Hooggevoeligheid: fictie of feit?

Transcriptie

1 Hooggevoeligheid: fictie of feit? Hooggevoeligheid, HSP, hoogsensitiviteit. Het roept ongetwijfeld een associatie op. Voor velen is dat toch een associatie met: zwak, aanstellerig, te lui, vreemd, zweverig, onbegrijpelijke klachten, ziekteverzuim of meer in die trant. Vaak wordt gehoord het is niet wetenschappelijk en dat betekent dan ook vaak daar verdiepen wij ons niet in. Niets is echter minder waar. Er is veel wetenschappelijk onderzoek verricht vanuit verschillende disciplines naar (deelgebieden van) hooggevoeligheid. Hieruit blijkt onder andere dat hooggevoeligheid een veel voorkomende trek is, een eigenschap. Let wel: geen aandoening! Een eigenschap die wel degelijk lastige gevolgen kan hebben voor de gevoelige persoon op verschillende gebieden. Met name op sociaal- emotioneel gebied en op het vlak van de fysieke gezondheid. De problemen waarmee hooggevoeligen bij een hulpverlener komen, zijn vaak óf vrijwel identiek aan symptomen van verschillende ziekten óf vallen in het vak van de klachten met niet- medische oorzaak. Wanneer de gevoeligheid die mensen ervaren excessief wordt, is het niet vreemd dat daardoor problemen ontstaan in het functioneren*. Wanneer de hooggevoelige mens naar een hulpverlener gaat, ontstaat de vraag wat er precies aan de hand is, welke diagnose er gesteld kan worden en wat het behandelplan wordt. Zorginstellingen zullen de diagnose proberen te stellen aan de hand van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). De DSM is echter een handboek voor het vaststellen van psychiatrische stoornissen. De kans is daardoor groot dat iemand die hooggevoelig is een diagnose krijgt die niet past, aangezien hooggevoeligheid geen stoornis is. 1

2 Labels als ADD, ADHD, PDD- NOS en depressie zijn voor hooggevoelige mensen geen onbekenden, maar ze zijn ook niet passend en/of doeltreffend. Dat is logisch, want de bron van de symptomen is gelegen in het gevoelige systeem, niet in ziekte. Behandeling conform die labels werkt dus niet, wat werkt wel? Onze visie is dat de (be)handelmethode, gelegen in het leren begrijpen van het gevoelige systeem en het leren omgaan hiermee, wel effectief en doeltreffend is. Hooggevoelige mensen leren hun eigen systeem te begrijpen en ermee om te gaan zodat het geen last meer vormt, maar juist een kracht. We ontwikkelden het volgende vier- stappen- plan: * Begrijpen: wat is hooggevoeligheid? * Herkennen: wat zijn de signalen? * Erkennen: inzicht krijgen in iemands/de eigen gebruiksaanwijzing * Praktisch benaderen: hoe kan ik me beschermen, prikkels loslaten en efficiënter communiceren? 2

3 Als we anders kunnen gaan kijken, kunnen we ook anders gaan zien. Als eerste aanzet naar anders kijken, een ander kader scheppen, komt de eerste stap aan bod; het begrijpen van wat hooggevoeligheid is. Er is veel onderzoek gedaan naar hooggevoeligheid, al is veel van dit onderzoek voor velen nog onbekend. Hieronder doen we een poging om de veelheid aan onderzoek kort en krachtig samen te vatten. Wat u leest is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, de gebruikte bronnen kunt u achterin vinden. De kennis die er wel is maar hier door de beknoptheid achterwege blijft, delen we graag op een ander moment en/of op een andere manier met u. Wat is hooggevoeligheid? Hooggevoeligheid is een aangeboren en stabiele eigenschap en wordt ook wel hoogsensitiviteit, HSP of sensory- processing sensitivity genoemd. Deze eigenschap heeft tot gevolg (of is het gevolg van) dat deze mensen een gevoeliger centraal zenuwstelsel en hogere reflectiviteit hebben, waardoor ze sneller een hoge mate van arousal bereiken. De prevalentie van hooggevoelige mensen ligt rond de 15% tot 20%, wat neerkomt op één op de vijf mensen(!). Dat het aangeboren is werd al genoemd, dit impliceert een fysiologische basis die ten grondslag ligt aan hooggevoeligheid. De Reinforcement Sensitivity Theory (RST) biedt een basis omdat deze inzicht geeft in individuele verschillen en onderscheid maakt tussen het Behavioral Inhibition System (BIS) en Behavioral Activation System (BAS). De functie van het BIS is om de huidige situatie te vergelijken met eerdere ervaringen waardoor acties tijdelijk vermeden worden. Tevens kenmerkt het BIS zich door gevoelig zijn voor straffen, nieuwe situaties en frustratie en angst. Als iemand een hoog niveau 3

4 van arousal ervaart, wordt het BIS minder efficiënt. Het gevolg daarvan is dat mensen met een actiever BIS snel afgeleid en minder gefocust zijn, snel overweldigd worden en erg gevoelig zijn voor negatieve stimuli. Kort gezegd hebben hooggevoelige mensen een gevoeliger centraal zenuwstelsel, ervaren zij sneller een hoge mate van arousal en stress en is hun BIS (soms inefficiënt) actiever, dan mensen die niet hooggevoelig zijn. Een gevolg hiervan is dat hooggevoelige mensen sneller en vaker symptomen van ziekte ervaren. Aan de andere kant kun je ook zeggen dat hooggevoelige mensen gevoeliger zijn voor symptomen van ziekte. Het is dan ook niet vreemd dat veel hooggevoelige mensen diagnoses krijgen die niet helemaal passend zijn. Labels die veel hooggevoelige mensen krijgen zijn Attention Deficit (Hyperactivity) Disorder (AD(H)D) en PDD- NOS. Dat is ook niet vreemd want uit onderzoek blijkt dat hooggevoelige kinderen hogere scores halen dan niet hooggevoelige kinderen op ADHD en ADD en op 5 van de 7 domeinen van PDD- NOS hoger scoren ze ook hoger dan niet hooggevoelige kinderen. Er zijn dus overeenkomsten, maar dat betekent niet dat het hetzelfde is. Je kunt je afvragen wat het betekent als je een label krijgt dat niet helemaal past, of concreter: als gediagnosticeerd wordt dat je een stoornis hebt, terwijl je dat helemaal niet hebt. Hooggevoeligheid is immers een eigenschap, geen stoornis. Voordeel van zo n label is wel dat er op school vaak mogelijkheden ontstaan en er wellicht vergoeding van kosten beschikbaar is. Weegt dat op tegen wat het psychisch met je kan doen? 4

5 Naast wat het psychisch met je doet, is er in sommige gevallen ook sprake van lichamelijke gevolgen wanneer de behandeling bestaat uit medicatie. Wat doet bijvoorbeeld Ritalin met je? Hier is al veel discussie over, waar we ons hier niet in gaan begeven. Wel willen we noemen dat Ritalin positieve effecten kan hebben wanneer iemand AD(H)D heeft, al zijn er ook de negatieve consequenties als onderdrukking van groei, slaapstoornissen en verminderde eetlust en verhoogde bloeddruk en hartslag. Zijn deze consequenties sterker wanneer iemand geen AD(H)D heeft maar als hooggevoelige wel dat label heeft gekregen? Dat is een interessante vraag, waarvoor meer onderzoek nodig is om daar antwoord op te geven. Ook is het een vraag die voor iedere professional die hier mee te maken krijgt, de moeite waard is om over na te denken. Hooggevoeligheid is meetbaar Aron en Aron ontwikkelden door middel van verschillende onderzoeken een vragenlijst, de Highly Sensitive Personality Scale (HSP- Scale) die later door verschillende onderzoekers als een valide en betrouwbaar meetinstrument voor het construct hoogsensitiviteit geëvalueerd werd. Hierboven is kort uiteengezet wat hooggevoeligheid is met als basis het wetenschappelijk onderzoek. Er valt nog veel meer over te schrijven en te vertellen, we delen dit graag met u dus als u interesse hebt, neem contact met ons op via info@hooggevoeligheelgewoon.nl 5

6 De volgende stappen Wanneer helder is wat hooggevoeligheid is, is het van belang om de signalen te herkennen. Iedereen is anders, dus is het zaak om uit te zoeken wat hooggevoeligheid voor iemand betekent. Welke signalen herken je en welke niet? Door dit in kaart te brengen ontstaat er als het ware een gebruiksaanwijzing. Hooggevoeligheid kan erkend worden en de hooggevoelige kan vervolgens accepteren dat het niet overgaat, maar dat het bij hem/haar hoort. Doordat we hooggevoeligheid anders benaderen ontstaat er een andere kijk, waardoor er ruimte is om vervolgens praktisch met onze oefeningen aan de slag te gaan. Weten dat je hooggevoelig bent is belangrijk, maar er praktisch mee om gaan kan zorgen voor een verandering in o.a. klachten. Zelf leren om je sterker en weerbaarder te maken en focussen op je eigen kracht in plaats van op je last. Uit onderzoek blijkt dat dit soort mindfulness- achtige oefeningen een positief effect hebben op hooggevoelige mensen. In alle stappen bieden we begeleiding voor zowel hooggevoelige mensen zelf als de professionals die deze mensen zien tijdens hun werk. Zo hebben we bijvoorbeeld een door verschillende beroepsgroepen geaccrediteerde dagtraining ontwikkeld waarin we in één dag de vier stappen doorlopen. De volgende dag kunt u het geleerde meteen in praktijk brengen. Ook lezingen/informatiebijeenkomsten (op locatie) behoren tot ons aanbod. Zie de bijlage Aanbod voor meer informatie of bekijk onze website: Het is te veel geworden. Het is te veel geworden. Hooggevoeligen kunnen overweldigd worden door schoonheid, ze kunnen er letterlijk ziek van worden. 6

7 Bronnen: Aron, E.N. (2004). Revisiting Jung s concept of innate sensitiveness. Journal of Analytical Psychology, 49, Aron, E.N. & Aron, A. (1997). Sensory processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73, Aron, E.N., Aron, A. & Davies, K.M. (2005). Adult shyness: The interaction of temperamental sensitivity and an adverse childhood environment. Personality and Social Psychology Bulletin, 31 (2), Baker, A. E. Z., Lane, A., Angley, M. T., & Young, R. L. (2007). The relationship between sensory processing patterns and behavioural responsiveness in autistic disorder: A pilot study. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38, Benham, G. (2006). The highly sensitive person: Stress and physical symptom reports. Personality and Individual Differences, 40, Colder, C.R., Trucco, E.M., Lopez, H.I., Hawk, L.W., Read, J.P., Lengua, L.J., Weiczorek, W.F. & Eiden, R.D. (2011). Revised reinforcement sensitivity theory and laboratory assessment of BIS and BAS in children. Journal of Research in Personality, 45, Elia, J. & Vetter, V.L. (2010). Cardiovascular effects of medications for the treatment of Attention- Deficit Hyperactive Disorder: What is known and how should it influence prescribing in children? Pediatric Drugs, 12(3), Jagiellowicz, J., Xu, X., Aron, A., Aron, E.N., Cao, G., Feng, T. & Weng, X. (2010). The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 10, Linden, D. van der, Taris, T.W., Beckers, D.G.J. & Kindt, K.B. (2007). Reinforcement sensitivity theory and occupational health: BAS and BIS on the job. Personality and Individual Differences, 42, Smolewska, K. A., McCabe, S. B., & Woody, E. Z. (2006). A psychometric evaluation of the highly sensitive person scale: The components of sensory- processing sensitivity and their relation to the BIS/BAS and Big five. Personality and Individual Differences, 40, Sonuga- Barke, E.J.S., Coghill, D., Wigal, T., DeBacker, M. & Swanson, J. (2009). Adverse reactions to Methylphenidate treatment for Attention- Deficit/Hyperactivity Disorder: structure and associations with clinical characteristics and symptom control. Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology, 19, Wilson, D.S., Coleman, K., Clark, A.B. & Biederman, L. (1993). Shy- bold continuum in pumpkinseed sunfish (Lepomis gibbosus): an ecological study of psychological trait. Journal of comparative psychology, 107,