Werelderfgoed Waddenzee: grootse natuur in een klein land Piersma, Theun

Transcriptie

1 Werelderfgoed Waddenzee: grootse natuur in een klein land Piersma, Theun Published in: Waddenzee - Werelderfgoed IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Piersma, T. (). Werelderfgoed Waddenzee: grootse natuur in een klein land. In J. Abrahamse (editor), Waddenzee - Werelderfgoed. (blz. ). Uitgeverij Matrijs. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to maximum. Download date: -0-

2 De vluchten vogels, de scholen vissen De zeezoogdieren nog daartussen Zand en slik, schelpen en pieren Lucht en wind, water en wieren Een ons geschonken wildernis Waar een klein land groot in is Gé Hartgespan () De Waddenzee, grootse natuur in een klein land. Werelderfgoed Waddenzee: grootse natuur in een klein land Theunis Piersma Waddengebieden zijn zeldzaam Als je op een Waddeneiland als Texel woont is het gemakkelijk om de nabijheid van wad en wadvogels voor kennisgeving aan te nemen. Toch zijn waddengebieden op wereldschaal heel zeldzaam. Ze komen voor langs zandige kusten met ondiep water, waar het juiste samenspel tussen sediment, water, wind en getij de met laagwater droogvallende wadvlaktes creëert, vaak beschermd door een rij uit duinen gevormde eilanden. Wereldwijd zijn er slechts twaalf gebieden die zich wat betreft ruimte en schaal en vogelrijkdom met de internationale Waddenzee kunnen meten. Het uitgestrektste waddengebied omzoomde de kusten van China en Noord- en Zuid-Korea. Omzoomde, want inmiddels zijn de Zuid-Koreanen en Chinezen erin geslaagd meer dan de helft van hun wad in te polderen; een proces dat momenteel in steeds hoger tempo plaatsvindt. Waddengebieden zijn even zeldzaam als ze biologisch rijk zijn aan organismen en productief zijn. Ondiep en vaak voedselrijk water zorgt ervoor dat op de droogvallende bodems zeer veel planten groeien. Die plantengroei herkennen we niet als zodanig omdat het gaat om eencelligen, zoals groene kiezelalgen, die tijdens iedere zonnige laagwaterperiode een groeislag maken. De groente wordt gegeten door allerlei herbivoren, zoals schelpdieren en wormen, die op drooggevallen wad enorme dichtheden en biomassa s kunnen bereiken. Al dat in de wadbodem verborgen vlees wordt weer geconsumeerd door vissen en wadvogels. Vergeleken met de open zee zijn de dichtheden aan vogels op het wad reusachtig hoog. Voedselrijk water en sediment, vaak afkomstig uit rivieren die de delta s vormen waar wadgebieden een onderdeel van kunnen zijn, zijn overigens geen harde randvoorwaarde. De Banc d Arguin in Mauritanië is een kleine, tropische waddenzee op de grens van de Sahara en de Atlantische Oceaan. Veel van de bij ons doortrekkende wadvogels verblijven s winters op de Banc d Arguin, waardoor het gebied wel als zustergebied van onze Waddenzee wordt beschouwd. Daar floreert een bijzonder wad-ecosysteem. In het heldere en voedselarme, toenemend getijverschil Waddengebieden komen voor langs kusten waar sedimentatie plaatsvindt en het getijverschil groot genoeg is om gebieden droog te laten vallen. De landmassa s zijn in grijs weergegeven, WZ geeft de ligging van de Waddenzee aan en de overige witte stippen de met de Waddenzee vergelijkbare waddengebieden (uit Rogers et al. 0). Verschillen tussen de Banc d Arguin in Mauritanië en de internationale Waddenzee, uitgedrukt in enkele kerngetallen (uit Overdijk & Piersma ). Banc d Arguin, Mauritanië Lengte as (km) Gemiddelde breedte as (km) Aantal eilanden WZ Internationale Waddenzee Getijverschil (m),-,,-, Zoutgehalte water ( ) -0 - Oppervlak natte deel (km²) 0 Oppervlak droogvallend wad (km²) Oppervlak droogvallend zeegraswad (km²) Gem. min. en max. temperatuur ( C) - - Aantal regendagen per jaar rslag per jaar (mm) Luchtvochtigheid (%),, Dominante windrichting N-NO W-NW Aantal soorten schelpdieren Aantal inwoners Aantal toeristische bedden 0.000

3 maar ondiepe water staan zeegrassen aan de basis van een zeer rijke en ingewikkelde voedselketen. De tabel vat de belangrijkste verschillen tussen de internationale Waddenzee en de Banc d Arguin samen. De Waddenzee: verbinding tussen noord en zuid Onze Waddenzee is het belangrijkste knooppunt van trekvogelroutes binnen de Atlantische. Vogels die broeden in een enorm areaal aan taiga en toendra dat zich uitstrekt van Arctisch Canada tot ver oostelijk in Siberië concentreren zich na het broedseizoen in de Waddenzee. Sommige blijven er de hele winter, andere trekken na in de Waddenzee op krachten te zijn gekomen via een geconcentreerde naar gebieden zuidelijker langs de trekroute. Schiphol mag dan jaarlijks miljoen passagiers bedienen, de Waddenzee is een hub waar zo n tot miljoen wad- en watervogels van afhankelijk zijn. En er zijn heel veel minder wadvogels dan mensen! Geografisch gezien vormt de Waddenzee de opening naar de tuit van een trechter. Zonder het Nederlandse wad om aan te sterken zouden de miljoenen vogels uit het hoge noorden hun reis niet kunnen afmaken. Ze zouden aan onze kust sterven. Een Atlantische trekweg zonder Waddenzee is als een verstopte trechter. Trekbanen, zoals in het geval van de Wadden de Atlantische trekweg, zijn niet scherp gescheiden van de trekroutes die elders op de aardbol noord met zuid verbinden. De overlap is vooral heel groot in de broedgebieden van de trekkende vogels in de taiga en de toendra rond de Poolzee. Waddenzee-vogels kunnen daar in aanraking komen met buren die in Noord- of Zuid-Amerika, Zuidoost Azië, Australië of Nieuw-Zeeland overwinteren. Een kanoetstrandloper, bijvoorbeeld, die op de Banc d Arguin in Mauritanië overwintert en op het schiereiland Taimyr in het noorden van Centraal-Siberië broedt deelt zijn broedgebied met gestreepte strandlopers die in het Andes-gebergte overwinteren en met krombekstrandlopers die s winters bij Melbourne in Australië, of misschien ook wel in Zuid-India of Sri Lanka, verblijven. Onlangs werd ontdekt dat noordse sterns die in de Eemshaven broeden in de 0 dagen dat ze daar niet zijn een lange reis naar het zuiden van de Atlantische Oceaan maken. Voorbij Zuid-Afrika slaan ze links af en trekken ze over de zuide- Wadvogels uit een groot broedareaal concentreren zich na het broedseizoen in de Waddenzee. De Atlantische die ons Waddengebied met de toendra s in Groenland, Canada, Noord-Europa en Siberië én met de kustgebieden van het hele westen van Afrika verbindt. De belangrijkste wetlands langs de trekroute zijn aangegeven met cirkels (uit Boere & Piersma ). Zuid Amerika Noord Amerika Europa Afrika Azië In de toendragebieden rond de Poolzee raakt onze Atlantische verknoopt met vrijwel alle andere trekbanen. Via die banen verbinden steltlopers en andere watervogels de toendra s met de wetlands in de rest van de wereld (uit Van de Kam et al. ). Afrikaanse Atlantische Mediterrane Indiase Aziatische- Australische West- Atlantische Centraal Amerikaanse 000 km Patagonische 000 km West- Pacifische 00 km Pacifische lijke Indische Oceaan via Zuid-Australië en Nieuw-Zeeland naar het Zuidpoolgebied en weer terug: een megatrektocht van wel kilometer. Door de trekkende wadvogels is de Waddenzee, en dus Texel, met vrijwel de hele wereld verbonden. Wadvogels zijn kieskeurig Het zal niemand verbazen dat een grote stern heel andere voedselbehoeften heeft dan een rotgans en dat de voedselbehoefte van een rotgans weer verschilt van die van een drieteenstrandloper. Maar dat bonte strandlopers en kanoetstrandlopers, die door onervaren waarnemers slechts met moeite van elkaar kunnen worden onderscheiden, óók heel erg verschillen wat betreft het voedsel dat ze het beste kunnen vinden en verteren zal velen verbazen. Bonte strandlopers zijn heel goed in het ontdekken van de wormpjes in het wad, terwijl kanoeten daar volkomen blind voor zijn. Zij zijn juist erg goed in het opsporen van ingegraven harde prooien, zoals nonnetjes en kokkels. Als kanoeten voedsel zoeken bewegen ze hun taps toelopende snavel wel tien keer per seconde op en neer. Dan drukken ze als het ware het water tussen de zandkorrels uit. Als er ergens in de buurt van die bewegende snavelpunt een schelpdiertje zit, dan blokkert dat de waterstroom. Op zo n plek wordt dus extra druk opgebouwd, en kanoeten zijn heel goed in het registeren en interpreteren van zulke tijdelijke drukverschillen. Ook nonnetjes die buiten bereik van kanoetensnavels leven (op een diepte van drie of vier centimeter) zijn voor kanoeten nog te zien. Elk voordeel heeft z n nadeel, en hun voedselspecialisme brengt met zich mee dat kanoeten de bewegingen van wormen juist helemaal niet kunnen voelen. Dat is nu juist het specialisme van bonte strandlopers (voor kleine wormen) en rosse grutto s (voor grote wormen). Plevieren doen het nog weer anders; die wachten af totdat ze met hun grote en scherpe ogen iets aan het wadoppervlak zien bewegen en schieten er vervolgens op af. Plevieren missen de snavelpuntorganen die bij de strandloperachtigen zo sterk en gespecialiseerd ontwikkeld zijn. Plevieren sporen hun voedsel op met hun ogen en oren. De genoemde voedselspecialisaties brengen al bepaalde kieskeurigheden met zich mee, maar dat is lang niet het hele verhaal. Voedsel moet in voldoende hoeveelheden aanwezig zijn om het lonend te maken ernaar te zoeken. Wadvogels zijn dus voortdurend op zoek naar die delen van wadplaten waar de dichtheid

4 aan voor hen geschikte prooidieren hoger is dan de laagste schelpige prooien. Pas als die er echt niet zijn wijken ze uit naar a fwachtten bleken zich te bewegen over het hele complex aan de Richel te blijven. Wij moeten ons afvragen of kanoeten drempelwaarde. Als de behoefte groter is, bijvoorbeeld als het alternatieve prooien die grotere magen vereisen. Zo moeten wadplaten tussen Vlieland en de Friese plattelandskust. alle kennis bij zich dragen om zulke strategische beslissingen in de winter koud is en hard waait of als de vogels opvetten voor kanoeten in de Waddenzee bij gebrek aan nonnetjes overstap- Door een groot deel van deze wadplaten te bemonsteren werd te kunnen nemen. een lange trekvlucht naar de volgende bestemming, dan stijgen pen op (kleine) kokkels. ook een goed beeld opgebouwd van de verspreiding van het Op de afgebeelde kaart van de wadplaten in het westelijke de drempelwaarden. Dan worden wadvogels nóg kieskeuriger. voedsel. In de figuur hierna zijn de oppervlaktes van de zwarte deel van de Waddenzee is weergegeven waar gezenderde En zelfs dat is het niet het hele verhaal, want wat zijn goede prooien? Bij plevieren is de activiteit van prooien, dus of die wel of niet hun aanwezigheid aan het wadoppervlak verraden, van cruciaal belang. Bij de prikkende strandlopers is ook de diepte Hoe weten wadvogels waar het goede voedsel te vinden is? stippen evenredig met de verwachte opnamesnelheid van kanoeten op die plaatsen: hoe zwarter, hoe meer voedsel er voor kanoeten te vinden zal zijn. kanoeten vanaf de Richel bij laagwater voedsel gingen zoeken. Veel vogels bleven in de buurt, er gingen er veel naar de Grienderwaard, maar de rijke Ballastplaat bleek niet populair. Kennelijk ging het de meeste kanoeten te ver om daar helemaal waarop de prooien zich bevinden van groot belang. Als nonnetjes dieper dan vier centimeter leven kunnen zelfs de kanoeten Met opkomend water worden wadvogels bijeengedreven op de hoogste plekken. Samen, op een kluitje, wachten ze het Kanoeten nemen verstandige beslissingen naartoe te gaan: mogelijk maken de hoge vliegkosten zo n reis onrendabel. met de langste snavels (de vrouwtjes) er niet meer bij. vallende water af, ondertussen zeer alert op mogelijke gevaren De meeste kanoeten trekken zich met hoogwater terug op Om de overwegingen van kanoeten na te gaan kan hun ver- als een aanstormende slechtvalk. Hoe gevaarlijk slechtvalken de Richel. Ze moeten bij afgaand water besluiten of ze op het spreiding worden vergeleken met voorspellingen van modellen De kanoetstrandloper als voorbeeld zijn hangt af van de grootte van prooidieren. Wulpen, scholeksters en bergeenden blijven rustig zitten (en slapen) wanneer er Westwad, het Richelwad, de Grienderwaard of de Ballastplaat gaan foerageren. Zij moeten zich daarbij afvragen of het waar die kennis en die reiskosten al dan niet in zijn verwerkt. Kanoeten die de verspreiding van hun voedsel niet kennen en een slechtvalk verschijnt, maar bonte strandlopers en kanoe- de moeite loont om vanaf de Richel helemaal naar de rijke ook geen rekening houden met hun reiskosten zouden zich Een van de intensiefst bestudeerde soorten wadvogels is de ten schieten de lucht in om in dichte, rondscherende groepen Ballastplaat te vliegen, een afstand van wel twintig kilometer, willekeurig over het beschikbare wad moeten verspreiden. kanoetstrandloper. Door jarenlang onderzoek is veel bekend eventuele aanvallen in de lucht te pareren. De kleinere strand- of dat ze beter uit zijn door op het armere wad in de buurt van Met die aannames is de verwachting dat er behoorlijk veel over wat ze eten, waarom ze op dat voedsel gespecialiseerd lopers houden er dan ook van om op de meest open plekken het zijn, waar ze het zoeken, enzovoort. Daarom wordt de wereld laagwater af te wachten, want dan kunnen ze slechtvalken zien van het wad en de wadvogels hier behandeld aan de hand van de kennis die over kanoeten is opgedaan. Voor andere soorten gelden vergelijkbare verhalen, al zijn de details per soort verschillend. De kern is dat voor elke soort aan heel specifieke aankomen. Dat maakt de Vliehors heel geschikt, en natuurlijk ook de zandplaat Richel ten zuidoosten van Vlieland-Dorp. Toch worden zulke open plekken alleen gebruikt als er voldoende voedsel in de buurt te vinden is. Vanuit het Koninklijk Kaart van de wadplaten in het westelijke deel van het Nederlandse Waddengebied waarop ook het zogeheten grid is aangegeven waar jaarlijks het bodemleven is bemonsterd (volgens een grid met een raster van intervallen van 0 m). Op de met grijs aangegeven bemonsteringspunten was van tot en met 00 in augustus en september nooit genoeg voedsel voor kanoeten te vinden om het benodigde dagrantsoen te halen. Naarmate de zwarte stip in de witte bemonsteringspunten groter is, is de berekende gemiddelde voedselopnamesnelheid van kanoeten in augustus-september van tot en met 00 navenant hoger (naar Van Gils et al. 0a). voorwaarden moet worden voldaan wil die kunnen overleven. Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) is Van kanoeten is bekend dat ze schelpdieren in hun geheel jarenlang gestudeerd op de vraag waarom zoveel kanoeten inslikken en de schelp in de maag kraken. De gekraakte schelpresten poepen ze vervolgens als schelpgruiskeuteltjes weer uit. De maximale grootte van eetbare schelpen wordt dus bepaald door de grootte van het keelgat van kanoeten, maar dan moet dat ingeslikte schelpdier wel in de spiermaag te met hoogwater van de Richel gebruikmaken. Het lukte om kanoeten overdag en s nachts te volgen door anderhalve gram zware zendertjes op hun rug te plakken en die voortdurende op strategische plaatsen met geautomatiseerde ontvangers uit te luisteren. Zo worden de bewegingen van individuele kanoe- N RICHEL Grienderwaard Ballastplaat kraken zijn. Als een schelp heel zwaar is lopen kanoeten het ten duidelijk. De kanoeten die het hoogwater op de Richel risico dat die niet te kraken is en ze ineens met een steen in hun maag lopen. Kanoeten zijn dus ook heel kieskeurig als het gaat om de schelpdikte van gegeten prooien. Hoe kies- Bij opkomend water worden wadvogels bijeengedreven op de hoogste plaatsen. VLIELAND keurig, dat hangt vervolgens weer af van de grootte en de kracht van hun maag. Een kanoetenmaag lijkt een beetje op die van kippen die Westwad Richelwad loslopen op het erf: hij heeft een harde binnenzijde en zwaar- gespierde wanden. Hoe groter de maagwandspieren, des te groter de kraakkracht. s Winters hebben kanoeten magen die wel tien gram of meer wegen, bijna tien procent van het lichaamsgewicht van die vogels (bij wormeneters is dat maar enkele procenten). Voor vogels die veel vliegen is het belangrijk FRIESLAND om zo licht mogelijk te zijn, dus kanoeten doen er alles aan om hun maag zo klein mogelijk te houden. Dat doen ze dus door extra kieskeurig te zijn, door wadgebieden te kiezen met dun- km

5 vogels voorkomen op het grote oppervlak aan wadplaten van Eind juli bijvoorbeeld, als de kanoeten uit de toendra aankomen, Trekkende steltlopers zijn topatleten maal de standaard (dat is de energiebesteding tijdens de slaap) het Westwad. Kanoeten die van niks weten en wél rekening hebben ze na een zomer lang insecten eten een kleine maag wel drie weken vol. Dat lukt alleen als ze er in slagen om hun houden met hun vliegkosten zouden bij laagwater allemaal en moeten ze dus heel kieskeurig zijn. Het is alweer even gele- Een kanoet die half augustus tijdens een zonnige namiddag in de voedselopname op een hoog peil te houden. Eén darmkrampje in de buurt van de Richel moeten blijven. Kanoeten die net den dat ze op het wad waren, de ligging van goede foerageer- westelijke Waddenzee in een luid roepend groepje het luchtuim en je kunt de gele trui vergeten zoveel van de verspreiding van hun voedsel weten als wij plekken zal zijn veranderd, en dan zou het lonen om meer er- kiest en al hoogte winnend in zuidzuidwestelijke richting weg- Gecorrigeerd voor lichaamsgrootte en energieverbruik tijdens maar geen rekening houden met hun reiskosten verwacht je in varen vogels te volgen. Met moderne zendertechnieken wordt vliegt houdt zijn vlucht vervolgens de hele nacht, en nog een dag, de slaap verbruiken rosse grutto s en kanoeten op hun lange veel grotere aantallen op de rijke Ballastplaat dan is gemeten. momenteel geprobeerd te achterhalen of zulke informatie- en nog een nacht, en nog een dag en een nacht vol en komt dan op trektocht wel anderhalf tot twee keer zo veel energie als de Modelkanoeten met kennis, die verstandig met hun energie overdracht ook werkelijk plaatsvindt. een ochtend aan op het warme wad van het zustergebied van onze wielrenners van de Tour de France. Wadvogels lijken daarmee omgaan (aangegeven met open driehoekjes), zouden zich Waddenzee, de Banc d Arguin in Mauritanië. Hj is enkele dagen in staat tot het onmogelijke, en dan hebben we nog niet eens ongeveer verspreiden als de echte, wilde kanoeten (weergegeven in de histogrammen). Het gedrag van kanoeten is dus Wadvogels kunnen lang niet overal terecht onafgebroken in de lucht, zonder te eten, te drinken of te slapen, en leeft van de in de Waddenzee opgebouwde vetreserves. over hun navigatievermogen gehad. Ze kunnen het onmogelijke alleen mogelijk maken als ze op de Wadden voldoende geschikt consistent met de aanname dat ze de verspreiding van hun voed- Maar het kan nog gekker. Van kanoeten die in Nieuw-Zeeland voedsel kunnen vinden. sel goed kennen, en dat ze rekening houden met hun reiskosten. De geschetste kieskeurigheden en beperkingen helpen niet overwinteren is bekend dat ze in het voorjaar in één ruk van Populairder gezegd nemen kanoeten dus goed onderbouwde, verstandige beslissingen. Al zijn kanoeten zoals eerder beschreven met hun gevoelige snaveltoppen erg goed in het opsporen van ingegraven schelp- alleen om te verklaren hoe verschillende wadvogelsoorten zich over het wad bewegen en waarom ze in de Waddenzee heel verschillende plekken kiezen om te foerageren, maar ook om de verspreiding van wadvogelsoorten over de hele wereld te Nieuw-Zeeland naar de Gele Zee in China vliegen, een afstand van.000 kilometer, waarvoor ze meer dan een week onafgebroken in de lucht zijn. Of de rosse grutto s die op de toendra s van Alaska broeden. Die vliegen na het broedseizoen zonder Grootse natuur: kwetsbaar trefpunt van topsporters in armoede dieren, het wekte toch verbazing dat ze zich gedroegen alsof verklaren. Ook als de kustgebieden heel uitgestrekt zijn kunnen te stoppen de hele Stille Oceaan over, een afstand van.000- Het zal u inmiddels duidelijk zijn dat de wereld van het wad, en ze evenveel wisten van de verspreiding van het bodemleven kanoeten er toch niet terecht als ze op het betreffende wad niet.000 kilometer, waarvoor ze wel anderhalve week zonder de werelden van de wadvogels, veel omvangrijker en ingewik- als de onderzoekers. Een individuele kanoet zal namelijk maar voldoende ondiep levende en in hun magen kraakbare schelp- eten, drinken en slaap moeten kunnen. Het is dus geen toeval kelder zijn dan u voor mogelijk had gehouden. De nabijheid van een klein, beperkt wad in kaart kunnen brengen. Het zou dus dieren kunnen vinden. Daarom gebruiken ze slechts de helft van dat de rosse grutto die eind september 0 op een ochtend bij wad en wadvogels zou niet voor kennisgeving moeten worden lonen om tijdens het foerageren goed op soortgenoten te letten. de grote waddengebieden op de wereld. Voor kanoeten is het het wad van Parengarenga in het uiterste noorden van Nieuw- aangenomen. Wat zich op het wad afspeelt heeft niet alleen Inmiddels is op het kunstwad van het NIOZ experimenteel Nederlandse waddengebied daarmee nog unieker dan al werd Zeeland neerstreek onmiddellijk in slaap viel nadat hij in een raakvlakken met de rest van de wereld, het belichaamt grootse vastgesteld dat kanoeten inderdaad goed kijken wat andere gedacht, want niet alleen komen er de meeste kanoeten voor, grasland met koeien een paar regenwormen had gegeten. biologische processen en weerspiegelt zeer fijn afgestemde kanoeten doen en succesvolle foerageerders volgen. Het is ook het geeft ook nog eens ruimte en voedsel aan twee onder- Dat moegestreden steltlopers die na een trek van vele dagen en balansen tussen wat wadvogels in hun mars hebben en wat de mogelijk dat kanoeten juist op hoogwatervluchtplaatsen als de soorten, één die er overwintert (de ondersoort islandica) en nachten na aankomst meteen in slaap vallen kun je trouwens zelf natuur te bieden heeft. Het gaat om sporters van wereldformaat Richel goed op elkaar letten en bij afgaand water vogels met de een andere (canutus) die er op doortrek naar het zustergebied op Texel waarnemen. Eind april en vooral begin mei strijken er in die in grote armoede leven. meeste en meest geschikte kennis volgen. in Mauritanië (Banc d Arguin) gebruik van maakt. de Mokbaai soms uit West-Afrika aangekomen rosse grutto s en Want het luistert allemaal heel nauw. De mechanische kokkel- zilverplevieren neer. Ook die zie je dan vrij snel in slaap vallen. visserij op de Vlakte van Kerken die indertijd door de Texelse gemeenteraad werd toegestaan leidde kortstondig tot winsten Relatieve verdeling over de vier foerageergebieden tijdens laagwater van kanoeten die in de nazomers van -00 van kleine radiozenders werden De verspreiding van kanoeten wereldwijd. Er zijn zes ondersoorten erkend, die allemaal in de arctische toendra broeden (juni-juli; blauwe gebieden). Na hun Twee keer zo zwaar als de Tour de France bij buitenlandse ondernemingen en een enkele Texelse visser, maar de vogels die het eiland zo bijzonder maken verdwenen. Er voorzien en wat betreft deze analyse zowel overdag als s nachts tijdens hoogwater op de Richel verbleven. De open driehoekjes komen het meest overeen met de hoogte van de verticale balken. (naar Van Gils et al. 0a). lange migraties (pijlen) brengen de kanoeten het niet-broedseizoen (augustus-mei) door op diverse wadgebieden wereldwijd. Het oppervlak van de stippen is geschaald naar overwinterende aantallen (uit Piersma & van Gils ). Dat kanoeten en grutto s vele dagen en nachten achtereen blijven doorvliegen zonder te eten, te drinken en te slapen is al indrukwekkend genoeg, maar wie beseft dat ze in al die dagen lopen inmiddels weer meer kanoeten op het Texelse wad rond dan tien jaar geleden, maar het herstel heeft vele jaren gevergd. Rond de millenniumwisseling bracht een Texelse bestuurder een relatief ruimtegebruik (%) Alwetend? Reiskosten? piersmai rogersi roselaari rufa islandica canutus en nachten ook nog eens een sportprestatie van formaat leveren krijgt alleen nog maar meer ontzag voor ze. Iedereen weet dat je hard rennen (voor je leven!) niet lang volhoudt, dat de snelheid van deelnemers aan triathlons en marathons een stuk lager ligt. Het verstoken van veel energie houd je immers maar even vol. Dat geldt niet alleen voor mensen, maar voor alle dieren. Wil je de niveaus van energiebesteding bij verschillende activiteiten vergelijken, dan moet je daar dus de duur van die activiteiten bij betrekken. Bij de mens ligt het record voor wat betreft de duur en de hoogte van energiebesteding bij bezoek aan het NIOZ. Op weg naar de tamme, gekooide kanoeten die weldoorvoed vier of vijf keer langer leven dan kanoeten in de vrije natuur en in ruil daarvoor alleen maar af en toe leuke keuzeproeven hoeven te doen vroeg deze bestuurder zich af of die vogels zielig waren. De wedervraag of dat erger was dan wat de kanoeten bij Texel was overkomen nadat de gemeenteraad de mechanische kokkelvisserij op het Texelse wad alle ruimte had gegeven en daarmee vele duizenden vogels van hun voedsel had beroofd is tot op de dag van vandaag onbeantwoord gebleven. U zal het echter ongetwijfeld duidelijk zijn dat verwoestende in- 0 Westwad Richelwad Grienderwaard Ballastplaat de wielrenners van de Tour de France. Die houden, gemiddeld over een hele dag, een energie-uitgaveniveau van ongeveer vijf grepen in het waddengebied ontoelaatbaar zijn. Uitwijkplaatsen voor de natuurlijke bewoners zijn er immers niet. 0