INFODIA edishon nr. 44, ougùstùs 2010 Revista di AAK

Transcriptie

1 INFODIA edishon nr. 44, ougùstùs 2010 Revista di AAK Asosiashon Afasia Kòrsou Palabra di Redakshon Esaki ta nos di dos Infodia di e aña akí. Ku e edishon akí nos ke rekordá nos miembro i fiel kolaborador señor Norbert Hendrikse. Nos ta hasi esaki dor di publika entre otro diferente di su artikulonan di den Pasado ku a sali anteriormente den nos revista. Su esposa, señora Solange Hendrikse-Isselt ta skibi tokante e temporada rondo di e atake serebral di su esposo. Tambe señor Angel Salsbach ta skibi komo un amigu algu na su honor. Nos ta spera ku boso ta disfrutá di e bunita artíkulonan di den pasado. Kòrda ku recordar es vivir. Marian i Mimi. In memoriam Norbert Hendrikse 1

2 Palabra di presidente Apresiabel miembro di A.A.K. i demas lektor, Djadumingu dia 23 di mei nos a pasa dushi na Sentro di Bario Janwé. Bingo tabata hopi gezellig ku premio hopi atraktivo. Un danki na Myrna Lebacks i Maria Crestian pa e organisashon. Na e reunion general no tabata tin hopi miembro. Nos ta spera ku otro aña sí lo bini mas hende. Dia 19 di Sèptèmber lo tin un tremendo dia na Banda Bou. Lesa e invitashon!!! Bini un, bini tur. Otro aña nos asosiashon ta eksistí 15 aña. Si bo tin idea pa selebrashon laga direktiva sa!!! Lamentablemente nos a tende ku señor Norbert Hendrikse a bai sosegá. E Infodia aki lo ta pa nos rekordá señor Hendrikse. Hopi forsa na su famia den e temporada tristu aki. Atentamente Boso presidente Monique Thomson Asosiashon Afasia Kòrsou Pa informashon : Monique Thomson Telefòn : Wèpsait : Kuenta di banko : MCB no adres : info@afasiakorsou.org 2 Asosiashon Afasia Kòrsou TA INVITABO PA UN FAMILY DAY NA LAGUN 209 (WIKÈNTHÙIS)BANDA BOU Djadumingu 19 di sèptèmber or pa 14 or E dia ta habri ku un servisio spiritual Konvoi di Banco di Caribe ta disponibel pa transpòrt i tambe un konvoi pa ròlstul.tur hende ku kier hasi uso di e transporte akí mester ta na Verpleeghuis Betèsda mas tarda pa 8.30 or. Pa mas informashon tokante transporte por tuma kontakto ku Margriet Statie: telefon Entrada pa Miembro i un guia: gratis Entrada pa introdusido: 10 florin esaki ta pa transporte, kòfi/té, 2 soft drinks i un kuminda Por skibi nòmber promé ku dia 11 di sèptèmber serka un di e miembronan di direktiva: Monique Thomson: Maria Kanhai: Anthony Lourensz: Myrna Lebacks: Marijke Olbino: Margriet Statie: Nos ta topa otro na Lagun djadumingu 19 di sèptèmber 3

3 Notulen algemene ledenvergadering op te Buurtcentrum Janwé. Aanwezig was het bestuur van Asosiashon Afasia Kòrsou (AAK) en leden van Asosiashon Afasia Kòrsou (AAK). Agenda: 1. Opening 2. Mededelingen 3. Notulen algemene ledenvergadering dd Presentatie sociaal jaarverslag 5. Presentatie financieel jaarverslag 6. Kascontrole 7. Voorstel nieuwe bestuursleden 8. Introductie Raad van Advies 9. Rondvraag en sluiting Ad. 1 Opening. De vergadering wordt geopend door de voorzitter, mevrouw Monique Thomson, om uur en ze heet een ieder van harte welkom. Hierna wordt een minuut stilte in acht genomen ter herdenking van de leden die zijn overleden in het afgelopen verenigingsjaar. Ad. 2 Mededelingen. *Op 15 april a.s. wordt de film Vleugellam vertoond in Luna Blou. Dit is tevens een fundraising voor AAK. De film is bedoeld voor het publiek in het algemeen, maar leden van AAK zijn ook welkom. Later zal de film echter nog speciaal voor de leden worden vertoond. *De contributie zal voortaan Nafl. 20,- per jaar bedragen. Ad. 3 Notulen algemene ledenvergadering dd Wordt met algemene stemmen goedgekeurd. Ad. 5 Presentatie financieel jaarverslag. Het financieel jaarverslag 2009/2010 wordt gepresenteerd door de heer Anthony Lourensz, penningmeester. Ad. 6 Kascontrole. De kascommissie, bestaande uit de heren Fortin en Walle, heeft inzage genomen in de boeken van AAK. Ze hebben geconstateerd dat de cijfers precies kloppen en dit schriftelijk meegedeeld. De penningmeester wordt hierbij decharge verleend door de leden van AAK. Voor het komende zittingjaar zullen de heer Franklin Fortin en mevrouw Lourdes Bodok zitting te nemen in de kascommissie. De algemene ledenvergadering gaat hiermee accoord. Ad. 7 Voorstel nieuwe bestuursleden. Mevrouw Selma Huisden heeft toestemming gevraagd om af te treden als bestuurslid. Mevrouw Noraima Felida en mevrouw Margriet Statie worden voorgedragen als nieuwe bestuursleden. Alle leden zijn het eens met de benoeming van beide dames. Ad. 8 Introductie Raad van Advies. De Raad van Advies bestaat uit de volgende leden: Mevrouw Joyce Adoptie, de heer August Winter, de heer Manosalvo en de heer Ebicilio. Mevrouw Adoptie en de heer Winter introduceren zichzelf bij de leden. De heren Manosalvo en Ebicilio konden wegens omstandigheden niet aanwezig zijn. Ad. 9 Rondvraag en sluiting. De vergadering wordt om uur door de voorzitter gesloten, waarbij iedereen wordt bedankt voor de aanwezigheid. Ad. 4 Presentatie sociaal jaarverslag. Het sociaal jaarverslag 2009/2010 wordt gepresenteerd door mevrouw Marijke Olbino, secretaris. 4 5

4 Kumpleanos di nos miembronan A. In Memoriam 8 ougùstùs Maria Kanhai 16 ougùstùs Elvin Elizabeth 17 ougùstùs Pablo Martina 26 ougùstùs Victor Lucasius 6 sèptèmber Rosa Pietersz 10 sèptèmber Dionisio Jansen 15 sèptèmber Mairis Paulina 5 òktober Rita Gumbs 15 òktober Hubert Dick 23 òktober Foued Elias 24 òktober Anthony Lourensz 31 òktober Hubert Valks 12 novèmber Donald Lijfrock 29 novèmber Edgar Sedney 7 desèmber Wilfred Tjon 9 désèmber Nieves Montesant 24 désèmber Eddy Samson 29 désèmber Hubert Koeiman 31 désèmber Erna Loverna ( na Hulanda) Djahuebs 27 di mei último a yega nos e tristu notisia ku nos miembro señor Norbert Hendrikse a bai sosegá. Ultimo añanan e tabata un fiel kolaborador den nos revista ku su rúbrika den Pasado. Señor Hendrikse tabata un gran otrobandista. Bou di e título Een wandeling in Otrobanda el a públiká un buki ku ta trata diferente famia di Otrobanda. Den e buki akí ela demonstrá su amor pa Otrobanda. Ta konosí ku señor Hendrikse a haña un atake serebral ku a kousa afasia. Apesar di su afasia ela yega na un bon komunikashon, despues di esaki asta ela logra públiká kuater di su bukinan. Nos ta gradisido pa tur loke señor Hendrikse a hasi pa nos asosiashon. Nos ta desea su famia hopi forsa ku e pèrdida aki. Ku señor Hendrikse sosegá na pas. 6 7

5 Norbert Hendrikse tokante e atake serebral ku ela sufrí skibí dor di su esposa sra. Solange Hendrikse-Isselt Norbert was altijd als eerste op. Zo ook die dag. Een vrijdag. Ik stond kort na hem op en ging vanuit de badkamer naar de keuken voor een lekker kopje koffie, om de dag mee te beginnen....vreemd... Norbert was niet in de keuken...misschien buiten?? Ik zette m n koffie en hoorde m n naam. Ik keek om en zag Norbert om het hoekje van onze slaapkamer en hij wenkte naar me. Hij vertelde dat hij zich heel raar voelde, bezig was geweest met z n ochtendgymnastiek, toen z n rechterarm plotseling naar beneden zakte. Met z n linkerhand heeft hij toen die arm gemasseerd en is naar de slaapkamer gelopen om te gaan liggen. Daar heeft hij een korte black-out gekregen en toen hij weer bij kwam, kwam hij me roepen. Ik merkte gelijk aan hem dat er iets mis was, z n taal klonk zo vreemd. Vreemde woorden gebruikte hij ineens... Gelijk een arts gebeld, die adviseerde hem meteen naar de EHBO van het hospitaal te brengen. Daar zaten we dan, smorgens om 8 uur in de file van de ochtendspits. Stapvoets rijden, terwijl je het liefst met 100 km per uur naar de poli wil scheuren. Allerlei andere routes gingen door m n hoofd, maar daar zat het verkeer ook vast. Eindelijk kwamen we bij de EHBO aan. De portier gebood om te gaan zitten en wachten. Wachten!! Terwijl het urgent was! En of ik m n auto wilde weghalen en buiten gaan parkeren! Ik liet Norbert daar 8 achter in de hoop m n auto snel ergens kwijt te kunnen om zo snel mogelijk weer terug te zijn om hem verder te begeleiden. Intussen was het keihard gaan regenen. En geen parkeerplek te vinden. Na een hele poos en zonder paraplu, kwam ik kletsnat op de EHBO terug. Geen Norbert te bekennen! De portier vertelde dat hij naar binnen was... Bleek dat cardioloog dr. Steward daar binnenliep toen ik er niet was en zoals gewoonlijk een babbeltje wilde maken met Norbert: Hee Norbert, hoe gaat het? Hoorde achteraf dat Norbert tegen hem zei: Ik wacht op Solange. Wat dr. Steward hem ook vroeg, z n antwoord was steevast: Ik wacht op Solange. Dr. Steward merkte dat er iets mis was en nam Norbert onmiddelijk mee naar binnen op de EHBO en begon gelijk met onderzoek. Toen ik daar kletsnat binnen kwam, was Norbert heel blij me te zien en vroeg dr. Steward aan mij of ik mee wilde komen naar z n kantoor. Daar legde hij uit dat Norbert waarschijnlijk een stroke had gehad. Hij belde gelijk met neuroloog dr. Rico om een afspraak te maken. Dat kon die middag al om half 2, als eerste patiënt.norbert mocht mee naar huis. s Middags gingen we op tijd uit huis voor de afspraak om half 2. De assistente bepaalde dat Norbert pas helemaal aan het eind van de middag geholpen kon worden, omdat hij een nieuwe patiënt was en de andere patiënten voorrang hadden. Zo ook geschiedde. Iemand die die morgen een herseninfarct had gehad, werd door de assistente pertinent geweigerd voor te gaan bij de dokter, terwijl het juist de dokter was die zelf had aangegeven hem als eerste die middag te willen zien. Het mocht allemaal niet helpen. De assistente besliste! Eenmaal eindelijk als laalste patient bij de dokter, deed die een paar testen om erachter te komen wat precies speelde. Het begon met simpele vragen...wat is dit...en hij wees naar de telefoon. Wat is dit...en hij wees naar 9

6 een lege kop koffie. Nog meer vragen werden gesteld en moest Norbert daar antwoord op zien te geven, wat niet altijd met woorden lukte, de spraakwaterval die hij normaliter was.. In de auto op weg naar huis kon hij z n woede uiten...wat denkt die dokter wel! Dat ik niet weet wat een kop koffie is!!?? Dat ik niet weet wat een telefoon is!!?? Dit kreeg ik allemaal te horen. Niet op de gebruikelijke manier, maar met allerlei vreemde woorden, waar ik nooit eerder van had gehoord. Maar die toch wel redelijk klonken en te begrijpen waren. Dat was ook de reden geweest voor de neuroloog om die simpele vragen te stellen, om erachter te komen of er een beschadiging was geweest of niet. Norbert moest voor een scan naar het hospitaal, waar we te horen kregen dat hij een herseninfarct had gehad, waarbij een lichte beschadiging was opgetreden aan een hersenhelft. Oorzaak was waarschijnlijk een bloedprop, waardoor de hersenen misschien maar luttele seconden geen bloed(zuurstof) hadden gekregen, waardoor de beschadiging optrad. Bij een herseninfarct treedt geen bloeding op, het is dus geen hersenbloeding. En wordt juist veroorzaakt doordat de hersenen geen bloed toegevoerd krijgen. De dokter legde bij ons volgende bezoek uit dat we de beschadiging van de hersenhelft moesten zien als een filekast... Een oude filekast en een nieuwe. De oude propvol gegevens en de nieuwe nog helemaal leeg. Nu moesten de oude gegevens uit de oude kast overgebracht worden naar de nieuwe kast. Maar dat deed je door file voor file eruit te halen en in de nieuwe te doen. Totdat alles uit de oude was en in de nieuwe, zo moesten we het ook gaan zien met de hersenen. Door de beschadiging was er een deel verloren gegaan en nu moest Norbert uit z n oude filekast gegevens over gaan 10 brengen naar de nieuwe. Beetje bij beetje, dat kon even gaan duren. Het heeft inderdaad een poos geduurd. Natuurlijk was er daarna wel verschil... de spraakwaterval die hij voorheen was, 4 talen vloeiend sprekend en geen moeite met van de ene naar de andere taal over te schakelen. Met z n hobby tevens beroep als journalist had hij altijd de mensen aan z n lippen hangen! En nu kon hij zich alleen maar concentreren als het gesprek van persoon tot persoon was. Meerdere gesprekken tegelijk met een groepje mensen kon hij niet meer aan. Maar een gesprek van persoon tot persoon was net als vroeger, met een grapje tussendoor of een mop die hij zich ineens herinnerde... En niemand merkte het verschil met vroeger! Thuis kon hij zich wel eens ergeren als hij de juiste woorden niet meteen kon vinden. Een vloek was dan ook niet vreemd. Daar maakten we een grapje van, dat hij vlot doorvertelde aan z n vrienden bij hun eerstevolgende gesprek. In het begin was het wel even wennen voor hem dat hij taal en rekenen als in de eerste klas van de Lagere School weer helemaal opnieuw uit boekjes moest leren. Maar hij was een doordouwer en binnen de kortste keren had hij het onder de knie. Zo goed zelfs dat er daarna 4 boeken van zijn hand zijn verschenen. Allemaal boeken met veel naslag werk. En vele artikelen in het Nederlands voor de krant, het Antilliaans Dagblad en in het Papiamentu voor Infodia, het blad van de Afasie vereniging. En met succes!! Norbert kon z n verhaal tenminste navertellen! Wat hij en ik hebben ervaren gedurende de beginperiode toen hij geen juist antwoord gaf op vragen die hem gesteld werden, is dat men dacht dat hij het niet had begrepen. Hij gaf nl een heel ander antwoord op de gestelde vraag. Later kon Norbert vertellen dat hij wel degelijk de vraag 11

7 had begrepen en er ook antwoord op had gegeven, dat volgens hem het juiste antwoord was, maar dat verminkt bleek over te komen. Heel belangrijk is het dus bij een herseninfarct of stroke tegen de patient te blijven praten, omdat ook als die niet zou reageren, de patient hoogstwaarschijnlijk toch wel alles verstaat en begrijpt! Norberts geliefde televisie kijken en dan met name het Nieuws, gaf in het begin ook al problemen. De woorden kwamen op hem over als een electriciteits-shock en deden pijn aan z n gehoor. TV uit! Ook het terug herkennen van woorden en begrippen kwam vreemd over op hem. We stonden voor de stoplichten bij Janwe, toen hij het woord restauarant spelde, dat op de gevel van een gebouw stond. Wat is dat!? Res-tau-rant? Ik dacht dat het weer een van z n vele grapje betrof en maakte het met een lach af. Maar hij bedoelde het serieus! Ik moest het uitleggen... Vreemd woord, vond hij. En zo ging dat door met verschillende andere woorden. Een varken noemde hij een vark. En dat is voor ons altijd zo gebleven... we hebben het daarna altijd over een vark gehad en maakten daar menige grap over. Het auto rijden had hij sinds het infarct niet meer gedaan... Zou ik het nog kunnen, vroeg hij zich af? Gaan we uitproberen, zei ik. Rustige plek opgezocht en hij rijden. Feilloos. Z n werkgever zag hem rijden op straat en kon het niet vatten dat hij arbeids ongeschikt was... wel auto rijden, maar niet kunnen werken!!?? Ik had gelukkig het antwoord klaar. De neuroloog had uitgelegd dat het deel van Norberts hersenhelft dat beschadigd was, niet het deel was dat een sein gaf aan het autorijden. Lopen kon hij toch ook? En lachen gelukkig ook wel! Het beschadigde deel betrof 12 z n spreken en herinneringen, wat door middel van de oude en nieuwe file weer voor een groot deel opgehaald werd. Amigu Norbert skibí pa Angel Salsbach Hopi biaha den e mundo aki, nos kaminda krusa otro i kada biaha masha plasentro. Tanto na Telecurasao komo na Amigo, nos a interkambia nos ideanan riba diferente topiko di gran importansia pa nos tur dos. Tempu a sigui su rumbo i despues di hopi an a nos a topa otro den diferente sirkunstansia. Nos a bolbe interkambia, i pa nos ripara ku nos tur dos a keda ku loke ta jama Afasia den diferente grado i diferente forma. Trahando pa surpasa nos problemanan nos a kuminsa skirbi: Ami dos buki chikitu tokante di deramen selebral ku jama Skirbi sin pr lesa i Dromen in het wout i algun artikulo pa nos revista Infodia. Abo skirbiendo historianan riba Otrobanda. Dia ku mi a hasi an a 1 di Mart ku gran alegría via di Infodia ela nota ku E tambe ta hasi 73 an a un luna despues esta 1 di April. Mi a hasi wega kune bisando ku ta pesei awor numa mi ta kompronde pakiko e ta un grap jas. Nos a keda hari nos mes chistenan mientras ku e tabata parpadiando manera un tik ku e ta usa ora ku e ke duna su palabranan mas contenido. Seis or mainta Z-86 ta paralisame bisando, Norbert Henderik a bai sosegá; Pas na su alma un gran periodista a bai laga nos. Henter dia e palabranan aki a keda sona den mi orea. Despues mi a konforma mi. Pas na su alma. Mi tambe den koro ta bisa pas na su alma. 13

8 Den pasado Bida duru di un macaron Skibí pa Norbert Hendrikse E nòmber macaron òf mankeron a yega Kòrsou for di aña 1660 ora e promé katibunan for di Nieuw Nederland (Merka, awendia New York). Direktor di West Indische Compagnie, Jacob Beck a hasi un petishon na gobernador Peter Stuyvesant pa importá katibu pa traha na fòrti komo mèsla, karpinté òf peon pero tambe pa sirbi komo kria. Stuyvesant tabta un gai bibu I a skohe hende mankaron pa bai traha na Korsou pasobra spañonan tabata pidi trahadó di mas kalidat. E katibunan onvolwaardig a haña e number macaron foi dje palabra macaras = putri òf moli I na hulandes makkaroen. Si un katibu tabata falta un djente komo señal di behes, ya kaba e ta haña e number di di mankaron. Kolonistanan tabata haña hopi makkaroen. Na 1705 Beck a skirbi ku trahadó di plantashi di gobièrnu (Compagnieplantage): de meeste negroslaven out en ku tur afgeslooft zijn ( mayoria katibu pretu bieu i gasta ). Pero e katibunan mester traha mas duru ku tur otro hende hende te ora nan a dal abou di kansansio. Katibunan ku a haña nan libertat mester a biba di limosna pasobra no tabatin ayudo social. Na Otrabanda kaminda hopi èks-katibu a biba den afdak, kasnan simple ku un kamber sin baño i wc. Nan tabata tuma djòp pa sobrebi. Esnan ku a keda den plantashi koleganan a yuda ku tiki funchi, bonchi i talbes pida karni òf piská. Gobièrnu di W.I.C. no tabata mete ku e vrijgemaakten, al kontrali sib o a bai pidi limosna riba kaya lo bop or haña un but severo I asta bo ta bai sera! 14 Dia 1 di yüli 1868 mainta 8 or klòk tabata bati na misa di Santa Ana anunsiando final di slavernij ku un misa solèm I ku Te Deum. E pueblo a gria:. Met waaanzin en vreugde pa ekspresá nan sentimentu. Hendenan tabata brasa otro, yora i subi kaya. Riba plenchi di Santa Ana tabatin un tent ku muzik di skùterei kasnan di Kaya Grandi tur tabatin bandera rood-wit-blauw. (Awendia riba e planchi tin e estatua grandi di Mgr Niewindt). Tur èks-katibu a keda registrá den kranshi kun an number I fam I tambe pa haña permit pa por kasa ofisial pasobra antes esei tabata prohibí. For dje fecha ei hendenan pober por a haña ayudo enkuanto artikulo 23 dje lei di emansipashon. Gobièrnu colonial a haña enkargá pa regal kas I kuido medico pa huèrfano I otro hende sin medio, pues tambe pa hendenan mankaron. Pero pa 16 sèn so pa dia! Kòrsou solamente 94 persona a kai bou dje areglo Mgr Niewindt, vicario-general di Kòrsou, dia 28 di mart 1855 ya kaba a entregá un petishon na gobernador pa lanta un fondo yama Christelijke Weldadigheid (Karikativo Kristian) pa e lijdende menschheid (humanidat sufriendo). Intenshon tabata pa kuminsá un Sosiedat katòliko pa deramentu. Tambe Niewindt a pidi permit pa kuminsá ku un hospitali un gasthuis. Gobièrnu kolonial no a duna supsidio pero si a bai di akuerdo pa tene un kolèkt. E kolèkt a produsi 3000 florin, un komienso bemoedigend segun obispu Niewindt. A lanta un direktiva di hospital ku tres komisario: maestro di skol Huyke, komersiante Dania i empresario Pradel. Katóliko na Ulanda a duna i manda 12 kama di heru, kolchon, etc. A la fin obispu di Breda na Ulanda a anunsiá ku algun sur di Zusters van Liefdadigheid di schijndel a yega Kòrsou pa traha na hospital. E promé tabat sur Ursula ku a bai traha den Gasthuis na Ijzerstraat (awor no. 68) 15

9 E promé enfermo tabata Welek Santiago Hoevertsz. Djadumingu hospital tabata yen di hende pa pidi tratamentu pero no tabatin sufisiente lugá. Pader Kieckens, president dje direktiva na hospital a bai di akuerdo di kumpra 12 mas veldezels stretcher di heru, 18 pochi, un wea grandi pa traha sòpi i un ketel di awa. Voluntarionan di bon kurason a regalá hospital vários kos útil e.o M. P. Koentze ku a duna un kasha grandi di botika, un klòk di Jacobus de Pool, kerámika di Gerardo Calvo, dos poron grandi di shon Jèchi Francisca Monsanto, 12 stul di Gerturda Agostini i un mesa rondo di Petronella Levi. Despeus Pertonella tambe a regalá un kashi, mesanan pinta pa kushina i un dosein di stul i un set pa traha te. Algun pashent ki tabatin in hendikep manera Felix Thomas ku tabata sufri di epilepsia I Eduardo Confessor ku tabatin enfermedat mental a bai traha na hospital. Felix tabata un bon karppinte i a traha e.o un altar nobo pa Gasthuis. Tabatin hopi pobresa den e añanan pero p esei e president no por a saka mask u trinta sèn pa dia pa e trahadonan. J. van Rijn ku tabata dòkter di hospital a tren e tres sùrnan sin pago meskos a hasi e dòkter Rojer, dòkter De Veer I dòkter Jesurun. keda distruí i tres sùr a skapa miéntras ku sur Tecla a gara un pashènt i tene duru den mata dim angel pa no hoga. A muda e pashèntnan di lepra pa Zaquito na Mundo Nobo i e otro pashèntnan a bai Monte Cristo na Groot Kwartier. (nota: e number Zaquito a bini di Jaquito Isaac Chapman, doño dje tereno na Mundo Nobo). Na 1945 Mgr. Petrus Innocentius Verriet Instituut a habri pa trata pashènt hèndikèp. Un klìnika modern I profeshonal en bes dje institutonan di siglo diesneube. Awendia kasi no ta uza e number macaron of mankaron I na lugá di pashènt awor nos ta papia di kliente. Sùrnan di hospital a trata e pashèntnan ku hopi kariño I amor. Ora un pashènt tabata hopi malu, sùr ta resa pé i console ku su doló. Tempunan a kambia pero e rekuerdonan a keda pa simper. E gasthuis di Ijzerstraat a bira muchu chiki i a muda na Rodeweg pega ku awa di Rif pasobra. Den e mesun periodo a bini un edifisio pa pashènt ku ta sufri di lepra i pa pashènt ku problemanan mental pega ku Rif na altura di Colon. Durante di Orkan Grandi na septèmbèr 1877 e edifisio a 16 17

10 Den Pasado skibí pa Norbert Hendrikse Julián Coco: un músiko baké Julián Coco (1924) tabatá i ainda ta un gran músiko. E a biba den Colon (Otrobanda). Einan Julián a kuminsá siña toka kitara. Na Hulanda a studia na konservatorio na Amsterdam i a bira Julián un Coco ekselente huntu ku un kolega basista. Julián tabata un bon amigu di Luis Daal, periodista, eskritor i poeta. Luis tabata traha na departamento di kultura na Centraal Bureau Toezicht Curaçaose Bursalen na Den Haag i tur siman Julián tabata pasa na ofisina pa kombersá ku Luis, ku Jules de Palm, hefe dje Bureau i Marie Céline Hendrikse, hefe interino dje Bureau. Ata ki un pida dje manuskrito E tres chines di Marie Céline Hendrikse (1992):...Julián, a debe su amigu Luis muchu mas gratitut, pasobra ta Luis ta e hende ku a pon é na e kaminda p e sigui kana. Luis a sakudí su kabes i pone su dede na su boka. (Den Ñapa di Amigoe di 9 di mart 1991 Julián ta bisa den un entrevista loke Luis no tabata ke p e bisa nos dilanti: Ik zat harmonie-opgaven te maken voor een Amerikaanse schriftelijke cursus. Het geld voor die cursus kwam trouwens uit de zak van Luis Daal ). Fo i tempran Julián a nota ku na Kòrsou si bo no ta blanku òf riku, bo no ta konta. Amor pa muzik so no ta basta. Mitar Kòrsou tin amor pa muzik. Un neger nasí den Colon ku ambishon mester a destaká den kualke ramo pa komunidat apresi é. Of e ta bira un bon futbolista òf e ta bira un bon músiko. 18 Un bon músiko no mester ta satisfecho ora e por toka parotin, e mester studia pa un dia e mes por areglá, e mester s e or ei tur e posibilidatnan ku muzik ta duna. Tur medaya tin dos banda. Un bon músiko ta bira popular, e ta bira mi amigu pa hopi hende, pero e ta hañ é tambe ta trasnochá, dal hopi beter, kore paranda i huma hopi sigaría. Su popularidat ta pone ku ora e drenta Rekreshi Park e ta haña ken ku ta pa trit e. bai kore kuné pasobra trabou mesté sigui. Julián: Na Ruba lo bo a bisami: mi ta bai korebo. Ma anyway m a komprendé ku mi mesté laga kai awó. Makamba tin un palabra ta uza ku hopi bia mi no por saka afó ta kiko nan ke men, esta: gezellig. Mi ta kere ku mi paisanonan tampoko lo no por komprendé si mi laga sa ku sintando den un ofisina riba un djasabra mèrdia ku bon wer, bebiendo un té slap, sin nada pa tira na boka, kombersando ku tres hòmber di edat mi ta haña ku m a pasa un bon ratu: gezellig... Nota: Julián Coco tabata ruman di Petoi (Petronilla) Coco, un famoso kantadó di tambú. Julián Coco mes a sina, kwarta i mandoline fo i cursonan via post di New York. Un anochi lat, Coco tabata sintá riba murata den Colón tokanto yen pikete ku su gitara. Otrobandista Jossy van der Linde bon betrá pasa i a yama Julián i bise: Dal un mi. Julián no por i Jossy a kontestá: Kon un hende por bira un gitarista si e no por toka den mi. Julián a kumsumi i mas ku nunka i a bai ensena mas ku nunka. Ku un beka Julián a bai Hulanda na Conservatorium Amsterdam. Julián a bira basista den Utrechts Symfonie Orkest i tambe Amsterdams Philharmonisch Orkest. Ela presentá den studio di televishon na Hulanda i na Tele-Curaçao i a duna hopi hoben les di muzik. 19

11 Pasku den pasado skibí pa Norbert Hendrikse Fiesta di Pasku i di Aña Nobo ta poko otro kompará ku e periodo di añanan 40 i 50. Pasku awendia a bira muchu mas komersial. Hendenan ta kumpra regalo hopi di nan karo pa regalá nan kasá, yiunan i amigunan. Na luga di San Nicolas Papa Pasku ta ta pasa riba dak di Kòrsou sin sneu pa parti regalo, anke San Nicolas ta keda e fiesta mas importante pa nos muchanan. Awendia hoben no ta bai misa mas riba anochi bispa di Pasku. Nan ta keda drumi prome nan bisti nèchi i bai gosa huntu ku nan amigunan na hotèlnan, dènsing ets. E grandinan si ta bai misa pa resa i kanta i gosa ku kansion di Pasku. Antes adultonan tabatá prepará bon pa fiesta di Pasku i di Aña Nobo. Nan a bai konfesá prome pa bai misa, kumpra kuminda i bebida pa selebrá dianan di fiesta. Mamai ta bai barku na Punda pa kumpra blachi grandi pa traha ayaka foi Benesuela pa traha ayaka. E ta kumpra tur ingrediente den tienda den Otrobanda i hinter famia ta yuda pa traha e ayakan, tin biaha sinkuena, shen asta mas ayaka pa bende òf pa parti. Papai ta kumpra bibida sterki i limonada i bestèl blòki di eis pa fria serbes i limonada. Kaya Grandi un siman promé ku Pasku tabatá yen di hende. Polis a pasa rònt regularmente pa evita bringamentu i tiramentu di klapchi pasobra muchana tabata probechá pa lòs un par di tiru di klapchi i dònderbos promé ku Pasku a pasa. Tur hende tabatá kla pa bai kumpra den pakusnan òf pa laga traha shimis nèchi serka un kosedó òf pasa na sneiru pa laga traha un flus nobo. Otrobanda tabatá famoso pa hopi sneiru, sapaté i kosedónan profeshonal. 20 For di kuminsamentu di desèmber, tabatin tur mainta un misa di aurora. Esta dushi pa lanta mainta trempan den skuridad kana bai misa, resa i kanta huntu ku otro. Awendia ta masha poko hende pa selebrá pa bai misa di aurora. Nan tabatá muchu okupá pa kore bai traha i para den fila di outo. Misa anochi di bispu Pasku tabatá kankan di hende. Si bo yega lat bo ta keda pafó di porta di misa pa tòg por sigui e misa. Pastor ta tene un predikashi bunita relashoná ku loke a pasa den mesun aña òf pa rekordá nan famia. Parokianan no tabata grandi i tur hende tabatá konosé otro. Pader a pasa regularmente pa tende kon kos a bai bon òf malu. De bes en kuando e pader ta haña un biertje òf un beter di wiski o sea ròm sin bira fuma...depues di misa, tur hende tabata kuminda otro brasa otro i deseá bon Pasku. Na kas nan ta saboreá e prome ayaka dje aña promé ku bai drumi pasobra mester warda e bolo lulus lulus pa komé su manisé despues dje kòfi ku lèter.mucha mala mucha tòg ta trata pa pasa un dede kanti dje bolo pa pruf, i mamai ta pasé un wanta. Famia i amigu tabatá bini pa kumindá, sinta un ratu, bebe algu i kome un koi smak. Tabatin hòmber baké pa bai mas tantu kasnan pa desea bon Pasku i dal un beter i promé ku anochi a sera, nan tabatá bon betrá! Tabatin muhe adikto na bolo i nan tambe a piki punta na grandi, lubidando nan diet i pèrta nan kòrshèt te ku nan a span. Esta dushi Pasku tabatá i nos lo rekòrda esnan di antes: ken a kasa, ken a haña yiu i ken a muri. Nan wowo tabata yena ku awa pensando riba nan felisidat o sea tristesa. Kòrsou ku Pasku tabata i te ainda ta un paradiso. Gosa di dje, un Bon Pasku!! 21

12 Den Pasado skibi pa Norbert Hendrikse Dos episodio skur den istoria di Kòrsou: Desastre di Alphen Na ougùstùs 1778 Kòrsou a keda konfrontá ku un desaster ora e bapor di guera Alphen ( slands Fregat van Oorlog) a eksplotá den bahia Sta Anna. E barku a drenta dia 4 di ougùstùs bou di kapitan Kiere Welek Hèndi an ter Fèlt i a mara na waf di Misil an ter Melon. Riba e mainta fatal di 15 di sèptèmber tabatin mas barku den haf entre otro Princesse Royaal Frederica Sophia Wilhelmina, bou di kapitan konde Lodewijk van Bylandt. Mainta trempan a tende un zonidu enorme i tera tabatá tembla manera tabatin un teremoto. Tabata un eksploshon ora ku den e un kamber kaminda a warda bela pa barku a sende kandela i chispa a plama den e kamber di pòlbu. E hendenan den Otrobanda tabata desayuná ora nan a tende vários eksploshon i sali na kareda pa bai wak ta kiko a pasa. Hinter e bario tabata tapa bou di un holo penetrante di pòlbu. Ora e poblashon a mira kant i awa ta kiko a sosodé, un desaster teribel. Un total di 205 ofisial i matros a muri den e barku. Kapitan Van der Feltz tabata drecha su peluka i pa feita ku ayudo di su barbero personal. Tur dos a muri al instante. Van der Feltz tabatá ke bai Fòrti pa saludá gobernador Rodier mainta trempan pero a kanselá su bishitá pasobra e no tabata sinti su mes bon. Teniente Baron van Coeverden a skapa ora e no tabata na bordo pasobra el a bai buska awa pa tripulantenan. Rodier i Van Bijlandt tabatá desayuná ora nan a tende e eksploshon. Nan a kore bai wak den bentana i Alphen a disparsé for di mapa. 22 E mesun mainta un barku di pirata ingles tabata mara pega ku bapor Alphen. Mas trempan Rodier a tende un tiru i tabata kere ku ta e barku ingles a los un tiru. Den e bahia di Sta. Anna vários shen kadaver tabata drif i restunan a haña despues den kayanan di Otrobanda. E kadaver di un kòki a topa riba dak di un kas ku su kuchara grandi den su man. Awa a subi asina haltu ku a inunda un parti di fòrti. E wèrfnan di Van der Meulen i di Teleman Cruger a haña hopi daño i djesun barku a keda benta na kantu. Dokter Josef Capriles a trata di yuda e viktimanan na kantu, un trabou difisil pero mayoria dje viktima heridá a muri den algun dia. Capriles kier a bai bishitá kapitan Van der Feltz na bordo e mesun mainta. Nan a dera e mortonan di Alphen riba e tereno di famia Brugman na Roodeweg (despues e kèrkòf militar). Gobernador i Raad di Korsou a presentá pa deramentu dje pobernan ku a berde nan bida i miles di hende a presentá ne deramentu. Rodier a traha un rapòrt den kua e ta splika kiko a pasa. Hendenan a bisa ku ta un pirata ingles a lòs un kardoes i a kai den bodega dje barku Alphen, pero esaki tabata spekulashon i Rodier a keda para riba ku ta e kandela den e kamber di paña di bela a start e desastre. Ana nobo skur 1807 Trinta aña despues dje desastre ku Alphen Kòrsou a keda sorpresá ku un atake militar di Inglesnan. Tabata den mardugá 1 di yanüari 1807 Inglesnan bou di komando di Sir Charles Brisbane a drenta haf den bahia Santa Ana i a kuminsá tira riba Fòrti Amsterdam. Sòldà bou di komandante kapitán Cornelis Evertsz den fòrti no a ripara mesora ku enemigu a drenta haf. Ku e desòrdu di klapchi i dònderbos poblashon tabata selebrá aña nobo i niun a ripará ku ta tiru di kayón dje barkunan ingles. 23

13 Evertsz tabata den un fiesta den Otrobanda. Teniente De Veer a trata di para e atake ingles. Kapitan Evertsz a kore bai fòrti bèk, trata di subi un barku ingles pero a haña un tiru i a muri mesora. Inglesnan a kue De Veer presu. Atmiral Brisbane tabata e promé pa subi fòrti ku trapi di palu for di su barku. Gobernador Chanquion ku esposo i yunan tabata drumi den nan plantashi Bleinheim na Schottegat. Brisbane ku su 1200 soldá a eksigí pa gobiernu di Kòrsou entregá e isla na Inglesnan. Gobernador a papia largu ku miebronan di raad pero no tabatin moda di hasi, Kòrsou a bira Ingles na lugá di Hulanda i Chanquion a firma un kapitulashon honorario. Gobernador i treshen soldá hulandes a wordu tuma presu i hinka den e fregata Ingles Anson pa hibanan Jamaica ku tabata parti di Inglatera. Gobiernu Ingles a manda tur hulandes pa bai Hulanda bou di huramentu ku pa no bringa kontra Inglatera. A dura te aña 1816 ora Inglesnan a bandoná Kòrsou i nos isla a bira atrobe parti di Hulanda. Albert Kikker a bira gobernador di nos isla riba 4 di mart Esaki tabata dos episodio skur na kambio dje siglo di djesnuebe pa binti un parti dje istoria ku Kòrsou a sufri hopi ku atakenan di Inglatera promé ke esei, tambe Fransesnan a bombardiá Kòrsou i habitante mester a paga un kapital pa no kima sentro di Willemstad. Tin diferente buki optenibel den sala di lesa di Openbare Bibliotheek na Skalo pa bo por haña informashon amplio pa sera konosí ku nos dushi isla i nos istoria. Lesando bo ta bira mas sabi i pasa esaki na bo yunan pasobra ta nos futuro. Nan a dera Cornelis Evertsz den plantashi na Hato di su tata Nicolaas Evertsz. Su restunan ta derá den un santana chikitu banda di un roi ku ta kore awa dushi for di un kueba. Ofisialnan Ingles pero tambe Hulandes a kana tras dje restunan di Evertsz. Na Hulanda Chanquion a keda setensiá di morto dia 8 di yanüari 1808 pero a haña pordon di rei Lodewijk Napoleon i Chanquion a haña trabou komo griffier na korte di Goes na Zeeland. Den aña 1816 Chanquion a bira fiskal di raad na Paramaribo i a muri ei na November Komandante Pheiffer di guarnishon di Fort Amsterdam tambe a haña sentensia di morto pero a haña pordon i un aña di prizòn na Hulanda