6. Verwachte effecten: Wat wordt er beter? Implementatieplan 24

Transcriptie

1 ALLIANTIE DUURZAME DELTA geloven in gebiedskwaliteit slim & snel De sprong van regionale verankering naar menselijke oplossingen

2 inhoudsopgave

3 1. Inleiding Aanleiding: kern van de opgave 1.2. Analyse vraagstelling en samenwerkingsvorm 1.3. Probleemstelling 1.4. Aanpak en opbouw van het rapport 2. Participanten: Visie en belangen Stadlander 2.2. Huurders en particuliere woningeigenaren 2.3. Wijk, buurt of kern 2.4. Overheden en zorgaanbieders 2.5. Regionale arbeidsmarkt en leerlingopleidingsplaatsen 3. Toekomstbestendige woningen en wijken: Onze pijlers Trotse wijken bouwen 3.2. De standaard: mainframe levert energiesprong 3.3. Kans op verandering van doelgroep is randvoorwaarde 3.4. Financieringsmogelijkheden van het mainframe 3.5. Zorg en gezondheid als opdrachtgever van techniek 4. Prettig wonen en leven: Geschikte oplossingsrichtingen Schil, vloeren en woonhuisinstallaties 4.2. Nultredenprincipe 4.3. Flexibiliteit en keuzemogelijkheid 4.4. Financiële onderbouwing 5. Verantwoordelijkheid in de praktijk: leveren en waarmaken Bewustwording en urgentiebesef 5.2. Klantcommunicatie: menselijke maat, wijkregie en energiemonitoring 6. Verwachte effecten: Wat wordt er beter? Meerwaarde van Regio-Alliantie De Duurzame Delta 6.2. Lokale verankering: van inlevingsvermogen naar draagvlak én draagkracht 6.3. Betaalbaar en financierbaar wooncomfort, nu en in de toekomst 7. Implementatieplan 24 Bijlagen Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Bijlage V Bijlage VI Bijlage VII Bijlage VIII Bijlage IX Bijlage X Bijlage XI Bijlage XII Bijlage XIII Bijlage XIV Bijlage XV Satisfiers - selectiedocument Bevolkings- en huishoudensprognose gemeenten in Noord-Brabant Brief Samenwerkingsverband Praktijkopleiding Bouw (SPB) Ontwerp variaties op mainframe Concept voor energie- notaloze woning Stroomschema financiering Steekproef particulier woningbezit Rekenmodellen energiebesparings concepten GPR-berekeningen Verkoop / koop woningen Financiële doorrekening verkoop woningen Financiële doorrekening mainframe KPI s - dashboard Onderhoudsverwachting 15 jaar Technische omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden 7.1. Organisatie 7.2. Kwaliteitsborging Versie: 21 mei 2013

4 hoofdstuk 1 inleiding

5 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA aanleiding: kern van de opgave Stadlander staat voor een complexe en uitdagende opgave. Enerzijds doet bevolkingskrimp en het beperkte concurrerende vermogen van een specifiek woningtype (ten opzichte van nieuwbouw) ingrepen legitimeren. Daarnaast gaat het om het realiseren van duurzame en energetische ambities vanuit ecologisch perspectief, zowel voor huurders als particuliere woningeigenaren. 600 Huur- en koopwoningen in tien kernen binnen het werkgebied van Stadlander staan centraal analyse vraagstelling en samenwerkingsvorm Stadlander heeft de invulling van de opgave via de weg van duurzaam leren vernieuwen vormgegeven. Een vorm die buiten bestaande kaders reikt en daarom als experimenteel kan worden gekwalificeerd. Kennisdeling, ideeuitwisseling en synergie met de collega-consortia hebben het voor Regio-Alliantie De Duurzame Delta mogelijk gemaakt tot bijgaand aanbod te komen. Voortschrijdend inzicht was voor ons de voedingsbodem voor het gehele proces, rekening houdend met de schaal van de vraagstelling. Juist door deze aanpak is onze samenwerking - een regionaal verankerd, multidisciplinair team binnen de gehele bouwkolom - tot een verbreding van kennis en kunde kunnen komen. Hierdoor zijn we in staat gebleken kwaliteitsverbetering en kostenreductie ( progressiviteit ) te realiseren in onze zoektocht naar oplossingsrichtingen voor de opgave die voor ligt. Door continu te verbinden en te herschikken, streven we voor Stadlander en haar belanghouders - en met deze opgave als aanleiding - naar een concurrerend en biobased-gedreven woon-, leefen werkomgeving binnen de Rijn-Schelde Delta probleemstelling De gezamenlijk met de collega-consortia opgestelde beoordelingscriteria (satisfiers, dissatisfiers, zie bijlage i) zijn voor ons randvoorwaardelijk geweest bij de uitwerking. Op basis hiervan heeft Regio-Alliantie De Duurzame Delta haar onderscheidende marktwaarde in pijlers weten om te zetten. Dit hebben wij gedaan op grond van onderstaande probleemstelling. probleemstelling 1.4. aanpak en opbouw van het rapport In hoofdstuk 2 gaan we in op de participanten in het proces en hun belangen. Vervolgens benoemen we in hoofdstuk 3 de pijlers van onze aanpak om vervolgens tot oplossingsrichtingen te komen (hoofdstuk 4). Daarna gaan we in hoofdstuk 5 in op hoe we ons inlevingsvermogen in cultuur en klantgroepen gaan omzetten in daden, om tot slot in hoofdstuk 6 en 7 af te sluiten met de verwachte effecten van onze aanpak en een implementatieplan. Welke oplossingsrichtingen kunnen wij bieden in het realiseren van een substantiële energiereductie van een deel van de bestaande woningvoorraad van Stadlander in een producttype dat, gezien de krimpende markt van West-Brabant, onvoldoende toekomstbestendig is, uitgaande van de noodzaak van participatie van particuliere woningeigenaren binnen deze woongemeenschappen, en zodanig dat met het oog op het behoud van vastgoedwaarde de groeiende betekenis van zelfredzaamheid kan worden omgezet in bewustwording en urgentiebesef?

6 hoofdstuk 2 participanten: visie en Belangen

7 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 7 In dit hoofdstuk gaan we in op visie en belangen van de participanten in het proces. Allereerst benoemen we de rol van Stadlander (2.1) en huurders en particuliere woningeigenaren (2.2). Hoewel het geen afzonderlijke entiteit betreft, beschouwen we wijk, buurt of kern (2.3.) als relevante belanghouder. Ook gaan we in op de rol van overheden en zorgaanbieders (2.4) en de regionale arbeidsmarkt (2.5) stadlander Stadlander is een partij die (letterlijk) duurzaam aanwezig is in de regio. En Stadlander voelt zich vanuit deze optiek verantwoordelijk voor de lange termijn gebiedskwaliteit: een win-win situatie voor zichzelf én de mensen om wie het gaat. Onze Alliantie wil gezamenlijk optrekken met huurdersbelangenorganisaties binnen Stadlander. Andere praktijkgevallen met betrokkenen van de Alliantie hebben bewezen dat deze samenwerking tot succes kan leiden. Wij hebben met huurdersbelangenorganisaties tijdens de bewonersavond overleg gehad en verwachten veel draagkracht van deze organisatie. Stadlander eist vanuit haar visie garanties en ontzorging: het nultredenprincipe, 45% energiebesparing met minimaal label B inclusief een integrale onderhoudsaanbieding voor 15 jaar na oplevering en geen open eindjes huurders en particuliere woningeigenaren Wij zijn er van overtuigd dat het belang van huurders in betaalbaar wooncomfort zit, en bij de particuliere woningeigenaren in financierbaar wooncomfort. Voor beide gelden passende woonlasten als financiële prikkel. Een ieders levensstijl en levensfase biedt wensen en aanknopingspunten voor investeringen in de wooncarrière, al dan niet in de huidige woning. Hierbij zijn (toekomstig) huishoudinkomen, vastgelegde (hypothecaire) verplichtingen en/of inzetbaar eigen vermogen de basis voor financiële slagkracht. De particuliere woningbezitter zit in een lastig pakket. Met het oog op de toekomst ( Mijn huis is mijn pensioen ) en met continue waardestijging als veronderstelling heeft menig particulier zijn huis gekocht. Door de bankencrisis en (later de) economische crisis zijn huizenprijzen gedaald en in vele gevallen gedaald onder het niveau van de verplichting bij bank of hypotheekverstrekker. Een ander aspect is dat naar schatting enkele tientallen procenten van de 300 particuliere woningeigenaren binnen deze opgave het huis onder de vlag van Slimmer Kopen heeft aangekocht. De particuliere woningeigenaar wil de waarde van zijn huis niet nog verder zien dalen. Een integrale aanpak van woongemeenschappen is een reddingsboei Wijk, buurt of kern Binnen de opgave is geen budget gereserveerd voor binnenterreinen, semi-openbare ruimte (denk aan achterpaden) en openbaar grijs en groen. Omdat gebiedskwaliteit (en daarmee maatschappelijke waarde) een eindterm is, zijn investeringen hierin wel noodzakelijk. Onverkoopbare woningen in een onaantrekkelijke wijk, buurt of kern vormen een spookbeeld voor Stadlander (zie ook: bijlage ii). De substantiële verschillen in de stedebouwkundige structuur (denk aan de locatie van pleinen, bosschages en speelplekken) binnen ieder van de kernen vraagt daarom om maatwerk in de aanpak. Tegelijkertijd vereisen verbeteringen van de omgevingskwaliteit een parallelle aanpak - in feite ook een energiesprong - van huizen, semi-openbare en openbare ruimte.

8 ALLIANTIE DUURZAME DELTA Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel overheden en zorgaanbieders In tijden van een terugtredende overheid ontstaat er een grotere eigen verantwoordelijkheid voor burgers. Zelfredzaamheid is leidend: uitgaan van (individuele) mogelijkheden en niet van beperkingen. Het scheiden van wonen en zorg, de geplande transities op het gebied van zorg (denk aan de AWBZ) van rijk naar gemeenten - gecombineerd met een bezuinigingsopgave op het lokale niveau van de Wmo - doet mensen steeds meer dwingen langer thuis te blijven wonen. Sociale vangnetten worden kleiner of verdwijnen zelfs; het beroep op mantelzorg en informele zorg neemt toe, overbelasting van vrijwilligers ligt op de loer. Willen zorgaanbieders hun werk (extramurale zorg, thuisverpleging) goed kunnen blijven doen en wil huishoudelijke hulp volwaardig verleend kunnen blijven worden, dan zullen woningen qua toekomstbestendigheid en veiligheid hiervoor geschikt moeten zijn. De gemeentelijke overheid blijft verantwoordelijk voor de openbare ruimte. De gemeenten Steenbergen, Bergen op Zoom, Roosendaal en Woensdrecht onderkennen het sociaalmaatschappelijk perspectief van de opgave - zeker ook gezien het economisch belang voor (toeleverende) bedrijven - en hebben vanuit hun wettelijke verantwoordelijkheden budgetten beschikbaar. De Alliantie neemt het initiatief om de betrokken gemeenten actief te laten participeren in het proces. We streven ernaar de gemeenten in gezamenlijkheid op een integrale manier de formeel-juridische aspecten van de opgaven te laten invullen. De provincie Brabant ondersteunt en financiert zelfregie in het programma Leefbaarheid@Brabant Het betreft per definitie projecten waarbij bewoners zelf in actie komen en samen met ondernemers, andere bewoners, maatschappelijke organisaties of overheden aan de slag gaan ( overheidsparticipatie in plaats van burgerparticipatie). Zorg en welzijn, gezondheid en kleinschalige innovaties, zijn in dit licht de actuele thema s die ook worden ondersteund binnen het samenwerkingsverband van de Regio West-Brabant. (zie bijlage iii)

9 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA Regionale arbeidsmarkt en leerling-opleidingsplaatsen Het aantal manuren op de verschillende bouwplaatsen en het aantal leerling-opleidingsplaatsen zijn essentieel om de regionale arbeidsmarkt een impuls te geven. De lokale verankering van onze bedrijven en onze mensen biedt continuïteit en behoud van kennis en werkgelegenheid in de regio. We nemen hier een voortrekkersrol in. Vandaar dat wij beide zien als een wezenlijke participant in het proces, ook om social return on investment te realiseren. Het Samenwerkingsverband Praktijkopleiding Bouw (SPB) ondersteunt deze visie (zie bijlage iii), als ook het Opleidingsbedrijf InstallatieWerk en het Vakcentrum Schilderen Zuid-West (SPOS).

10 hoofdstuk 3 TOEKOMSTBESTENDIGE WONINGEN EN WIJKEN: ONZE PIJLERS

11 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 11 In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan de pijlers van ons concept: het bouwen van trotse wijken (3.1.), de te realiseren energiesprong door uit te gaan van een mainframe (3.2.), flexibiliteit in doelgroepen (3.3.) en de financieringsmogelijkheden van maatwerk: het mainframe (3.4.). Tot slot besluiten we in 3.5. met de impact van de vergrijzing op technische oplossingen om zo lang mogelijk gezond en zelfstandig te kunnen blijven wonen Trotse wijken bouwen Ieder van de tien kernen is verschillend en heeft een eigen cultuur. We zoomen per kern in op de behoeftes, om op die manier de eigen identiteit en trots te versterken. Toekomstbestendigheid betekent ook economische duurzaamheid: de gewildheid van de woningen stimuleren voor de huurmarkt en particuliere markt van de toekomst. Trotse wijken betekent het bouwen aan woongemeenschappen waar mensen prettig samen wonen en leven de standaard: mainframe: definitie energiesprong In onze Alliantie wordt uitgegaan van het zogenaamde mainframe principe. Het mainframe is voor ons de stip achter de horizon. Mainframe betekent dat er een hoofdstructuur wordt gecreëerd waarmee je op een modulaire wijze de problemen rondom financiën, doelgroepen en techniek een passende oplossing kunt bieden. Bijvoorbeeld met de aanbouw kunnen ouderen, gezinnen en starters een variatie op maat aanbrengen. Zie paragraaf 4.2 voor de oplossingsrichtingen. In ons concept levert een mainframe tevens de energiesprong die Stadlander voorstaat, al dan niet te vermeerderen met specifieke elementen ter voorbereiding op het nultredenconcept - met daarin zowel bouwkundige, energetische als financiële componenten. (zie bijlage iv en Xv). Op de energiesprong van 45% is een variatie gemaakt waarbij de energiekosten voor de installaties worden gecompenseerd door middel van een energiedak. Een energiedak bestaat uit zonnepanelen en wordt niet meer voorzien van dakpannen. De panelen worden strak tegen elkaar gelegd, en hierdoor zal 1 op de 3 woningen worden voorzien van 2 extra panelen. Met deze extra investering komt de energienota op 0 uit voor de bewoner. (Zie ook bijlage v).

12 ALLIANTIE DUURZAME DELTA Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel kans op verandering van doelgroep is randvoorwaarde We streven naar flexibiliteit en diversiteit: de woning moet na aanpassing voor een andere doelgroep (qua leeftijd of gezinssamenstelling) beschikbaar zijn. Voor starters of gezinnen is ons concept bruikbaar als verruiming van woonkamer en bergruimte. Eventueel extra aangebrachte elementen zijn makkelijk ontkoppelbaar ten behoeve van nieuwe bewoners. Zo wordt doorstroming mogelijk gemaakt, zelfs bij huurders die de woning beschouwen als koopwoning en die deze woning (met alle zelf aangebrachte veranderingen) zouden moeten verlaten. Het denken in termen van een mainframe (zoals omschreven in 3.2.) doet innoveren en innovatie op innovatie mogelijk maken: ieder element is eenvoudig aan te passen op ontwikkelingen in de toekomst en biedt daardoor flexibiliteit en economische duurzaamheid financieringsmogelijkheden van het mainframe De nultredenoplossing in een prefabconcept vormt een wezenlijk aspect van het mainframe waar wij voor staan. Om ook de koopwoningen mee te laten profiteren, hebben wij een aantal financieringsmogelijkheden voor de particuliere woningbezitters gefaciliteerd. In het schema (zie bijlage vi) zijn vier financieringsmethoden uitgewerkt: a. extra hypotheek B. leaseconcept voor de uitbouw C. duurzaamheidslening (svn) d. groenfinanciering (d.m.v. greenloans) De keuze is afhankelijk van de financiële situatie van de woningeigenaren. Hieronder gaan we in op de afzonderlijke mogelijkheden. a. extra hypotheek Indien een eigenaar zijn verbouwing wil financieren, kan dat onder andere door een geldlening bij een bank. Afhankelijk van de (financiële) situatie zal de bank een zekerheid, een garantie verlangen in de vorm van een hypotheekrecht. Dit betekent dat de bank de woning mag verkopen indien de schuldenaar zich niet aan zijn verplichtingen houdt. Bij het aangaan van de lening zal de bank tevens kijken naar het inkomen, de bestaande financiële lasten en de executiewaarde van het onderpand. Indien de lening wordt aangevraagd bij een andere bank als waarbij eerdere leningen zijn aangegaan, dan dient er tevens toestemming te worden verkregen van deze eerdere geldverstrekker(s). Ook bij een hypothecaire geldlening die de koper gebruikt voor woningverbetering is de rente van de geldlening aftrekbaar. Onderzoek financiering Uit een steekproef van ongeveer 10% van de koopwoningen blijkt, dat particulieren die op het hoogtepunt van de markt hebben gekocht en vaak verbouwingen mede hebben gefinancierd, thans, in een lage woningmarkt, geconfronteerd kunnen worden met het feit dat de waarde van de woning lager is dan een geldlening(en). (zie bijlage vii) Wij onderkennen dit probleem en zullen dit bespreekbaar maken met de bewoners die één op één benaderd zullen worden. Particuliere woningeigenaren zullen aan de hand van een quickscan inventarisatie, zelf - dan wel met vertegenwoordigers van onze Alliantie - kunnen inventariseren wat hun mogelijkheden zijn. Slimme Koper woningregeling Stadlander zal, indien tot woningverbetering in het kader van de opgave wordt overgegaan, een standpunt moeten innemen inzake de Slimme Koper woningregeling. Immers, de woningverbetering die wordt aangebracht moet gedeeld worden met Stadlander, hetgeen geen stimulans voor de bewoners betekent. Logischerwijs dient Stadlander deze woningeigenaren tegemoet te komen door de Slimme Koper woningregeling te wijzigen in die zin dat met de woningeigenaren geen verrekening meer zal plaatsvinden. B. leaseconcept Naast de standaard financieringen hebben wij een leaseconcept ontwikkeld voor het mainframe: een prefabunit ten behoeve van de uitbouw, die als één geheel te plaatsen en te verplaatsen is en geen onlosmakelijk deel is van de woning. Deze kan via de Lage Landen worden geleased. De eigenaar van de units is de Lage Landen. De nota gaat gebruikelijk van leasemaatschappij naar woningeigenaar. De Lage Landen zal er problemen mee

13 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 13 hebben om met alle individuele bewoners een leasecontract te sluiten Wij zullen de lease betalen aan de Lage Landen en dus op onze beurt met de bewoners een leasecontract afsluiten en de leasetermijnen innen. Een unit zonder badkamer kost ca ,-, inclusief BTW. Inclusief plaatsingskosten en koppelen kost de unit ca ,- inclusief BTW. We zullen de leasetermijn op 15 jaar willen inzetten, wat neerkomt op 290,- per maand. Deze termijnen zijn niet aftrekbaar van de belasting. Na 15 jaar wordt de unit voor 2.500,- eigendom van de bewoner. Indien de particuliere woningeigenaar de leasetermijnen niet meer kan voldoen of het leasecontract wil beëindigen, wordt de unit weggehaald. De kosten voor het verwijderen komen voor rekening van de Alliantie. De kosten voor het dichtzetten van de gevel zijn voor de bewoner. Voor het toepassen van de leaseconstructie is toestemming nodig van de hypotheekverstrekker. Indien door de hypotheekverstrekker geen toestemming wordt verleend zal de leaseovereenkomst geen doorgang vinden. Voordelen van lease voor de bewoner: Geen extra hypotheek nodig; Geen afsluitkosten en provisies; Gespreide betaling; Na 15 jaar eigendom (levensduur van casco is min. 25 jaar). Nadelen van lease voor de bewoner: Niet aftrekbaar van de belasting; netto last; Hogere rentekosten dan via hypotheek. C. duurzaamheidslening De Duurzaamheidslening is een aantrekkelijke lening met een lage rente voor particuliere woningbezitters. Gemeenten kunnen de Duurzaamheidslening inzetten om hun klimaatdoelstellingen te verwezenlijken en de bestaande woningvoorraad energiezuiniger te maken. Niet alleen aantrekkelijk dus voor gemeenten, maar ook voor de woningbezitter die een energiezuiniger huis krijgt - waardoor de energielasten zullen dalen. De lasten van de lening zullen voor de woningbezitter in de meeste gevallen geheel, of voor een groot deel wegvallen tegen de verlaging van de energierekening. De Duurzaamheidslening heeft een looptijd van 10 jaar tot bedragen van 7.500,- en een looptijd van 15 jaar voor grotere bedragen. De lening bedraagt minimaal 2.500,- en maximaal ,-. De rente is gebaseerd op ons 10 of 15 jaar vaste rentetarief (gekoppeld aan de looptijd van de lening) met daarop een korting van 3%. De rente staat gedurende de gehele looptijd vast. Wij zullen dit hele proces sturen en begeleiden. d. groenfinanciering Wij zijn op zoek gegaan naar een betrouwbare partner die wil investeren in particulieren en begrijpt dat investeren in energiebesparing een nieuwe, veilige vorm van financieren voor particulieren is. Deze strategische partner is GreenLoans. GreenLoans is een onderdeel van ALFAM Consumer Credit (100% dochter van ABN Amro). GreenLoans voert speciale producten voor het financieren van groene investeringen in een woonhuis, zoals zonnepanelen en isolatie. De fondsen waarmee de groene lening worden gefund, zijn groene fondsen. Daardoor kan GreenLoans de lening tegen een zeer laag tarief aanbieden. (zie bijlage viii). Voorwaarden voor de financiering Om in aanmerking te komen voor een financiering van GreenLoans moet de eigenaar van de woning voldoen aan de volgende voorwaarden: De bewoner heeft een inkomen uit een vast dienstverband, een jaarcontract of een WAO/WIA-uitkering. Het inkomen zal getoetst worden met een recente en originele loonstrook. De eigenaar van de woning is 21 jaar of ouder en jonger dan 70 jaar. De lening mag alleen gebruikt worden voor een door onze Alliantie goedgekeurde groene investering. Het minimale bedrag dat de koper bij GreenLoans kan financieren is 5.000,-. Het maximale financieringsbedrag is , Zorg en gezondheid als opdrachtgever van techniek Om de groeiende groep ouderen die zorg en thuisverpleging nodig heeft of gaat krijgen te faciliteren, zijn er specifieke eisen aan routing en ontsluiting in de woning noodzakelijk. De functionaliteit voor mensen met beperkte mobiliteit is in ons concept gewaarborgd door rekening te houden met de juiste technische specificaties en afmetingen.

14 hoofdstuk 4 PRETTIG WONEN EN LEVEN: GESCHIKTE OPLOSSINGSRICHTINGEN

15 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 15 In hoofdstuk 4 behandelen we de oplossingsrichtingen die wij geschikt achten binnen ons concept. Achtereenvolgens bespreken we schil, vloeren en woonhuisinstallaties (4.1.), het nultredenprincipe (4.2.), de flexibiliteit en keuzemogelijkheid (4.3.) en de financiële onderbouwing (4.4.) schil, vloeren en woonhuisinstallaties Alle woningen worden in ons mainframe voorzien van: Dubbel glas (HR++); Isolatie (Rc 4.0 m2 K/W); Tocht- en kierdichting; HR-ketel; Warmteterugwininstallatie; Pv-panelen; Voordeurverbreding. Hierdoor is er ten opzichte van de referentiewoning een ener giebesparing te realiseren van meer dan 45% (zie bijlage IX) nultredenprincipe Het nultredenprincipe geven wij invulling door alle primaire ruimtes op een laag te realiseren, te weten: woonkamer, keuken, een slaapkamer en sanitair. Tevens is voorzien in de benodigde deurbreedtes (drempelloos). Met ons mainframe (zie bijlage iv) kunnen wij opschalen vanuit de volgende oplossingsrichtingen: 1 Basis (schilverbetering) 2 Aanbouw tbv ruimere woonkamer 3 Aanbouw met slaapkamer, badkamer en berging (basis aanbieding) 4 Aanbouw met slaapkamer en badkamer geschikt voor zorg 5 Aanbouw met woonkamer en bijkeuken 4.3. flexibiliteit en keuzemogelijkheid De aanbouw aan de achterzijde heeft voor gezinnen een functie als ruimere woonkamer en bijkeuken en ten behoeve van senioren en zorgverlening als slaapkamer en badkamer op de begane grond. Het realiseren van een nultredenprincipe door middel van een Basis aanbieding: aanbouw met slaapkamer, badkamer en berging Bekijk alle oplossingsrichtingen in bijlage IV

16 ALLIANTIE DUURZAME DELTA Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel 16 trap- en huislift hebben wij als technisch en financieel onhaalbaar beoordeeld, mede met het oog op toekomstig onderhoud financiële onderbouwing In de opgave van Stadlander wordt uitgegaan van de stelling dat mogelijk koopwoningen een gat vormen tussen de huurwoningen. Uit de visuele inventarisatie welke door alle consortia is gedaan kan geconcludeerd worden dat in een aantal straten het gat wordt gevormd door de huurwoningen. De huurwoningen vormen in een aantal straten hier een evidente minderheid. In bijlage X wordt een indicatie gegeven van 66 mogelijke woningen die hier het gat vormen. De vraag dient dan ook gesteld te worden of het raadzaam is deze specifieke huurwoningen te renoveren in het kader van de opgave. Regio Alliantie De Duurzame Delta is bereid deze huurwoningen met een garantie te kopen van Stadlander tegen een bedrag van ,00 per stuk. De levering aan de Alliantie of nader te noemen meesters geschiedt uiterlijk 5 jaar na gunning van de opdracht aan de Alliantie. De Regio Alliantie De duurzame delta is tot dit voorstel gekomen om het voor Stadlander mogelijk te maken alle resterende 243 (309 66) huurwoningen volledig te renoveren volgens de opgave, waarbij geen compromissen behoeven te worden gesloten. Naar het oordeel van onze Alliantie is voor volledige invulling van de opgave van Stadlander, gebaseerd op een bedrijfseconomische verantwoorde invulling, een budget noodzakelijk van ca. 61,500,-- per woning. In dit scenario levert de verkoop van 66 woningen voor Stadlander een cashflow op van 66 x ,00 is ,--. Uitgaande van de mededeling van Stadlander dat de boekwaarde ,00 bedraagt levert dit een boekwinst op van (66 x ,00) is ,00). Deze boekwinst dient aangewend te worden ter aanvulling van het vastgestelde budget van ,00 voor de renovatie per woning. Deze boekwinst levert een extra budget op voor de resterende 243 woningen van ,00 per woning. Bijkomend voordeel is dat Stadlander hiermede voor zichzelf een aanzienlijke cashflow genereert voor andere projecten. Immers 66 x ,00 behoeft niet te worden geïnvesteerd waarnaast 66 x ,00 aan balanswaarde aan de liquiditeiten kan worden toegevoegd, totaal een cashflow van ,00. Voor een cijfermatige onderbouwing (zie Bijlage Xi). Woningen die niet meedoen kunnen op termijn worden verkocht met de aanpassingen zoals we die in ons concept voorstaan. Klantwaarde betekent in onze ogen ook behouden wat goed is en voor de bewoners niet per se aangepakt hoeft te worden (los van alle argumenten). Ook kunnen leegkomende huizen worden gesloopt ten faveure van de naastgelegen woningen of extra ruimte voor groen of woonomgeving. Bergingen die als gevolg van de nultredenoplossing in de weg staan worden verplaatst binnen de kavelgrens. De hieraan verbonden kosten zijn niet in het plan opgenomen.

17 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 17

18 hoofdstuk 5 VERANTWOORDELIJK- HEID IN DE PRAKTIJK: LEVEREN EN WAARMAKEN

19 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 19 In dit hoofdstuk laten we zien hoe we op een tastbare manier bewustwording en urgentiebesef willen creëren (5.1.). In 5.2. gaan we specifiek in op de wijze waarop we met klantcommunicatie omgaan Bewustwording en urgentiebesef Een van de grootste uitdagingen binnen het project is zowel huurders als woningeigenaren bewust te maken van de problemen die er op hun afkomen op het gebied van energie, mogelijke onverkoopbaarheid, leefbaarheid en de noodzaak van langer zelfstandig blijven wonen. We willen bewustwording omzetten in urgentiebesef bij: Starters en gezinnen. Voor hen gaat het om meer ruimte op de begane grond, wooncomfort en lagere energielasten (woonlasten). Ouderen. Voor deze doelgroep worden woningen geschikt gemaakt voor zorg met verbeterd wooncomfort en lagere energielasten. De Alliantie gaat in overleg met alle betrokkenen om draagvlak te creëren. Voor de gedetailleerde aanpak wordt verwezen naar artikel 7.1. Stadlander als opdrachtgever, huurdersbelangenorganisaties, particuliere eigenaren, gemeenten en alle andere direct of indirect betrokkenen. Uitwerking van de resultaten zullen door de Alliantie vorm worden gegeven klantcommunicatie: menselijke maat, wijkregie en energiemonitoring Wij stimuleren initiatieven voor woningeigenaren die zelf aan de slag willen gaan. Dit doen we door middel van een Doe-het-zelf-aanpak : Een handboek met energiebesparende maatregelen die kopers zelf kunnen uitvoeren. Een kleine catalogus (zie bijlage viii) met materialen die tegen zeer scherpe tarieven kunnen worden ingekocht zodat de doe-het-zelver profiteert van de schaalvoordelen van ons consortium. Hierbij kunnen wij voorzien in de kwaliteit van materialen die in veel bouwmarkten niet te koop zijn. We laten bewoners profiteren van ons inkoopvoordeel. Bewoners krijgen begeleiding van leerlingen van de opleidingsinstituten waarmee wij samen werken. In de wijk komt een kluscoach die uitleg geeft hoe je bepaalde maatregelen zelf kan toepassen. Participatie van particuliere woningeigenaren Indien de woningbezitters in actie komen om hun woning zelf te verbeteren, hebben we de doelgroep geprikkeld en bewust gemaakt van de noodzaak. Of de aankoop van de maatregelen daadwerkelijk plaatsvindt bij ons consortium is niet de

20 ALLIANTIE DUURZAME DELTA Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel 20 belangrijkste doelstelling. Als het bewustzijn is gecreëerd en doelgroepen door welke manier dan ook aan de slag gaan is de missie geslaagd. Het bedoelde gevolg, geloven wij, zullen leefbare en trotse wijken zijn. Dit is in het belang van Stadlander. Participatie van huurders Bij huurders is een hoge participatie voor de Alliantie van belang om de kosten te dekken voor de mogelijkheden die wij de kopers bieden in advies en schaalvoordelen. Daarnaast is - ondanks de serie van één - een hoog deelnemingspercentage noodzakelijk om het project te doen slagen, zowel in kwalitatieve zin (trotse wijken) als ook in de financiële haalbaarheid. Om dit te realiseren wordt ingespeeld op de energielast die verlaagd wordt, hetgeen de huurverhoging compenseert en het wooncomfort verhoogt (bestrijden van koude klachten, tocht en vocht). Voorlichting en workshops Gezien het feit dat we te maken hebben met een gedifferentieerde doelgroep, worden er per wijk en doelgroep verschillende voorlichtingsavonden en workshops georganiseerd, teneinde een zo hoog mogelijke participatie en bewustzijn te creëren. Wij maken eerst een proefwoning in een wijk gereed, waarin vervolgens de workshops worden georganiseerd. Wij kunnen hiermede de doelgroepen direct wijzen op de mogelijkheden en effecten. denk aan de volgende workshops: Langer blijven wonen in de vertrouwde omgeving voor senioren (woningeigenaren en huurders) De Alliantie zal uitleg geven over de veranderingen die er op komst zijn en over het feit dat deze doelgroep langer thuis moet blijven wonen ondanks beperkingen die er optreden door het ouder worden. Het concept biedt mogelijkheden en door tevens aan te geven dat we door middel van energiebesparing een deel van de lasten compenseren maken we het extra aantrekkelijk. De wijkregisseur van de Alliantie die de workshop geeft kan uitleg geven over de financiële consequenties. Deze wijkregisseur heeft diverse rekenmodellen met voorbeelden wat het netto per maand kost en kan eventueel op aanvraag ook maatwerk aanvragen beoordelen. (zie bijlage VIII) Denk aan kopers die spaargeld hebben vast staan, woningen die een hoge hypotheek hebben kunnen ook mee profiteren van de energie besparende maatregelen. Wat extra comfort oplevert. Voor deze doelgroep hebben we een concept waarbij we met een groenfinanciering de woningen opwaarderen met dubbelglas, isolatie, een HR-ketel en zonnepanelen. Deze doelgroep wordt ervan bewust gemaakt dat ze op deze manier hun lasten voor de toekomst beter kunnen beheersen als de energieprijzen verder gaan stijgen. Ook wordt in deze workshop ingegaan op de impact van de verbouwingen, de aanpak van het consortium. Denk aan korte bouwtijd, planning en overlast. (zie art. 7.1) Meer comfort en ruimte tegen dezelfde lasten voor jongeren en gezinnen (huurders) Deze doelgroep zal zich niet druk maken over het feit dat de woning nultreden is, maar heeft behoefte aan ruimte. Ruimte die een dorp biedt, maar ook ruimte in de woning. Het doel van deze voorlichting is uitleg te geven dat we doormiddel van de uitbouw ruimte creëren in de

21 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 21 woonkamer, een bijkeuken en de kosten deels financieren door energie besparende maatregelen zoals dubbelglas, isolatie, een HR-ketel ventilatie en zonnepanelen. Onze wijkregisseur die de workshop geeft kan uitleg geven over de financiële consequenties. Hij beschikt over diverse rekenmodellen met voorbeelden wat het netto per maand kost en kan eventueel op aanvraag ook maatwerk aanvragen beoordelen. Zoals het beoordelen van inkomsten en uitgaven en adviseert of hier eventueel nog besparingen mogelijk zijn. ingegaan hoe door eenvoudige maatregelen al een leuke besparing kan worden gerealiseerd. Huishoudelijke tips: Door de was op 30 graden te doen, bespaart u ongeveer 20,- op jaarbasis. Een gemiddeld mens kan in zijn of haar leven ongeveer liter water besparen door de kraan uit te doen tijdens het tandenpoetsen. Gordijnen, blinds of luxaflex werken isolerend. Ze houden de kou buiten en de warmte binnen. Sluit op tijd de gordijnen en het scheelt je in de stookkosten. Bouwkundige en installatietechnische tips: U kunt uw verwarmingskosten tot 30% besparen door uw huis goed te isoleren. Dat scheelt flink, want uw totale energiekosten bestaan voor 70% uit verwarmingskosten. Hoe gaan we de kopers en huurders stimuleren om onze workshop te bezoeken? We doen dit door wat gratis weg te geven bij bezoek aan de workshop, de Qbox mini. Deze tool is een handig instrument voor energiemonitoring. Doe-het-zelf maatregelen: Zolder isoleren (u bespaart 50,- per jaar) Tochtstrips plaatsen (u bespaart 40,- per jaar) Energie besparen kun je zelf! (voor woningbezitters) Onze Alliantie heeft als missie om energiebewustzijn te creëren bij de bewoners. Tevens realiseren we ons dat er een grote groep woningbezitters is die de maatregelen zelf kan plaatsen. We willen dit stimuleren door deze doelgroep een kluscoach aan te bieden. De rol van de kluscoach wordt ingevuld door onze lokale vaklieden. Tevens wordt Installaties: Klokthermostaat plaatsen (u bespaart 25,- per jaar) u betaalt 36,- Radiatorfolie plaatsen (u bespaart 25,- per jaar) u betaalt 11,- Moderne pomp in uw CV plaatsen (u bespaart 80,- per jaar) u betaalt 336,- Plaatsen energiebesparende lampen (u bespaart 40,- per jaar) u betaalt 80,- Zonnepanelen doe het zelf pakket (u bespaart 350,- per jaar) u betaalt 2.195,- ( -/- 329,00 subsidie)

22 tweenul nultwee partner in leefbaarheid ALLIANTIE DUURZAME DELTA hoofdstuk 6 verwachte effecten: WaT WoRdT er BeTeR?

23 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 23 In dit hoofdstuk gaan in we in op de verwachte effecten van onze aanpak. De meerwaarde van ons consortium komt aan bod in paragraaf 6.1., de wijze waarop we lokale verankering om gaan zetten in draagvlak en draagkracht in 6.2. We sluiten in 6.3. af met de kern van de zaak Meerwaarde van Regio-alliantie de duurzame delta Regio-Alliantie De Duurzame Delta is dichtbij, zichtbaar en vertrouwd in de tien kernen waar de opgave van Stadlander speelt. Als regio-consortium willen wij een bijdrage leveren aan een leven lang zelfstandig en gezond wonen in de Rijn-Schelde Delta. We maken wooncarrières mogelijk, stimuleren de arbeidsmarkt en zijn ons bewust dat investeringen in duurzaamheid, het verlagen van woonlasten en behoud en verbetering van gebiedskwaliteit op grotere schaal op de agenda zullen komen te staan. Daartoe werken we samen en zijn we bereid te leren: van elkaar, van de bewoners en van Stadlander lokale verankering: van inlevingsvermogen naar draagvlak én draagkracht Onze mensen wonen en werken in deze regio. Daardoor zijn we in staat om behoeftes efficiënt in beeld te brengen en verbanden te leggen met onze kennis van bestaande projecten binnen het werkgebied van Stadlander (Klanthuis, EBM, Slimmer Slot, binnenpakketten, zonnepanelen) en de infrastructuur die we hier al in hebben opgebouwd (als voorbeeld zie bijlage XIII). Juist door deze bekendheid en afstemming, zijn we in staat meer en betere klantwaarde te leveren. Vanuit het draagvlak dat we kunnen opbouwen, zijn we in staat mensen te motiveren tot deelname. Dit is de basis voor een dusdanige omvang van deelnemers waardoor kostenbesparing en progressiviteit mogelijk worden gemaakt. De verduurzaming van de woningen vindt plaats door het vervangen van de volledige buitenschil door gebruik te maken van onderhoudsarme en duurzame producten; we integreren daarom de jaarlijkse planmatige en preventieve onderhoudskosten (gemiddeld 453 euro per jaar volgens opgave van Stadander) in onze aanbieding. (zie bijlage XIV) 6.3. Betaalbaar en financierbaar wooncomfort, nu en in de toekomst Regio-Alliantie De Duurzame Delta streeft naar betaalbaar en financierbaar wooncomfort, nu en in de toekomst.

24 hoofdstuk 7 Implementatieplan

25 Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel ALLIANTIE DUURZAME DELTA 25 In dit hoofdstuk behandelen we ons implementatieplan. Onderdelen hiervan zijn de organisatie (7.1.) en de kwaliteitsborging (7.2.) organisatie Stadlander en de Alliantie zullen de hoofdplanning per kern gezamenlijk opzetten. Daarna zal de Alliantie de regie overnemen. Eerst wordt een modelwoning gemaakt, in de tussentijd worden de bewoners benaderd en uitgenodigd voor een workshop. In de uitnodiging kan de bewoner de voorkeur voor een in art. 5 reeds benoemde workshop aangeven. De bewoner kan dan zien wat de mogelijkheden zijn en welke effecten het oplevert. Na deze workshop wordt er geïnventariseerd wat de deelname is en worden huurders en kopers individueel benaderd. In het geval van de kopers zal het mainframe worden aangeboden met de maatregelen (in combinatie met financiering, zie 5.2.). Na het vaststellen van de inventarisatie zal het projectteam het project opstarten en zal er per bewoner een afspraak worden gemaakt over de start en de te nemen maatregelen. De Alliantie streeft naar bundeling van werkzaamheden om de aanpak te doen slagen. De bundeling van verschillende werkzaamheden is door middel van ketensamenwerking zowel verticaal als horizontaal georganiseerd. Stadlander wordt hierin als ketenpartner betrokken. We willen de binnenpakketten (BIPA) - mits aan de daarvoor gestelde criteria wordt voldaan - tegelijkertijd aanpakken. De huurder maakt zelf de keuze voor realisatie van BIPA s. Het tempo van de realisatie wordt bepaald door deelname van huurders en kopers per kern. We denken aan het dagelijks opstarten van een woning. De uitvoering is vanwege het vergroten van deelname en de financiële kaders dusdanig georganiseerd dat de bewoners in de woning blijven wonen. De werkzaamheden worden zo veel mogelijk gebundeld en aan de buitenzijde van de woning uitgevoerd. De overlastperiode, in bewoonde staat, bedraagt maximaal 10 werkdagen. Het niet-planmatig onderhoud wordt georganiseerd door het Klanthuis, een gezamenlijk initiatief van Stadlander en haar ketenpartners. Op deze manier ontstaat er een eenduidige organisatie van het Stadlander-bezit en treedt er geen versnippering van vastgoed op, hetgeen duidelijkheid voor de huurders oplevert. Van alle te verrichten werkzaamheden zal per kern een dashboard worden opgezet (zie 7.2.) waardoor Stadlander tot in detail is geïnformeerd. Het dashboard zal van vast te stellen KPI s (conform het Bipa-model, zie bijlage Xiii) worden voorzien waardoor de Alliantie Stadlander overtuigt van de voortgang en afgeleverde kwaliteit.

26 ALLIANTIE DUURZAME DELTA Presentatie Alliantie Duurzame Delta Geloven in Gebiedskwaliteit Slim & Snel kwaliteitsborging Alle woningen die aangepast worden, zowel in de koop- als huursector, worden bij ons opgenomen in een kwaliteitsborgingsysteem dat gebaseerd is op zowel behoeftepeiling als evaluatie na oplevering. Dit betekent dat gedurende de werkzaamheden volgens een vooraf vastgesteld verificatieproces (gecertificeerd), de diverse onderdelen en materialen worden gecontroleerd en goedgekeurd. Zo wordt de kwaliteit continu bewaakt gedurende het gehele proces (bijvoorbeeld technisch, juridisch, samenwerkingspartners). Bij de oplevering van de woning wordt een algehele toetsing gehouden, waarvan de resultaten worden verwerkt in een opleverrapport. Om deze toetsing en kwaliteitscontrole goed te kunnen bewaken en ook inzichtelijk te maken voor de klant, is er een speciaal dashboard ontworpen waar iedere partij die toegang heeft tot dit dashboard, de voortgang en de kwaliteitsbewaking kan volgen. Dit betekent, dat in dit geval Stadlander de gang van zaken met betrekking tot de individuele voortgang van de woning, via dit dashbord kan volgen. Ook de planning wordt hierop verwerkt. Automatisch wordt de status van de woning bijgehouden en als de woning conform afspraken is gerealiseerd, wordt de woning gereedgemeld. Het opleverrapport van de woning is dan verwerkt in het dashboard. Uiteraard krijgen bewoners bedieningsinstructies, zodat optimale besparing van energiekosten kan worden gerealiseerd.

27 bijlagen

28 BiJlage i satisfiers - selectiedocument

29 Thema Te leveren garanties plaats in document Lokale aanpak & flexibiliteit/ keuzemogelijkheid: visie op het omgaan met het spanningsveld tussen efficiëntie (een bepaalde kritische massa) en maatwerk (serie van 1) Aantonen dat de oplossing zowel mogelijkheden biedt tot maatwerk als tot opschaling. Plan van aanpak voor een vraaggerichte implementatie van de beoogde maatregelen. Bij het uitblijven van maatregelen aangeven met welk bedrag het budget wordt verlaagd en waarvoor de maatregelen in de toekomst alsnog kunnen worden gerealiseerd (binnen budget) / / / Bijlage XII Voldoen aan energieprestatie eisen Minimaal 45% energiebesparing o.b.v. EPA gegevens. Minimaal energielabel B 4.1. / Bijlage IX 4.1. / Bijlage IX Oplossing voor het nultreden principe Aantonen efficiënt gebruik en goede ontsluiting van de plattegrond voor mensen met een beperkte mobiliteit. (bijvoorbeeld: Eten, slapen, wassen op begane grond of oplossing met een verticale woonhuisliftvoorziening) Mogelijkheden voor het verlenen van zorg aan huis (badkamer, slaapkamer, domotica) 4.2. / Bijlage IV 4.2. / Bijlage IV Levensduurverlening van 25 jaar Totaalpakket aan maatregelen dient de woning toekomstbestendig te maken voor 25 jaar. Integrale onderhoudsaanbieding voor komende 15 jaar: planmatig en preventief onderhoud. De prijs van dit contract vormt mede een van de selectiecriteria voor de te selecteren aanbieder. Het niveau van de conditiescore overeenkomstig NEN :2011 Bijlage XV Bijlage XIV Realistische financieringsoptie voor particuliere woningbezitter Een oplossing waardoor het voor de particuliere woningbezitter net zo interessant wordt om te participeren als voor een huurder: integrale wijkaanpak. Inzicht in/overtuiging van de te verwachten participatie van particulieren m.b.t. tot de aangeboden mogelijkheden / Bijlage VIII 5.1 / 5.2 Totaalpakket (van minimumvereisten) blijft binnen de maximale investering van euro Bij het uitblijven van maatregelen aangeven met welk bedrag het budget wordt verlaagd en waarvoor de maatregelen in de toekomst alsnog kunnen worden gerealiseerd (binnen budget) / 4.4 / Bijlage XI BiJlage i Satisfiers - Selectiedocument

30 BiJlage ii Bevolkings- en huishoudensprognose gemeenten in noord-brabant nederland: ontwikkeling leeftijdsgroepen prognose bevolkingsontwikkeling per gemeente ( ) n e n 12 e iljo m In het figuur is te zien dat in de periode op nationaal niveau een forse stijging van aantal 65+ers wordt verwacht. De oudere wordende bevolking heeft ook zijn weerslag (zie figuur links) op de bevolkingsontwikkeling per gemeente. In West- Brabant is sprake van een relatief sterke krimp van bewoners (het gaat hier niet om huishoudens). nuancering Het krimpdebat wordt gedomineerd door harde cijfers: prognoses tot 2025, aantallen inwoners en percentages onverkoopbare woningen. Dat is slechts de buitenkant van krimp, de harde krimp. (Uit: Krimp!, Gert-Jan Hospers, 2010)

31 groei en krimp in Brabant, 2005 t/m 2010 In tegenstelling tot de bevolkingsontwikkeling, vertoont de ontwikkeling van het aantal huishoudens in Brabant een minder grote fluctuatie. Tot 2025 is er sprake van een stabilisering of zeer lichte groei van het aantal huishoudens in de vier gemeenten waarin de opgave speelt. Vanaf 2025 vertonen het aantal huishoudens een lichte daling; in de periode 2040 t/m 2049 is deze daling relatief het sterkst. groei en krimp in Brabant, 2025 t/m 2039 groei en krimp in Brabant, 2040 t/m 2049 nuancering ( ) Het verhaal achter de cijfers, de menselijke kant, is veel relevanter. Omdat het meestal de kansrijke jongeren zijn die vertrekken, verandert met de daling van de bevolking ook de bevolkingssamenstelling. Die zachte krimp zorgt voor een andere sociale structuur die weer bepalend is voor de toekomst van het gebied. Wat vinden de achterblijvers er eigenlijk van? ( ) Schenk dus minder aandacht aan getallen en gebouwen - ga liever met de betrokkenen in gesprek. De tijd dat een gemeente los stond van haar omgeving is voorbij ( ). Om overinvesteringen in de woningmarkt en het voorzieningenaanbod te voorkomen, moeten krimpgemeenten regionaal denken. (Uit: Krimp!, Gert-Jan Hospers, 2010) BiJlage ii Bevolkings- en huis houdensprognose gemeenten in Noord-Brabant

32 BiJlage iii BRief samenwerkingsverband praktijkopleiding BouW (spb)

33 BiJlage iii Brief Samenwerkingsverband Praktijk opleiding Bouw (SPB)

34 BiJlage iii Brief Samenwerkingsverband Praktijk opleiding Bouw (SPB)

35 BiJlage iii Brief Samenwerkingsverband Praktijk opleiding Bouw (SPB)

36 BiJlage iv ontwerp variaties op MainfRaMe

37 Begane grond Bestaande situatie Begane grond 1. Basis (schilverbetering) BiJlage iv Ontwerp variaties op mainframe eerste verdieping eerste verdieping

38 BiJlage iv Ontwerp variaties op mainframe Begane grond 2. aanbouw ten behoeve van een ruimere woonkamer Begane grond 3. aanbouw met slaapkamer, badkamer en berging (basis aanbieding) eerste verdieping eerste verdieping

39 Begane grond 4. aanbouw met slaapkamer en badkamer geschikt voor zorg Begane grond 5. aanbouw met woonkamer en bijkeuken BiJlage iv Ontwerp variaties op mainframe eerste verdieping eerste verdieping

40 BiJlage iv Ontwerp variaties op mainframe Basis (schilverbetering) aanbouw achterzijde

41 verkaveling 1 verkaveling 2 BiJlage iv Ontwerp variaties op mainframe

42

43 BiJlage v ConCepT voor energie-notaloze Woning De energienotaloze woning die wij aanbieden bestaat uit een energiedak. Een energiedak is een dak wat volledig is bedekt met zonnepanelen. Op een tussenwoning worden 12 panelen gemonteerd en 14 panelen op een hoekwoning. Deze leveren voldoende energie om de nota voor de energiekosten te compenseren. Zie berekening in deze bijlage. Het nieuw te maken dak wordt voorzien van EPDM of een bitumen laag. Er worden geen pannen geplaatst. De zonnepanelen zijn zwart in plaats van blauw om een moderner effect te creëren (blackpanels). Zie voor meer informatie de berekening en bijgeleverde technische specificaties. Impressie van een energiedak (aantal en ligging van de panelen kunnen in de praktijk afwijken). BiJlage v Concept voor energie- notaloze woning

44 BiJlage v Concept voor energie- notaloze woning 4675 RC Sint Philipsland T F I. Projectnaam: Projectnummer: Projectbestand: Slim en Snel PV systeem Locatie: The Netherlands / The Hague Netspanning: 1~230 V Systeemoverzicht 12 x Sunpower SPR-320NE-WHT-D (PV-generator 1) Azimut: 0, Helling: 35, Montagewijze: Dak, Piekvermogen: 3,84 kwp 1 x SB 3000TLST-21 Configuratiegegevens Totaal aantal PV-modules: 12 Energierendementsfactor: 99,7 % Piekvermogen: 3,84 kwp Delta-Techniek Handelsweg RC Sint Philipsland Aantal omvormers: 1 Nominaal AC-vermogen: 3,00 kw Werkelijk AC-vermogen: 3,00 kw Verhouding werkelijk vermogen: 78,1 % Performanceverhouding (ca.)*: 85,3 % Spec. energieopbrengst (ca.)*: 893 kwh/kwp Delta-Techniek Leidingverliezen (in % van PV-energie): --- Handelsweg 2 Balanceerfouten: 3,00 kva 4675RC Sint Philipsland Eigen verbruik: --- Jaarlijkse energieopbrengst (ca.)*: 3428,30 kwh systeem opbrengst met ligging op het zuiden. Handelsweg RC Sint Philipsland T F I. Indien de ligging anders is dan de zuidzijde kunnen er extra panelen gemonteerd Handtekening worden. Met het huidige dakvlak is het mogelijk om maximaal 16 panelen te plaatsen. Meerprijs bij een opstelling van 12 stuks panelen 9.600,- incl. BTW Slim en Snel PV systeem Locatie: The Netherlands / The Hague Projectnaam: Projectnummer: Projectbestand: Percentage eigen verbruik: --- *Belangrijk: de weergegeven opbrengstwaarden zijn geschatte waarden. Deze worden rekenkundig vastgesteld. SMA Solar Technology AG aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de werkelijke opbrengstwaarde, die van de hier weergegeven opbrengstwaarde kan afwijken. Afwijkingen kunnen worden veroorzaakt door verschillende externe omstandigheden, bijv. verontreiniging van de PV-module of schommelingen in het rendement van de PV-modules. Netspanning: 1~230 V Sunny Design R Systeemoverzicht 14 x Sunpower SPR-320NE-WHT-D (PV-generator 1) Azimut: 0, Helling: 35, Montagewijze: Dak, Piekvermogen: 4,48 kwp 1 x SB 4000TL-20 Configuratiegegevens Totaal aantal PV-modules: 14 Energierendementsfactor: 100 % Piekvermogen: 4,48 kwp Aantal omvormers: 1 Performanceverhouding (ca.)*: 85,7 % 1 / 2 Spec. energieopbrengst (ca.)*: 897 kwh/kwp Nominaal AC-vermogen: 4,00 kw Leidingverliezen (in % van PV-energie): --- Werkelijk AC-vermogen: 4,00 kw Balanceerfouten: 4,00 kva Verhouding werkelijk vermogen: 89,3 % Eigen verbruik: --- Jaarlijkse energieopbrengst (ca.)*: 4020,70 kwh Percentage eigen verbruik: --- Sunny Design R Meerprijs bij een opstelling van 14 stuks panelen ,- incl BTW Handtekening *Belangrijk: de weergegeven opbrengstwaarden zijn geschatte waarden. Deze worden rekenkundig vastgesteld. SMA Solar Technology AG aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de werkelijke opbrengstwaarde, die van de hier weergegeven opbrengstwaarde kan afwijken. Afwijkingen kunnen worden veroorzaakt door verschillende externe omstandigheden, bijv. verontreiniging van de PV-module of schommelingen in het rendement van de PV-modules.