De broei van tulpen. Theo de Geus

Transcriptie

1 De broei van tulpen Theo de Geus

2 colofon Auteurs Theo de Geus Redactie Kristal Tekst- en communicatiebureau, Marga Winnubst Ontwerp en opmaak Buro Gom, Jeroen Reith Fotoverantwoording ibulb: Fig omslag / Stichting Bollenacademie: Fig 1.1, 1.3, 3.2, , 3.5, 3.6, 3.6, 3.7, 3.8, 4.1, 4.2, 4.3,.4, 4.5, 5.2, 6.1, 7.1, 7.4, 7.5, 7.6, 7.7, 8.8, 8.12, 8.13, 8.19, 9.2, 9.3, 9.5, 9.9 / Delphy: Fig 4.6, 5.1, 5.3, 5.4, 7.2, 7.3, 8.21, 9.1, 9.4, 9.6, 9.7, 9. / IBC: Fig 1.2: 10 foto s / WUR-PPO: / Fig 8.1, 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6,, 8.10, 8.11 / NVWA (voorheen Plantenziektenkundige Dienst): Fig 8.7 / Onbekend: Fig 3.1 Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting Bollenacademie. 2

3 Voorwoord De tulp is een icoon van Nederland. Dit icoon wordt in steeds grotere hoeveelheden geproduceerd, met steeds lagere milieubelasting en met steeds toenemende kwaliteit. Als bloembollensector zijn we bijzonder trots dat we elk jaar ons Nederlandse icoon weer beter en mooier maken. De ontwikkelingen in ons vak gaan hard en dat vraagt veel van onze huidige en toekomstige ondernemers en werknemers. Het is van groot belang om kennis vast te leggen en vooral ook te delen. Met dit boek willen we daar invulling aan geven voor wat betreft de broei van tulpen. Stichting Bollenacademie is in 2016 gestart met het project Studiebol met financiering van Colland Arbeidsmarkt. In dit project wordt kennis vastgelegd en verspreid, gericht op zowel studenten als werkenden. De broei van tulpen, het boek dat u nu in handen heeft, is daarvan het eerste tastbare resultaat. Dit boek is de opvolger van Broeien van tulpen dat weer was gebaseerd op De trek van tulpen op kisten. Er is veel nieuwe informatie verzameld en teksten zijn herschreven, alles in een geheel vernieuwde lay-out. Veel mensen uit het vak hebben aan dit boek meegewerkt. Zonder anderen tekort te willen doen wil ik daarvoor de volgende personen in het bijzonder bedanken: John Boon, Paul Laan, Louis Poel en Frank van der Pol (tulpenbroeiers) voor hun kritische commentaar vanuit het oogpunt van de huidige praktijk; Cor Conijn (teeltadviseur) voor zijn inhoudelijke commentaar en aanvullingen; Guus Braam (teeltadviseur) voor de update van de bijlage; Marga Winnubst voor de redactie; Stan van Oers, Marieke van Woensel en Piet Vlaming voor de begeleiding vanuit het project Studiebol; en natuurlijk auteur Theo de Geus voor zijn vlotte pen, grote kennis en niet aflatende inzet voor het tulpenvak. André Hoogendijk, voorzitter Stichting Bollenacademie Hillegom, zomer

4 4

5 Stichting Bollenacademie Stichting Bollenacademie is een samenwerkingsverband van bedrijfsleven, onderwijs, onderzoek en teeltadvies met als doelen om een goed scholingsaanbod te realiseren voor studenten en werkenden, om het reguliere bloembollenonderwijs verder te ontwikkelen en om de instroom in het onderwijs en de deelname aan scholing voor werkenden in de sector te vergroten. In het algemeen bestuur van Stichting Bollenacademie zijn de volgende partijen vertegenwoordigd: Anthos, CAH Vilentum, CITAVERDE College, Clusius College, CNV Vakmensen, Delphy, FNV, Groenhorst, HAS Hogeschool, Hogeschool Inholland, Hogeschool VHL, Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur, LTO Noord, Nordwin College, Wageningen UR en Wellantcollege. 5

6 Inhoudsopgave 1 Algemeen 1.1 Inleiding 1.2 Tulp als snijbloem 1.3 Tulp als potplant 1.4 Het verloop van de teelt 2 Het uitgangsmateriaal 2.1 Inleiding 2.2 Uitwendige kwaliteit 2.3 Inwendige kwaliteit 2.4 Kwaliteitscontrole 2.5 Bolmaat Inhalen 5.1 De koudeperiode 5.2 Voortrekken 5.3 Controle op ziekten 5.4 Inhalen bij vorst 5.5 Broeien onder kunstlicht 6 Gewasverzorging 6.1 Water geven 6.2 Kasklimaat 6.3 Kas- en celtemperatuur 6.4 Bemesting De preparatie 3.1 Inleiding 3.2 Bloemaanleg 3.3 Temperatuurbehandeling in grote lijnen 3.4 Temperatuurbehandeling: de praktische toepassing 3.5 Opmerkingen 3.6 IJstulpen 3.7 Bollen van het zuidelijk halfrond 4 Opplanten 4.1 Planttijdstip 4.2 Substraat 4.3 Fusttypen 4.4 Opplanten in kleine bakken 4.5 Opplanten in grote broeikisten 4.6 Bewortelingsruimte 4.7 Waterbroei op stilstaand of stromend water 4.8 Opplanten bij waterbroei 4.9 Plantdichtheid bij waterbroei 4.10 Bewortelen bij waterbroei Oogsten 7.1 Oogsttijdstip 7.2 Mechanisatie bij de oogst 7.3 Bewaren in de koelcel 7.4 Bossen 7.5 Kwaliteitsvoorschriften 7.6 Naar de veiling brengen 8 Ziekten en plagen 8.1 Augustaziek 8.2 Pythium soorten (wortelrot) 8.3 Botrytis cinerea (grauwe schimmel) 8.4 Fusarium oxysoporum (zuur) 8.5 Bladluizen 8.6 Kiepen 8.7 Kernrot 8.8 Tulpengalmijt 8.9 Bloemverdroging 8.10 Zweters en holle stelen 8.11 Penicillium 8.12 Verslijming van de wortels 8.13 Bruine wortels 8.14 Alleen bij potgrondbroei: Botrytis tulipae (vuur, stekers, pokken)

7 8.15 Alleen bij potgrondbroei: Rhizoctonia solani en Rhizoctonia tuliparum (kwade grond) 8.16 Alleen bij potgrondbroei: Trichoderma viride (bladtop-verdorring) 8.17 Alleen bij potgrondbroei: Pythium ultimum (zachtrot) Kas, schuur en inrichting 9.1 Kastype 9.2 Schuurkas 9.3 Kasdek 9.4 Inrichting van de kas 9.5 Isolatie van de kas 9.6 Systemen van water geven 9.7 Zuiveringsplicht 9.8 Warmtebehoefte 9.9 Soorten verwarming 9.10 Brandstofverbruik 9.11 Verschillende bedrijfstypen 9.12 Inrichting van de kunstlichtcel 9.13 Belichtingsduur bij broeien onder kunstlicht 9.14 LED-verlichting 9.15 Meerlagenteelt Economische aspecten van het broeien van tulpen 10.1 Inleiding 10.2 Saldoberekeningen 10.3 Opbrengsten 10.4 Kosten 10.5 Voorbeeld saldoberekening Bijlage: Tussentemperatuur en koudeperioden (9 o C) tulpenbroei 103 Verwijzingen naar websites voor meer informatie 111 7

8 1 Algemeen 1.1 Inleiding Kistenbroei van bloembollen kun je indelen in teelt op potgrond en teelt op water. De teelt op water heeft de laatste jaren een grote vlucht genomen: in 2016 werd ongeveer 85% van de tulpen op water gebroeid. Dit boek beschrijft de teelttechnische aspecten van het broeien van tulpen. Het eerste hoofdstuk bevat algemene informatie over de tulp als snijbloem. Hoofdstuk 2 en 3 gaan in op de te gebruiken bollen en de behandeling ervan. De volgende hoofdstukken behandelen cultuurmaatregelen opplanten, inhalen en de gewasverzorging. Ook de oogst en de gewasbescherming tegen ziekten en plagen komen aan bod. Hoofdstuk 9 beschrijft de inrichting van kassen en schuren voor tulpenbroei, waarbij extra uitgebreid wordt ingegaan op de meerlagenteelt. Het tiende en laatste hoofdstuk gaat in op de economische aspecten van de teeltmethoden. Bij een aantal onderwerpen wordt door middel van een icoon aangegeven dat er meer informatie beschikbaar is. Het icoon verwijst naar een internetadres. Achterin het boek zijn de details van de verwijzingen vermeld. 1.2 Tulp als snijbloem De snijtulp is na de roos en de chrysant de belangrijkste snijbloem van ons land. In de aanvoerstatistiek staat de tulp op de derde plaats met een aandeel van circa 10% van de totale omzet en een omzetwaarde van 300 miljoen. Methoden Er zijn vier methoden voor de trek van snijtulpen: 1 de trek van tulpen in de vollegrond onder glas: de 5 C teelt en koude kas à bloei in winter en voorjaar; 2 de trek van tulpen op kisten op potgrond of water: de 9 C teelt à bloei in winter en voorjaar; 3 de trek van ijstulpen à bloei in najaar; 4 de trek van tulpen afkomstig van het zuidelijk halfrond à bloei in najaar. 8

9 Figuur 1.1 De trek van tulpen in de vollegrond van de kas. Aanvoer Tabel 1.1 laat zien hoeveel tulpen er werden aangevoerd op de Nederlandse veilingen en wat de gemiddelde prijs was. Tabel 1.1 Aanvoercijfers tulpen x miljoen stuks Jaar Stuks x miljoen Prijs in euro , , , , , , , , , , , , , ,171 9

10 1 Algemeen Tulpen worden niet alleen via de klok verhandeld, maar ook via Connect, het bemiddelingsbureau van de veiling. Het aandeel tulpen dat via Connect wordt verhandeld, neemt jaarlijks fors toe (tabel 1.2). De door Connect verhandelde tulpen komen voor het grootste deel terecht in de supermarkten. Tabel 1.2 Door Connect verhandelde tulpen Jaar Stuks x miljoen Connect Klok (veiling) % 74 % % 67 % % 70 % % 67 % % 54 % % 50 % % 47 % De aanvoer van tulpenbloemen vindt in hoofdzaak plaats in de maanden november tot en met mei, met de topaanvoer in de eerste 4 maanden van het jaar. Flora Holland, met vestigingen in Naaldwijk, Rijnsburg en Aalsmeer, veilt circa 95% van de totale aanvoer van snijbloemen. Tabel 1.3 geeft een overzicht van de tien belangrijkste cultivars die werden aangevoerd in 2014 en Figuur 1.2 geeft de tien belangrijkste cultivars weer. De kleurverdeling over de jaren 2013, 2014 en 2015 is in tabel 1.4 te vinden. Tabel 1.3 Top 10 broeierij tulp, seizoen 2014 en Cultivar 2015 Cultivar 1 Strong Gold 1 Strong Gold 2 Leen van der Mark 2 Leen van der Mark 3 Purple Prince 3 Purple Prince 4 Debutante 4 Debutante 5 Purple Flag 5 Purple Flag 6 Ben van Zanten 6 Candy Prince 7 Silver Dollar 7 Ile de France 8 Ile de France 8 Dynasty 9 Viking 9 Silver Dollar 10 Prinses Irene 10 Prinses Irene 10

11 Strong Gold Leen van der Mark Purple Prince Debutante Purple Flag Candy Prince' Ile de France Dynasty Silver Dollar Prinses Irene Fig. 1.1 De broei top 10 in Tabel 1.4 Kleurverdeling in 2013, 2014 en 2015 Aanvoer in milj. stuks Aanvoer in milj. stuks Aanvoer in milj. stuks Kleur in 2013 in 2014 in 2015 Geel Rood Rood-geel Oranje Roze Wit Paars Rood-wit Overige Promotie Er zijn in Nederland zo n 5000 geregistreerde cultivars van tulpen in alle kleuren van de regenboog. Deze worden vanuit de veilingen wereldwijd verkocht. Jaarlijks vindt in januari op de Dam te Amsterdam de Tulpendag plaats. In een speciaal aangelegde pluktuin kan iedereen gratis tulpen plukken. Deze officiële start van het broeiseizoen wordt georganiseerd door Nederlandse tulpentelers/broeiers. De tulp is daarom een echt visitekaartje van Nederland. 11