Energie nulmeting. Diemen. Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning. Twynstra Gudde Adviseurs en Managers

Transcriptie

1 Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning Energie nulmeting Diemen Concept 22 oktober 2008 Opdrachtgever: Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Opgesteld door: Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning Drs. G. Bosch Ing. J. Dooper

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Woningbouw Introductie Energieverbruik en broeikasgas emissies Utiliteitsbouw Introductie Energie gebruik Agrarische Sector Introductie Energie gebruik en CO 2 emissies Bedrijven en industrie Introductie Energie gebruik en CO 2 emissies Verkeer en vervoer Introductie Energieverbruik en broeikasgas emissies Duurzame energie productie Reductiemogelijkheden Introductie Zonneboilers PV-panelen Windenergie Biomassa Warmte/koude opslag Conclusie

3 1. Inleiding Wereldwijd staat het energievraagstuk hoog op de agenda. De beschikbare voorraden aardolie en aardgas raken op en worden door de groeiende vraag duurder. Er is een transitie nodig naar besparing en opwekking van duurzame bronnen van energie. De bestuurders van de regio Amstelland en de Meerlanden hebben op het A&M regiosymposium op 22 juni 2007 Op weg naar 2040 in een duurzame regio de ambitie uitgesproken om energieneutraal te zijn in De definitie van energie neutraal hierin is: De energie welke in de regio wordt verbruikt wordt ook in de regio duurzaam opgewekt. Voordat er concrete maatregelen genomen kunnen worden om de energievraag te verduurzamen zal het huidige energieverbruik inzichtelijk gemaakt moeten worden. Voor u ligt het rapport dat voortvloeit uit de energie nulmeting die is uitgevoerd voor de gemeente Diemen. Het onderzoek is gebaseerd op informatie afkomstig van de gemeente en Nederlandse gemiddelden afkomstig van onder andere SenterNovem, de Kamer van Koophandel en het Centraal Bureau voor de Statistiek( CBS). De energie nulmeting is gedaan op hoofdlijnen voor de sectoren woningbouw, bedrijven en industrie, verkeer en vervoer, agrarische sector en utiliteitsbouw. Vervolgens is dit verrekend met de hoeveelheid duurzame energie die momenteel al opgewekt wordt. Leeswijzer: In hoofdstukken 2 t/m 6 wordt het energieverbruik in de sectoren woningbouw, utiliteitsbouw, agrarische sector, bedrijven en industrie en verkeer en vervoer in kaart gebracht. In hoofdstuk 7 wordt beschreven wat er al aan duurzame energie opgewekt wordt en vervolgens zal hoofdstuk 8 een overzicht geven van technieken die ingezet kunnen worden om het energieverbruik te verlagen of duurzaam op te wekken. Het rapport sluit af met conclusies en een totaal overzicht van het energiegebruik binnen de gemeentegrenzen. 3

4 2. Woningbouw 2.1 Introductie Woningbouw is verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van het energieverbruik in Nederland. In Nederland wordt voor verwarming voornamelijk aardgas gebruikt. Het gemiddelde gasverbruik van een huishouden is de afgelopen 10 jaar gedaald met ongeveer 17%. Deze daling komt door de opkomst van efficiëntere centrale verwarmingssystemen en betere isolatie. Het aandeel in het gasverbruik voor het verwarmen van water stijgt door een verhoogde vraag naar comfort. Verder wordt gas in huishoudens gebruikt voor koken, dit aandeel is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. Door de toegenomen vraag naar comfort is ook het elektriciteitverbruik gestegen. De behoefte aan meer comfort resulteert in een grotere aanschaf van huishoudelijke apparaten die elektriciteit gebruiken. Figuur 1 toont het gas- en elektriciteitsverbruik van een gemiddeld Nederlands huishouden sinds In dit hoofdstuk wordt het energieverbruik en de daaruit resulterende broeikasgasemissies inzichtelijk gemaakt van de woningbouw in de gemeente Diemen. Figuur 1: Trend in gas- en elektriciteitsverbruik sinds 1980 (bron: EnergieNed 1 ). 2.2 Energieverbruik en broeikasgas emissies Gemeente Diemen heeft inwoners 2 en deze vormen samen huishoudens 3 (bron: CBS). Dit resulteert in een gemiddelde van 2,14 personen per huishouden. Op basis van het aantal 1 EnergieNed, Energie in Nederland; Feiten en Cijfers

5 huishoudens en de gemiddelde grootte van de huishoudens is het energieverbruik van de huishoudens in de gemeente Diemen bepaald. Tabel 1 laat het elektriciteit- en gasverbruik zien van de woningbouw in de gemeente Diemen. Het verbruik wordt zowel gegeven in kilowatturen (kwh) elektriciteit als in kubieke meters (m 3 ) aardgasverbruik. Ook wordt dit verbruik gezamenlijk gegeven in één energie eenheid (GJ). Omdat voor elektriciteit geld dat deze in Nederland niet met een rendement van 100% wordt opgewekt is het primaire energieverbruik hoger dan het energieverbruik in huis. In Nederland wordt elektriciteit met een gemiddeld rendement van 40% opgewekt, daarom is ook het primaire energie verbruik weergegeven. Dit energieverbruik resulteert in broeikasgasemissies, uitgedrukt in tonnen CO 2. Onderwerp Elektriciteitsverbruik Hoeveelheid Eenheid kwh Gasverbruik m 3 Energieverbruik Primair energieverbruik GJ GJ CO2 uitstoot Ton CO 2 Tabel 1: Energieverbruik en CO 2 uitstoot van woningbouw 5

6 3. Utiliteitsbouw 3.1 Introductie De gebouwde omgeving (exclusief woningbouw) is verantwoordelijk voor ongeveer 10% van het totale energieverbruik in Nederland. De meeste van deze gebouwen zijn van bedrijven en industrie en worden behandeld in hoofdstuk 5. Gebouwen en voorzieningen die vallen onder de gemeentelijke instantie of waar de gemeente veel invloed op heeft zijn gebouwen in de zorgsector, gemeentelijke kantoren, onderwijs en sportaccommodaties. Deze worden in dit hoofdstuk apart behandeld. Hiervoor zijn aannames gemaakt omdat er geen informatie over utiliteitsbouw (oppervlaktes) bekend waren ten tijde van het schrijven van dit rapport. Voor de aanwezige kantoorvoorraad is een studie uit 2005 gebruikt waarin kantooroppervlaktes per gemeente onderzocht zijn 4. Kantoren zijn verantwoordelijk voor ongeveer de helft van het energieverbruik in de utiliteitsbouw behandeld in dit hoofdstuk (ISSO; kennisinstituut voor de installatiesector). Op basis van de gegevens over kantoren is het aandeel van de andere utiliteitsbouw bepaald. Daar waar toch overlap is met hoofdstuk 5 (kantoren van bedrijven) is dit verrekend met de uitkomsten van hoofdstuk 5; bedrijven en industrie. 3.2 Energie gebruik Volgens onderzoek van het CBS blijkt dat in de gebouwsegmenten kantoren, onderwijs, sportaccommodaties en verzorging het totale energieverbruik toeneemt. Een uitzondering hierop zijn ziekenhuizen waar sprake is van een afname. De toename in isolatiemaatregelen, efficiënte verlichting en klimaatinstallaties leidt tot een afname in het energieverbruik. Echter, dit weegt niet op tegen de toename als gevolg van het stijgend gebruik van koeling en het verkeerd inregelen van verwarming- en koelinstallaties. Voor de gemeente Diemen is het energieverbruik en de daarbij behorende broeikasemissies berekend voor de utiliteitsbouw. Het energieverbruik is wederom uitgedrukt in kilowatturen (kwh) elektriciteit, kubieke meters (m 3 ) gas, en direct en primair energieverbruik in GigaJoule (GJ). Energieverbruik Primair energieverbruik Elektriciteitverbruik Gasverbruik Broeikasgasemissies X 1000 kwh x 1000 m 3 GJ GJ Ton CO 2 Zieken- / verzorginghuizen Kantoren Onderwijs Sport / Zwembaden Totaal: Tabel 2: Energieverbruik en CO 2 uitstoot van utiliteitsbouw 4 Kantoren in cijfers Statistiek van de Nederlandse kantoren markt. Drs. R.L. Bak. 6

7 In onderstaand taartdiagram (figuur 2) is te zien dat het overgrote deel van het energieverbruik van de utiliteitsbouw plaatsvindt in kantoren. Figuur 2: Verdeling energieverbruik (GJ) binnen sector utiliteitsbouw 7

8 4. Agrarische Sector 4.1 Introductie De agrarische sector verbruikt ongeveer 6 procent van het totale Nederlandse energieverbruik. De agrarische sector is onderverdeeld in akker- en tuinbouw, glastuinbouw en veehouderij. Onder akker- en tuinbouw wordt verstaan alle agrarische gewassen die geteeld worden op openbodem. Onder glastuinbouw valt alles dat onder glas gecultiveerd wordt. Qua energiegebruik is veehouderij verder op te splitsen in graasdieren en hokdieren. Glastuinbouw is veruit de grootste energieverbruiker in deze sector en neemt zo n 80 procent van het energieverbruik in de agrarische sector voor zijn rekening. In dit hoofdstuk wordt het energieverbruik en de daaruit resulterende broeikasgasemissies bepaald van de agrarische sector in de gemeente Diemen. 4.2 Energie gebruik en CO 2 emissies Gemeente Diemen kent nauwelijks agrarische bedrijvigheid. Volgens het CBS bevinden zich 6 agrarische bedrijven zich binnen de gemeentegrenzen 5. Alle 6 de bedrijven beschikken over grasland bestemd voor graasdieren. In totaal gaat het om 52 hectare grasland. Onderstaande tabel laat het energieverbruik zien van de agrarische sector in de gemeente Diemen. Het energieverbruik is erg laag, vooral vanwege de afwezigheid van glastuinbouw. Diesel verbruik Elektriciteitverbruik Gasverbruik Energieverbruik Primair verbruik Broeikasgas -emissies kwh m 3 liter GJ GJ Ton CO 2 Akkerbouw Glastuinbouw Veehouderij Graasdieren Hokdieren Totaal: Tabel 3: Energieverbruik en CO 2 uitstoot van de agrarische sector Het energieverbruik is wederom uitgedrukt in kilowatturen (kwh) elektriciteit, kubieke meters (m 3 ) gas, en direct en primair energieverbruik in GigaJoule (GJ)

9 5. Bedrijven en industrie 5.1 Introductie Landelijk gezien zijn bedrijven en industrie verantwoordelijk voor ongeveer een derde van het energieverbruik en broeikasgasemissies. De toename van bedrijvigheid en productie van de laatste jaren zorgt voor een groeiende energieverbruik. Steeds efficiënter wordende productiemethoden zorgt er echter wel voor dat de groei in energiegebruik langzamer gaat dan de groei in productie. In dit hoofdstuk wordt het energieverbruik en de daarbij behorende broeikasgasemissies bepaald voor de gemeente Diemen. Het energieverbruik en broeikasgasemissies van de agrarische sector, onderwijs, sportaccommodaties en de zorgsector is in dit hoofdstuk niet meegenomen omdat het al in andere hoofdstukken behandeld wordt. De sectoren die zich bezig houden met energieopwekking en brandstof productie zijn ook niet meegenomen. Het energieverbruik en de broeikasgasemissies afkomstig van deze sectoren zijn toegekend aan de eindgebruiker. 5.2 Energie gebruik en CO 2 emissies Het CBS houd voor alle sectoren bij wat het jaarlijkse energieverbruik en de daarbij behorende broeikasgasemissies zijn per sector 6. Tevens wordt bijgehouden hoeveel werknemers er actief zijn binnen iedere sector 7. Deze gegevens maakt het mogelijk om een gemiddelde energieverbruik en broeikasgasemissie per werknemer te berekenen. Aan de hand van het aantal werknemers (in full time equivalenten) is het verbruik en de hoeveelheid emissies bepaald voor de totale gemeente. Gemeente Diemen kent veel bedrijvigheid. Landelijk gezien is 45% van de bevolking werkzaam. In Diemen zijn echter meer dan 18,5 duizend banen, vergeleken met het aantal inwoners van ongeveer 24 duizend ligt dit dus ontzettend hoog (78%). Dit betekend dat er veel werknemers van buiten de gemeente werkzaam zijn in Diemen. Tabel 4 laat het aantal werknemers zien die actief zijn binnen de gemeentegrenzen voor verschillende hoofdsectoren (volgens SBI 93 indeling). Veruit de meeste werknemers zijn actief in de financiële en zakelijke dienstverlening. Sector Aantal werknemers Industrie 490 Bouwnijverheid 531 Groothandel Detailhandel Diensten Totaal Tabel 4: Aantal werknemers per hoofdsector (SBI 93) Kamer van Koophandel, Factsheets 2007; Kerncijfers gemeenten en subregio s. 9

10 Tabel 5 laat het energieverbruik en de daarbij horende broeikasgasemissies zien per hoofdsector. Het energieverbruik is wederom uitgedrukt in kilowatturen (kwh) elektriciteit, kubieke meters (m 3 ) gas, en direct en primair energieverbruik in GigaJoule (GJ). Sector kwh m 3 ton CO 2 GJ Primair GJ Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Diensten Totaal Tabel 5: Energieverbruik en CO 2 uitstoot per hoofdsector (SBI 93). Onderstaand figuur laat zien dat veruit de meeste energieverbruik plaatsvindt in de financiële en zakelijke dienstverlening, dit komt niet doordat het energieverbruik per werknemer hoog ligt maar doordat hier relatief veel werknemers actief zijn in de gemeente Diemen. Figuur 3: Verdeling energieverbruik (GJ) binnen sector bedrijven en industrie. 10

11 6. Verkeer en vervoer 6.1 Introductie Verkeer en vervoer is in Nederland verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van de broeikasgas emissies. Het energieverbruik door verkeer en vervoer is de laatste 20 jaar flink toegenomen. Bijna de helft van het totale motorbrandstoffenverbruik komt voor rekening van personenauto's; het aandeel van bedrijfsauto's is ongeveer 30%. Het verbruik van wegvoertuigen per kilometer is in de loop der jaren nauwelijks veranderd. Motoren zijn in de regel wel zuiniger geworden, maar het effect daarvan is tenietgedaan door het toegenomen voertuiggewicht, de toepassing van zwaardere motoren en het gebruik van airconditioners. 6.2 Energieverbruik en broeikasgas emissies Aan de hand van ingeschreven voertuigen, gemiddelde kilometrages en brandstofverbruiken is het energieverbruik en de bijbehorende broeikasgasemissies berekend voor de gemeente Diemen 8. Onderstaande tabel geeft het aantal voertuigen per klasse en de daarbij behorende brandstofverbruik en broeikasgasemissies. Aantal voertuigen Liters Ton CO 2 GJ Personenauto's Benzine Diesel LPG Bestelauto's Benzine Diesel LPG Vrachtauto's Benzine Diesel LPG Trekkers Benzine Diesel LPG Autobussen Benzine Diesel LPG Motorfietsen Benzine Totaal Tabel 6: Brandstofverbruik en CO 2 uitstoot per voertuigtype in de gemeente Diemen

12 De verbruikstotalen van de brandstoffen in de sector verkeer en vervoer staan gegeven in tabel 7. Totaal benzine Totaal diesel Totaal LPG Tabel 7: Verbruikstotalen per brandstoftype liters liters liters Onderstaand figuur laat zien dat ongeveer twee derde van het energieverbruik, van de sector verkeer en vervoer in de gemeente Diemen, plaatsvindt door personenauto s. Figuur 4: Verdeling energieverbruik (GJ) binnen sector verkeer en vervoer. 12

13 7. Duurzame energie productie Ten tijde van het schrijven van dit rapport is er geen informatie beschikbaar over de huidige hoeveelheid duurzame energie die in de gemeente Diemen wordt opgewekt. Om toch tot een aandeel van duurzame energie te komen is het aandeel in Nederland opgewekte duurzame energie vertaald naar de gemeente. Onderstaande tabel geeft per techniek de hoeveelheid duurzame energie die wordt opgewekt in Nederland (TJ) 9. Techniek Energie opwekking (TJ) Waterkracht 877 Windenergie Zonne-energie totaal w.v. Zonnestroom 305 Zonnewarmte 819 Omgevingsenergie totaal w.v. Warmtepompen Warmte/koude opslag 754 Biomassa totaal w.v. Afvalverbranding Bijstoken biomassa Houtkachels bedrijven Houtkachels huishoudens Overige biomassa verbranding Biogas totaal w.v. Biogas stortplaats Biogas rwzi* Biogas landbouw Biogas overig Biobrandstoffen totaal w.v. Bio-ethanol Biodiesel Totaal Tabel 8: Duurzame energie opgewekt in Nederland *rwzi = rioolwaterzuiveringsinstallaties Dit is 3% van de landelijke primaire energievraag. Het totale primaire energieverbruik in de Gemeente Diemen is in dit rapport berekend op TJ. Het duurzame aandeel hiervan is dan 87 TJ. Aangenomen wordt dat hierdoor ook 3% van de broeikasgasemissies wordt tegengegaan. Voor de gemeente Diemen betekend dit dat de uitstoot van 4,501 ton CO 2 wordt tegengegaan

14 8. Reductiemogelijkheden 8.1 Introductie Voorgaande hoofdstukken hebben het energieverbruik en de daarbij behorende broeikasgasemissies op hoofdlijnen in kaart gebracht voor de gemeente Diemen. Dit hoofdstuk geeft de meest gebruikelijke technieken om het energieverbruik te verminderen of duurzaam op te wekken. 8.2 Zonneboilers Een zonneboiler gebruikt zonne-energie voor het verwarmen van water dat vervolgens gebruikt kan worden voor warm tapwater en ruimteverwarming. Een zonnecollector wordt op het dak geplaatst en hier wordt leidingwater verwarmt door de zon. Vervolgens wordt dit opgewarmde water opgeslagen in het voorraadvat (boiler) van waaruit het wordt ontrokken als er een warmtevraag is. De meest gangbare zonneboilers voor woningbouw in Nederland hebben een zonnecollector van 4 vierkante meter. In Nederland leveren deze systemen gemiddeld een besparing van 175 m 3 aardgas, dat overeenkomt met 11% van het gemiddelde gasverbruik van een Nederlandse huishouden. De vermeden CO 2 uitstoot komt hierdoor voor een gemiddeld huishouden op zo n 312 kg CO 2 per jaar. Deze systemen kosten rond de 2.000,- en gaan zo n 30 jaar mee. Met de huidige gasprijzen hebben deze systemen een terugverdien tijd van ongeveer 10 jaar (uitgegaan van een gasprijs van 0.65 per m 3 ). Zonneboilers zijn overal toepasbaar waar een HR-ketel aanwezig is (of kan zijn) en waar er beschikking is over voldoende platdak of schuindak op het zuiden (tussen zuidoost en zuidwest). Voor utiliteitsbouw zijn ook grotere systemen beschikbaar die vergelijkbare terugverdientijden hebben. 8.3 PV-panelen Een PV-paneel zet zonne-energie fotovoltaïsch om in elektriciteit (PV van photovoltaic). De elektriciteit kan direct worden gebruikt of teruggeleverd worden aan het net. Hierbij draait de elektriciteitsmeter achteruit zodat de zelf opgewekte elektriciteit van het totaal verbruik getrokken wordt. De meest gangbare PV-systemen voor Nederlandse huishoudens zijn 200 W en hebben een oppervlakte van 1,5 vierkante meter. Een dergelijk systeem levert gemiddeld zo n 170 kwh op per jaar op dat overeenkomt met zo n 5% van het totale elektriciteitsverbruik van een gemiddeld Nederlands huishouden. De vermeden CO 2 uitstoot komt hierdoor per huishouden op zo n 96 kg CO 2 per jaar. De prijs voor een dergelijk systeem is momenteel ongeveer 650,- en gaat zo n 25 jaar mee. Sinds 1 april 2008 is er een subsidie van 0,33 per opgewekte kwh voor de eerste 15 jaar. Daarnaast besparen de eigenaren de prijs die men normaal betaald voor de elektriciteit plus een teruglever tarief van de elektriciteitsproducent (samen 0,23). Met de huidige subsidie energieprijzen resulteert dit in een terugverdien tijd van zo n 7 jaar. Net als de zonneboilers zijn ook deze systemen op alle woningen toepasbaar met platte daken en/of hellende daken die op het zuiden gericht zijn. Er zijn ook mogelijkheden voor integratie in de gevel op verticale panelen (wederom op voorwaarde dat ze op het zuiden liggen). 14

15 Voor utiliteitsbouw zijn er natuurlijk grotere systemen beschikbaar. Systemen tot 3,5 kw vallen binnen de subsidie regeling en hebben vergelijkbare terugverdientijden. 8.4 Windenergie Windenergie is het omzetten van wind in elektriciteit met behulp van windturbines. De huidige meest gangbare windturbines hebben een vermogen van 3 MW en hebben een ashoogte en rotor diameter van tussen de 80 en 105 meter. Deze windturbines leveren ongeveer 6 miljoen kwh per jaar (met het windregime in Amstellanden), dit komt overeen met het elektriciteitsverbruik van huishoudens. De vermeden uitstoot per windturbine is ton CO 2 per jaar. De investering voor een 3 Megawatt windturbine bedraagt ongeveer 3,5 miljoen euro en ze gaan zo n 20 jaar mee. Momenteel zijn de opbrengsten inclusief subsidies 8,8 eurocent per kwh wat resulteert op ongeveer ,- per jaar en dit brengt de terugverdientijd op ongeveer 7 jaar. 8.5 Biomassa Biomassa kan gebruikt worden voor de opwekking van elektriciteit en/of warmte. De meest gebruikte biomassa in Nederland voor energieopwekking is GFT-afval, waterzuiveringsslib, snoeihout, sloophout en mest. Dit biomassa kan op verschillende manieren worden omgezet in energie, bijvoorbeeld verbranding, vergisting, vergassing, pyrolyse, etc. Vanwege de hoge grondprijs in Nederland vind er bijna geen gewas cultivatie plaats voor energietoepassingen. Om de potentie van biomassa voor energieopwekking in een gemeente te bepalen is het belangrijk om de biomassastromen (hoeveelheden en kwaliteit) binnen de gemeente in kaart te brengen. In Nederland wordt er gemiddeld per persoon 84 kg GFT afval weggegooid wat voor de gemeente Diemen overeenkomt met ongeveer 2000 ton GFT afval ( inwoners * 84 kg). De energie-inhoud van GFT-afval is gemiddeld 1,5 GJ per ton dus voor de gemeente Diemen komt het in totaal neer op GJ (gelijk aan ongeveer kwh of m 3 aardgas). 8.6 Warmte/koude opslag Bij warmte/koude-opslag kan opgeslagen koude in de bodem gebruikt worden voor koeling in de zomer en opgeslagen warmte kan gebruikt worden in de winter. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van watervoerende lagen, zogenaamde aquifers, deze bevinden zich in Nederland op een diepte tussen de 20 en 150 meter. Een dergelijk systeem bestaat uit een bron (open of gesloten), een omzettingsysteem (warmtepompcentrale in combinatie met bijvoorbeeld een droge koeler) en een afgiftesysteem (klimaat en eventueel tapwater installatie). De kosten en baten van warmte/koude-opslag zijn zeer locatie specifiek. In Nederland zijn de projecten meestal erg interessant bij kantoren met een vloeroppervlakte van meer dan m 2, onderwijs en zorginstellingen groter dan m 2 en ziekenhuizen. De kosten voor een project liggen meestal tussen de euro en 1 miljoen euro. Terugverdientijden van dit soort systemen liggen tussen de 6 en 10 jaar en de vermeden CO 2 emissies zijn in Nederland nu gemiddeld 21,5 ton CO 2 per project per jaar. 15

16 9. Conclusie Voorgaande hoofdstukken hebben het energieverbruik in de sectoren woningbouw, utiliteitsbouw, agrarische sector, bedrijven en industrie en verkeer en vervoer inzichtelijk gemaakt. Dit hoofdstuk geeft een totaal overzicht van het energieverbruik in de regio. Figuur 5 geeft dit energieverbruik weer in een taartdiagram. Wat opvalt is dat het aandeel in het energieverbruik van de sectoren woningbouw, bedrijven en industrie en verkeer en vervoer redelijk overeenkomen met het landelijke aandeel van deze sectoren. Vanwege de afwezigheid van kassen in de regio is het aandeel van de agrarische sector verwaarloosbaar (0,013%). Het relatief hoge aantal werknemers in de financiële en zakelijke dienstverlening zorgt voor een hoog energieverbruik in kantoren waardoor het aandeel van utiliteitsbouw hoger is dan het landelijke aandeel. Figuur 5: Verdeling van totale energieverbruik in de gemeente Diemen naar sector. Onderstaande tabellen geven het totale energieverbruik per sector en de verbruikte brandstoffen in de sector verkeer en vervoer en de agrarische sector. Energie Primair Uitstoot Gasverbruik Elek. Verbruik GJ GJ Ton CO2 m3 kwh Woningbouw Utiliteitsbouw Agrarische sector Bedrijven en Industrie Verkeer en Vervoer Totaal Duurzaam (3%) Totaal (fossiel) Tabel 9: Energieverbruik in de verschillende sectoren van de gemeente Diemen. 16

17 Brandstofverbruik (liters) Benzine Diesel LPG Woningbouw Utiliteitsbouw Agrarische sector Bedrijven en Industrie Verkeer en Vervoer Totaal Tabel 10: Brandstofverbruik in de gemeente Diemen. 17