DE BOEKENTOREN, GENT HENRY VAN DE VELDE. Jolien Van Bree 2 BASO PKV: Erfgoed

Transcriptie

1 DE BOEKENTOREN, GENT Jolien Van Bree HENRY VAN DE VELDE Henry van de Velde was actief als kunstenaar, theoreticus en pedagoog, niet enkel in België, maar in gans Europa. Hij werd belangrijk in de scène van de art nouveau en inspireerde en leidde de Belgische avant-garde in het Interbellum. Zijn opvattingen over zijn onderwijs werden overgenomen door Bauhaus en de hogeschool van La Cambre in Brussel. Bijgevolg werd dit belangrijk in het architectuuronderwijs eind de jaren zestig. Aan het einde van de 19 de eeuw was hij lid van Les Vingt, een progressieve postmodernistische groep. Toen hij het schilderen opgaf, wijdde hij zich aan de architectuur. Hij bouwde zijn (eerste) eigen huis, Bloemenwerf, en kreeg daarnaast nog veel opdrachten voor interieurinrichting. Bijgevolg stichtte hij in 1899 zijn eigen meubelbedrijf. Nadien vestigde hij zich in Berlijn en verkocht hij zijn bedrijf. Dit zorgde ervoor dat hij zich afwendde van de art nouveau en koos voor het modernisme. Later werd hij tot artistiek adviseur van groothertog van Saksen-Weimar-Gotha benoemd met als doel de kunstnijverheid nieuw leven in te blazen. De Boekentoren is niet het enige monument dat van de Velde heeft ontworpen. Hij is ook de architect van onder meer het Bauhaus en het Werkbundtheater in Keulen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog week hij uit naar Zwitserland waarna hij in Den Haag terechtkwam. Daar werd hij architect van de familie Kröller-Müller en ontwierp hij de oorspronkelijke plannen voor het huidige gelijknamige museum. Na vijfentwintig jaar afwezig te zijn, werd hij teruggeroepen naar België waar hij directeur werd van de hogeschool voor decoratieve kunsten, La Cambre. Tijdens deze periode bouwde hij nog tal van huizen en andere gebouwen waaronder De Boekentoren. In zijn laatste actieve jaren als architect diende hij de staat en ontwierp hij de Belgische paviljoenen op de wereldtentoonstellingen van Parijs en New York. Na de Tweede Wereldoorlog keerde hij terug naar Zwitserland waar hij de laatste tien jaren van zijn leven spendeerde aan het schrijven van zijn memoires.

2 Bloemenwerf Werkbund Theater Bureaumeubel DE VIERDE TOREN VAN GENT Henry van de Velde kreeg in 1933 (op 70-jarige leeftijd!) de opdracht om een nieuwe universiteitsbibliotheek en instituten voor Kunstgeschiedenis, Dierkunde en Farmacie te ontwerpen. Hij dacht aan een toren als boekenmagazijn. Het hoogste punt van Gent, de Blandijnberg, werd gekozen als bouwplaats. Een universiteitstoren op deze plaats zou symbool staan voor wetenschap, kennis en wijsheid. Dit gebouw zou naast de Sint-Niklaaskerk, de Sint-Baafskathedraal en het Belfort, de vierde toren van Gent worden. De bouw van deze toren was niet evident. De bibliothecarissen zagen dit idee niet zitten wegens de liften en de kwetsbaarheid van het gebouw en lieten een andere architect, Armand Cerelus een ontwerp maken. Uiteindelijk kwam de Boekentoren er toch. Van de Velde stelde zijn werk voor met een zeer indrukwekkende gipsen maquette. In 1936 begon de bouw van het complex. De toren staat symbool voor de moderniteit en dat is ook te zien aan de materiaalkeuze van van de Velde. Hij koos voor een gevel van beton en een sokkel van arduin. De constructie is 64 meter hoog en heeft vier kelderverdiepingen, twintig verdiepingen en een belvédère. De vorm is gebaseerd op een Grieks kruis als symbool van de verbinding tussen hemel en aarde en tijd en ruimte, dit wordt ook gereflecteerd in de vijver. Continuïteit van lijn was zeer belangrijk voor de architect voor de bijdrage van de hoge en lage volumes. Er werd ook aandacht besteed aan de binnenkant van de toren zoals vloerpatronen en meubilair. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog moesten er echter nieuwe keuzes worden gemaakt omtrent het materiaal. Slechts een deel van het meubilair werd gerealiseerd en enkel de belvédère werd uitgevoerd in het oorspronkelijke materiaal dat enkel uit België en Congo kwam.

3 Uiteindelijk zijn de instituten van Dierkunde en Farmacie er niet meer gekomen. Ook het merendeel van de kunst die van de Velde in zijn toren wou verwerken zijn er door de economische crisis niet meer geraakt. Belvédère De gipsen maquette FUNCTIE De opdracht van de universiteitsbibliotheek bestaat uit vier delen. Enerzijds is ze bewaar- en digitale bibliotheek. Anderzijds stuurt ze het netwerk van bibliotheken in de universiteit aan en biedt ze een werk en studeerruimte voor onderzoekers en studenten. In de Boekentoren staat voor 46 km aan boeken en tijdschriften. Het begin van deze collectie was een oorlogsbuit uit de Franse Revolutie. Karel van Hulthem hield de boeken bij in Gent en begon er een stadsbibliotheek mee. Later werd deze collectie ook aangevuld met ander materiaal zoals munten, penningen, affiches, enzovoort. Pas na de Eerste Wereldoorlog lag de focus op onderzoek en onderwijs. Vandaag wordt de collectie slechts sporadisch aangevuld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de toren gebruikt door de Duitsers als centrum van luchtafweer. Omdat de inhoud van de toren van zo n grote waarde is, moeten de bewaaromstandigheden ideaal zijn. Daar faalde het systeem want er was een gebrek aan klimatisatie en plaats, ook de lichtinval is schadelijk voor de boeken. Daarom wordt de Boekentoren op dit moment gerestaureerd. Er gebeuren ook allerlei dingen in en rond de boekentoren. Dit gaat van tentoonstellingen tot evenementen. Tijdens het Lichtfestival van Gent in 2015 werd er bijvoorbeeld een lichtanimatie op de toren geprojecteerd. Postzegel van de Velde en Boekentoren (uit collectie) Evenement Lichtfestival Gent, 2015

4 MONUMENT IN STRIJD In 1992 kwam de Boekentoren op de lijst van beschermde monumenten. Voordien heeft de toren het hard te verduren gekregen. Het modernisme geraakte uit de mode en de staat van het gebouw ging sterk achteruit. De dienst Monumentenzorg van de stad probeert de status met succes te redden door het organiseren van bezoekmomenten tijdens de Gentse Feesten en deelnames aan Open Monumentendag. Ook kunstenaars zorgen voor populariteit van de Boekentoren, zo heeft Anna Teresa De Keersmaeker de balletfilm Hoppla! in de grote leeszaal opgenomen in Het gebouw nam ook deel aan de Monumentenstrijd in 2007 waarin Vlaams onroerend erfgoed een prijs kon winnen waarmee restauratie en herbestemming kon verwezenlijkt worden. Elk deelnemend monument kreeg een bekende Vlaming als peter of meter die het gebouw dan promootte. Uiteindelijk bleven vijf monumenten over en die namen het tegen elkaar op in een televisieprogramma. De Boekentoren zette hierbij de Belvédère, het pronkstuk in zeer slechte staat, in de kijker. De Boekentoren behaalde de derde plaats en kreeg heel wat vernieuwde aandacht. Tijdens een projectweek van de Vakgroep Architectuur & Stedenbouw van de universiteit werd gewerkt rond het thema Branding in de Boekentoren. Een aantal studenten maakten hiervoor een kinderboekje in slechts vier dagen. Het zusje van één van de studenten maakte van de Boekentoren een levend figuurtje. Dit figuurtje werd als logo gebruikt tijdens de Monumentenstrijd. Het boekje wordt vandaag nog steeds uitgegeven door de Erfgoedcel Gent. Logo Monumentenstrijd Hoppla! van Anne Teresa De Keersmaeker

5 BRONNEN - Van Loo, A. (2003). van de Velde, Henry, in: VAN LOO, A. (red.), Repertorium van de architectuur in België van 1830 tot heden, Antwerpen, Danniau, Fien. "Uitvalsbasis Voldersstraat". UGentMemorie. Laatst gewijzigd Geraadpleegd op 3 december, 2015 van: - Onroerend Erfgoed. De Inventaris van het Onroerend Erfgoed: van de Velde, Henry. Geraadpleegd op 7 december, 2015 van: - MÉTIER, Universiteitsbibliotheek, Gentblogt. ( ). De boekentoren: Universiteitsbibliotheek Gent. Geraadpleegd op 7 december, 2015 van: