carus in het hbo onderwijs

Transcriptie

1 Centre Applied Research Underground Space POWERED BY COB

2 Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus t.b.v. HBOminor en aanvullende cursussen

3 Lectoraat Ondergronds Ruimtegebruik & Kenniskring CARUS H.C. Moelker, P. Dekker, F.A.M. van Gestel CARUSAlgemeen_ER_07_22951 mei 2007 auteursrechten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de HZ/CARUS Het is toegestaan overeenkomstig artikel 15a Auteurswet 1912 gegevens uit deze uit gave te citeren in artikelen, scripties en boeken, mits de bron op duidelijke wijze wordt vermeld, alsmede de aanduiding van de maker, indien deze in de bron voorkomt. aansprakelijkheid HZ/CARUS en degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van deze uitgave. Nochtans moet de mogelijkheid niet worden uitgesloten dat er toch fouten en onvolledigheden in deze uitgave voorkomen. Ieder gebruik van deze uitgave en gegevens daaruit is geheel voor eigen risico van de gebruiker en HZ/CARUS sluit, mede ten behoeve van al degenen die aan deze uitgave hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van deze uitgave en de daarin opgenomen gegevens, tenzij de schade mocht voortvloeien uit opzet of grove schuld zijdens HZ/CARUS en/of degenen die aan deze uitgave hebben meegewerkt.

4 Opgesteld door: Heleen Moelker i.s.m. Frans van Gestel en Piet Dekker Datum 1e versie: 24 januari 2007 Revisie datum: vrijdag 1 juni 2007 Versienummer: 1.1 Status: definitief Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus

5 inhoudsopgave 1 inleiding 1 2 wat ontwikkelt carus voor het onderwijs? uitgangspunten 1 3 beroepsprofiel ondergronds ruimtegebruik illustratie assistent projectmanager in initiatief fase van ondergrondse projecten illustratie assistent projectleider beheer illustratie assistent projectleider kabels en leidingen illustratie assistent tunnelontwerper illustratie werkvoorbereider illustratie assistent ontwerper stedelijke ondergrondse constructies 13 4 beschrijving ontwikkeld onderwijs aansluiten bij competenties built environment stage lopen via carus competenties kennis en vaardigheden tijdsduur toelatingsvoorwaarden vorm begeleiding resultaat minor ondergronds ruimtegebruik competenties kennis en vaardigheden tijdsduur toelatingsvoorwaarden vorm resultaat 4.4 afstuderen in het afstudeeratelier van carus competenties kennis en vaardigheden tijdsduur toelatingsvoorwaarden resultaat cursus project enabling competenties kennis en vaardigheden tijdsduur toelatingsvoorwaarden vorm resultaat cursus technologie ondergronds bouwen competenties kennis en vaardigheden 26 Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus

6 4.6.3 tijdsduur toelatingsvoorwaarden vorm resultaat 27 5 kwaliteitsbewaking 28 bijlage 1 29 bijlage 2 31 bijlage 3 32 Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus

7 1 inleiding Het Centre Applied Research Underground Space (Carus) heeft zich naast haar onderzoekstaak, ook als taak gesteld om HBO-studenten BBE de mogelijkheid te bieden zich tijdens hun HBO BBE-studie te scholen/specialiseren in het kennisgebied ondergronds ruimtegebruik. Studenten kunnen gebruik maken van de kennis die binnen Carus en in haar netwerk aanwezig is. Dit document beschrijft welk onderwijs ontwikkeld wordt en hoe dit is gerelateerd aan de Domeincompetenties van de Bachelor Built Environment. 2 wat ontwikkelt carus voor het onderwijs? Carus richt zich op de ontwikkeling van een onderwijsprogramma dat uiteindelijk twee studiejaren kan bestrijken. Carus zal dit doen door middel van: het adviseren van studenten bij het vinden van een ondergrondse stageplaats en indien gewenst het begeleiden van studenten in het bedrijfsleven (1 semester 30 EC); het aanbieden van een minor ondergronds ruimtegebruik waarin de BBEstudent zich kan bekwamen in het brede vakgebied ondergronds ruimtegebruik. (1 semester 30 EC); het beschikbaar stellen van afstudeerplaatsen in het afstudeeratelier van Carus; Carus zal ook een deel van de begeleiding van de studenten voor haar rekening nemen (1 semester 30 EC); keuze-cursussen aanbieden die studenten kunnen volgen als aanvulling op de minor ondergronds ruimtegebruik. Deze cursussen worden als keuzemogelijkheid voor BBE CT studenten (mogelijk) aangeboden in het programma. (Eén cursus = 7,5 EC vrij op te nemen in het BBE-programma vanaf semester 5). Hogeschool Zeeland heeft deze cursussen al opgenomen in haar programma; bij Avans Tilburg en de Hogeschool van Utrecht wordt deze mogelijkheid nog onderzocht. Al het onderwijs heeft als basis de domeincompetenties van de Bachelor Built Environment en de bijbehorende competentiesets van de gerelateerde opleidingen. 2.1 uitgangspunten Carus heeft de volgende uitgangspunten geformuleerd voor het door haar ontwikkelde onderwijs: het door Carus ontwikkelde onderwijs is een aanvulling op of een deel van de invulling van de curricula van BBE Civiele Techniek, Bouwkunde en Technische Bedrijfskunde en mogelijk ook voor Ruimtelijke Ordening & Planologie, Verkeerskunde en Geodesie; de Carus cursussen zullen zich vooral richten op de domeincompetenties BBE en de daarbij behorende opleidingsspecifieke competenties; van de bij de Dublindescriptoren behorende competenties wordt verwacht dat de student deze behaald binnen zijn eigen opleiding; studenten die toelaatbaar zijn voor de cursussen zijn studenten die een HBOopleiding BBE volgen. Van studenten met een andere opleiding die willen deelnemen aan een cursus wordt door middel van een intake bepaald of zij toelaatbaar zijn. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 1

8 3 beroepsprofiel ondergronds ruimtegebruik Binnen het domein Built Environment komen steeds vaker complexe technische, maatschappelijke en bestuurlijke vraagstukken centraal te staan. Voor beroepsbeoefenaars is het dan ook wenselijk dat zij beschikken over specialistische kennis maar ook dat zij een helikopter-view ontwikkelen. Verder moeten ze oog hebben voor trends en ontwikkelingen in de maatschappij en die kunnen vertalen naar de eigen beroepssituatie die hoort bij deze tijd. Dit alles geldt zeker voor het kennisgebied ondergronds ruimtegebruik dat deel uitmaakt van het domein Built Environment. Het onderwijsprogramma dat Carus biedt voor het kennisgebied ondergronds ruimtegebruik sluit aan bij het beroepsprofiel BBE dat is beschreven in Een toekomstgerichte profielbeschrijving, Bachelor of Built Environment, Om inzicht te geven in de deskundigheid, beroepsactiviteiten, taken en verantwoordelijkheden van een BBE er die het ondergrondse Carus programma gevolgd heeft, is per onderwijseenheid een illustratie gemaakt. De illustraties zijn slechts een greep uit de vele werkgebieden uit het beroepsprofiel. Zij geven een indruk van wat een afgestudeerde student BBE, die (een deel van) het Carus onderwijsprogramma heeft gevolgd, vier jaar na het behalen van zijn HBO BBE-diploma in het ondergrondse werkveld als taken heeft. Voor de illustraties zijn de domeincompetenties en Dublindescriptoren gebruikt als bouwstenen. De Dublindescriptoren geven aan wat van een beginnend beroepsbeoefenaar met een bachelorgraad verwacht mag worden. Alle domeincompetenties dienen te worden toegepast ofwel bewezen in een meer specifieke context: het vakgebied ondergronds ruimtegebruik. De illustraties beschrijven de volgende punten: context typering organisatie typering specifiek situatie opdracht professioneel product beroepsbeoefenaar achtergrond rollen taken en activiteiten vakmanschap groeiperspectief Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 2

9 3.1 illustratie assistent projectmanager in initiatief fase van ondergrondse projecten. Carus onderwijsprogramma: Project Enabling context typering organisatie Rijkswaterstaat regio de dertiende provincie ; afdeling Nieuwe Werken. Op de afdeling werken 20 mensen. typering specifiek De afdeling Nieuwe Werken heeft als hoofdtaak het in de markt zetten van nieuwe projecten zodat aannemers het ontwerp kunnen uitwerken, en tot een dusdanig niveau dat zij een aanbieding kunnen doen en het project kunnen uitvoeren. situatie Vanuit het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is de wens uitgesproken dat er een tunnel moet komen in de dertiende provincie onder de rivier De Stroomversnelling. De tunnel moet de fileproblematiek in de regio oplossen en een nieuwe economische impuls aan de regio geven. opdracht De afdeling Nieuwe Werken heeft vanaf het maken van de verkenning tot en met het tracébesluit en het marktgereed maken van het project als één van haar taken bedrijven en omwonenden goed te informeren en draagvlak te creëren voor dit nieuwe project. Doel is dat zij accepteren dat er de komende jaren door de bouw van de tunnel veel overlast zal zijn en dat zelfs verhuizen hun lot kan zijn. De afdeling zal ook het vergunningentraject doorlopen dat noodzakelijk is om vlot te kunnen starten met de bouw. professioneel product Het communicatieplan waarin, voor alle bouwfasen van initiatief tot en met de laatste bouwsteen en de gebruiksfase van de tunnel, is vastgelegd wie op welk moment met welk medium verantwoordelijk is voor de communicatie. Een overzicht van de benodigde vergunningen voor het gehele bouwtraject waarbij beschreven is welke vergunningen de bouwtijd kunnen beïnvloeden of op een andere manier risicovol kunnen zijn voor het project. beroepsbeoefenaar achtergrond Jochem heeft tijdens zijn studie civiele techniek kennis gemaakt met projectenabling en ontdekt dat de combinatie van techniek en het streven naar acceptatie door de omgeving van een ondergronds project goed bij hem past. Tijdens zijn afstudeerperiode bij de afdeling Nieuwe Werken bij de dertiende provincie heeft hij zich verder verdiept in de opstartfase van projecten door een onderzoek te doen naar de legitimatie en legalisatie van projecten. De afdeling nieuwe werken is zo enthousiast geworden over het werk van Jochem dat zij hem een dienstverband heeft aangeboden om voor verschillende projecten in de omgeving draagvlak te verkrijgen voor de nieuwe innovatieve (ondergrondse) Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 3

10 civieltechnische projecten. Doel is dat de omgeving de projecten accepteert met als gevolg dat procedures zoals inspraakronden veel vlotter kunnen verlopen. rollen Jochem maakt deel uit van het team dat nieuwe projecten ontwikkelt vanuit het ministerie. Als jongste teamlid is hij het creatieve brein achter de plannen om met de omgeving te communiceren. Hij is contactpersoon voor het communicatiebureau dat de informatiedragers voor de verschillende doelgroepen uitwerkt. taken en activiteiten Van Jochem wordt verwacht dat hij van de nieuwe projecten de doelgroepen inventariseert met bijbehorende mogelijke knelpunten en/of bezwaren. Hij legt de informatie vast in een rapport. Als teamlid denkt hij mee over hoe mensen zodanig enthousiast gemaakt kunnen worden voor nieuwe projecten dat hun bezwaren minder zwaar gaan wegen ten opzichte van alle voordelen die zij kunnen verkrijgen als het nieuwe project is uitgevoerd. Samen met het communicatiebureau ontwikkelt hij folders, presentaties etc. die onder andere gebruikt worden op informatie-avonden voor de betrokkenen. Hij presenteert samen met zijn teamleden de nieuwe plannen bij de verschillende doelgroepen. Afhankelijk van de contractvorm doet hij dit ook tijdens de loop van het project. vakmanschap Jochem is iemand die communicatief goed onderlegd is; voor zijn functie is dit erg belangrijk om tot een goed resultaat te komen. Dit geldt op het volledige communicatieve vlak van spreken, rapporteren, presenteren, vergaderen, etc. Zijn kracht is dat hij zich goed kan verplaatsen in mensen die het project anders beleven. Jochem heeft een brede kennis van het civieltechnische vakgebied en meer specifiek het ondergrondse deel hiervan. Deze kennis zet hij in bij het schrijven van communicatieplannen en het maken van inventarisatierapporten m.b.t. mogelijke hobbels die genomen moeten worden om tot legitimatie van een nieuw (innovatief) project te komen. groeiperspectief Rijkswaterstaat richt zich meer en meer op de initiatieffase van civieltechnische projecten. De belangrijkste reden hiervoor is dat de contractvorming binnen rijkswaterstaat verandert. Project enabling gaat een steeds belangrijker taak worden. Als Jochem zich goed ontwikkelt dan kan hij over 5 jaar projectleider zijn, waar zijn hoofdtaak het enabelen van projecten is. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 4

11 3.2 illustratie assistent projectleider beheer Carus onderwijsprogramma: Minor onderdeel tunnel facility management context typering organisatie Tunnel Onder De Brede Sloot NV is een onderneming die de exploitatie van een grote tunnel onder haar hoede heeft. Binnen de organisatie werken ca 50 medewerkers. De onderneming kent naast een stafafdeling nog twee afdelingen: het beheer en de dienstverlening. Binnen de afdeling beheer zijn de onderhoudsdeskundigen (voorbereidend en uitvoerend) actief. Binnen de afdeling dienstverlening zijn de klantenservice, tolgaarders en operators actief. typering specifiek De onderneming heeft als bedrijfsdoel om binnen 25 jaar de investeringskosten door middel van exploitatie van het object terug te verdienen. Elke medewerker binnen de onderneming heeft hierin zijn eigen rol. situatie De afgelopen jaren is gebleken dat regelmatig aanrijdingen plaatsvinden met bebakening en bebording. Hierdoor ontstaan gevaarlijke situaties en vertragingen met mogelijke hogere kosten. Dit mag zich niet herhalen. opdracht Het hoofd van de afdeling Beheer staat voor de taak om hiervoor oplossingen aan te dragen, waarbij de klant (automobilist) zo min mogelijk hinder ondervindt en de veiligheid in de toekomst gegarandeerd is. professioneel product Het hoofd van de afdeling Beheer brengt, in samenwerking met medewerkers van diverse afdelingen, een advies uit naar de directie om de geschetste situatie de komende jaren te voorkomen, waarbij duidelijk vermeld hoe wordt omgegaan met klant, budget en andere beheersaspecten. beroepsbeoefenaar achtergrond Kars heeft als student Verkeerskunde de minor Ondergronds Ruimtegebruik doorlopen, waarbinnen de cursus Tunnel Facility Management is opgenomen. Hier heeft hij kennis gemaakt met zijn eerste exploitatieberekeningen hoe maak ik een parkeergarage rendabel Tevens heeft hij zich verdiept in het opstellen van een instandhoudingsplan, waarbij hij invulling heeft gegeven aan onderhoudsstrategie, onderhoudsmaatregelen en gekapitaliseerde onderhoudskosten. Hij heeft bovendien een half jaar stage gelopen bij een aannemer tijdens grote onderhoudswerkzaamheden aan een grote verkeerstunnel. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 5

12 rollen Het hoofd van de afdeling Beheer is de gedelegeerde interne opdrachtgever en tevens manager van dit project. Hij heeft Rogier, een onderhoudsdeskundige pur sang, aangewezen als projectleider. Kars die onlangs in dienst trad bij deze onderneming is de ideale rechterhand van Rogier, gezien zijn stage-ervaring en zijn doorlopen minor. Kars weet waar hij het over heeft, is bereid te leren en zit boordevol ideeën. Zijn rol als assistent-projectleider is om de projectleider zo veel mogelijk te ondersteunen door contact te leggen met en informatie in te winnen bij derden (intern en extern). Via deze contacten is hij in staat ideeën bij Rogier aan te dragen. Rogier krijgt hierdoor op een efficiënte wijze opties aangeboden die hij zelf of via zijn brede netwerk kan toetsen. Vervolgens geniet Kars ervan hoe zijn ideeën vertaald worden naar de praktijk. taken en activiteiten Rogier is samen met Kars verantwoordelijk voor het project: het uitbrengen van een advies. Kars overlegt, al of niet in combinatie met Rogier, met uitvoerende onderhoudsdeskundigen om een beeld te krijgen van de oplossingsrichtingen en met de operators om een beeld te krijgen van de impact van uitvoeringswerkzaamheden op de doorstroming in de tunnel. Ook wordt contact gelegd met verkeerskundigen. Kars heeft als taak uit al deze informatie de juiste onderwerpen te verbinden om te komen tot oplossingsrichtingen, die ingebracht kunnen worden in het advies. Bovendien denkt hij in het team mee over het kwaliteitsniveau van de oplossingsrichtingen en de hierbij behorende kosten. Dit team is de initiator om de juiste partijen op de juiste momenten bij elkaar te brengen om te komen tot een maximaal resultaat. vakmanschap Binnen de minor Ondergronds Ruimtegebruik heeft Kars meegedraaid in dicht bij de praktijk staande projecten. Hier heeft hij nagedacht over onderhoudsstrategieën en heeft hij zijn analytisch vermogen ontwikkeld door onderhoudsobjecten te decomponeren in logische onderdelen. Deze kennis brengt hij nu in binnen het project en is hiermee een volwaardige gesprekspartner van de projectleider. Bovendien heeft hij binnen het proces van decompositie geleerd om hoofd- en bijzaken te scheiden. Deze kwaliteit kan hij goed gebruiken bij de overleggen die hij heeft met het uitvoerende personeel. Kars heeft zich ontwikkeld tot iemand die procesmatig denken vanzelfsprekend vindt. groeiperspectief Het ligt in de lijn der verwachtingen dat Kars groeit naar projectleider. De komende jaren zal hij zich verder moeten bekwamen in zijn ondersteunende rol. In de toekomst zal zich ongetwijfeld een moment voordoen dat door interne wisseling er een functie van projectleider vrijkomt, zodat hij bij gebleken bekwaamheid hier moeiteloos inrolt. Maar hij heeft ook de mogelijkheid zich verder te verdiepen als onderhoudsdeskundige. De globale kennis die hij in zijn studietijd heeft opgedaan kan hij makkelijk uitbreiden door middel van zijn contacten met de ervaren onderhoudsdeskundigen. Als hij de techniek een warm hart toedraagt, zijn ook hier voor hem toekomstmogelijkheden weggelegd. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 6

13 3.3 illustratie assistent projectleider kabels en leidingen Carus onderwijsprogramma: Minor onderdeel kabels en leidingen context typering organisatie Provincie Grün is een overheidsinstantie die alle provinciale wegen met bijbehorende kunstwerken binnen haar grenzen beheert en onderhoudt. Haar organisatie telt ca 300 medewerkers, waarvan ca 10 medewerkers werkzaam zijn bij de afdeling Ondergründse Infra. typering specifiek De afdeling Ondergründse Infra zorgt dat alle afspraken die met derden gemaakt dienen te worden over te verleggen ondergrondse infrastructuur ten gevolge van een te realiseren project vastgelegd worden in contracten / convenanten etc. situatie De verbinding tussen twee grote steden van haar provincie raakt elk jaar voller en voller en veroorzaakt hiermee veel overlast voor de omgeving en de transportsector. Met als gevolg verpaupering in de aangelegen wijk en industriële bedrijven die dreigen andere locaties te gaan zoeken. Om het tij te keren is een plan ontwikkeld om de provinciale weg op te waarderen naar een hogere categorieweg, zodat doorstroming de komende jaren gegarandeerd is. Ook de veiligheid wordt verhoogd, doordat bestaande gelijkvloerse fietserskruisingen worden vervangen door tunneltjes. opdracht Het hoofd van de afdeling Ondergründse Infra wil, na inventarisatie van alle betrokken kabelbeheerders, met elke kabelbeheerder afspraken maken over verleggingen van kabels / leidingen in de komende drie decennia en dit vastleggen in een document. professioneel product Het hoofd van de afdeling Ondergründse Infra sluit met elke kabelbeheerder een convenant af, waarin de toekomstvisie is opgenomen. Binnen dit convenant zijn afspraken vastgelegd over eisen aan verleggingen, rolverdeling en werkwijze. beroepsbeoefenaar achtergrond Niels, student Ruimtelijke Ordening en Planologie, heeft de minor Ondergronds Ruimtegebruik doorlopen. Hier heeft hij ervaren dat je bij het inpassen van een ondergronds project te maken krijgt met vele partijen, waaronder in ieder geval de kabelen leidingbeheerders. In een case heeft hij van dichtbij ondervonden wat het betekent om kabels om te leggen zonder dat de gebruikers hier last van ondervinden. Zijn stage heeft hij doorlopen bij Rijkswaterstaat, waar hij overleggen heeft gevoerd met K&L-beheerders over verleggingsplannen die nodig waren voor het uitvoeren van een lijninfrastructureel project. Niels weet door zijn ervaring waar hij het over heeft. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 7

14 rollen Het hoofd van de afdeling Ondergründse Infra is de manager en interne opdrachtgever van dit project. Koen, een ervaren projectleider die meerdere projecten onder zijn hoede heeft, krijgt bij dit project ondersteuning van Niels. Niels legt contacten met alle betrokken K&L-beheerders. Zijn rol als assistent-projectleider is dan ook om besprekingen te regelen met beheerders en samen met hen in kaart te brengen welke eisen gesteld worden aan elk type kabel / leiding. Niels verricht zeer zinvol voorwerk, gezien zijn inventarisatie als basis kan dienen voor de toekomstvisie. Niels spreekt wekelijks zijn vorderingen door met Koen. Koen weet wat Niels doet en Niels kan altijd bij Koen terecht als hij vragen of twijfels heeft over het project. Niels wordt door Koen ondersteund, zodra afspraken gemaakt dienen te worden omtrent rolverdeling en werkwijze. Niels maakt dankbaar gebruik van de jarenlange ervaring van Koen. Samen vormen ze een geoliede machine. taken en activiteiten Koen heeft als taak om met alle betrokken K&L-beheerders een convenant af te sluiten. Niels heeft als taak om te inventariseren welke K&L-beheerders een rol spelen binnen het project en vervolgens met hen contact te leggen. Vervolgens heeft hij als taak om alle eisen aan elke type kabel / leiding in beeld te brengen en alle afspraken over werkwijze en rolverdeling kort en bondig samen te vatten. Niels legt dit vast in een rapportage. Hiermee legt hij de basis voor het convenant dat uiteindelijk met de beheerder gesloten dient te worden. vakmanschap Niels is communicatief zeer vaardig en heeft een creatieve geest die in staat is om beheerders op meerdere manieren te stimuleren om mee te denken in de toekomst.. Hij vindt het fantastisch om overleg te hebben met de vele partijen. In zijn stageperiode heeft Niels onderhandelingstechnieken geleerd om beheerders actief bij het project te betrekken. Deze vaardigheid kan hij nu weer inzetten. groeiperspectief Niels laat binnen het project zien wat hij kan en de voortvarendheid waarmee hij dit doet, zal zeker een verdere groei in zijn carrière inhouden. Koen heeft aangegeven dat hij binnen enkele jaren een overstap wil maken naar een kaderfunctie, zodat hier een kans voor Niels ligt om op die vacature te solliciteren. Hij heeft de komende periode nodig om zich verder te ontwikkelen en als zijn groei blijft vorderen zoals afgelopen maanden, dan zal hij slechts enkele jaren nodig hebben om een functie als projectleider op een volwaardige manier uit te oefenen. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 8

15 3.4 illustratie assistent tunnelontwerper Carus onderwijsprogramma: Cursus technologie ondergronds bouwen context typering organisatie Ingenieursbureau Woelmuis is een bureau dat zich bezighoudt met infrastructurele werken, in het bijzonder met tunnels. Bij het bureau werken circa 50 mensen: TUingenieurs, een jurist, HBO-ingenieurs, MBO ers en administratief medewerkers. typering specifiek Bureau Woelmuis werkt actief aan het oplossen van infrastructurele vraagstukken, met name aan oplossingen die niet beperkt blijven tot het maaiveld. Het bureau is toonaangevend op het gebied van tunnelontwerpen en adviseert overheden en aannemingsbedrijven. Het participeert in bouwteams van de intiatief- tot en met de beheersfase. De senior-adviseurs worden bijgestaan door assistent-tunnelontwerpers. situatie In de gemeente Groenwijk in de Randstad is de intensiteit van het verkeerslawaai zo toegenomen dat aan weerszijden van de toegangswegen bebouwing niet meer mogelijk is. Door deze wegen waar mogelijk verdiept of als tunnel uit te voeren, wordt de geluidsbelasting zodanig gereduceerd dat een groter areaal voor woningbouw beschikbaar komt. Bovendien kan door ondertunneling ook de luchtkwaliteit verbeterd worden. opdracht Bureau Woelmuis is door een grote aannemer gevraagd te participeren in de combinatie IOG (Infrastructuur Ontwikkeling Groenwijk). Deze combinatie denkt met haar expertise de gemeente, die uitsluitend een programma van eisen in de markt heeft gezet, een interessante oplossing aan te kunnen bieden. De gemeente Groenwijk op haar beurt hoopt door deze wijze van aanbesteden op creatieve oplossingen. professioneel product Bureau Woelmuis levert een technisch ontwerp voor de gekozen oplossing die natuurlijk past in de omgeving en die ook financieel aantrekkelijk is voor de gemeente. beroepsbeoefenaar achtergrond Jordy was al vroeg geïnteresseerd in weg- en waterbouwkunde en tijdens zijn studie civiele techniek is hij zich gaan specialiseren in ondergrondse constructies. Het lag dan ook voor de hand dat hij voor zijn afstudeerwerk aanklopte Carus. Zijn werk in het atelier resulteerde zelfs in het winnen van de Schreudersprijs. Zijn inmiddels opgebouwde netwerk leidde tot een baan bij bureau Woelmuis waar hij nu al twee jaar heeft meegewerkt aan kleine en middelgrote projecten. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 9

16 rollen Senior-adviseur Raymond is als projectleider aangewezen om in de Combinatie een vernieuwend en concurrerend ontwerp te overleggen. Hij heeft kort na de start Jordy bij het project betrokken. Jordy woont vanaf het begin de brainstormsessies bij en werkt kansrijke opties verder uit. Hij werkt daarbij samen met een tekenaar en voert de nodige berekeningen uit. Regelmatig overlegt hij met Raymond over de keuze tussen mogelijke alternatieven en met een landschapsarchitect over de mogelijkheden van inpassing in de omgeving. Jordy krijgt van Raymond een grote mate van vrijheid bij het zoeken naar creatieve oplossingen. taken en activiteiten Jordy is verantwoordelijk voor het ontwerpen van de verdiepte en ondergrondse delen van het traject. Hij is thuis op het gebied van de geotechniek, heeft zich al eens verdiept in het onlangs vernieuwde Besluit luchtkwaliteit en heeft al tijdens zijn studie kennis gemaakt met allerlei ondergronds bouwen technieken. Van hem wordt verwacht dat hij oplossingen aanreikt die naast een vlotte doorstroming van het verkeer een goede leefomgeving bieden, de verkeersveiligheid bevorderen en technisch en financieel haalbaar zijn. vakmanschap Jordy heeft zijn eerste stagesemester bij een groot aannemingsbedrijf doorgebracht en zo deze branche aardig leren kennen. Hij heeft daar ook calculaties gedaan en dat komt hem nu van pas bij het maken van keuzes op basis van kosten. Hij heeft al bij zijn afstuderen ervaring opgedaan met betonberekeningen en het dimensioneren van grondkerende constructies met behulp van enkele computerprogramma s. Hij is zo in staat betrouwbare en technisch uitvoerbare ontwerpen voor te leggen en te verdedigen met steekhoudende argumenten. Jordy is goed in het analyseren van problemen en het vinden van creatieve oplossingen. Dankzij de opgedane ervaring op de calculatieafdeling bij aannemers ligt zijn kracht ook in een goede financiële afweging. Hij is communicatief sterk en toont dat zowel intern als naar buiten, zoals bijvoorbeeld naar het gemeentebestuur. groeiperspectief Bureau Woelmuis ziet in Jordy een toekomstig projectleider en geeft hem in dit project alle kansen zijn kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Op basis van de verwachte groei in de activiteiten van Woelmuis zal het aantal projectleiders op termijn toenemen. De grote mate van vrijheid die Jordy heeft gekregen, biedt hem mogelijkheden zich te bewijzen. De managementcursus die hij momenteel mag volgen zal hem daarbij zeker van nut zijn. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 10

17 3.5 illustratie werkvoorbereider Carus onderwijsprogramma: Minor onderdeel tunnels context typering organisatie Aannemingsbedrijf Grondmans BV behoort tot de vijf grootste bouwbedrijven in Nederland. Het heeft meerdere werkmaatschappijen die actief zijn in diverse deelmarkten. Een van de meest aansprekende is Grondmans Beton- en Waterbouw die civieltechnische kunstwerken realiseert zoals viaducten, bruggen en tunnels. Hierbij werken circa 500 mensen. typering specifiek Grondmans Beton- en Waterbouw heeft de afgelopen decennia ruime ervaring opgedaan in de realisering van verdiept aangelegde wegen en tunnels, zowel onder het maaiveld als onder kanalen, rivieren, en dergelijke. Deze werkmaatschappij heeft zich ten doel gesteld in ons land marktleider te zijn op dit gebied. situatie De gemeente Houtdorp in de Randstad heeft besloten de invalswegen te herstructureren om op deze wijze het aantal ongevallen sterk terug te dringen. Ten behoeve van veiliger fiets- en voetgangersverkeer zullen alle huidige kruispunten ongelijkvloers worden gemaakt. Door de invalswegen deels verdiept aan te leggen, wordt ook de geluidsbelasting gereduceerd. Combinatie HHH (Houdt Houtdorp Houdbaar), waarin onder meer Grondmans Wegenbouw en Grondmans Beton- en Waterbouw participeren, heeft bij de aanbesteding ingeschreven met een alternatief. Onderdeel van het plan vormt een ondertunneling in deeltrajecten over ongeveer 2,5 kilometer. opdracht Het werk is na aanbesteding aan Combinatie HHH gegund op basis van het door haar ingediende alternatief. professioneel product De afdeling Werkvoorbereiding van Grondmans Beton- en Waterbouw levert de projectleiding een compleet uitvoeringsplan met werkbegroting en planningen, op basis waarvan - onder meer - de realisatie van de ondertunneling kan plaatsvinden. beroepsbeoefenaar achtergrond Richard is door zijn moeder, bedrijfsleider in een wegenbouwbedrijf, enthousiast gemaakt voor de civiele techniek. Omdat hij zich meer interesseert voor uitvoering dan voor ontwerp heeft hij gekozen voor de HBO-studie bouwtechnische bedrijfskunde. Hij is geboeid geraakt door de steeds wisselende omstandigheden bij de bouw van ondergrondse constructies en heeft voor zijn afstudeerwerk gekozen voor het atelier van Carus, waar hij voor het project Hubertustunnel, een alternatieve uitvoeringsmethode heeft ontwikkeld en deze t.a.v. kosten en bouwtijd heeft afgewogen tegen de werkelijk toegepaste methode. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 11

18 Na zijn studie heeft Richard gesolliciteerd bij Grondmans Beton- en Waterbouw waar hij als werkvoorbereider aan de slag is gegaan. rollen Door zijn BBE-studie, major bouwtechnische bedrijfskunde en zijn kennis van ondergrondse technieken blijkt Richard al snel een welkome aanvulling in het team van vijf werkvoorbereiders. De bedrijfsleider vertrouwt hem nu alle ondergrondse projecten toe, waarbij de senior-werkvoorbereider hem begeleidt, en de uitvoerders en projectleiders waarderen zijn gedegen uitwerkingen en planningen. Ook bij onverwachte problemen op het werk kloppen zij bij Richard aan die vaak oplossingen aandraagt die kostenbesparend zijn en tevens risico-beperkend. De bedrijfsleider heeft Richard gevraagd de uitvoering van de drie tunnels met een totale lengte van 2,5 kilometer geheel voor te bereiden. taken en activiteiten Richard is verantwoordelijk voor de werkmethoden, de planning en het opzetten van de werkbegroting en overlegt inmiddels ook met projectleider Hans die aangewezen is om de tunnels te realiseren. Hij weegt kosten van uitvoeringsmethoden af in relatie tot risico s voor het uitvoeringsproces en de omgeving, maakt planningen voor verschillende onderdelen en werkt de inschrijvingsbegroting om tot werkbegroting op basis waarvan budgetten voor projectonderdelen worden vastgesteld. vakmanschap Richard heeft stage gelopen bij de belangrijkste concurrent van Grondmans en allerlei facetten van dat bedrijf leren kennen. Hij is hier een deel van de tijd assistent-uitvoerder geweest, maar heeft ook op de afdelingen calculatie en werkvoorbereiding kennis opgedaan. Hij ontdekte dat hij het werk op de afdeling werkvoorbereiding erg leuk vond. Hij heeft in deze periode bewezen een goed gevoel voor kosten en logistiek te hebben. Deze kenmerken komen hem in zijn huidige functie goed van pas. Hij heeft bij zijn afstuderen aangetoond goed onderbouwde keuzes te kunnen maken en kennis te hebben van relevante bouwmethoden. Hij doorziet snel de gevolgen voor de bouwkosten bij wijzigingen in de uitvoering of aanpassingen van de constructie bij onverwachte omstandigheden in de ondergrond. groeiperspectief Richard wil uitgroeien tot hoofd van de afdeling werkvoorbereiding en hoopt in de toekomst als projectleider nog eens een aansprekend en innovatief project te kunnen realiseren. In de lopende projecten wil hij laten zien over welke kennis en vaardigheden hij al beschikt en de cursus Projectmanagement in de praktijk die hij momenteel volgt, zal hem daarbij zeker verder helpen. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 12

19 3.6 illustratie assistent ontwerper stedelijke ondergrondse constructies Carus onderwijsprogramma: Minor onderdeel stedelijk ondergronds (B&U) context typering organisatie Architectenbureau Jongmans en Diepeveen BV is een relatief jong en dynamisch bureau dat vernieuwend probeert te zijn en onze omgeving een eigentijds aanzien te geven. Zo zijn door hen ontworpen woningen in uitvoering op het Steigereiland in IJburg. Bij het bureau werken circa 15 mensen waarvan 3 zijn afgestudeerd aan de Academie voor bouwkunst. typering specifiek Architectenbureau Jongmans en Diepeveen BV ontwerpt veel in stedelijke gebieden zoals appartementengebouwen, winkels, kantoren en scholen. Het bureau heeft al meerdere keren ontwerpen gemaakt waarin ondergrondse ruimten zijn opgenomen voor diverse functies. situatie De gemeente Satellietstad in de Randstad bestaat uit een aantal kernen die in de loop van de jaren door uitbreidingen grotendeels aan elkaar gegroeid zijn. Gezien de grote waarde die men aan het Groene Hart hecht, zijn de uitbreidingsmogelijkheden nu erg beperkt. Het gemeentebestuur heeft daarom besloten tot het uitwerken van zogenaamde inbreidingsplannen waarbij hoogbouw tot acht lagen binnen het bestemmingsplan mogelijk is. Gezien de beperkt beschikbare ruimte streeft men ernaar allerlei mogelijke functies ondergronds te situeren. opdracht Architectenbureau Jongmans en Diepeveen BV heeft van een projectontwikkelaar opdracht gekregen in Boogstad een gebouw te ontwerpen met zo n 250 appartementen in acht woonlagen met voldoende parkeergelegenheid en voorts een bioscoop, een casino en biljart- en speelhal, enz. Een uitdaging voor het bureau die een beroep doet op de creativiteit van de medewerkers. professioneel product Bureau Jongmans en Diepeveen levert een architectonisch ontwerp voor de gekozen oplossing met zoveel mogelijk functies ondergronds dat voldoet aan het PvE, en ook financieel aantrekkelijk is voor de projectontwikkelaar. Heel belangrijk is ook dat bewoners en bezoekers zich prettig en veilig voelen in de ondergrondse ruimten. beroepsbeoefenaar achtergrond Eline vond op de middelbare school tekenen een van de leukste vakken en van daaruit was het ontwikkelen van interesse in het ontwerpen van gebouwen niet eens zo n grote stap. Tijdens haar HBO-studie Bouwkunde werd zij gegrepen door de vele mogelijkheden die de combinatie van hoog en diep bouwen kunnen bieden. In haar stage bij een groot bouwbedrijf, waarbij zij geplaatst werd bij de realisering van een groot woning- en Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 13

20 kantorenproject met ondergrondse parkeergarage en bergingen, heeft zij ervaren dat haar op sommige plaatsen in de kelder een gevoel van onveiligheid bekroop. Haar voorstellen tot aanpassingen m.b.t. toegepaste materialen en lichtinval hebben de situatie aanzienlijk verbeterd. Na deze stage lag het volgen van de minor Ondergronds Ruimtegebruik dus wel in de lijn der verwachtingen. Na haar studie heeft Eline gesolliciteerd bij Bureau Jongmans en Diepeveen B.V. dat al een zekere bekendheid heeft verworven op het gebied van innovatieve ontwerpen, zeker ook waar het ondergrondse ruimten betreft. Zij is hier als assistent-ontwerper aan de slag gegaan. rollen Een van de architecten van Bureau Jongmans en Diepeveen is de hoofdverantwoordelijke voor het ontwerp van het appartementengebouw in Satellietstad. Hij kent de kwaliteiten van Eline en heeft haar gevraagd hem te assisteren, met name bij de vormgeving en inrichting van alle ondergrondse ruimten. Binnen het PvE heeft zij een grote mate van vrijheid bij het zoeken naar oplossingen die leiden tot ruimten die als prettig ervaren worden. taken en activiteiten Eline is verantwoordelijk voor de vormgeving, kleurstelling en verlichting van de ondergrondse ruimten in het ontwerp. Zij overlegt met de constructeur over de toepassingsmogelijkheid van door haar voorgestelde constructievormen en materialen en de mogelijkheden van toetreding van daglicht op verschillende plaatsen. Haar ideeën en ontwerpen legt zij voor aan de architect die beoordeelt of deze passen in het totaalontwerp. vakmanschap Eline bezit een grote mate van creativiteit en heeft door haar studie en met name haar stage inzicht gekregen in wat wel en niet uitvoerbaar is. Zij heeft het vermogen zich in te leven in bepaalde situaties, ook wanneer daarvan alleen nog maar schetsen of bouwtekeningen beschikbaar zijn. Zij heeft een duidelijk beeld van welke situaties op velen een onveilig gevoel teweegbrengen en hoe die situaties verbeterd kunnen worden. groeiperspectief Bureau Jongmans en Diepeveen heeft Eline s creativiteit al meerdere keren benut en waardering gekregen van diverse opdrachtgevers. Een van deze ontwerpen geniet zelfs landelijke bekendheid. Het bureau heeft grote verwachtingen van Eline s verdere ontwikkeling en heeft haar in het onlangs gehouden functioneringsgesprek prima doorgroeimogelijkheden in het vooruitzicht gesteld. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 14

21 4 beschrijving ontwikkeld onderwijs Carus stelt voor BBE-studenten verschillende onderwijseenheden beschikbaar zoals beschreven in hoofdstuk 2. De belangrijkste doelstelling is om studenten meer kennis en vaardigheden mee te geven van de ondergrondse bouwaspecten, zodat zij in de ondergrondse tak van het vakgebied Built Environment makkelijk kunnen instromen. Onderstaand is schematisch weergegeven wat Carus de studenten aan onderwijs kan bieden. Onderwijs programma Carus Stage 30 EC Cursussen inpasbaar in Minor 30 EC Afstuderen 30 EC Ondergronds Ruimtegebruik regulier BBE CT onderwijs Ondergronds Ruimtegebruik Ondergronds Ruimtegebruik 1 semester (even/oneven) eenheden van 7,5 EC 1 semester (even) 1 semester (even/oneven) Project Enabling Technologie 7,5 EC 7,5 EC In de volgende paragrafen van dit hoofdstuk wordt de invulling van de verschillende onderwijsdelen weergegeven. Hierin opgenomen zijn: de koppeling met de domeincompetenties van Built Environment en waar nodig de opleidingsspecifieke competenties die bij de verschillende opleidingen in het domein Built Environment horen; de kennis en vaardigheden die in dit onderdeel behandeld worden; de tijdsduur van genoemd Carus onderwijsonderdeel; toelatingsvoorwaarden waar een student aan moet voldoen voordat hij toegelaten wordt tot het genoemde Carus onderwijsonderdeel De vorm waarin het onderwijs wordt aangeboden en de methode van beoordelen is vastgelegd in de cursusmap behorend bij het genoemde Carus onderwijsonderdeel. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 15

22 4.1 aansluiten bij competenties built environment Competenties De Carus-cursussen zijn gekoppeld aan de landelijke BBE-competenties en onderliggende opleidingsspecifieke competenties. B1 t/m B5 zijn de domeincompetenties van Built Environment; BWK 01 t/m 08 de opleidingsspecifieke competenties van bouwkunde; CiT01 t/m 12 de opleidingspecifieke competenties van civiele techniek; BTB01 t/m 09 de opleidingsspecifieke competenties van bouwtechnische bedrijfskunde; ROP01 t/m 10 de opleidingsspecifieke competenties van ruimtelijke ordening en planologie; GEO01 t/m 011 de opleidingsspecifieke competenties van geodesie; MIL1 t/m 5 de opleidingsspecifieke competenties van milieutechniek; Een volledig overzicht is opgenomen in bijlage 1 Per cursus is in 4.2 t/m 4.6 aangegeven welke competenties behaald moeten worden. Op dit moment wordt er in de Carus-cursussen gefocust op de opleidingen bouwkunde, civiele techniek en bouwtechnische bedrijfskunde. Om een duidelijk beeld te krijgen aan welke competenties wordt gewerkt bij een cursus is in bijlage 2 een dekkingsmatrix opgenomen. Kennis en vaardigheden Carus bepaalt in samenwerking met het bedrijfsleven per cursus welke kennis en vaardigheden ontwikkeld moeten worden door een student. De uiteindelijke validatie van de opgestelde kennis en vaardigheden vindt plaats door het beroepenveld. De kennis en vaardigheden worden gedurende de cursus en aan het eind van de cursus getoetst. Op basis daarvan kan worden vastgesteld of een student de cursus met goed gevolg heeft afgerond. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 16

23 4.2 stage lopen via carus Studenten kunnen via Carus advies vragen bij het verwerven van een stageplaats. Carus maakt hierbij o.a. gebruik van haar brede palet van bedrijven dat Carus steunt als het gaat om onderwijsontwikkeling en studenten opleiden voor het ondergrondse vakgebied. Carus inventariseert elk semester welke bedrijven een stageplaats op een ondergronds werk kunnen aanbieden. Studenten kunnen zich hier voor aanmelden/ op solliciteren. De student stelt in overleg met het stagebedrijf en de school zijn leerdoelen op. Carus kan hierin adviseren. In de stage oriënteert de student zich op taken en rollen in de beroepsdomeinen van de Built Environment in de context van ondergronds ruimtegebruik. De stagiair krijgt te maken met de dagelijkse gang van zaken bij het tot stand brengen van ondergrondse werken en de recente ontwikkelingen in het vakgebied. Tevens verkrijgt hij inzicht in de organisatiestructuur van stageverlenende instellingen en in relaties tussen de stageorganisatie en andere organisaties. De stage dient beroepsopleidend, beroepsoriënterend en motiverend te zijn competenties Zowel bij Avans (Tilburg) als bij Hogeschool Zeeland vindt de oriënterende stage plaats in het tweede studiejaar van de opleiding. Door de opleidingen is er voor gekozen om de student te verplichten om deze stage te volgen op een bouwlocatie. Carus conformeert zich hieraan. De stage ondergronds ruimtegebruik, geïnitieerd door Carus, zal zich richten op de volgende domeincompetenties van het domein Built Environment B3 Een ontwerp specificeren o BWK 03 Bestek indieningsgereed maken; projectinformatie o BWK 04 Organiseren van contractvormen o CiT 04 Detailleren berekenen, tekenen o CiT 05 Contractdocumenten opstellen o CiT 06 Begroting opstellen o BTB 06 Beoordelen product resultaten adviseurs o BTB 07 Onderhandelen en contacteren in het bouwproces B4 Het uitvoeringsproces sturen en bewaken o BWK 05 Voorbereiden van de realisering o BWK 06 Handhaven, bewaken en bijsturen van het uitvoeringsplan o BWK 07 Evalueren en terugkoppelen van project gegevens o CiT 07 Uitvoeringsplan opstellen o CiT 08 Planning opstellen o CiT 09 Projectgebonden kwaliteitsbewaking beschrijven o CiT 10 Bouwplaatsmanagement voeren o CiT 11 Directie voeren o BTB 04 Projectplan maken o BTB 05 Projectplan handhaven,bewaken en bijsturen o BTB 09 Innoveren kennis en vaardigheden Carus zal zich waar mogelijk conformeren aan wat de thuisopleiding van een student verplicht stelt aan kennis en vaardigheden; veelal is dit vastgelegd in de stagegids van de opleiding. Een voorbeeld hiervan is opgenomen in bijlage 3 Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 17

24 4.2.3 tijdsduur De stageperiode beslaat een volledig semester. Voor een student betekent dit 100 werkdagen. 30 EC = 840 studiebelastinguren. 100 werkdagen van 8 klokuren = 800 studiebelastinguren. Resterende 40 studiebelastinguren gebruikt de student om verslaglegging te doen van zijn stage toelatingsvoorwaarden Carus neemt de toelatingsvoorwaarden over die de verschillende hogescholen stellen aan de start van de stage. De voorwaarden van de hogescholen om te starten met de stageperiode van één semester staan beschreven in de stagegids van desbetreffende hogeschool vorm begeleiding De dagelijkse begeleiding van een student op de stageplaats wordt verzorgd door een medewerker van het stagebedrijf die gekwalificeerd is om HBO-studenten te begeleiden (minimaal aantoonbaar HBO werk- en denkniveau). Carus kan als de hogeschool die participeert in het samenwerkingsverband dat wenst de functie van begeleidend docent overnemen resultaat Conform stagegids thuis opleiding. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 18

25 4.3 minor ondergronds ruimtegebruik Binnen de minor wordt de student meegenomen in de wereld van het ondergronds bouwen. Aan de hand van een infrastructureel en/of een stedelijk ondergronds (B&U)- project in uitvoering, gaat de student zich verdiepen in de diverse onderdelen binnen de verschillende fasen. Hij/zij gaat relaties zien tussen beslissingen die in verschillende fasen van een project genomen worden. De praktijk wordt binnengehaald door een (buitenland) excursie en externe professionals. En uiteraard wordt de student gecoacht door docenten. Het project wordt ondersteund door theorielessen van docenten uit de Carus-kenniskring en door gastdocenten uit het bedrijfsleven. De minor ondergronds ruimtegebruik zal zicht richten op de volgende aspecten: tunnels, kabels en leidingen, ondergrondse ruimten in een bouwkundig daglicht en tunnel facility management competenties De minor zal zich richten op de volgende domeincompetenties van het domein Built Environment B1 Eisen voor een ontwerp ontwikkelen o BWK 01 Ontwikkelen projectdefinitie o CiT 01 PvE en ontwerpen o BTB 01 Startnotitie ontwikkelen B2 Een integraal ontwerp maken en verantwoorden o BWK 02 Ontwikkelen projectdefinitie o CiT 02 Alternatieven en varianten opstellen o CiT 03 Alternatieven en varianten beoordelen en kiezen o BTB 06 Beoordelen productresultaten adviseurs B3 Een ontwerp specificeren o BWK 03 Bestek indieningsgereed maken; projectinformatie o BWK 04 Organiseren van contractvormen o CiT 04 Detailleren berekenen, tekenen o CiT 05 Contractdocumenten opstellen o CiT 06 Begroting opstellen o BTB 06 Beoordelen product resultaten adviseurs o BTB 07 Onderhandelen en contacteren in het bouwproces B4 Het uitvoeringsproces sturen en bewaken o BWK 05 Voorbereiden van de realisering o CiT 07 Uitvoeringsplan opstellen o CiT 08 Planning opstellen o CiT 09 Projectgebonden kwaliteitsbewaking beschrijven o BTB 04 Projectplan maken B5 Een beheersplan implementeren o BWK 08 Beheren van gebouwen o CiT 12 Plan opstellen voor beheer en onderhoud van infrastructuur o BTB 06 Beoordelen productresultaten adviseurs Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 19

26 4.3.2 kennis en vaardigheden a. Algemeen Zoals hiervoor beschreven vindt binnen de minor verdieping plaats binnen vier deelgebieden. Per deelgebied is een korte opsomming gegeven van kennis en vaardigheden. b. Deelgebied Kabels & Leidingen Kennis De student kent: sleuftechnieken sleufbekistingen: noodzaak en toepassingsgebieden bemalingen: soorten en consequenties soorten kabels en leidingen: typen, materialen en toepassingsgebieden legsystemen, uitvoeringseisen horizontaal gestuurde boringen open front boringen gesloten front boringen start- en ontvangstschachten beheer- en onderhoudstechniek KLIC risico s Vaardigheden De student kan: meedenken in het proces van ondergronds ordenen een verleggingsplan op hoofdlijnen maken een keuze maken uit verschillende leidingtypen en aanlegtechnieken op grond van criteria als: - aanlegkosten - beschikbare ruimte - bouwtijd - beheerskosten c. Deelgebied stedelijk ondergronds Kennis De student kent: invloed licht, lucht en geluid op beleving in een ondergrondse ruimte invloed materiaalkeuze en toepassing op beleving in een ondergrondse ruimte invloed vormgeving op gevoel van veiligheid (sociale veiligheid) energiegebruik, gebruik aardwarmte Vaardigheden De student kan: als gesprekspartner optreden bij de uitwerking van vormgevingsaspecten binnen een ondergrondse ruimte zich verplaatsen in de gebruiker van een ondergrondse ruimte en gevoel ontwikkelen voor (veiligheids-)beleving van de ruimte voor een bestaande (ondergrondse) ruimte een adviesrapport opstellen met betrekking tot beleving en sociale veiligheid Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 20

27 een nieuw te bouwen ondergronds stedelijk (B&U)-object beoordelen op de aspecten beleving en veiligheidsgevoel van de gebruiker d. Deelgebied Tunnels Kennis De student kent: invloed licht, lucht en geluid op beleving in een ondergrondse ruimte bouwput- / bouwkuiptechnieken afgezonken tunnels geboorde tunnels caissonmethode wanden-dak-methode folieconstructies veiligheidsaspecten bij tunnels geotechnische aspecten Vaardigheden De student kan: randvoorwaarden uit (ruimtelijke ordenings)beleid destilleren en vertalen naar het Programma van Eisen van het technisch ontwerp bouwmethoden tegen elkaar afwegen en een keuze maken de waterhuishouding tijdens de bouw beoordelen / handhaven beredeneren hoe tunnelveiligheid een plaats kan krijgen in het ontwerp licht, lucht en geluid meenemen in het civieltechnisch ontwerp e. Deelgebied Tunnel Facility Management Kennis De student kent: verschillende contractvormen en de gevolgen hiervan op beheer, onderhoud en exploitatie verschillende managementtools, zoals risicomanagement en asset life cycle management onderhoudstechnieken, onderhoudsconcepten en onderhoudscyclus beheersystemen (SPARK) beheerorganisaties Vaardigheden De student kan: een exploitatieberekening opstellen van een parkeergarage een vereenvoudigde exploitatieberekening opstellen van een verkeerstunnel eisen uit een contract vertalen naar onderhoudsaspecten. managementtools toepassen binnen exploitatieprojecten tijdsduur De minor beslaat een volledig semester; voor een student betekent dit 20 weken. 30 EC = 840 studiebelastinguren toelatingsvoorwaarden In bezit van afgeronde BBE-propedeuse. Toelichting op cursus-ontwikkeling ondergronds ruimtegebruik door Carus 21