KENNISBUNDEL ZZP EN DE STAD. Stad met een hart

Transcriptie

1 KENNISBUNDEL ZZP EN DE STAD Stad met een hart

2 inhoud 1 Voorwoord 2 Minister Maxime Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Introductie 4 ZZP BV: van programma naar werkelijkheid Interview 7 Jacques van Ek en Jim Schuyt Onderzoek 12 Op basis van de evaluatie van ZZP BV Amersfoort en ervaringen van andere G32-gemeenten worden tien eerste lessen getrokken. Door Arjan van den Born van Universiteit Utrecht. Pilotprojecten wijkeconomie 46 Door Ruud Dorenbos van Nicis Institute Zzp ers in stedelijk economisch beleid 54 Door Ruud Dorenbos van Nicis Institute Verslag 62 Conferentie ZZP en de stad Duurzame zzp ers: kansen voor de stad? 74 Nawoord 78 Wethouder Gert Boeve van Economie en Wonen, Zorg en Welzijn, gemeente Amersfoort

3 2 Kennisbundel ZZP en de stad voorwoord 3 INTRODUCTIE MAXIME VERHAGEN Zzp ers staan samen sterker De zzp ers die ik ontmoet zijn creatief, vernieuwend en hebben een flinke dosis passie. Natuurlijk zijn zij ook enorme doorzetters, anders red je het niet in je eentje. De naam zelfstandige zonder personeel zegt het eigenlijk al: het is een vrij solitair bestaan. Dat heeft voordelen, maar het is ook weleens lastig. Want hoe zorg je er als zzp er voor dat je grote klussen binnenhaalt, als je die in je eentje niet aankunt? Waar haal je een klankbord vandaan als je wilt brainstormen over de toekomst van je bedrijfje? Bij wie vind je inspiratie, nieuwe ideeën en een luisterend oor? Juist: bij ándere zzp ers. DE RUIM ZZP ERS IN NEDERLAND ZIJN ESSENTIEEL VOOR ONZE ECONOMIE. ZE LEVEREN SPECIALISTISCHE DIENSTEN OF PRODUCTEN. MET HUN KENNIS, VAARDIGHEDEN EN ERVARING DRAGEN ZE BIJ AAN HET SUCCES VAN ANDERE - VAAK GROTERE - ONDERNEMINGEN. DE STEEDS GROTERE GROEP ZZP ERS IN ONS LAND ZORGT VOOR WERKGELEGENHEID, INNOVATIE EN ECONOMISCHE VOORUITGANG. Zzp ers staan samen sterker. Als zzp ers een netwerk vormen, kunnen ze samen veel grotere projecten aannemen. En zelfs meedingen naar Europese aanbestedingen. Ik vind het belangrijk dat zzp ers netwerken vormen. Gemeenten kunnen helpen door huisvesting voor groepen zzp ers te faciliteren en goede dienstverlening te bieden. Natuurlijk heeft het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie ook een rol. Ik zorg dat ondernemen makkelijker wordt: door minder tijdslurpende regeltjes, toegankelijker financiering en eerlijkere kansen voor zzp ers bij aanbestedingen. Maar uiteindelijk draait het om de zzp ers zélf: dat ze de deur uitgaan, anderen opzoeken en zich aansluiten bij een professioneel netwerk. Of meerdere netwerken. Dat geeft hun onderneming én henzelf een boost! Ik heb veel bewondering voor het project ZZP BV Amersfoort. Iedereen die meegewerkt heeft: geweldig gedaan! Ik hoop dat dit mooie initiatief volop navolging krijgt. Maxime Verhagen Minister van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie

4 4 Kennisbundel ZZP en de stad introductie 5 INTRODUCTIE INTRODUCTIE ZZP BV: van programma naar werkelijkheid DEZE KENNISBUNDEL BIEDT EEN OVERZICHT VAN DE RESULTATEN VAN ZZP BV AMERSFOORT. DIT PROGRAMMA WERD ONDERSTEUND DOOR HET TOENMALIGE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN, DAT SUBSIDIE AAN ZZP BV AMERSFOORT TOEDICHTTE. HET PRO- GRAMMA ZZP BV KENDE EEN GROOT AANTAL PROJECTEN. HET NETWERK EN DE BELANGENBEHARTIGING WORDEN VOORTGEZET DOOR DE ONLANGS OPGERICHTE VAZ, DE VERENIGING AMERS- FOORTSE ZELFSTANDIGEN. MAAR WE BEGINNEN BIJ HET BEGIN. Het begon in januari 2009, toen de Commissie Van Ek haar Economische Visie Amersfoort 2030 Een vitale stad in een complete regio aanbood aan het college van burgemeester en wethouders. In tijden van economische recessie is het versterken van de lokale economie nog belangrijker. De Commissie Van Ek constateerde dat de economie van Amersfoort al sinds 2001 haperingen laat zien, terwijl de economische groei voor die tijd vanzelf leek te gaan. Een belangrijke aanbeveling in de visie was om te investeren in specifieke voorzieningen voor zzp ers en startende ondernemingen. Amersfoort is een mkb-stad met veel zzp ers. Ongeveer de helft van de bedrijven in Amersfoort is een eenmansbedrijf en meer dan twee derde heeft minder dan tien arbeidsplaatsen. De Commissie Van Ek stelde in haar visie dat Amersfoort aantrekkelijke wijken buiten het centrum nodig heeft met aandacht voor meer diversiteit en menging van wonen en werken. Voor het versterken van de wijkeconomie en zzp ers stelde Amersfoort daarom een programma op, onder de titel ZZP BV Amersfoort. DE VRAAG VANUIT HET MINISTERIE In 2009 ging het Rijk zich meer richten op de economisch toegevoegde waarde van zzp ers voor de Nederlandse economie. Binnen het Grotestedenbeleid (GSB) werd vanuit het ministerie van Economische Zaken een subsidiemogelijkheid uitgezet voor steden die een voortrekkersrol hadden met betrekking tot het faciliteren van zzp ers. De drie hoofdvragen van het ministerie waren: 1. Wie zijn de zzp ers? 2. Waar zijn ze gevestigd? 3. Waar hebben ze behoefte aan? De kernpunten die daarbij genoemd werden: huisvesting, dienstverlening en netwerkvorming. In totaal had het ministerie 6 miljoen euro vrijgemaakt voor gemeenten die op een voortvarende manier met hun wijkeconomie, en dus ook zzp ers, bezig waren. Amersfoort voelde zich geroepen om aan deze oproep van het ministerie te voldoen, want er was door de gemeente immers al geconstateerd dat de zelfstandigen zonder personeel een groeiende economische markt vormden. In tegenstelling tot het reguliere bedrijfsleven zitten zzp ers niet op een vaste plek, niet bij elkaar. De gemeente wilde inzicht krijgen in dezelfde vraag die

5 6 Kennisbundel ZZP en de stad interview 7 het ministerie had: waar hebben zzp ers behoefte aan? En wat kan de lokale overheid voor hen betekenen? Om deze vragen te beantwoorden zocht de gemeente Amersfoort samenwerking met een aantal partners, waaronder Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, HU Amersfoort, woningcorporatie Portaal, woningcorporatie De Alliantie, Syntens, Agentschap NL, Stichting Discover!, Het Netwerkkantoor en De NetwerkOnderneming. Dit alles op initiatief en met persoonlijke betrokkenheid van wethouder Economische Zaken Gert Boeve. ÉÉN PROGRAMMA, MEERDERE PROJECTEN De samenwerking leidde tot het programma ZZP BV Amersfoort, met meerdere projecten verdeeld over de drie pijlers die het ministerie had meegegeven: dienstverlening, netwerkvorming en huisvesting. De opzet, ervaringen en resultaten van de projecten staan beschreven in deze kennisbundel. Het programma werd als subsidievoorstel bij het ministerie ingediend, waarop een positieve reactie van de minister volgde. Met de toekenning van de subsidie eind 2009 is de gemeente Amersfoort met haar partners aan de slag gegaan. Het project ging dynamisch van start met een roadshow door de verschillende Amersfoortse wijken. Deze had tot doel de zzp er te informeren over de activiteiten van ZZP BV en bood tevens de gelegenheid tot netwerken en kennisdeling door middel van diverse workshops. Het was een vliegende start van een reeks aan projecten. Op de pagina s hierna leest u alles over de verschillende projecten, de resultaten én de voortgang. Ook komen verschillende projectleiders van ZZP BV aan het woord en vertelt Jim Schuyt, voorzitter van de Raad voor Economische Ontwikkeling regio Amersfoort (REO), wat het regionaal belang is van ZZP BV. Jacques van Ek en Jim Schuyt, oud-voorzitter en voorzitter REO Zzp ers: hollen of stilstaan DE AANLEIDING VOOR HET ZZP BV-PROJECT IS INDIRECT AFKOMSTIG VAN DE REO, DE RAAD VOOR DE ECONOMISCHE ONTWIKKELING REGIO AMERSFOORT. OUD-VOORZITTER JACQUES VAN EK EN HUIDIG VOORZITTER JIM SCHUYT VERTELLEN OVER HET ONTSTAAN VAN ZZP BV EN DE RESULTATEN VOOR NIET ALLEEN DE STAD AMERSFOORT, MAAR OOK VOOR DE REGIO. SCHUYT: ZZP ERS FOCUSSEN ZICH STERK OP DE INHOUD, MAAR UITEINDELIJK MOETEN ZZP ERS OOK ONDERNEMERS ZIJN.

6 8 Kennisbundel ZZP en de stad interview 9 Over Jacques van Ek Jacques van Ek was tot september 2011 voorzitter van de Raad voor de Economische Ontwikkeling (REO) regio Amersfoort. Daarvoor was hij CEO van ASR Nederland en president-directeur van De Amersfoortse Verzekeringen. Momenteel bekleedt hij verschillende bestuursfuncties, waaronder het voorzitterschap van de Taskforce Innovatie van de Provincie Utrecht. Uit een analyse van de stad Amersfoort bleek dat bijna 50 procent van het aantal bedrijven uit eenmanszaken bestaat, vertelt Jacques van Ek, die tot voor kort voorzitter was van de REO. Later bleek dat deze cijfers ook voor de regio als geheel gelden. Dat is, ten opzichte van andere stedelijke regio s, een hoog percentage. De redenen die we daarvoor vonden, waren een centrale ligging en een prettig woonklimaat van de regio Amersfoort. Bovendien hebben we destijds vastgesteld dat het een structurele trend is. Echter, mede door de recessie is er een extra toename van zzp ers, en hebben zzp ers in bepaalde branches het zwaarder dan voorheen. Alle reden dus voor de gemeente Amersfoort om daarin te investeren. Deze conclusies brachten de gemeente en haar partners dan ook tot de opzet van het ZZP BV project, waar het ministerie subsidie voor toekende. Het is een pilotproject geweest, en heel belangrijk is dat het zich in de regio heeft uitgebreid, vertelt Van Ek. Er is gekeken naar bijvoorbeeld de huisvestingbehoefte en aanbestedingsvormen. Het aspect samenwerken is daarbij heel belangrijk, en dat gebeurt op regionale schaal. Wat is het belangrijkste advies dat de REO zzp ers wil meegeven? Het belangrijkste advies dat Jim Schuyt, huidig voorzitter van de REO, heeft aan zzp ers is er een die ondernemers mét personeel zich in de oren kunnen knopen: Verplaats je in je klant. zzp ers zijn vaak heel goed in de inhoud, in hun vak, maar ze zijn minder goed in staat om de wens van de klant te vertalen naar business. Terwijl dat natuurlijk cruciaal is. Over Jim Schuyt Jim Schuyt is sinds september 2011 voorzitter van de Raad voor de Economische Ontwikkeling (REO) regio Amersfoort geworden. De REO is een adviesorgaan dat gevraagd en ongevraagd adviezen geeft aan het Amersfoortse gemeentebestuur, regiogemeenten, partnerorganisaties en bedrijfsleven. Schuyt is werkzaam als voorzitter van de directieraad van woningcorporatie de Alliantie. Wil je blijven bestaan in deze lastige tijden, dan moet je in staat zijn om van buiten naar binnen te kijken bij een klant, om zo zijn wensen echt te begrijpen. Ik vind het zelf vaak erg charmant, die focus op het vak, maar uiteindelijk moeten zzp ers ook ondernemers zijn. Ik zie vaak dat zzp ers kunnen verbeteren op het procesmatige vlak. Het is hollen of stilstaan, er zit te weinig continuïteit in. Begeleiding daarbij is belangrijk, maar het bieden van netwerkmogelijkheden even goed. Ik vind het dan ook erg goed dat de gemeente Amersfoort zo focust op het bieden van netwerken, zowel fysiek als digitaal. Dat is volgens mij ook de rol van een gemeente, het is een algemeen belang. Let wel, zzp ers zijn in korte tijd een flink deel van de lokale economie gaan vormen. Betekent dit dat ook de REO zich op zzp ers gaat richten? Schuyt: Wij vinden dat de gemeente Amersfoort dit heel goed oppakt, maar zien tegelijkertijd het belang voor de hele regio. Met een FoodValley naast de deur is het logisch dat er steeds meer zzp ers een plaats vinden in onze regio. Het genereert werk, en daar haken onder andere zzp ers op aan. Wat volgens Schuyt niet wil zeggen dat Amersfoort zich moet focussen op bijvoorbeeld de voedselsector. Diversiteit biedt veel meer kansen, zeker voor zzp ers.

7 10 portret hoofdstuk 11 INTRODUCTIE De volgende stap Pauline Maring, Visionsinc en DenkTank ZZPid: Op een gegeven moment vraag je je af wat je de rest van je werkende leven wilt doen. Wat is de volgende stap in je carrière? Als zelfstandig ondernemer kun je dat naar eigen inzicht vormgeven. Mijn hart ligt bij organisatie-ontwikkeling en ik ben een creatief denker. In mijn twee bedrijven heb ik dit met elkaar verbonden. Bij de denktanks die ik organiseer, staat een organisatievraagstuk bij een grote organisatie centraal en bedenk ik met zeven zzp ers en met creatieve denktechnieken oplossingen. Hiermee won ik vorig jaar samen met Jan Krediet de vakjuryprijs van de ZZP BV Contest. Het is ook voor zzp ers een heel mooi concept: ze breiden hun netwerk uit, leren creatieve denktechnieken toe te passen en de bedoeling is natuurlijk ook dat het bedrijf vervolgens één of enkele van deze mensen inhuurt. Dit vind ik het interessante aan ZZP BV: zzp ers kunnen elkaar versterken en de krachten bundelen voor commerciële opdrachten.

8 12 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 13 INTRODUCTIE ONDERZOEK De gemeente als kickstarter? MET DE GROEI VAN HET AANTAL ZZP-ERS IN NEDERLAND WORDT OOK HUN SOCIAALECONOMISCH BELANG GROTER. WAT BETEKENT DEZE GROEI VOOR DE ROL VAN DE GEMEENTE? VERANDERT DEZE ROL IN DE MODERNE NETWERKECONOMIE WAAR ZELFSTANDIGE ONDERNEMERS EN PROFESSIONALS OP VERSCHILLENDE MANIE- REN EN MET ELKAAR SAMENWERKEN? OP BASIS VAN DE EVALU- ATIE VAN ZZP BV AMERSFOORT EN DE ERVARINGEN VAN ANDERE G32-GEMEENTEN WORDEN IN DIT ONDERZOEK TIEN LESSEN GE- TROKKEN. ACHTERGROND EN AANLEIDING De groep zzp ers in Nederland groeit gestaag. Tussen begin 2006 en eind 2011 is het aantal zzp ers met ruim 25% toegenomen. Deze groei is opmerkelijk robuust. Zowel in de jaren van economische voorspoed ( ; +16%) als in de economische recessie ( ; +6%) is het aantal zzp ers toegenomen 1. Daarbij is de groei zichtbaar in bijna alle sectoren en beroepen. Het aantal zzp ers neemt toe van architectuur tot zakelijke dienstverlening en van bouw tot zorg. De gemeente Amersfoort heeft eind 2009 een tweejarig programma opgestart onder de titel ZZP BV Amersfoort. Het doel van dit programma was om een extra impuls te geven aan het ondernemerschap in de wijken door het stimuleren en ondersteunen van de groeiende groep zzp ers in Amersfoort. Dit gemeentelijke programma is niet het enige landelijke voorbeeldtraject dat zich richt op zzp ers, maar wel het grootste met bijna 30 verschillende initiatieven voor zzp ers. Het belang van het programma ZZP BV overstijgt daarom de gemeentegrenzen van Amersfoort; de lessen die we in Amersfoort geleerd hebben in 2010 en 2011 zijn wellicht ook van belang voor andere gemeenten in Nederland. Wij hopen dat u door deze transparante evaluatie onze successen overneemt en verder brengt, en dat u enkele van onze valkuilen vermijdt. GROTE DIVERSITEIT AAN ZZP ERS Dé zzp er bestaat niet. Sommige zzp ers zijn hoogopgeleid, anderen laagopgeleid. Sommige zzp ers verkopen diensten, andere producten. Sommige zzp ers hebben consumenten als klant, anderen richten zich op het grotere bedrijfsleven. Sommige zzp ers zijn geboren ondernemers, anderen zijn vooral professionals en kanjers in hun vak. Dat alles maakt het niet eenvoudig om projecten uit te voeren die alle zzp ers even veel aanspreken. DOOR: ARJAN VAN DEN BORN, UNIVERSITEIT UTRECHT Toch is er één algemeen kenmerk van alle zzp ers: het zijn allemaal kleine ondernemingen. Dit ene feit heeft echter twee belangrijke gevolgen. Ten eerste betekent dit dat zzp ers kwetsbaar zijn. Dit blijkt ook uit landelijke cijfers: gemiddeld is na zes jaar ongeveer de helft van de gestarte zzp ers gestopt. Dat hoeft geen probleem te zijn. De grote meerderheid van de zzp ers vindt zijn weg. Zij gaan in loondienst, met pensioen, hebben een andere onder-

9 14 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 15 neming opgericht of zijn gefuseerd met vergelijkbare ondernemingen. Maar in een aantal gevallen is het wel een probleem en is de onderneming failliet gegaan, zijn schuldeisers en belasting niet betaald en is de ondernemer afhankelijk geworden van bijstand om in het levensonderhoud van het gezin te voorzien. Ten tweede betekent dit dat een zzp er een grote verscheidenheid aan taken heeft. Het managen van een kleine onderneming is immers bijna even divers als het managen van een grote multinational. Net als een grote multinational, zoals Philips, moet een zzp er leiding kunnen geven (de rol van de CEO), zijn vak kunnen uitoefenen (COO), de financiën kunnen beheren (CFO), marketing, netwerken en acquisitie verrichten (CMO), inkopen (CPO) en de communicatie en IT regelen (CIO). Om over zaken als agendabeheer (bestuurssecretaris) en juridische verwikkelingen nog maar te zwijgen. Deze complexiteit betekent dat elk uur kostbaar is en zzp ers moeten afwegen waar ze tijd in investeren. DE ROL VAN DE GEMEENTELIJKE OVERHEID Deze beide aspecten (de kwetsbaarheid van zzp ers en de diversiteit aan taken) hebben implicaties voor de rol van de gemeentelijke overheid. Het is zeker niet zo dat de gemeentelijke overheid elke zelfstandig ondernemer die in de problemen zit te hulp moet komen. Deze ondernemers hebben immers zelfstandig gekozen voor het risico dat hoort bij ondernemerschap. Ondernemerschap is ook een vak dat mensen moeten leren. Tegenvallers horen daarbij en dit versterkt op termijn de kwaliteit van de ondernemer (what does not kill you makes you stronger). Maar het kan in bepaalde gevallen voor gemeenten verstandig zijn om kleine ondernemers in nood voortijdig te helpen om faillissement, gezinsproblemen, ontslagen en langdurige bijstand te voorkomen. De beperkte tijd van zzp ers betekent dat zij ook behoefte hebben aan meer en betere regionale ondersteuning dan grotere ondernemingen. Dit onderscheidt de zelfstandige ondernemer van het grote bedrijf dat personeel vrij kan maken om zaken zelf te regelen en dat beschikt over de noodzakelijke contacten op het juiste niveau. Deze ondersteuning hoeft echter lang niet altijd direct van de overheid te komen. Steeds meer landelijke en regionale netwerken ondersteunen zzp ers met het verkrijgen van opdrachten, het ontwikkelen van kennis, innovatie & productontwikkeling, administratie & financiële zaken, enzovoort. Maar het betekent wel dat de overheid moet zorgen dat zij net zo toegankelijk is voor zzp ers als voor grote ondernemingen, door diensten beter toegankelijk te maken voor de individuele zzp er, door netwerken van samenwerkende zzp ers dezelfde kansen te geven als grote ondernemingen en door regionale netwerken van zzp ers een stem te geven. Het recente onderzoek van Glaeser en Kerr (2010) aan Harvard University is in dit opzicht interessant. Zij tonen aan dat in de Verenigde Staten de regionale economische groei sterk samenhangt met het aantal kleine bedrijven in een regio. Zij betogen dan ook dat regio s moeten zorgen voor een ondernemend klimaat met veel kleine, ondernemende bedrijven. Gemeenten moeten niet te veel energie verspillen aan het binnenhalen van grote bedrijven. Dit zorgt weliswaar voor aanlokkelijke krantenkoppen, maar niet voor economische groei op de lange termijn. Wellicht is enige nuance op zijn plaats. Shane (2008) stelt terecht dat lang niet alle kleine ondernemers zorgen voor economische groei. De meeste startende ondernemers groeien niet of nauwelijks. Hij stelt dan ook dat de overheid alleen moet investeren in jonge ondernemingen met groeipotentie. De Nederlandse overheid lijkt die weg te willen volgen door ambitieuze ondernemers te ondersteunen: de overheid als incubator of broedplaats. Het is echter de vraag of dit de juiste weg is. Het is namelijk niet eenvoudig om de groeiende ondernemingen te voorspellen en overheden zijn hier traditioneel nog slechter in dan commerciële investeerders. Daarnaast is het de vraag of te veel ondersteuning niet juist zorgt voor luiheid en een gebrek aan ondernemerschap; wordt deze groeiende ondernemer niet te veel gepamperd. Gezien het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat het niet eenvoudig is om de exacte rol en houding van de gemeente ten aanzien van de kleine ondernemer te bepalen. Is de gemeente toeschouwer, toezichthouder, architect, bouwer, opdrachtgever, promotor, investeerder of supporter? En wanneer neemt de gemeente welke rol in? We hopen dat de ervaringen van ZZP BV en de andere gemeentelijke projecten u enig inzicht geeft in wat werkt en wat niet werkt.

10 16 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 17 DE ZZP ER IN AMERSFOORT Begin 2009 was ongeveer 7% van de potentiële beroepsbevolking in de gemeente Amersfoort zzp er. Amersfoort was daarmee volgens Blommesteijn, Brukman en Mevissen (2010) een gemiddelde gemeente (figuur 1). Grosso modo kan geconcludeerd worden dat gemeenten met grote creatieve, dienstverlenende en kennisintensieve sectoren ook worden gekenmerkt door grote aantallen zzp ers. Amsterdam, Maastricht, Groningen, Ede en Utrecht zijn voorbeelden van zulke steden. De oude industriële steden hebben in de regel veel minder zzp ers. Schiedam, Alkmaar en Dordrecht zijn Zwolle Zoetermeer Schiedam Dordrecht Alkmaar Zaanstad Venlo Sittard-Geleen Leiden Heerlen Enschede Deventer Breda Lelystad Haarlemmermeer Emmen Eindhoven Amersfoort Almere Tilburg Rotterdam Nijmegen Leeuwarden Helmond Haarlem Arnhem Apeldoorn Almelo Hengelo Den Haag Utrecht Groningen Ede Den Bosch Maastricht Amsterdam 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% Bron: Blommesteijn, Brukman en Mevissen (2010), gebaseerd op CBS. voorbeelden van gemeenten met relatief weinig zzp ers. Toch zijn er opmerkelijke verschillen. Zo valt op dat er relatief veel zzp ers zijn in Hengelo (9%) en Almelo (8%), maar duidelijk minder in buurgemeente Enschede (6%). Het aandeel zzp ers in Leiden (6%) en Zoetermeer (5%) lijkt weer vrij beperkt te zijn gezien het aandeel in buurgemeente Den Haag (9%). DE ONTWIKKELING VAN ZZP ERS IN AMERSFOORT In de periode is het aantal zzp ers in Amersfoort sterk gegroeid. In 5 jaar tijd is het aantal zzp ers gestegen van naar 6.823: bijna een verdubbeling. In dezelfde periode is het aandeel in de werkgelegenheid gestegen van 5,4% naar 8,7%. De zzp er wordt dus een steeds belangrijker economisch fenomeen. Uit figuur 2 blijkt de enorme dynamiek die er in de populatie zzp ers is. Van de 3551 zzp-ers in 2006 bestonden er nog 2260 in Maar liefst 1291 zzp ers was 6 jaar later geen zzp er meer. Soms hadden ze hun bedrijf uitgebreid met werknemers in loondienst en soms starten zij een andere onderneming. Sommigen zzp ers gingen in loondienst, anderen gingen met pensioen, werden werkloos of stopten gewoonweg. En in een aantal gevallen gingen ze failliet bestaande zzp ers jaarlijkse aanwas Figuur 1: Percentage zzp ers per gemeente (2009) Figuur 2: Ontwikkeling zzp ers in Amersfoort ( )

11 18 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 19 Er kwamen in de jaren echter bijna 6000 nieuwe zzp-ers bij; meer dan 1000 per jaar. Deze continue aanwas van starters (vaak zonder eerdere ondernemerservaring) bepaalt deels ook de behoefte van deze club mensen. Een deel van de zzp ers groeit op termijn uit tot een groter bedrijf. Dit hoeft lang niet altijd tot uiting te komen in de cijfers. Netwerkorganisaties waar groepen zzp ers samenwerken in één organisatie maar formeel zelfstandig zijn, komen steeds vaker voor. Tabel 1 geeft de personeelsgroei van zzp ers weer. Een behoorlijk aantal ondernemers die in de periode begonnen als zzp er, had in 2011 personeel aangenomen. Het valt daarbij op dat de groei van het aantal personeelsleden terugvalt in ; tijdens de crisis. Tabel 1: Ontwikkeling personeelsleden voormalig zzp ers in Amersfoort Personeelsleden Voltijd werknemers Deeltijd werknemers Totaal DE INDUSTRIEËN IN AMERSFOORT Het aandeel zzp ers verschilt heel erg per sector. Sommige sectoren worden gedomineerd door zzp ers, andere sectoren zeker niet. In Amersfoort is er een aantal sectoren waarbij het aandeel van zzp ers in de totale werkgelegenheid groter is dan 25%. Denk daarbij aan de kunst (aandeel: 72%), industrieel ontwerp & vormgeving (66%), reclame & marktonderzoek (39%), dienstverlenende informatievoorziening (36%) en algemene & utiliteitsbouw (27%). In een aantal sectoren, zoals de overheid (0,0%) en de financiële dienstverlening (0,2%) is het officiële aantal zzp ers nihil, hoewel veel zzp ers deze bedrijven wel als opdrachtgever hebben. De meeste Amersfoortse zzp ers werkten in 2010 in de zakelijke dienstverlening (1.087 zzp ers), de creatieve sector (1.080); detailhandel, horeca & dienstverlening aan consumenten (893); bouw (770); zorg (486), IT (471), onderwijs (398) en de groothandel (317). Dit is een heel diverse groep met verschillende wensen en behoeften. DE WIJKEN IN AMERSFOORT; DIVERSE WIJKEN, DIVERSE ONDERNEMERS Net als andere grotere steden in Nederland heeft ook Amersfoort een grote diversiteit aan wijken. Opvallend is dat het aandeel zzp ers in de periode enorm gestegen is in álle wijken. Zowel in de centrumwijken (Stadskern en Zonnehof), de gegoede wijken (de Berg Noord & Zuid) en de nieuwe wijken (Kattenbroek, Nieuwland, Vathorst) als in de oude volkswijken c.q. krachtwijken (Kruiskamp, Liendert) en op de oude bedrijventerreinen (Isselt, Calveen, Valleipoort) is het aandeel zzp ers fors toegenomen. Het ondernemerschap trekt heel veel verschillende soorten mensen aan. In de meeste wijken is de zzp er verantwoordelijk voor 60 tot 70 procent van alle bedrijvigheid. Wel zijn er opvallende verschillen in het soort ondernemers dat zich in de wijken vestigt. In de nieuwbouwwijken is er sprake van een redelijke diversiteit aan ondernemerschap, zoals gezondheidszorg (vrije beroepen), onderwijs (coaches) en de toegepaste creatieve sector (ontwerp, vormgeving, reclame), maar ook wel handel en bouw. In de krachtwijken is er vooral sprake van de bouw, de detailhandel, de zorg (onder andere thuiszorg) en het onderwijs (zoals autorijschool). In de gegoede wijken zitten de zakelijke dienstverlening, de zorg en de architecten & ingenieurs. En op de oude bedrijventerreinen zitten de groothandel, de ICT, de bouw en de autohandelaars. ONDERNEMENDE MANNEN EN VROUWEN IN AMERSFOORT In Amersfoort is bijna één op de drie voltijd zzp ers vrouw (2132 vrouwen en mannen). Het aandeel vrouwen is echter erg afhankelijk van de sector. De zorg, de maatschappelijke dienstverlening en de wellness worden gedomineerd door vrouwen (meer dan 60%). Aan de andere kant zijn er nauwelijks vrouwen te vinden in de bouw, autoreparatie, groothandel, IT en landbouw. In sectoren als detailhandel, kunst, industriële vormgeving en onderwijs is het aandeel vrouwen tussen de 35 en 50% en zijn vrouwelijke ondernemers goed vertegenwoordigd. Er is nauwelijks verband tussen het aantal vrouwen en de wijk waarin ze werkzaam zijn. Alleen op de bedrijventerreinen, waar sectoren zoals bouw, ICT, autoreparatie en groothandel domineren, zijn relatief weinig vrouwen te vinden (Calveen: 21%, Isselt: 17%, Valleipoort: 19%). In alle andere wijken ligt het percentage vrouwelijke ondernemers tussen de 25 en 35 procent.

12 20 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 21 HET PROJECT ZZP BV Een gemeente kan door een sociale bril of door een economische bril naar zzp ers kijken. Als met een sociale bril wordt gekeken, dan ziet de gemeente haar rol vaak in het verlengde van de BBZ: het ondersteunen van ondernemers in nood of het helpen van startende ondernemers vanuit de bijstand. Als met een economische bril wordt gekeken, is de rol een andere: het ondersteunen van zzp ers op een zodanige wijze dat de regio als geheel ondernemender en economisch aantrekkelijker en actiever wordt. Het doel van het programma ZZP BV is vooral economisch geweest: het versterken van de competenties en netwerken van de zzp er zorgen voor meer groei in omzet en personeel, zowel voor de zzp er zelf als voor de regio. De concrete doelstellingen van het programma ZZP BV waren: 1. meer inzicht verwerven in de behoeften van verschillende groepen zzp ers; 2. meer netwerkvorming tussen zzp ers onderling; 3. meer netwerkvorming tussen zzp ers en het reguliere bedrijfsleven; 4. vergemakkelijken van het zzp-schap door vereenvoudiging van wederzijdse verplichtingen bij inhuur; 5. aanbieden van gerichte informatie en kennis via e-learning; 6. meer beschikbare en toegankelijke faciliteiten voor zzp ers in de buurt. Initiatief Capaciteit Succes Groei I : Netwerken & opdrachten II : Dienstverlening ZZP BV Figuur 4: Pijlers ZZP BV Amersfoort III : Huisvesting De focus van het programma lag in het begin op het samenbrengen van zzp ers, de zogenaamde horizontale verbinding. Doel was het creëren van een netwerk van zzp ers die samen klanten en opdrachten kunnen delen. Doordat ze elkaar leren kennen, kunnen ze elkaar versterken. Later verschoof de focus van het onderling netwerken meer naar het creëren en versterken van verbindingen tussen zzp ers en het reguliere bedrijfsleven (verticale verbindingen) en naar het creëren en versterken van verbindingen tussen zzp ers en regionale overheden & instellingen. IV : Kennis V : Financiën VI : MVO Figuur 3: Sterkere zzp ers leiden tot meer economische groei. AANPAK OP DRIE PLUS DRIE PIJLERS Het project ZZP BV is gestart met een 15-tal oorspronkelijke projecten op een drietal pijlers: 1) netwerken, 2) dienstverlening en 3) huisvesting. Deze projecten zijn bijna allemaal uitgevoerd. Daarnaast bleek vrij snel na de start van het programma dat er veel additionele behoeften waren waarvoor aanvankelijk geen initiatief was geformuleerd, maar waar het programma wel veel toegevoegde waarde had. Veel van deze extra initiatieven konden relatief snel en goedkoop worden uitgevoerd door gebruik te maken van zzp ers. Mede daarom is het programma in de loop der tijd uitgebreid naar een 30-tal initiatieven en zijn drie pijlers aan het programma toegevoegd: 4) kennisontwikkeling, 5) financiële ondersteuning en 6) sociaal ondernemerschap (figuur 4). Deze drie pijlers hebben echter nooit hetzelfde belang gekregen als de oorspronkelijke pijlers. Regionale instellingen grote bedrijven middelgrote bedrijven 3 3 zzp ers 1 2 Regionale instellingen Figuur 5: Versterken van horizontale, verticale en diagonale verbindingen

13 22 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 23 Figuur 6 toont de onderverdeling in middelen van het programma ZZP BV. Bijna driekwart van al de beschikbare middelen is aan deze twee pijlers besteed. In de overige pijlers is duidelijk minder geïnvesteerd. De meeste middelen zijn gegaan naar netwerken en opdrachten (47%) en huisvesting (25%). Tabel 2: Het bereik van ZZP BV Website Medio 2010 Eind 2010 Medio 2011 Eind 2011 Aantal bezoekers Aantal unieke bezoekers Financiën 7% Kennis & kunde 8% Huisvesting 25% MVO 2% Netwerken & opdrachten 47`% Aantal pageviews Social media LinkedIn-leden N.b. 745 Twitter-volgers N.b. 458 Face-to-face Aantal events Deelnemers events Projecten Dienstverlening 11% Figuur 6: Onderverdeling budget ZZP BV naar pijler HET BEREIK VAN ZZP BV Het was belangrijk om zo snel mogelijk zo veel mogelijk Amersfoortse zzp ers te betrekken bij het programma. Dit is op verschillende manieren gedaan: 1. Bij de start is een mailing naar alle zzp ers gestuurd met een uitnodiging voor een roadshow om kennis te maken met ZZP BV. Bijna 800 zzp ers zijn bij een van deze 10 bijeenkomsten geweest. 2. Een uitgebreide online campagne werd opgezet om een online community van Amersfoortse zzp ers te creëren met een website, periodieke nieuwsbrieven, social media (LinkedIn en Twitter) en een CRM-tool ( Gouden Gids ). 3. Verschillende netwerkbijeenkomsten na de roadshows. Bijna zzp ers hebben de 12 netwerkbijeenkomsten in 2010 en 2011 bezocht. 4. Persoonlijke gesprekken met zzp ers, onder meer via deur tot deur bezoeken door de buurtregisseurs van AV werkpunt. Er is een accountmanager aangesteld. Dit is ook gedaan om de niet-digitale zzp er te bereiken. Uit tabel 3 blijkt dat vooral in 2010 veel energie en aandacht is gaan zitten in het organiseren van bijeenkomsten voor zzp ers. In 2011 was dat veel minder het geval. Ook zie je vanaf medio 2011, als er minder nieuws komt vanuit het programma, een minder snelle toename in bezoekersaantallen van de website. Het digitale bereik van ZZP BV ontstijgt de regio Amersfoort. Ongeveer 20% van de bezoekers van kwam uit de gemeente Amersfoort (7.700 digitale bezoekers) en nog eens 7,5% (3.000 bezoekers) uit de regio. Maar de grote meerderheid van de bezoekers kwam van buiten Amersfoort. Zo waren bezoekers uit Utrecht en Amsterdam met meer dan bezoekers per stad zeer goed vertegenwoordigd. Dit laat zien dat het programma een landelijke uitstraling heeft gehad en Amersfoort op de kaart heeft gezet als ondernemende stad. MEETBARE PROJECTRESULTATEN Een van de beloftes van ZZP BV was om zoveel mogelijk zaken meetbaar te maken. In deze eindevaluatie zijn we zo transparant mogelijk en laten we zo goed mogelijk de resultaten van het project aan u zien: de verwachte en onverwachte successen, maar ook de initiatieven die niet of minder goed zijn gelukt. Toch is er een aantal belangrijke opmerkingen: 1. Dit is geen gedetailleerde financiële effectrapportage. Het was bijna onmogelijk om op basis van harde financiële cijfers het lange termijn effect van het project ZZP BV te bepalen. Uit pragmatische overwegingen

14 24 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 25 is gekozen om het ZZP BV project te evalueren op subjectieve gegevens; wat is de mening over ZZP BV van de verschillende projectleiders, de partners en, last but not least, de Amersfoortse zzp ers. 2. ZZP BV draagt slechts indirect bij aan succesvollere zzp ers. De ZZP BV initiatieven hebben vooral tot doel om de capaciteiten van zzp ers te versterken zodat de Amersfoortse zzp er op termijn succesvoller zal zijn. Maar andere factoren, zoals de economische crisis, beïnvloeden ook dit succes. 3. De directe financiële impact van ZZP BV is beperkt. In de stad Amersfoort zijn ongeveer 6500 zzp ers en in de regio is dit ongeveer het dubbele aantal (13.000). Bij een gemiddeld jaarlijkse omzet van euro per zzp er 3 is de totale omzet van alle zzp ers in Amersfoort ongeveer 435 miljoen euro per jaar. In de regio is dit ongeveer 870 miljoen euro per jaar. Het is niet reëel om op korte termijn grote financiële effecten te verwachten van een project dat minder dan 0,1 procent aan deze economie bijdraagt. 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Figuur 7: Cijfer ZZP BV volgens Amersfoortse zzp ers Hoe verschillend de reacties ook zijn, uit de enquête komt een aantal zaken duidelijk naar voren, zowel positief als negatief: EVALUATIE PROGRAMMA ZZP BV Uiteraard hebben wij de Amersfoortse zzp ers gevraagd naar hun mening. Waar was het project ZZP BV een succes en waar kon het beter? Ongeveer 80 ondernemers 4 hebben een enquête ingevuld. Het cijfer dat ZZP BV gekregen heeft van de Amersfoortse zzp ers is een 6,1: een krappe voldoende 5. De reacties van de respondenten blijken zeer divers: van enen tot negens. De ene respondent geeft aan dat hij/zij veel aan het programma heeft gehad, terwijl een ander aangeeft dat het programma hem/haar niet veel heeft gebracht. Dit kan ook niet anders, aangezien alle zzp ers verschillend zijn en allemaal hun eigen verwachtingen hebben. De ene zzp er geeft aan teleurgesteld te zijn in het programma, aangezien hij verwacht had meer concrete opdrachten door het programma te ontvangen, terwijl een andere zzp er juist aangeeft dat ZZP BV daar ver van moet blijven, aangezien acquisitie nu juist een van de belangrijkste onderdelen van het ondernemerschap is. 1. Het programma heeft gezorgd voor meer zichtbaarheid van de zzp ers in de regio Amersfoort. Door ZZP BV is men zich ervan bewust geworden dat er veel zzp ers er in de regio werkzaam zijn. zzp ers gaven aan het prettig te vinden dat mensen erover praten (meer over het zzp-bestaan en wat erbij komt kijken). Ook gaven ondernemers aan dat ze nu niet alleen voor de buitenwereld zichtbaar zijn, maar vooral ook elkaar hebben ontdekt. Of dit een direct effect heeft op de omzet is niet altijd te meten, maar verschillende zzp ers geven aan het als erg prettig te ervaren dat ze nu toch een soort collega s hadden. ZZP BV bood een mogelijkheid te ontdekken welke zzp ers er nog meer in de regio te vinden waren. Tot slot is ZZP BV er ook in geslaagd om Amersfoort naar voren te brengen als zzp-stad. zzp ers zeiden hierover bijvoorbeeld het volgende: Amersfoort heeft zich gevestigd als zzp-vriendelijke stad met een goede voedingsbodem voor professioneel zelfstandig ondernemerschap en ZZP Amersfoort is op de kaart gezet. Als zzp er was er voldoende aanbod om je te mengen in de georganiseerde activiteiten. 2. De netwerkbijeenkomsten en roadshow van ZZP BV werden zeer gewaardeerd. ZZP BV heeft ervoor gekozen om naast algemene bijeenkomsten ook specifiekere sectorale (bouw, zorg) en thematische bijeenkomsten te organiseren. Deze verdieping betekende enerzijds dat mensen niet na een aantal algemene bijeenkomsten afhaakten, maar verdieping konden vinden. Anderzijds betekent het ook dat mensen juist weer wél afhaken als er geen raakvlakken zijn met de onderwerpen van de specifieke bijeenkomsten. Een zzp er gaf bijvoorbeeld aan:

15 26 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 27 De geplande bijeenkomsten waren veelal specifiek: interesseert het onderwerp je minder, dan ga je niet. Een andere ondernemer gaf aan: Het begin was sterk, enthousiasmerend en veelbelovend, maar het verzandde in steeds minder boeiende bijeenkomsten. Weer een andere zzp er gaf aan enthousiast te zijn geraakt door de sectorale bijeenkomst voor de bouwsector, maar was vervolgens teleurgesteld dat er geen vervolgbijeenkomst bouw 2 is georganiseerd. Ondanks de genoemde aanmerkingen zijn de meeste zzp ers erg positief over de mogelijkheden tot netwerken via ZZP BV en de mogelijkheid ongedwongen met collega-ondernemers van gedachten te wisselen. Ik ben een paar keer bij een bijeenkomst geweest. Ik heb er, behalve een plezierige tijd, geen klussen aan overgehouden. Maar dat hoeft ook niet, want ik ben druk genoeg. Door de netwerkbijeenkomsten zijn er binnen Amersfoort ook verschillende clusters ontstaan van samenwerkende zzp ers die opereren als een virtueel bedrijf, waarbij verschillende aspecten door verschillende zzp ers worden waargenomen. 3. ZZP BV is onvoldoende in staat geweest om verbindingen tussen zzp ers en het reguliere bedrijfsleven te bewerkstelligen. Er zijn hier wel inspanningen verricht, maar misschien onvoldoende. Bovendien zijn dit processen die een langere adem vergen. Zo is er een bijeenkomst met de grotere Amersfoortse bedrijven georganiseerd over de voor- en nadelen van het inhuren van zzp ers. Daaruit bleek dat er wel interesse is bij bedrijven, maar nog veel onbekendheid over de materie. Hier is dus nog veel te winnen. zzp ers hadden hier wel meer verwachtingen van, zoals deze opmerking weergeeft: Mijn verwachting was dat dit project zou leiden tot meer ingang bij het bedrijfsleven. Vaak worden eenpitters niet ingehuurd. Daarnaast had ik gehoopt op meer bekendheid via een site waarop de zzp er eenvoudig te vinden is. Probleem wat ik zelf ervaar is dat je als zzp er niet veel geld hebt om jezelf goed te promoten. Er is zeker een goed netwerk voor de betrokkenen tot stand gekomen via de bijeenkomsten, maar dit is niet waar naar ik op zoek was. omdat ik toch een beetje een eenling blijf door mijn vak. Deze laatste opmerking geeft overigens aan dat het vrijwel onmogelijk is iets nuttigs te doen voor álle zzp ers, aangezien er te veel onderlinge verschillen bestaan tussen de zzp ers. 5. Door ZZP BV hebben verschillende ondernemers zich verder ontwikkeld. Enkele opmerkingen: Ik heb veel aan de workshops gehad. Het heeft mij verder gebracht in de ontwikkeling en professionalisering van mijn bedrijf. Ik heb door de workshops meer kennis ontwikkeld voor het ondernemerschap en heb daar plezier in gekregen. Uitbreiding van mijn netwerk, kennis van social media, veel ideeën opgedaan op het gebied van marketing en branding. Mede door ZZP BV s kennisdeling is mijn onderneming gegroeid. 6. Er is door ZZP BV meer inzicht in de behoeftes van zzp ers ontstaan. Concrete voorbeelden hiervan zijn het huisvesting- en het kennisonderzoek. PROJECTLEIDERS VERSUS ZZP ERS ZZP BV is niet alleen geëvalueerd door de Amersfoortse zzp ers, maar ook door de verschillende projectleiders van het programma. We hebben deze projectleiders gevraagd een evaluatieformulier in te vullen voor hun projecten en het programma. Er waren enkele zzp ers die duidelijk negatief waren over het programma (cijfer van 1, 2, 3, of 4). Deze kritiek is in te delen in drie groepen. Ten eerste een groep die verwacht had directe opdrachten te verwerven via ZZP BV. Ten tweede een groep die aangeeft dat zij geen baat hebben gehad van het programma en geen toegevoegde waarde hebben gezien. Ten slot een groep die aangeeft dat zij vinden dat slechts een selecte groep mensen direct van het programma geprofiteerd heeft in de vorm van opdrachten en dat een grotere groep daarvoor in aanmerking had moeten komen. 4. ZZP BV heeft geleid tot meer aandacht voor zzp ers bij allerlei lokale overheden en instellingen. Een zzp er geeft aan: Ik vind het wel succesvol, omdat gebleken is hoeveel potentieel zzp ers hebben, met name in het gemeentebestuur. Voor mijzelf is het niet zo succesvol,

16 28 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 29 Meer inzicht in de behoeften van zzp ers Meer netwerkvorming tussen zzp ers onderling Discover Roadshow in de wijken Meer netwerkvorming tussen zzp ers en het reguliere bedrijfsleven 1stopshop Loods Online community Het zzp-schap vergemakkelijkt Gericht aanbod van informatie en kennis via e-learning Beschikbare en toegankelijke faciliteiten in de buurt Meer succesvolle zzp ers in Amersfoort Zijn zzp ers meer zichtbaar in Amersfoort en de regio projectleiders zzp ers Inspanning (kosten en dagen) Peilstok ZZP Academy ROC stages Regionale product-aanbieders Gouden Gids e-start ZZP loket Onderzoek kennis UGIAD SEBOU Gemeentelijke marktplaats VAZ Matchpoint Pilotflex kantoor zzplocaties Huisvestingsonderzoek Netwerkbijeenkomsten Beroep aan huis Figuur 8: Evaluatie doelstellingen ZZP BV Volgens zzp ers heeft het programma zeker geleid tot meer zichtbaarheid en meer netwerkvorming. Ook heeft het programma geleid tot meer inzicht in zzp ers en tot betere faciliteiten voor zzp ers (3.1). Maar ZZP BV heeft ook een aantal doelstellingen niet gehaald. Zo is het zzp-schap niet of nauwelijks vergemakkelijkt en blijkt het aanbod van kennis via e-learning niet aan te sluiten bij de behoefte. Ook is er te weinig verbondenheid met het reguliere bedrijfsleven gecreëerd. Er bestaat een grote overeenstemming tussen de zzp ers en de projectleiders over welke doelstellingen van ZZP BV behaald zijn en welke niet. De projectleiders zijn over het algemeen wel iets positiever dan de zzp ers. Projectleiders geven vooral een hogere waardering voor de verbondenheid met het reguliere bedrijfsleven, het grotere inzicht in de zzp er en de vergemakkelijking van het zzp-schap. EVALUATIE ZZP BV PER PROJECT Naast een evaluatie van het gehele programma zijn zzp ers en projectleiders ook gevraagd om de individuele projecten te evalueren. In figuur 9 zijn de resultaten daarvan te zien 6. In de appendix aan het einde van dit hoofdstuk staan de verschillende projecten beschreven. In figuur 9 staan de verschillende projecten weergegeven. Er zijn projecten die veel hebben opgeleverd tegen relatief weinig inspanning. Dit zijn de versoepeling van de regeling beroep aan huis, de netwerkbijeenkomsten, de pilot flexkantoor en matchpoint. Er zijn Resultaat (bereik, impact & toegevoegde waarde) zzptarief.nl Netwerk/Opdrachten Diensten Kennis Huisvesting MVO/Financiën Figuur 9: Inspanning versus resultaat per project projecten die ook veel resultaat hebben opgeleverd, maar die dit wel tegen significant meer inspanning en kosten hebben gedaan. Dit zijn het huisvestingsonderzoek, de oprichting van Vereniging Amersfoortse Zelfstandigen (VAZ), Loods, de online community, de roadshows en Discover. Als derde categorie zijn er projecten die veel inspanning hebben gekost en desondanks niet veel resultaat hebben opgeleverd. Dit zijn e-start, zzp academy, zzp loket, het kennisonderzoek en One-Stop-Shop. Tot slot zijn er projecten die niet veel hebben opgeleverd, maar die ook niet veel gekost hebben. Dit zijn de Gouden Gids, de gemeentelijke marktplaats, ROC/stages en de regionale productaanbieders. Ook de allochtone ondernemersverenigingen (UGIAD en SEBOU) scoren hier laag, maar dat is waarschijnlijk omdat deze gericht zijn op een beperkte doelgroep en de overige zzp ers zien deze toegevoegde waarde onvoldoende. Het bovenstaande overziende is het moeilijk om conclusies te trekken. De projecten die te maken hebben met netwerken & opdrachten en de projecten op het gebied van huisvesting worden in de regel goed gewaardeerd. De

17 30 Kennisbundel ZZP en de stad Amersfoortse kennisinitiatieven werden in de regel veel minder gewaardeerd. Opvallend is dat initiatieven op het gebied van dienstverlening divers scoorden. De versoepeling van de regeling beroep aan huis en kostten nauwelijks tijd en inspanning en zijn zeer succesvol. De dienstverleningsinitiatieven die veel geld en tijd kosten waren juist nauwelijks succesvol. Bij de bovenstaande figuur moeten twee opmerkingen gemaakt worden. Ten eerste zijn de effecten van de projecten nog niet in alle gevallen bekend. Voorbeelden zijn Flinke krachten BV (opvolger One-Stop-Shop Loket), zzp-locaties en de VAZ. Ten tweede is een aantal projecten gaandeweg gewijzigd, zoals het One-Stop-Shop-loket. Het oorspronkelijke idee was een loketfunctie te creëren waar de zzp ers met alle vragen terecht kunnen. Gedurende het project bleek dat de KvK iets soortgelijks aan het ontwikkelen was: het ondernemersplaza. Om overlap te voorkomen is het project One-Stop-Shop Loket zich gaan richten op het gezamenlijk binnenhalen van aanbestedingen. LANDELIJKE LESSEN: AMERSFOORT & G32 ZZP BV is niet het enige project dat de afgelopen jaren door gemeenten is uitgevoerd voor zzp ers. Willen we dus echt lessen trekken, dan moeten we Overig 12% Huisvesting 19% Stimuleren en/of begeleiden en coachen ondernemerschap 46% Netwerk 23% Figuur 10: Overzicht gemeentelijke initiatieven zzp ers

18 onderzoek 33 verder kijken dan alleen de projecten in de gemeente Amersfoort. Daarom is er een mini-enquête uitgezet bij de G32-gemeenten om een overzicht te krijgen van alle projecten die de afgelopen 2 jaar zijn uitgevoerd door gemeenten. Dit hoofdstuk geeft het overzicht van de verschillende ZZP-projecten. Daarnaast is elke gemeente gevraagd naar de behaalde successen en hun lessons learned. Tot slot is elke gemeente ook kort gevraagd naar de rol van de gemeente ten aanzien van die zzp ers. OVERZICHT VOORBEELDPROJECTEN Van de 33 benaderde gemeenten hebben er 24 de mini-enquête ingevuld. Daarvan gaven 7 gemeenten aan geen projecten voor zzp ers te hebben verricht, 8 gemeenten hadden één voorbeeldproject verricht, 5 gemeenten hadden twee voorbeeldprojecten verricht en maar liefst 4 gemeenten hadden drie voorbeeldprojecten verricht. In totaal zijn er dus 30 projecten in kaart gebracht. Dit is 1,25 project per gemeente. Opvallend is dat de uitgevoerde projecten in grote mate verschillen van de projecten die in Amersfoort zijn uitgevoerd (figuur 6). De grote meerderheid van de gemeentelijke projecten (46%) is gericht op het ondersteunen van ondernemerschap door begeleiding. Denk daarbij aan startertrajecten met coaches en microkredieten, al dan niet voor een specifieke doelgroep (creatieve sector, allochtone ondernemers). Maar soms ook juist voor zzp ers in nood bij wie het water aan de lippen staat en die niet in aanmerking komen voor de BBZ. Daarnaast zijn er veel projecten gericht op het creëren van netwerken van zzp ers (23%). Denk daarbij aan netwerkbijeenkomsten en congressen voor startende zzp ers. Een derde belangrijke categorie is te vinden rond huisvesting. Denk hierbij aan het doen van onderzoek naar de huisvestingsbehoefte, het stimuleren van kleinschalige bedrijfshuisvesting en het opzetten van ondernemershuizen die soms zelfs als incubator fungeren (en dus veel meer bieden dan alleen huisvesting). Tot slot is er nog een restcategorie aan projecten, zoals de gemeentelijke marktplaatsen, onderzoeken naar de behoeften van zzp ers en de initiatieven om de zichtbaarheid van zzp ers in de wijk te versterken. Deze vier verschillende projectensoorten hebben ook een geheel eigen dynamiek, zoals blijkt uit tabel 3. Initiatieven gericht op het stimuleren van ondernemerschap en het zorgen voor huisvesting zijn zeer intensief. Daartegenover staat dat het faciliteren van netwerkbijeenkomsten vrij weinig

19 34 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 35 inspanning kost. Meest succesvol is de categorie overig (zichtbaarheid vergroten, gemeentelijke marktplaats). De inspanning hiervan is ook beperkt. Tabel 3: Overzicht projecten G32 Project type Inschatting succes * Gemiddelde inspanning Huisvesting 3.8 Groot ( mandagen) Netwerk 3.3 Zeer klein (< 10 mandagen) Stimuleren ondernemers 4.3 Zeer groot (> 250 mandagen) Overig 4.5 Klein (10-25 mandagen) * Schaal: 1 volledig oneens > 5 volledig eens SUCCESSEN & LESSONS LEARNED G32 Het bovenstaande overzicht geeft inzicht in het soort projecten, de inspanning en de inschatting van de mate van succes. Deze paragraaf gaat dieper in op de projecten: waarom zijn ze wel of niet een succes en wat heeft de gemeente ervan geleerd? Netwerkbijeenkomsten zijn interessant voor gemeenten omdat ze met weinig middelen veel zzp ers kunnen bereiken. zzp ers geven zelf ook aan dat deze bijeenkomsten gewaardeerd worden. De opkomst is vaak vrij hoog. Lesson learned: voor gemeenten is het niet eenvoudig om in een enkele bijeenkomst goed inzicht te krijgen in de grote, diverse groep die zzp ers vormen. Als kennisvergaring de behoefte van de gemeente is, dient er een serie van bijeenkomsten te zijn. Dit is niet heel duur, maar vergt een langduriger investering dan het houden van één sessie of congres. Ook is er een fundamentele vraag rondom netwerkbijeenkomsten: er zijn vaak al meer dan voldoende netwerken voor zzp ers, dus in hoeverre voegt de gemeente hier nog waarde toe? Rond huisvesting zijn er verschillende projecten. Net als in Amersfoort wordt er in sommige gemeenten onderzoek gedaan naar de huisvestingsbehoefte van de lokale zzp ers. Dit kan de gemeente helpen om partijen bij elkaar te brengen. Verder zijn verschillende gemeenten bezig met het gereedmaken van leegstaande panden voor kleine bedrijfjes (in de regel zzp ers). Soms gaan projecten verder en bieden ze niet alleen huisvesting, maar ook een netwerk van vergelijkbare ondernemingen alsmede ondersteuning en begeleiding op diverse aspecten: van administratieve ondersteuning tot financiering en van businessplan tot innovatievraagstuk. Aan de andere kant zien we hier dat veel initiatieven nogal losstaan van elkaar en er vaak een gemeentebrede visie ontbreekt. Lesson learned: Zorg dat de initiatieven voor zzp ers passen in de economische visie van de stad op de lange termijn. Zijn het bijvoorbeeld speerpuntsectoren? Ook begint langzaam maar zeker de commerciële markt in te spelen op de ZZP-trend en ontstaan er nieuwe, flexibele initiatieven. Wat zijn de rol en de toegevoegde waarde van de gemeente? Gemeenten blinken uit in coachings- en begeleidingstrajecten. Deze trajecten zijn in de regel gericht op starters en soms op nog specifiekere doelgroepen. In een enkel geval op ondernemers in nood. Deze hulp wordt aangeboden aan mensen die overwegen een eigen bedrijf te starten, maar die het zonder duwtje niet durven. Dit alles onder het mom van goed advies is beter dan een zak geld. Het succes van deze projecten is echter zeer divers. Sommige projecten worden als zeer succesvol beoordeeld (op basis van evaluaties, aantallen starters, aantallen arbeidsplaatsen), andere projecten worden als veel minder succesvol gezien, met veel afhakers en een lage succesratio. Er lijkt veel kaf tussen het koren te zijn. Overtuigend bewijs voor positieve langetermijneffecten van deze begeleidingstrajecten ontbreekt vooralsnog. In veel opzichten leidt de verbeterde begeleiding tot beter voorbereide starters, vaak met sterkere netwerken, maar ondernemers moeten het uiteindelijk wel zelf doen. Lesson learned: het is van belang dat de overheid niet te veel taken overneemt en de verantwoordelijkheid ook duidelijk bij de ondernemer neerlegt. De vraag is daarom of de substantiële investering in dit soort trajecten op termijn ook daadwerkelijk leidt tot meer succesvolle ondernemers. Daarnaast is de vraag of de gemeente hier een actieve rol moet spelen. Commerciële partijen, de Kamer van Koophandel, diverse netwerken en ideële instellingen pakken deze rol al op. Moet de gemeente deze partijen faciliteren of heeft de gemeente een nog actievere rol? Diverse keren wordt opgemerkt dat hoger opgeleiden beter gebruikmaken van deze begeleidingstrajecten dan lager opgeleiden. Lesson learned: de wijk is soms te klein om dit soort trajecten vorm te geven. De overige initiatieven zijn vaak heel divers en opvallend, en pakken soms verrassend goed uit voor gemeente en zzp er. Creativiteit en innovatie gaan

20 36 Kennisbundel ZZP en de stad onderzoek 37 hand in hand. Lesson learned: laat vooral ondernemers zelf initiatieven nemen, en ondersteun dat vanuit gemeente. Ga niet trekken aan een dood paard, richt je dan liever op projecten die wél lukken. Het blijft lastig voor de gemeente om sommige doelgroepen te bereiken. De digitale zzp er is goed bereikbaar, maar de meer traditionele sectoren zoals de ambachtsman, de handelaar, de bouw en de zorg zijn niet altijd even goed te benaderen. Lesson learned: de doelgroep is heel divers, zzp ers kun je niet op een hoop gooien. DE ROL VAN DE GEMEENTE Een belangrijke en moeilijke vraag is die naar de exacte rol van de gemeente (figuur 11). Volgens de respondenten ambtenaren van de G32 is de belangrijkste taak van de gemeente om te zorgen voor een ondernemend klimaat in de regio. Tegelijkertijd geven de respondenten aan dat de gemeente vooral de markt moet laten werken. Deze twee zaken zullen veelal hand in hand gaan, maar in de praktijk zal het ook voorkomen dat de markt niet zorgt voor een ondernemend klimaat. Wat dan? Dit levert meer interessante vragen dan antwoorden op. Immers: wat is een ondernemend klimaat, hoe kunnen we dat beoordelen, wanneer moet een gemeente maatregelen treffen en hoe kan ze dat doen? Gelukkig geeft figuur 11 meer concrete handvatten om de rol van de gemeente vorm te geven. Volgens de respondenten moet de overheid zorgen voor sterke netwerken van ondernemers, moet zij de groei van zzp ers stimuleren, als grote opdrachtgever in de regio actief kansen bieden aan zzp ers en ook zorgen voor goede huisvestingsmogelijkheden voor alle ondernemers, inclusief zzp ers. De gemeentelijke overheid heeft veel minder een rol bij het zorgen voor goede regionale scholingsmogelijkheden voor zzp ers (3.5), het zorgen voor betere diensten en producten voor zzp ers (3.3), zorgen voor meer sociaal ondernemerschap en volgens de ambtenaren heeft de gemeentelijke overheid nauwelijks een rol bij het zorgen voor goede financiële ondersteuning van zzp ers. Deze concrete set aan handvatten lijkt te suggereren dat de gemeentelijke overheid vooral een aanjagende rol heeft waarbij het zorgen voor actieve ondernemersnetwerken centraal staat. Opvallend is dat de gemeente nauwelijks een rol heeft bij het zorgen voor financiële ondersteuning van zzp ers, aldus de ambtenaren. Natuurlijk ligt het primaat hiervoor niet bij de gemeente, maar het IMK heeft onlangs berekend Ondernemend klimaat in de regio stimuleren Groei van zzp ers stimuleren Zorgen voor goede huisvestingsmogelijkheden Sterke netwerken van ondernemers Als opdrachtgever kansen bieden aan zzp ers Goede (regionale) scholingsmogelijkheden van zzp ers Betere diensten en/of producten voor zzp ers Betere financiële ondersteuning van zzp ers Zorgen voor meer sociaal ondernemerschap De markt laten werken Figuur 11: Rol van de gemeente dat een omvallende onderneming de samenleving gemiddeld euro kost aan restschulden en langdurige uitkeringen. Wellicht heeft de overheid hier dus toch een grotere rol dan uit dit overzicht blijkt. Wij hebben de respondenten gevraagd welke additionele initiatieven zij van groot belang achten voor de ondersteuning van zzp ers en die zij direct zouden uitvoeren indien er voldoende middelen beschikbaar waren. Duidelijk naar voren komt het verder bouwen aan netwerken voor en door zzp ers (horizontale verbindingen) en het zorgen voor betere verbindingen tussen het mkb en de zzp ers. Ook willen zij de coachings- en begeleidingstrajecten uitbreiden, bijvoorbeeld door ook ervaren zzp ers te gaan begeleiden en coachen ( van ZZP naar mkb ). Verder geven enkele respondenten aan dat ze willen zorgen voor meer en betere werklocaties voor zzp ers en ook willen ze de rol van deze huisvesting breder trekken en er echte ondernemershuizen van maken met begeleiding, netwerken en ondersteuning. VERSCHILLEN TUSSEN ZZP BV EN ONTWIKKELINGEN VAN DE PROJECTEN VAN DE G32 Er is één opvallend verschil tussen de projecten van ZZP BV en de projecten in andere gemeenten: het overheersende belang van begeleidingstrajecten. Deze trajecten coachen en ondersteunen ondernemers met ondernemersvaardigheden (business plan, netwerken, administratie, et cetera). Binnen ZZP BV zijn er twee initiatieven geweest die hierop leken.