Verschillende koolwaterstoffen. Verschillende reactietypen: Reacties tussen broom en koolwaterstoffen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Verschillende koolwaterstoffen. Verschillende reactietypen: Reacties tussen broom en koolwaterstoffen"

Transcriptie

1 Eigenschappen van stoffen Inhoud Verschillende koolwaterstoffen Verschillende reactietypen: Reacties tussen broom en koolwaterstoffen Het onderscheiden van isomeren: Twee verschillende stoffen met formule 4 H 10 Het onderscheiden van isomere alcoholen mslagtraject zuur-base-indicatoren -i Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

2 -ii Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

3 mslagtraject zuur-baseindicatoren 5 Inleiding m een indicatie te krijgen van de ph van een vloeistof gebruikt men zuur-base-indicatoren. Deze indicatoren zijn stoffen waarvan de kleur afhankelijk is van de ph van de vloeistof waarin ze zijn opgelost. Er bestaan tientallen zuurbase-indicatoren. In tabel 52A van Binas staat een overzicht van 19 zuur-base-indictoren en hun kleur bij lagere en hogere ph-waarden. Met een buisjesplaat kan op eenvoudige wijze een tabel gemaakt worden, waarin te zien is welke kleur de oplossingen bij welke ph-waarde hebben. Benodigdheden Voorschrift Buisjesplaat Indicator-oplossing(en) plossingen met ph = 1 t/m ph = 12 nderstaande tabel geeft de buisjesplaat weer. De nummers van de kolommen 1 t/m 12 stellen tevens ph-waarden voor. In iedere rij kan een andere indicator uitgeprobeerd worden A B D E F G H Uitvoering ➀ Doe twee druppels oplossing met ph = 1 in elk van de buisjes van kolom 1. ➁ Doe twee druppels oplossing met ph = 2 in elk van de buisjes van kolom 2. ➂ Doe op deze wijze ook de andere oplossingen in de bij hun ph horende buisjes. ➃ Doe één druppel van een indicator-oplossing in elk van de buisjes van rij A. ➄ Doe op deze wijze ook de andere indicator-oplossingen in de andere rijen. 5-1 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

4 1. Neem je waarnemingen met kleurpotlood of viltstift over in (een kopie van) de tabel. De ph-waarden waartussen een indicator van kleur verandert noemt men het omslagtraject van die indicator. De meeste indicatoren geven slechts aan of de ph boven, onder, of tussen twee waarden in ligt. Een universeelindicator geeft meer informatie. Dit komt omdat deze indicator een mengsel is van verschillende indicatoren. Als je dit mengsel in papier drenkt en je droogt daarna het papier, dan heb je universeelindicatorpapier (ph-papier) gemaakt. 2. Vergelijk de door jou gevonden omslagtrajecten met de gegevens uit tabel 52A van Binas. 3. Uit welke indicatoren denk je dat de universeelindicator bestaat? pruimen Zuig de buisjes leeg met een afzuigapparaat. Aanslag kan verwijderd worden met een wattenstaafje. 5-2 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

5 Syntheses E Inhoud E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 Esters: geuren en smaken Aspirine ranje II Indigo Fenolftaleïne Fluoresceïne Methyloranje Paracetamol E-i Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

6 E-ii Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

7 Fenolftaleïne E5 Inleiding Fenolftaleïne is een bekende zuur-base-indicator. De naam is een samentrekking van fenol en ftaalzuur. De indicator kan eenvoudig gemaakt worden door fenol en ftaalzuuranhydride met elkaar te laten reageren. H + 2 H 2 S 4 H H In dit experiment maak je fenolftaleïne en bepaal je het omslagtraject. 1. Wat zijn de officiële namen voor fenol en ftaalzuur? 2. Zoek in tabel 52A van Binas de gegevens over kleur en omslagtraject van fenolftaleïne op. Benodigdheden Gevaren en milieu 200 mg ftaalzuuranhydride 200 mg fenol 3 druppels geconcentreerd zwavelzuur 2 ml ethanol 2 ml water Reageerbuisje Afzuigerlenmeyer Filtertrechter Filttreerpapier Bekerglas (25 ml) Fenol is giftig en bijtend: kleine korreltjes op de huid veroorzaken al verwondingen. Geconcentreerd zwavelzuur is een sterk bijtend zuur. Voorschrift ➀ Zet het zandbadje aan (stand 5). ➁ Breng in een reageerbuis circa 200 mg ftaalzuuranhydride en 200 mg fenol. Voeg met een pipet drie druppels geconcentreerd zwavelzuur toe. ➂ Verwarm het reageerbuisje op het zandbad tot het mengsel gesmolten is. Meng de inhoud af en toe door een vinger langs de onderkant van het reageerbuisje te halen: E5-1 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

8 Laat het mengsel afkoelen door de reageerbuis in een bekerglas met koud water te dompelen. ➃ Voeg 1 ml water en 1 ml ethanol toe en roer met de spatel. ➄ De oplossing kan worden opgefiltreerd (pagina E2-2), maar als de kristallen zeer fijn zijn kan je beter affiltreren. Het filtraat is te gebruiken als zuur-base-indicator. Test Het omslagtraject van het verkregen fenolftaleïne kan onderzocht worden met het voorschrift 5: omslagtraject zuur-base-indicatoren. Het filtraat moet eerst nog verdund worden. Voeg daartoe 4 druppels van het filtraat toe aan 1 ml ethanol en 1 ml water. E5-2 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

9 Fluoresceïne E6 Inleiding Sommige stoffen zijn in staat om straling af te geven nadat ze zelf bestraald zijn geweest. Bekend zijn de lichtgevende wijzertjes op een wekker of horloge, of sommige lichtknopjes die nog lang blijven nagloeien. Dit wordt fosforescentie genoemd. Dat uitgezonden licht heeft een langere golflengte (is roder) dan het geabsorbeerde licht. Fosforescerende stoffen worden toegepast in beeldbuizen. Er zijn ook stoffen die licht geven zodra ze belicht worden, en niet nagloeien. Dat wordt fluorescentie genoemd. ok dat licht heeft een langere golflengte. Bekend zijn de fluorescerende kleuren van skikleding en markeerstiften. In TLbuizen ontstaat onzichtbaar UV-licht, dat een fluorescerend poeder op de buiswand doet oplichten in het zichtbare gebied. 1. Wat is blacklight? Fluoresceïne is, zoals de naam al aangeeft, een fluorescerende stof. ok het natriumzout is sterk fluorescerend: een oplossing van 0,02 ppm in water kan al gedetecteerd worden. Het is bruikbaar om lekken op te sporen, en wordt ook door de contactlenzenspecialist gebruikt om lenzen te passen en beschadigingen op het hoornvlies zichtbaar te maken. Hij houdt een in het natriumzout van fluoresceïne gedrenkt strookje tegen het oog en bekijkt dat dan met een UVlampje. 2. Welk voordeel heeft het gebruik van fluoresceïne op de ogen vergeleken met een gewone kleurstof? + 2 H H H 2 S 4 NaH Na H (1) H Na De synthese van fluoresceïne verloopt analoog aan die van fenolftaleïne (zie E5). In plaats van fenol wordt resorcinol (1,3-dihydroxybenzeen) gebruikt. Een andere naam voor fluoresceïne is dan ook resorcinolftaleïne. In dit experiment maak je het natriumzout van fluoresceïne. E6-1 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

10 Benodigdheden Gevaren en milieu 25 mg ftaalzuuranhydride 25 mg resorcinol (1,3-dihydroxybenzeen) 1 druppel geconcentreerd zwavelzuur 1,25 ml natronloog (1M) water Reageerbuisje Pipet Injectiespuit (1 ml) Bekerglas (25 ml) UV-lamp Resorcinol is giftig en bijtend. Geconcentreerd zwavelzuur is een sterk bijtend zuur. Voorschrift ➀ Zet het zandbadje aan (stand 5). ➁ Breng in een reageerbuis circa 25 mg ftaalzuuranhydride, 25 mg resorcinol en een druppel geconcentreerd zwavelzuur. ➂ Verwarm het reageerbuisje op het zandbad tot het mengsel gesmolten is. Roer met de spatel om te zorgen dat alles kan smelten. Laat het mengsel afkoelen door de reageerbuis in een bekerglas met koud water te dompelen. ➄ Voeg 1,25 ml natronloog toe en roer met de spatel tot alles is opgelost. Voeg zonodig nog 0,5 ml natronloog toe. ➅ Gebruik een UV-lamp in een verduisterde ruimte. Laat een druppel van de oplossing van het natriumzout van fluoresceïne in een bekerglas water vallen en bekijk het effect. pruimen De oplossing van het natriumzout van fluoresceïne kan met water door de gootsteen gespoeld worden. 3. In de catalogus van een chemicaliënhandel staat onderstaande structuurformule (2) voor fluoresceïne. H H (2) Leg uit hoe (2) uit (1) kan ontstaan. E6-2 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

11 Methyloranje E7 Inleiding Methyloranje is evenals oranje II (zie E3) een azokleurstof. Het kan gebruikt worden om wol en zijde te verven. Methyloranje is ook een bekende zuur-base-indicator. In onderstaand schema staan de formules van het geconjugeerde zuur-base paar. H 3 Na S N N N methyloranje H 3 A B H 3 Na S N N + N H H 3 H 3 Na S N N N+ geconjugeerde zuur of base H H 3 1. Is methyloranje een zuur of een base? 2. Zoek in tabel 52A van Binas de kleur van methyloranje en zijn geconjugeerde zuur of base op. De synthese van methyloranje kan analoog aan de synthese van oranje II (zie E3) uitgevoerd worden: diazotering Ar-NH 2 + 2HY + NaN 2 Ar-N + N Y + NaY + 2H 2 (Y = l, HS 4, etc.) koppeling Ar-N + N Y + R-H Ar-N=N-R + HY E7-1 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

12 3. Lees de inleiding van E3 Vergelijk de structuurformules van methyloranje en oranje II. Welke uitgangsstof (Ar NH 2 of R H) is bij de bereiding van methyloranje anders dan bij de bereiding van oranje II? Voorschrift Stel een voorschrift op voor de synthese van methyloranje. Gebruik daarbij de volgende aanwijzingen: ➀ In experiment E3 werd gewerkt met 0,7 mmol sulfanilzuur en 0,6 mmol 2-naftol (R H). Werk bij de bereiding van methyloranje op een overeenkomstige schaal. ➁ Voer de azokoppeling uit in een erlenmeyer. Los 0,6 mmol R H op in 65 mg azijnzuur (62 ml ethaanzuur). Voeg daar het diazoniumzout aan toe. ➂ m daarna methyloranje (de bovenste formule) te maken, moet het verkregen mengsel zuur of basisch worden gemaakt. Gebruik daarvoor 1 ml 3M natronloog of 1 ml 3M zoutzuur. ➃ Het ruwe product kan gezuiverd worden door het op te lossen (verhitten op een waterbad) en langzaam uit te laten kristalliseren. Het methyloranje kan dan afgefiltreerd worden (gebruik een filtreerpapiertje). Verder zuiveren door het methyloranje nogmaals op te lossen in 0,5 ml heet water en uit te laten kristalliseren. ➄ Zoek uit hoe je veilig met de te gebruiken stoffen kunt omgaan en hoe je het afval moet opruimen. Test Het omslagtraject van het verkregen methyloranje kan onderzocht worden met het voorschrift uit 5: omslagtraject zuur-base-indicatoren. Verven p dezelfde manier als bij E3: oranje II. E7-2 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

13 Paracetamol E8 Inleiding Behalve aspirine (experiment E2) zijn er nog meer pijnstillers op de markt. Waarschijnlijk is paracetamol daarvan de bekendste. Paracetamol werkt evenals aspirine pijnstillend en koortsverlagend, maar heeft minder bijwerkingen. Vooral bij een kater kan aspirine een grotere kans op maagbloedingen geven. Bij een overdosis is paracetamol echter gevaarlijker en kan tot ernstige leverschade leiden. H N H 3 H In dit experiment maak je paracetamol door 1 mmol 4 aminofenol met azijnzuuranhydride (25% overmaat) te laten reageren. 1. Geef de reactievergelijking in structuurformules. 2. Bereken de benodigde hoeveelheid 4-aminofenol (in mg) en azijnzuuranhydride (in ml). De dichtheid van azijnzuuranhydride is 1,08 g ml 1. Benodigdheden 4-aminofenol 0,30 ml water Azijnzuuranhydride Water voor waterbad IJs Reageerbuisje 2 bekerglazen (25 ml) Glazen pipet Gevaren en milieu Azijnzuuranhydride heeft een sterk bijtende werking op de huid, in de ogen en bij inademing, en kan brandwonden veroorzaken. 4-aminofenol is schadelijk en irriterend, en kan overgevoeligheid veroorzaken. Als het in je ogen komt moet je het goed met water uitspoelen. E8-1 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

14 Voorschrift ➀ Verwarm in een bekerglaasje water tot het kookpunt. ➁ Weeg het 4-aminofenol af in een reageerbuisje. Voeg 0,30 ml water toe en schud het buisje. Voeg daarna het azijnzuuranhydride toe. ➂ Verwarm het reageerbuisje 10 minuten in het waterbad, en schud af en toe. ➃ Koel het reageerbuisje circa 5 minuten in ijs tot zich kristallen vormen. Verwijder de moederloog door opfiltratie (zie pagina E2 2). Was de vaste stof met koud demiwater. ➄ Verder zuiveren door omkristalliseren: los de vaste stof onder verwarming op het waterbad in zo weinig mogelijk water op (maximaal 0,5 ml water). Laat het daarna rustig afkoelen. Als er geen kristallen ontstaan, kras dan met een glazen pipet aan de binnenkant van het reageerbuisje. pruimen De moederloog moet in het vat voor overige organische stoffen (S); de paracetamol kan in de prullenbak. 3. De naam paracetamol is een samentrekking van paraacetylaminofenol. Probeer paracetamol met tabel 102 van Binas (derde druk) of tabel 103 (vierde druk) een rationele naam te geven. E8-2 Microhem Nieuwe Achtergracht WS Amsterdam

Esters: geuren en smaken. Aspirine. Oranje II. Indigo

Esters: geuren en smaken. Aspirine. Oranje II. Indigo Esters: geuren en smaken Aspirine Oranje II Indigo Aspirine is het meest verkochte geneesmiddel aller tijden. De zegetocht van de pijnstiller begon op 11 oktober 1897, toen Felix Hoffman voor het eerst

Nadere informatie

Voorwoord bij de tweede aanvulling

Voorwoord bij de tweede aanvulling Voorwoord bij de tweede aanvulling Twee jaar na het verschijnen van de bundel Microschaalexperimenten voor havo en vwo, is het duidelijk dat het werken op microschaal een vaste plaats in het voortgezet

Nadere informatie

Lesbrief: Fluorescentie en ph

Lesbrief: Fluorescentie en ph Lesbrief: Fluorescentie en ph Versie januari 2015 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde Onderwijsinstituut Scheikunde Padualaan 8 3584 CH Utrecht Nederland Telefoon:

Nadere informatie

2012 Onderwijsinstituut Scheikunde, Universiteit Utrecht, Nederland

2012 Onderwijsinstituut Scheikunde, Universiteit Utrecht, Nederland Lesbrief fluorescine en ph Versie 2 april 2012 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde Onderwijsinstituut Scheikunde Sorbonnelaan 16 3584 CA Utrecht Nederland Telefoon:

Nadere informatie

Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken

Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Introductie Wat eet je? Wat drink je? Welke producten gebruik je tijdens je verzorging? Welke producten worden er bij jou thuis gebruikt om schoon te maken?

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? Blauw op drie wijzen 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2014 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO

Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO Indigo leerlingenhandleiding 1 Bewerkt door Guido Guijt, Hans van Dijk en Frank Schweikert Het

Nadere informatie

Showdechemie2. Demonstreren met Showde. dechemie

Showdechemie2. Demonstreren met Showde. dechemie Demonstreren met Showde dechemie Programma 1. Twee demo s 2. Demonstreren kun je leren 3. Zelf aan de slag 4. Evaluatie Demonstreren kun je leren! Hoe? Kies een geschikte proef *open dag * ouderavond *

Nadere informatie

Aspecten van een synthese. September 2011 dr. P.S. Peijzel

Aspecten van een synthese. September 2011 dr. P.S. Peijzel Aspecten van een synthese September 2011 dr. P.S. Peijzel Inhoud: Aspecten van een synthese Nabespreken ARB-Toets Wat is het doel van een synthese? Het in handen krijgen van een gewenste stof door middel

Nadere informatie

Rode wijn als indicator

Rode wijn als indicator Rode wijn als indicator 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we huishoudmiddeltjes als zuurbase-indicator gebruiken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment ph: De ph is een maat voor de

Nadere informatie

Practische aspecten van een chemische synthese. September 2013

Practische aspecten van een chemische synthese. September 2013 Practische aspecten van een chemische synthese September 2013 1 WAT IS HET DEL VAN EEN SYNTHESE? Het in handen krijgen van een gewenste verbinding. Wanneer deze onbekend is. Wanneer deze bekend is, maar

Nadere informatie

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 Toetsing in periode 4! 6 juni! DTM-T zuur/base t/m 6.6! Tabel 6.10,6.13,6.17 en ph-berekeningen (zoals in vragen 14,15,26 en 27)! Toetsweek einde periode! TW441 H1

Nadere informatie

CHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders

CHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders CHEMIE Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol 2007 Universiteit Hasselt Introductie Weet wat je drinkt als je nog rijden moet! 1 In de chemie is een alcohol een koolstofverbinding

Nadere informatie

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test.

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. Bereiding en eigenschappen van CO 2 Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. 1.1 Onderzoeksvraag Hoe kunnen we CO 2 aantonen? 1.2 Mogelijke hypothesen 1.2.1 Geen interactie: Er vormt zich

Nadere informatie

Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit

Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit #VOS-038A versie 2.0 Inhoud kit: 6 x 5 DNA profielen 6 x Dader profiel 6 x 200µl loading dye (kleurloze vloeistof) 4 g agarose 400µl gel dye (1000x) 100ml elektroforese

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Zuren en basen

Hoofdstuk 3: Zuren en basen Hoofdstuk 3: Zuren en basen Scheikunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Onderwerpen Scheikunde 2011 2012 Stoffen, structuur en binding Kenmerken van Reacties Zuren en base Redox Chemische technieken Koolstofchemie

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOX vwo

Oefenopgaven REDOX vwo Oefenopgaven REDOX vwo OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO 6. 03 Methanol in zuur milieu wordt omgezet in

Nadere informatie

Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit

Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit #VOS-038 versie 2.1 Inhoud kit: 2 x 15 DNA profielen 2 x Dader profiel 2 x 1 ml loading dye (kleurloze vloeistof) 3 g agarose 400 µl blauwe gel dye (1000x)

Nadere informatie

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE EINDTOETS PRACTICUM

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE EINDTOETS PRACTICUM NATINALE SCHEIKUNDELYMPIADE EINDTETS PRACTICUM Universiteit Twente Enschede dinsdag 13 juni 2006 Deze eindtoets bestaat uit 3 practicumonderdelen en 3 antwoordbladen De toets duurt maximaal 4 klokuren.

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2017 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? blauw geheimschrift 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Indicator (een stof waarmee we

Nadere informatie

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof.

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof. OPDRACHT 9 Practicum Om je kennis van de scheidingsmethoden en oplosbaarheid te vergroten volgen hieronder een aantal proeven. Ook krijg je een proef over indicatoren / reagens. Met behulp daarvan kun

Nadere informatie

Datum Voorzitter Secretaris Klusser

Datum Voorzitter Secretaris Klusser Datum Voorzitter Secretaris Klusser Elaborate Aan de slag 4: Het winnen van koper uit malachiet teamopdracht Inleiding De bereiding van koper uit malachiet gaat in verschillende stappen: Stap 1: het maken

Nadere informatie

Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom?

Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Inleiding: Gebruik van eierschalen als bemesting voor de bodem: Aangezien eischalen hoofdzakelijk

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO

Nadere informatie

H C H. 4-amino-2-pentanon propylmethanoaat 4-hydroxy-2-methyl-2-buteenzuur. 2,3-dihydroxypropanal

H C H. 4-amino-2-pentanon propylmethanoaat 4-hydroxy-2-methyl-2-buteenzuur. 2,3-dihydroxypropanal efenopgaven hoofdstuk 12 1 pgave 1 Geef de systematische naam van de volgende stoffen: 2 2 2 4-amino-2-pentanon propylmethanoaat 4-hydroxy-2-methyl-2-buteenzuur 2 2 -methoxycycolpentaancarbonzuur de ester

Nadere informatie

Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster

Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster Vragen en opdrachten bij de poster Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster 3 vwo Probleem: Zuur gas T1 Waterstofsulfide ontstaat bij de afbraak van zwavelhoudende organische stoffen.

Nadere informatie

::s. .c e en. _ Examen VWO. ~.- Cl)

::s. .c e en. _ Examen VWO. ~.- Cl) _ Examen VWO ~ Voorbereidend C Wetenschappelijk Onderwijs ::s ~.- Cl).c e en Tijdvak 1 Maandag 24 mei 13.30-16.30 uur Als bij een vraag een verklaring, uitleg of berekening gevraagd wordt, worden aan het

Nadere informatie

EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1983 EERSTE TIJDVAK opgaven

EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1983 EERSTE TIJDVAK opgaven EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1983 EERSTE TIJDVAK opgaven Eliminatie 1983-I(I) Als uit een molecuul twee atomen of atoomgroepen worden verwijderd waarbij in het molecuul een meervoudige binding ontstaat, dan spreekt

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OPGAVE 1 01 Bereken hoeveel mmol HCOOH is opgelost in 40 ml HCOOH oplossing met ph = 3,60. 02 Bereken ph van 0,300 M NaF oplossing. 03 Bereken hoeveel

Nadere informatie

Voorschrift voor synthese van chitine

Voorschrift voor synthese van chitine Voorschrift voor synthese van chitine Uit 2 kilo grote garnalen is ongeveer 75 gram chitine te halen. De garnalen kunnen rauw gepeld zijn of in hun pantser bereid ( bv met knoflook en een beetje peper).

Nadere informatie

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden.

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden. Stoffen scheiden Schrijf bij elke proef steeds je waarnemingen in je schrift. Bij het doen van experimenten is het belangrijk dat je goed opschrijft wat je hebt gedaan, zodat andere mensen jouw experiment

Nadere informatie

TITRATIES Een korte inleiding en voorbeelden voor het HAVO en VWO

TITRATIES Een korte inleiding en voorbeelden voor het HAVO en VWO TITRATIES Een korte inleiding en voorbeelden voor het HAVO en VWO versie juli 2017 WOORD VOORAF De in dit document besproken titratiemethoden vormen de basis van de diverse varianten die in de loop der

Nadere informatie

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef door een scholier 1617 woorden 10 maart 2003 5,1 74 keer beoordeeld Vak Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen

Nadere informatie

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO Gesloten vragen 1. Carolien wil de zuurgraad van een oplossing onderzoeken met twee verschillende zuur-baseindicatoren en neemt hierbij het volgende waar: I de oplossing

Nadere informatie

38 e Nationale Scheikundeolympiade

38 e Nationale Scheikundeolympiade 38 e Nationale Scheikundeolympiade Rijksuniversiteit Groningen PRACTICUMTOETS woensdag 14 juni 2017 De experimenten voor deze toets zijn voorbereid door: Niek Eisink, MSc Juan Chen, PhD Jim Ottelé, MSc

Nadere informatie

Esters. Versie 1 November 2014

Esters. Versie 1 November 2014 Esters Versie 1 November 2014 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde Onderwijsinstituut Scheikunde Padualaan 8 3584 CH Utrecht Nederland Ontwikkelaar: Anneke Drost,

Nadere informatie

Fosfor kan met waterstof reageren. d Geef de vergelijking van de reactie van fosfor met waterstof.

Fosfor kan met waterstof reageren. d Geef de vergelijking van de reactie van fosfor met waterstof. 1 Een oplossing van zwavelzuur en een oplossing van bariumhydroxide geladen beide elektriciteit. Wordt bij de zwavelzuuroplossing een oplossing van bariumhydroxide gedruppeld, dan neemt het elektrisch

Nadere informatie

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding BUFFEROPLOSSINGEN Inleiding Zowel in de analytische chemie als in de biochemie is het van belang de ph van een oplossing te regelen. Denk bijvoorbeeld aan een complexometrische titratie met behulp van

Nadere informatie

Druivensuiker in zetmeel

Druivensuiker in zetmeel Druivensuiker in zetmeel 1. Onderzoeksvraag Hoe kan je aantonen dat druivensuiker te bekomen is uit zetmeel? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Druivensuiker en zetmeel b. Materiaal

Nadere informatie

CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE. datum : donderdag 29 juli 2010

CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE. datum : donderdag 29 juli 2010 CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN SCHEIKUNDE TENTAMEN SCHEIKUNDE datum : donderdag 29 juli 2010 tijd : 14.00 tot 17.00 uur aantal opgaven : 6 Iedere opgave dient op een afzonderlijk vel te worden gemaakt

Nadere informatie

SE voorbeeldtoets 5HAVO antwoordmodel

SE voorbeeldtoets 5HAVO antwoordmodel SE voorbeeldtoets 5AV antwoordmodel Stikstof Zwaar stikstofgas bestaat uit stikstofmoleculen waarin uitsluitend stikstofatomen voorkomen met massagetal 15. 2p 1 oeveel protonen en hoeveel neutronen bevat

Nadere informatie

Bewusteloosheid treedt meestal niet op. Bij te laat handelen na een overdosis pijnstillers, kan er ernstige

Bewusteloosheid treedt meestal niet op. Bij te laat handelen na een overdosis pijnstillers, kan er ernstige Werkstuk door een scholier 1234 woorden 21 mei 2001 6,4 85 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Aspirine is een pijnstiller. Het is een handelsnaam voor acetylsalicyzuur. Het is een medicijn, dat de pijn

Nadere informatie

De waterconstante en de ph

De waterconstante en de ph EVENWICHTEN BIJ PROTOLYSEREACTIES De waterconstante en de ph Water is een amfotere stof, dat wil zeggen dat het zowel zure als basische eigenschappen heeft. In zuiver water treedt daarom een reactie van

Nadere informatie

5 VWO. H8 zuren en basen

5 VWO. H8 zuren en basen 5 VWO H8 zuren en basen Inleiding Opdracht 1, 20 min in tweetallen Nakijken; eventueel vragen stellen 8.2 Zure, neutrale en basische oplossingen 8.2 Zure, neutrale en Indicator (tabel 52A) Zuurgraad 0-14?

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde 1 vwo 2007-II

Eindexamen scheikunde 1 vwo 2007-II Beoordelingsmodel EcoEthanol TM 1 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste argumenten zijn: Er komt minder broeikasgas / de toename van het 2 gehalte in de atmosfeer wordt minder / het gaat de opwarming van

Nadere informatie

Oefenvraagstukken 5 VWO Hoofdstuk 11. Opgave 1 [HCO ] [H O ] x x. = 4,5 10 [CO ] 1,00 x 10

Oefenvraagstukken 5 VWO Hoofdstuk 11. Opgave 1 [HCO ] [H O ] x x. = 4,5 10 [CO ] 1,00 x 10 Oefenvraagstukken 5 VWO Hoofdstuk 11 Zuren en basen Opgave 1 1 Ga na of de volgende zuren en basen met elkaar kunnen reageren. Zo ja, geef de reactievergelijking. Zo nee, leg duidelijk uit waarom niet.

Nadere informatie

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8 Scheikunde SE2 Hoofdstuk 8 Paragraaf 2 Indicatoren: stoffen waarmee je kunt bepalen of een oplossing zuur of basisch is. Zuur: als een oplossing een ph heeft van minder dan 7. Basisch: als een oplossing

Nadere informatie

ßCalciumChloride oplossing

ßCalciumChloride oplossing Samenvatting door R. 1673 woorden 17 februari 2013 8 1 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Additiereactie Bij een reactie tussen hexeen en broom springt de C=C binding open. Aan het molecuul

Nadere informatie

Reactie propaan-2-ol, azijnzuur en zwavelzuur

Reactie propaan-2-ol, azijnzuur en zwavelzuur Reactie propaan-2-ol, azijnzuur en zwavelzuur 1. Onderzoeksvraag Wat verkrijg je wanneer je propaan-2-ol, azijnzuur en zwavelzuur samen gaat verwarmen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor

Nadere informatie

Exo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt.

Exo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt. Onweer onder water 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een onweer onder water nabootsen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Redoxreactie: Een reactie tussen atomen, moleculen en/of

Nadere informatie

Chromatografische experimenten met een SPE kolom

Chromatografische experimenten met een SPE kolom Chromatografische experimenten met een SPE kolom Frans Killian, juni 2007 www.nano2.nl/spe.pdf Kleine Solid Phase Extraction kolommetjes voor preparatieve vloeistofchromatografie zijn te koop met verschillende

Nadere informatie

Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit

Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit #VOS-039 versie 1.0 Inhoud kit: 2 x 15 Dye profielen 2 x Daderprofiel 3 g agarose 20 ml TAE 100x Benodigdheden: Electroforese opstelling inclusief voeding

Nadere informatie

Examen VWO. Scheikunde

Examen VWO. Scheikunde Scheikunde Examen VW Voorbereidend Wetenschappelijk nderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 18 mei 13.30 16.30 uur 19 99 Dit examen bestaat uit 23 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

Verse of oude melk. 1. Onderzoeksvraag Hoe weet je of de melk vers of oud is?

Verse of oude melk. 1. Onderzoeksvraag Hoe weet je of de melk vers of oud is? Verse of oude melk 1. Onderzoeksvraag Hoe weet je of de melk vers of oud is? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Zuren, basen, zuur-base-indicator b. Materiaal + stoffen Materiaal:

Nadere informatie

Wat zijn anorganische of minerale stoffen? In hoeveel stofklassen zijn de anorganische stoffen in te delen?

Wat zijn anorganische of minerale stoffen? In hoeveel stofklassen zijn de anorganische stoffen in te delen? Wat zijn anorganische of minerale stoffen? A. Deze stoffen komen hoofdzakelijk voor in de niet-levende natuur. In hoeveel stofklassen zijn de anorganische stoffen in te delen? B. 4 Welk van deze stofklassen

Nadere informatie

Stoffen en Reacties 2

Stoffen en Reacties 2 Stoffen en Reacties 2 Practicum Metalen Naam student 1. Naam student2..... Pagina 2 van 13 Inleiding Reageert metaal met zuurstof? Sinds de mensheid metalen kent worden ze voor allerlei toepassingen gebruikt

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 580 woorden 27 januari 2014 5,5 3 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Samenvatting Rep Hfst. 2 Water is bijzonder, dat komt door

Nadere informatie

Reacties met een kleurtje

Reacties met een kleurtje Supplement bij: Offereins, M. en J.R. Bette (2008). Een uitje met een DOEL. NVOX, 33(10), 442-443. Reacties met een kleurtje DATUM UITVOERING: Afdeling Laboratoriumtechniek Algemene informatie Doel: het

Nadere informatie

35 e Nationale Scheikundeolympiade

35 e Nationale Scheikundeolympiade 35 e Nationale Scheikundeolympiade Universiteit van Amsterdam Amsterdam PRACTICUMTOETS donderdag 5 juni 2014 46th IChO HANOI, VIETNAM 2014 De experimenten voor deze toets zijn ontwikkeld door dr. Stefania

Nadere informatie

Zijn alle zuren even sterk?

Zijn alle zuren even sterk? Zijn alle zuren even sterk? 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een verschil in zuursterkte tussen 2 verschillende zuren aantonen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment -Zuur = een

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 3 Acidimetrie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 3 Acidimetrie bladzijde 1 Hoofdstuk 3 Acidimetrie bladzijde 1 Opgave 1 a We titreren HCl met NaOH. Welke van de boven gegeven indicatoren kunnen we gebruiken? Elke genoemde indicator, de phverandering gaat ongeveer van ph = 3 tot

Nadere informatie

Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen. Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar

Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen. Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar Samenvatting: Scheikunde H4 Reacties met zoutoplossingen Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar 2011-2012 Murmellius2014 www.compudo.nl/murmellius2014 Scheikunde H4: Reacties met zoutoplossingen Samenvatting

Nadere informatie

(2) 1 Geef de systematische naam van de volgende stof. C CH 3. (2) 2 Geef de systematische naam van de volgende stof.

(2) 1 Geef de systematische naam van de volgende stof. C CH 3. (2) 2 Geef de systematische naam van de volgende stof. Bij alle berekeningen moeten de antwoorden in wetenschappelijke notatie, in het juiste aantal significante cijfers en indien nodig met de juiste eenheid weergegeven worden. (2) 1 Geef de systematische

Nadere informatie

Opgave 1. Opgave 2. b En bij een verbruik van 10 ml? Dan wordt de procentuele onnauwkeurigheid 2 x zo groot: 0,03 / 20 x 100% = 0,3% Opgave 3

Opgave 1. Opgave 2. b En bij een verbruik van 10 ml? Dan wordt de procentuele onnauwkeurigheid 2 x zo groot: 0,03 / 20 x 100% = 0,3% Opgave 3 Hoofdstuk 13 Titratieberekeningen bladzijde 1 Opgave 1 Wat is het theoretisch eindpunt? Het theoretisch eindpunt is het titratievolume waarbij de bedoelde reactie precies is afgelopen. En wat is dan het

Nadere informatie

6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers.

6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers. 6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers. Opgave I. 1 Je wilt een buffermengsel maken met ph = 4,20. Welke stoffen kun je het beste als uitgangsstoffen nemen? Opgave II. 2 In 1,00 liter water is opgelost

Nadere informatie

H4sk-h3. Willem de Zwijgerteam. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

H4sk-h3. Willem de Zwijgerteam. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Willem de Zwijgerteam 20 september 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/65592 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

De ijzer en zwavelreactie

De ijzer en zwavelreactie De ijzer en zwavelreactie Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aantonen dat we ijzersulfide (FeS) anders is dan ijzer (Fe) en zwavel (S). Voorbereiding Begrippen als achtergrond voor experiment Stofeigenschappen:

Nadere informatie

Maken van siliconen uit zand

Maken van siliconen uit zand Maken van siliconen uit zand Onderzoeksvraag Kunnen we siliconen maken uit zand? Voorbereiding Begrippen als achtergrond voor experiment exotherme reactie redoxreacties Materiaal + stoffen - oogbescherming

Nadere informatie

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen

T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN 3(4) VMBO-TGK,

Nadere informatie

OEFENSET 2006_1 OPGAVEN

OEFENSET 2006_1 OPGAVEN EFENSET 2006_1 PGAVEN werk: Evelien Veltman (secretaresse) Instituut voor eerplanontwikkeling Postbus 2041/7500 CA Enschede Telefoon: (053)4840339 privé: P.A.M. de Groot Kamperzand 1/1274 HK Huizen Telefoon:

Nadere informatie

1 Standaardopstellingen: Verhitten van een vloeistof 2 Standaardopstellingen: Destillatie 3 Standaardopstellingen: Kookpuntbepaling

1 Standaardopstellingen: Verhitten van een vloeistof 2 Standaardopstellingen: Destillatie 3 Standaardopstellingen: Kookpuntbepaling 1 Standaardopstellingen: Verhitten van een vloeistof 2 Standaardopstellingen: Destillatie 3 Standaardopstellingen: Kookpuntbepaling 1 Destillatie: Winning van alcohol uit een alcoholische drank 2 Gefractioneerde

Nadere informatie

Keuzeopdracht Textiel verven

Keuzeopdracht Textiel verven klas 2 havo/atheneum 2013-2014, periodeboek: Breng kleur in je leven! Keuzeopdracht Textiel verven Ontwerp en maak een kledingstuk van spijkerstof voor de R&D-mascotte en presenteer je product aan de groep***

Nadere informatie

Klasse 8: Bijtende stoffen

Klasse 8: Bijtende stoffen Klasse 8: Bijtende stoffen De bijtende stoffen (zuren en basen) kunnen afhankelijk van hun oorsprong (organisch of anorganisch) worden onderverdeeld in de volgende groepen: - anorganische zuren, zoals

Nadere informatie

Examen VWO. scheikunde 1,2. tijdvak 1 vrijdag 23 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage.

Examen VWO. scheikunde 1,2. tijdvak 1 vrijdag 23 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage. Examen VW 2008 tijdvak 1 vrijdag 23 mei 13.30-16.30 uur scheikunde 1,2 Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 69 punten

Nadere informatie

4. Van twee stoffen is hieronder de structuurformule weergegeven.

4. Van twee stoffen is hieronder de structuurformule weergegeven. MAVO Herexamen 1976 1. Beantwoord de volgende vragen over het element calcium. a. Hoeveel protonen bevat een atoom van dit element? Licht het antwoord toe. b. Hoe zijn de elektronen over de schillen verdeeld?

Nadere informatie

Docentenhandleiding Koop je wat je denkt.

Docentenhandleiding Koop je wat je denkt. Docentenhandleiding Koop je wat je denkt. Inhoudsopgave: Algemeen 2 Aanwijzingen bij de proeven Surimi in krabsalade 3 Azijnzuur in natuurazijn 5 Dit boekje is tot stand gekomen onder leiding van Stichting

Nadere informatie

Practicum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout

Practicum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout Practicum Zouten 2 Niveau: VMBO 4 Onderdeel: Zouten Proeven: Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout 1 Proef 1 Zoutoplossingen bij elkaar Nodig:

Nadere informatie

Kristallisatie in snel tempo

Kristallisatie in snel tempo Kristallisatie in snel tempo 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we op een snellere manier zoutkristallen maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Neutralisatiereactie: reactietype

Nadere informatie

CHIPS. light versus naturel

CHIPS. light versus naturel CHIPS light versus naturel 1 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Voedingswaarden van chips volgens de etiketten op de verpakking... 4 3. Experimenten... 5 Experiment 1: Vetgehalte van chips bepalen... 5 Experiment

Nadere informatie

Aspirine. Lesbrief 1 De productie van aspirine. Scheikunde

Aspirine. Lesbrief 1 De productie van aspirine. Scheikunde Aspirine Lesbrief 1 De productie van aspirine Scheikunde Aspirine Lesbrief 1 : de productie van aspirine Versie 1, september 2005 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde

Nadere informatie

Samenvatting hoofdstuk 2

Samenvatting hoofdstuk 2 temperatuur in o Scheikunde hemie op school Samenvatting hoofdstuk 2 De bouw van stoffen Samenvatting hoofdstuk 2 Er zijn verschillende eigenschappen waaraan je een stof kunt herkennen. We noemen deze

Nadere informatie

38 e Nationale Scheikundeolympiade

38 e Nationale Scheikundeolympiade 38 e Nationale Scheikundeolympiade Rijksuniversiteit Groningen THEORIETOETS opgaven dinsdag 13 juni 2017 Deze theorietoets bestaat uit 6 opgaven met in totaal 34 deelvragen. Gebruik voor elke opgave een

Nadere informatie

Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap

Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een kleurrijk schilderij maken met melk en rode koolsap? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment ph, zuur,

Nadere informatie

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het HAVO. versie mei 2013

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het HAVO. versie mei 2013 ZUREN EN BASEN Samenvatting voor het HAVO versie mei 2013 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Algemeen 3. Zuren 4. Basen 5. Het waterevenwicht 6. Definities ph en poh 7. ph BEREKENINGEN 7.1. Algemeen 7.2. Water

Nadere informatie

Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 20 vragen

Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 20 vragen MAVO-4 II EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1982 MAVO-4 Woensdag 15 juni, 9.00 11.00 NATUUR-EN SCHEIKUNDE II (Scheikunde) MEERKEUZETOETS Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 20

Nadere informatie

OEFENSET 2007_1 OPGAVEN

OEFENSET 2007_1 OPGAVEN EFENSET 2007_1 PGAVEN werk: Evelien Veltman (secretaresse) Instituut voor eerplanontwikkeling Postbus 2041/7500 CA Enschede Telefoon: (053)4840339 privé: P.A.M. de Groot Kamperzand 1/1274 HK Huizen Telefoon:

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen? Chemisch stoplicht 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment

Nadere informatie

Bepaling van concentratie nitriet in een monster met een. spectrofotometer

Bepaling van concentratie nitriet in een monster met een. spectrofotometer Handleiding Spectrofotometer 118085 Bepaling van concentratie nitriet in een monster met een spectrofotometer 118085 1. Inleiding Achtergrond informatie spectrofotometrie. Als een oplossing gekleurd is,

Nadere informatie

Onderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek

Onderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoekscompetenties 3 de jaar Hfdst 4 Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoek: het behoud van atoomsoorten in een reactiereeks Werkmethode 1. Wat onderzoeken? Probleemstelling

Nadere informatie

inbreng en heeft als gevolg minder scaling (kalkafzetting in de vorm van calciumcarbonaat).

inbreng en heeft als gevolg minder scaling (kalkafzetting in de vorm van calciumcarbonaat). Mest verwerken Dierlijke mest is vaak vloeibaar en bevat onder andere ammoniak en ammoniumzouten. Men kan uit deze drijfmest ammoniumsulfaat maken dat als meststof kan dienen. Omdat de prijs van kunstmest

Nadere informatie

Hoofdstuk 1. Scheikunde is overal. J.A.W. Faes (2019)

Hoofdstuk 1. Scheikunde is overal. J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 1 Scheikunde is overal J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 1 Scheikunde is overal Paragrafen 1.1 Stofeigenschappen 1.2 Veiligheid 1.3 Faseveranderingen Practica Experiment 1 Hoe werkt de gasbrander?

Nadere informatie

Examen VWO. Scheikunde (oude stijl)

Examen VWO. Scheikunde (oude stijl) Scheikunde (oude stijl) Examen VW Voorbereidend Wetenschappelijk nderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 18 mei 13.30 16.30 uur 20 01 Voor dit examen zijn maximaal 68 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen.

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde pilot vwo I

Eindexamen scheikunde pilot vwo I Beoordelingsmodel De bereiding van nikkel uit erts 1 maximumscore 3 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: Je moet een bekende hoeveelheid van de gassen die de fabriek uitstoot, nemen. De hoeveelheid

Nadere informatie

Docentenhandleiding Medicijn vs. Maagzuur

Docentenhandleiding Medicijn vs. Maagzuur Docentenhandleiding Medicijn vs. Maagzuur Inhoudsopgave: Algemeen 2 Aanwijzingen bij de proeven Reactiesnelheid 3 Gasontwikkeling 6 Dit boekje is tot stand gekomen onder leiding van Stichting C3. Met dank

Nadere informatie

6 VWO EXTRA OPGAVEN + OEFENTENTAMENOPGAVEN SCHEIKUNDE 1 H4, H5, H7, H13 en H14

6 VWO EXTRA OPGAVEN + OEFENTENTAMENOPGAVEN SCHEIKUNDE 1 H4, H5, H7, H13 en H14 6 VWO EXTRA OPGAVEN + OEFENTENTAMENOPGAVEN SCHEIKUNDE 1 H4, H5, H7, H13 en H14 1. Bij de reactie tussen ijzer en chloor ontstaat ijzer(iii)chloride, FeCl 3. Men laat 111,7 gram ijzer reageren met voldoende

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN MOLBEREKENINGEN

OEFENOPGAVEN MOLBEREKENINGEN OEFENOPGAVEN MOLBEREKENINGEN * = voor VWO Salmiak, NH 4 Cl(s), kan gemaakt worden door waterstofchloride, HCl(g), te laten reageren met ammoniak, NH 3 (g) 01 Wat is de chemische naam voor salmiak? 02 Geef

Nadere informatie

EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 5 OPGAVEN

EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 5 OPGAVEN MAVO-4 I EXAMEN MIDDELBAAR ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1974 MAVO-4 Woensdag 8 mei, 9.00 11.00 NATUUR-EN SCHEIKUNDE II (Scheikunde) OPEN VRAGEN Dit examen bestaat voor iedere kandidaat uit 5 OPGAVEN

Nadere informatie