studies richtten zich op keramische splijtstoffen. Het bijzondere van dit bestralingsexperiment is dat de splijtstof een metallische matrix heeft. Metalen hebben een veel betere warmtegeleiding dan keramische materialen en bezitten bovendien gunstigere mechanische eigenschappen. Hierdoor blijft de temperatuur van de brandstof laag en dat komt de veiligheid ten goede. Voor de nieuwe splijtstoffen maakt NRG gebruik van verarmd molybdeen, dat door zijn gunstige neutronenfysische eigenschappen bijzonder geschikt is om als dragermateriaal van het plutonium te dienen. De afgelopen vier jaar is er al uitgebreid geëxperimenteerd met dit materiaal. Urenco in Almelo is erin geslaagd dergelijk molybdeen te produceren. 21

22 Energie Kriticiteitscursus: kennisoverdracht op de werkplek Het omgaan met splijtstof is omgeven door een groot aantal regels en richtlijnen. Om optimale veiligheid te garanderen, dient iedereen die met splijtstof te maken heeft kennis te hebben van deze regels, maar ook van de onderliggende basisbegrippen. Hierbij valt te denken aan: kriticiteit en stralingsafscherming. Een reactor of een verzameling splijtstofstaven in opslag is kritiek als er per tijdseenheid evenveel neutronen worden gegenereerd als er door absorptie en weglekken, verloren gaan. De kritieke toestand is een normale bedrijfstoestand van een reactor. Bij stralingsafscherming ligt de nadruk op het zo laag mogelijk houden van de stralingsdosis op de omgeving. Alleen een specialistisch bedrijf dat zich kan verplaatsen in de specifieke situatie van de klant én voldoende kennis in huis heeft, is in staat deze kennis van basisbegrippen te leveren. In Nederland is NRG voor deze kennisoverdracht de aangewezen partij. Urenco 1 Nederland uit Almelo heeft dan ook met NRG een overeenkomst gesloten om gedurende een periode van drie jaar, vanaf 2005 tot en met 2007, een aantal cursussen te verzorgen voor personeel uit Dr. Alfred Hogenbirk, NRG - fysica: Een kriticiteitsexpert moet uitgaan van onvoorziene, maar mogelijke situaties. Hij moet out of the box kunnen denken. 22

23 Energie 1 De Urenco groep heeft uranium verrijkingsfabrieken in Nederland (Almelo), Duitsland en Engeland en voorziet kerncentrales in meer dan vijftien landen wereldwijd van licht verrijkt uranium. Urenco Nederland produceert ook stabiele isotopen, onder meer voor medische en industriële toepassingen en is betrokken bij de ontwikkeling en productie van producten voor de luchten ruimtevaart. alle geledingen binnen Urenco. Het onderwerp van deze cursussen is kriticiteit in de breedste zin van het woord. Bij de behandeling van de basistheorie gaat de cursusleider in op de onderliggende fysische processen, terwijl hij ook direct het verband met de dagelijkse praktijk legt. Natuurlijk is er ook de nodige aandacht voor Nederlandse en internationale richtlijnen. Ook de mogelijkheid om computersimulaties uit te voeren voor praktijksituaties komt aan bod. Van groot belang is daarbij de behandeling van voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van de cursisten. Met deze benadering krijgen de behandelde begrippen handen en voeten. De handson experience van de NRG-docenten, die 2 Onze maatschappij produceert miljoenen kubieke meters afval per jaar. Dat is onder meer huishoudelijk afval, chemisch afval, bouwafval maar ook een relatief kleine hoeveelheid radioactief afval. Radioactief afval mag niet in het milieu terechtkomen. Het is daarom belangrijk om het te verzamelen, verwerken en op te slaan. De Covra (Centrale opslag voor radioactief afval) in Borssele is de aangewezen centrale opslagfaciliteit in Nederland voor radioactief afval. direct te maken hebben met de nucleaire faciliteiten op het NRG-terrein, is hierbij essentieel. Naast de lopende afspraken met Urenco, zal NRG in het komende jaar ook een kriticiteitscursus voor personeel van de Covra 2 in Borssele verzorgen.

24 Energie Reactor conversie goed te voorspellen In het voorjaar van 2006 is het conversieproces van hoogverrijkte splijtstof of HEU (high-enriched uranium) naar laagverrijkte splijtstof of LEU (low-enriched uranium) voor de HFR succesvol afgerond. Bij de conversie stond de vraag centraal of de bestralingscondities op hetzelfde hoge niveau konden blijven. De inpassing van laagverrijkte splijtstofelementen in de HFR-kern is vanaf oktober 2005 stapsgewijs uitgevoerd. De geleidelijke overgang, met een toenemend aantal LEU-elementen en regelstaven en een afnemend aantal HEU-varianten, was vereist om te voldoen aan strikte veiligheidseisen en om goed te kunnen inspelen op mogelijke veranderingen van de bestralingscondities. Voordat echter begonnen kon worden met de conversie zijn studies uitgevoerd met reactorfysische 3D-rekenprogramma s. Optimalisatie van de moderne LEU-splijtstofelementen, een aangepast patroon van splijtstofwisseling en verlenging van de cyclusduur met drie dagen, ter compensatie Dick Ketema, NRG - monitoring: Met glans is de uitdaging van een uiterst ingewikkeld conversieproces doorstaan, mede door een uitgekiende strategie om een gelijkwaardig productieniveau te behouden. 24

25 Energie Bovenaanzicht laagverrijkt splijtstofelement (LEU) van de lagere verrijkingsgraad, waren bij de analyses belangrijke onderwerpen. Bij de ontwikkeling van geavanceerde rekenmodellen die de conversie kunnen simuleren, zijn validatie en toetsing van modeluitkomsten op basis van experimentele en ervaringsgegevens belangrijk. Wanneer modellen en praktijk binnen bepaalde grenzen van betrouwbaarheid voldoende overeenstemming hebben, is er sprake van een valide modellering. In aanloop naar de conversie, zijn methoden en modellen onder HEU-omstandigheden gevalideerd door directe vergelijking van rekenresultaten met beschikbare meetinformatie. Dat gaf een groot vertrouwen in de kwaliteit en toepasbaarheid van modellen en rekenmethoden. gedaan. De resultaten hiervan waren zeer bevredigend met slechts kleine verschillen van vijf tot acht procent tussen reken- en meetwaarden. In het eerste halfjaar van 2007 staan nog meer gedetailleerde metingen gepland. De mogelijke effecten op diverse nucleaire parameters van de HFR bij de gecombineerde HEU/LEU-overgangskernen en de volledige LEU-configuratie maakten het op de voet volgen van de conversie door middel van actuele metingen noodzakelijk. Daartoe zijn voor, tijdens en na het conversieproces halverwege alle opeenvolgende HFR-cycli metingen en bijbehorende validatiestudies Reactorkern Hoge Flux Reactor 25

26 Onderzoek naar maatschappelijk aanvaardbare oplossing voor radioactief afval is van cruciaal belang voor de acceptatie van kernenergie. René Huiskamp productgroepmanager Radiation & Environment Veilige afsluiting van zoutmijn Bestrijding smokkel nucleair materiaal Terugneembaarheid hoogradioactief afval Veilige eindberging 26

27 27

28 Milieu Veilige afsluiting van zoutmijn In 2002 vormde NRG met het Zwitserse Colenco Power Engineering AG en GRS (Gesellschaft für Anlagen- und Reaktorsicherheit) uit Duitsland een consortium. Dit consortium, gecoördineerd door NRG, verwierf de opdracht om GSF (Forschungszentrum für Umwelt und Gesundheit) te ondersteunen bij de voorbereiding van de sluiting van de Assemijn, een oude zoutmijn circa vijfentwintig kilometer ten zuidoosten van Braunschweig in Duitsland, waarin radioactief afval ligt. De opdracht betrof het uitvoeren van de voor het veiligheidsrapport benodigde risicoanalyses. Deze analyses toonden aan dat de effectieve jaardosis in de omgeving van de Assemijn laag genoeg zal blijven om aan de door de Duitse regelgeving gestelde criteria te voldoen. In januari 2007 heeft GSF op basis van het veiligheidsrapport vergunning voor Ir. Arjen Poley, NRG - decommissioning & waste: De risicoanalyses van het in de Assemijn opgeborgen radioactief afval zijn voor NRG een uitgelezen kans om de over vele jaren opgebouwde kennis in de praktijk te brengen. 28

29 Milieu Zoutkristallen uit Assemijn de sluiting van de Assemijn aangevraagd. De komende jaren zal het consortium GSF verder ondersteunen bij het beantwoorden van vragen van de vergunningsverlener. Al zo n 30 jaar doet NRG voorheen als deel van ECN onderzoek naar de veilige berging van radioactief afval in de diepe ondergrond. Veel van het experimentele onderzoek naar de geschiktheid van steenzout als opslagmedium voerde NRG uit in de Assemijn, een mijn die wordt beheerd door GSF. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw zijn in die mijn vaten met voornamelijk laagradioactief afval opgeborgen. Dit afval kan niet meer worden verwijderd. Aan het eind van de tachtiger jaren ontdekte men tijdens de voorbereidende maatregelen voor de sluiting van de mijn dat er grondwater de mijn in lekte. NRG was goed bekend met de Assemijn en had veel ervaring opgebouwd met het modelleren van de effecten van het indringen van grondwater in een opbergfaciliteit met radioactief afval. Dat is de reden waarom GSF bij een eerdere opdracht aan het eind van de jaren negentig NRG verzocht om de mogelijke gevolgen van het in de mijn binnendringende grondwater te analyseren. Dat onderzoek leidde tot de conclusie dat het snel vullen van de mijn met pekel, in termen van radiologische gevolgen, het gunstigste scenario was. Dat resultaat vormt de basis van het huidige sluitingsconcept voor de Assemijn. 29

30 Milieu Bestrijding smokkel nucleair materiaal De overheid in Letland heeft zich in het kader van de IAEA Convention verplicht, zorg te dragen voor een adequate bestrijding van het zogenaamde illicit trafficking, de smokkel van splijtstoffen en andere radioactieve stoffen van en naar Letland. NRG heeft in samenwerking met het Letse bedrijf SIA Estonian, Latvian & Lithuanian Environment (ELLE) een praktijkoefening uitgevoerd om de bestrijding van illicit trafficking te verbeteren. De oefening vond plaats bij een douanepost aan de Litouws-Letse grens. Hierbij reed een bestelbus met een echte cesium-137 bron en splijtstof in de vorm van een container van verarmd uranium vanuit Litouwen de grens over. Het alarm ging af waarbij NRG-waarnemers controleerden of de juiste vastgelegde procedures werden gevolgd, inclusief het aanrijden van een meetbus van- Dr. Jan van Hienen, NRG - decommissioning & waste: Om een internationaal project te laten slagen, is het essentieel om je in de situatie ter plaatse in te leven. NRG-medewerkers kunnen dat en worden daarom steeds vaker gevraagd. 30

31 uit Riga. In de oefening participeerden het Letse stralingsinstituut, de veiligheidspolitie en de grensbewaking die ervoor zorgdroeg dat de deelnemers aan de oefening ( resp. smokkelaars) uiteindelijk niet op de zwarte lijst terechtkwamen. Betrokkenen beoordeelden de oefening als zeer succesvol. Het laatste onderdeel van het project betrof de beoordeling door NRG van de inrichting van een calamiteitenbureau, met een computer, communicatie- en detectieapparatuur. Dit bureau is vierentwintig uur per etmaal beschikbaar voor melding van radiologische incidenten. incident, ook de meest voorkomende fouten toonden. In het kader van het handboek werd ook een risicobeoordeling uitgevoerd van een aantal instellingen waar zich radioactieve stoffen bevinden. De opdracht is uitgevoerd met ondersteuning van de Europese Commissie. Voorafgaand aan de praktijktest ter plaatse, heeft NRG in januari een voorstel gedaan voor de reorganisatie van de opleiding op het gebied van bestrijding van radiologische incidenten. Onderdeel hiervan was een vooroefening die in Petten plaatsvond. Naast lesstof ontwikkelde NRG een handboek dat als ondersteuning dient voor de staf, in geval van radiologische incidenten. Ook maakte ELLE in samenwerking met NRG demonstratievideo s, die naast procedureel handelen bij een radiologisch 31

32 Milieu Terugneembaarheid hoogradioactief afval De inzet van kernenergie als energiebron is onlosmakelijk verbonden met het vinden van een maatschappelijk acceptabele oplossing voor het opbergen van hoogradioactief afval. NRG doet onderzoek naar het vinden van een duurzame oplossing voor het radioactief afval, waarbij onder andere wordt gekeken naar terugneembare berging in de diepe ondergrond. NRG participeert in het Europese project Esdred (Engineering Studies and Demonstrations of Repository Designs), dat qua doelstelling en opbouw uitstekend past bij het eigen onderzoeksprogramma. Esdred is een vijfjarig project dat ressorteert onder het Euratom zesde kaderprogramma voor nucleair onderzoek en opleiding. In Esdred participeren dertien partners uit negen landen, waaronder zeven organisaties voor radioactief afval en zes R&D organisaties. Het project is gestart in februari Meer informatie over Esdred kan worden verkregen via de Internetpagina: Ing. Benno Haverkate, NRG - decommisioning & waste: Het primaire doel bij de behandeling van het radioactieve afval is te komen tot een acceptabele oplossing die onze visie op duurzame, maatschappelijke en etische aspecten ondersteunt. 32

33 HABOG-opslagfaciliteit voor hoogactief afval bij COVRA in Zeeland. Het Nederlandse afval ligt hier voor minimaal 100 jaar opgeslagen, waarna eindberging in de diepe ondergrond tot de mogelijkheden behoort. Het project wil met prototypes van industriële omvang, de technische uitvoerbaarheid aantonen van verschillende activiteiten met betrekking tot de bouw, de werking en de sluiting van een diepgelegen geologische eindberging voor hoogradioactief afval. Naast een speciaal programma voor communicatie, opleiding en kennisoverdracht, zijn de werkzaamheden opgesplitst in een aantal technische modules. Gezien de aansluiting bij het Nederlandse onderzoekprogramma, neemt NRG deel in module twee : het transport en de plaatsing van radioactief afval in verticale boorgaten en horizontale tunnels. Binnen deze concepten bestudeert NRG het terugneembaarheidsprincipe. In beginsel wordt het plaatsen van radioactief afval in een geologische formatie gezien als definitief. Door een kabinetsstandpunt in 1993 is het in Nederland echter verplicht om radioactief afval op zodanige wijze te bergen, dat het terugneembaar is. Dit standpunt, om het afval (deels) om welke reden dan ook te kunnen terughalen, wordt ook Europees gezien steeds meer een leidende randvoorwaarde van eindbergingsconcepten. NRG is de uitgelezen partner in het beoordelen van terugneembare bergingsconcepten omdat NRG hiermee sinds 1993 een uitgebreide ervaring heeft opgedaan door deelname aan diverse Europese projecten. Met het inbrengen van haar expertise in Esdred was NRG in 2006 betrokken bij een bureaustudie om de terugneembaarheid te analyseren van een Frans concept. Hierbij ging het om verglaasd hoogactief afval op te bergen in horizontale tunnels van circa veertig meter lengte, gesitueerd in een vijfhonderd meter diepe kleiformatie. Het onderzoek heeft uiteindelijk geleid tot een ontwerp waarin het concept van terugneembaarheid in overeenstemming met de huidige stand van de techniek is toegepast. 33

34 Milieu Veilige eindberging NRG werkt in nauwe samenwerking met SCK CEN uit België aan de veilige opberging van radioactief afval dat overblijft na opwerking van gebruikte splijtstof. Een belangrijke stof daarbij is neptunium-237. Het onderzoek richt zich op de opname van neptunium-237 in Synrock, een duurzaam synthetisch gesteente. Bij opwerking gaat gebruikte splijtstof van kerncentrales naar fabrieken om er de bruikbare bestanddelen uranium en plutonium uit te halen. Voor een veilige eindberging vindt verglazing plaats van het resterende afval door het te mengen met een stabiele glasvorm, die daarna in speciale containers wordt gegoten. De laatste decennia is er toenemende interesse in Synrock als alternatief voor glas. Naar verwachting is de kans op verbrossing van keramische materialen nog minder dan van glas. Uit de literatuur is al bekend dat neptunium-237 zich goed in Synrock laat opnemen. De nadruk van het onderzoek ligt daarom op Dr. Marcel den Exter, NRG - chemie: Ondergrondse eindberging is een integraal onderdeel van het veilig toepassen van kernenergie. 34

35 HADES, ondergrondse onderzoeksfaciliteit voor berging radioactief afval in kleiformaties bij SCK CEN in Mol, België. het vaststellen van de hoeveelheid neptunium die in het materiaal is op te nemen. Ook worden de effecten onderzocht op de duurzaamheid van Synrock na opname van het radioactieve neptunium, zijn vervalproducten en het stabiele bismut dat aan het einde van de vervalreeks ligt. In de natuur komt neptunium in minieme hoeveelheden voor door transmutatiereacties in uraniumerts. De belangrijkste bron echter is kernsplijting in een reactor, waarbij neptunium in een moeilijk te scheiden mix uit uranium ontstaat door de invangst van neutronen. Voor het onderzoek maakt NRG gebruik van zuiver neptunium Voordat NRG met het radioactieve neptunium aan de slag ging, zijn er testen uitgevoerd met het hanteerbaarder element curium dat vergelijkbare chemische eigenschappen heeft. Aansluitend vond het echte werk plaats en heeft NRG zowel curium als neptuniumhoudende pellets vervaardigd. In het komende jaar gaan de pellets op transport naar SCK CEN voor het tweede deel van het project dat de komende jaren zal bestaan uit het documenteren van het gedrag en duurzaamheid van het materiaal onder gesimuleerde eindbergingsomstandigheden. 35

36 Miljoenen patiënten hebben baat bij onze producten. Ronald Schram productgroepmanager Fuels, Actinides & Isotopes HFR levert hoge kwaliteit molybdeen Gezonder leefmilieu in woningen Productieroute nieuw PET-isotoop 36

37 37

38 Gezondheid HFR levert hoge kwaliteit molybdeen NRG produceert radionucliden voor medische toepassingen in de HFR, zoals molybdeen-99. Tegenstanders van kernreactoren stellen dat dergelijke radionucliden ook met een cyclotron of deeltjesversnellers zijn te produceren. Dit maakt volgens hen MTR s (Materials Testing Reactors) zoals de HFR overbodig en vervanging van de HFR door de beoogde Pallas niet nodig. Wetenschappers van NRG hebben in het afgelopen jaar onderzocht of molybdeen-99 en dochter technetium-99m ook met een cyclotron zijn te produceren. Uit het onderzoek kwam naar voren, dat die productiewijze voor molybdeen-99 niet haalbaar is, en voor technetium-99m resulteert in een beduidend mindere kwaliteit. De resultaten van het onderzoek betekenen een doorbraak in de discussie of een kernreactor nodig is voor de productie van Dr. Marieke Duijvestijn, NRG - fysica: Het is nu duidelijk dat molybdeen dat wordt geproduceerd in een materials testing reactor zoals de HFR, onmisbaar is voor het stellen van betere diagnoses. 38

39 molybdeen en technetium, want de vraag of deze radionucliden ook met cyclotrons zijn te maken, is nu in het voordeel van de HFR beantwoord. Er zijn namelijk honderden cyclotrons nodig om een enkele reactor te vervangen bij de productie van molybdeen. Eigenlijk gaat het de medische wereld niet om het molybdeen-99 zelf, maar om technetium-99m dat uit molybdeen-99 gewonnen wordt en binnen de nucleaire diagnostiek een belangrijke plaats inneemt. Technetium-99m zelf kan ook direct met een cyclotron worden gemaakt. Het blijkt dat voor de productie van technetium twee tot drie cyclotrons nodig zijn in vergelijking met de hoeveelheid uit HFR-molybdeen verkregen technetium. Maar vanwege de korte levenduur van slechts zes uur van het technetium, zijn toch weer heel veel cyclotrons in de buurt van ziekenhuizen nodig, inclusief een noodzakelijk productiebedrijf om van het halfproduct een preparaat te maken dat geschikt is voor medisch gebruik. Bovendien, en dat is nog veel belangrijker, produceren cyclotrons een veel mindere kwaliteit technetium. Dit heeft tot gevolg dat patiënten veel meer technetium krijgen toegediend voor dezelfde effectiviteit en dat de scans die met behulp van dit cyclotrontechnetium worden gemaakt, veel vager zijn. Dit is in strijd met de wens om kwalitatief betere beelden te krijgen waarop meer te zien is, voor het stellen van betere diagnoses. In beide vergelijkingen gingen de onderzoekers uit van een zeer optimistische productie in een cyclotron. NRG presenteerde de resultaten van het onderzoek op het medische symposium Atomen voor Gezondheid in december. Aanleiding voor het symposium was tien jaar succesvolle molybdeenproductie bij NRG in Petten.

40 Gezondheid Gezonder leefmilieu in woningen Vrijwel alle materialen van natuurlijke oorsprong bevatten geringe hoeveelheden uraan. Een van de dochterproducten in de vervalreeks van uraan-238 is radon, een edelgas dat door diffusie en drukgestuurde stromingen uit het betreffende materiaal kan vrijkomen. Radon draagt voor ongeveer dertig procent bij aan de gemiddelde stralingsdosis in Nederland. De Gezondheidsraad schat dat ieder jaar achthonderd personen in Nederland longkanker krijgen als gevolg van de blootstelling aan radon. De belangrijkste bron voor radon wordt gevormd door de voor een woning gebruikte bouwmaterialen en de grond onder en rondom de woning. Het vrijgekomen radon vermengt zich met de lucht in de woning en vervalt naar een aantal kortlevende dochterproducten. Deze kunnen, al dan niet gehecht aan stofdeeltjes, bij inademing in de longen achterblijven en het weefsel beschadigen. Nederland behoort in Europa tot de landen met de laagste radonconcentraties. Hiervoor is een aantal redenen aan te geven, waaronder de bodemgesteldheid, de Ir. Peter de Jong, NRG - individual monitoring: Onderzoek naar achterliggende mechanismen is noodzakelijk om de gunstige situatie in Nederland te behouden. 40

41 bouwwijze met geventileerde kruipruimten en de hoge grondwaterstand in grote delen van ons land. De bouwmaterialen dragen voor ongeveer zeventig procent bij aan de radonconcentratie in de woning. Radon uit de kruipruimte en in de buitenlucht zijn elk voor ongeveer vijftien procent verantwoordelijk. Voor nieuwbouwwoningen ligt de radonconcentratie in de woning op ongeveer dertig becquerel per kubieke meter. Vanwege de wat lagere isolatiewaarden hebben woningen van een ouder bouwjaar gemiddeld genomen een hogere ventilatievoud en daarmee een lagere radonconcentratie. Voor een woonkamer in een woning die is gebouwd in de periode , wordt als gemiddelde radonconcentratie de waarde vijfentwintig becquerel per kubieke meter aangehouden. Voor woningen voor deze periode ligt het gemiddelde op een niveau van circa twintig becquerel per kubieke meter. NRG doet onderzoek naar de achterliggende mechanismen die het vrijkomen van radon uit bouwmaterialen bepalen. Het uraangehalte in het bouwmateriaal bepaalt de hoeveelheid geproduceerde radon. De fractie die hiervan vrijkomt uit het bouwmateriaal, is het resultaat van een samenspel van een groot aantal andere factoren. Belangrijk in dit kader zijn onder meer de materiaalsamenstelling, het vochtgehalte, de poriestructuur en de verdeling van de poriegrootte. Met dit onderzoek, dat de komende jaren nog zal doorlopen, draagt NRG bij aan ontwikkelingen die kunnen leiden tot een gezonder binnenmilieu. 41

42 Gezondheid Ontwikkeling nieuw PET-isotoop voor patiënten NRG heeft in opdracht van Mallinckrodt Medical een verkennende studie uitgevoerd naar de optimale productieroute van de PET-isotoop germanium-68 in cyclotrons. PET staat hierbij voor Positron Emission Tomography. Onderzoek naar de isotoop germanium-68 is belangrijk. Ziekenhuizen maken namelijk in toenemende mate gebruik van PET-isotopen voor het maken van PET-scans voor diagnostische doeleinden vanwege de superieure beeldkwaliteit. Het meest gebruikte PET-isotoop is fluor-18. Voor een PET-scan krijgt de patiënt een preparaat toegediend waarin zich bijvoorbeeld het isotoop fluor-18 bevindt, dat een positron uitzendt. Een dergelijk positrondeeltje zal in het lichaam fotonen vrijmaken die vervolgens buiten het lichaam zijn te detecteren en daarmee informatie verschaffen over wat zich in het lichaam afspeelt. Een nadeel van fluor-18 is de korte halveringstijd van 110 minuten, waardoor deze stof snel zijn vermogen verliest om positronen uit te zenden. Dit heeft tot gevolg dat cyclotrons slechts in een straal van vijftig kilometer ziekenhuizen van fluor-18 kunnen voorzien en daarbuiten niet. Daarom zoekt de radiofarmaceutische industrie naar wegen om het assortiment uit te breiden Dr. Arjan Koning, NRG - fysica: Het blijft fascinerend om te zien dat je de fundamentele kennis van kernreacties direct kunt toepassen om een uitspraak te kunnen doen over de productiemogelijkheden van een PET-isotoop: een resultaat dat met beide benen in de maatschappij staat. 42