Geobas Aardrijkskunde voor de basisschool

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geobas Aardrijkskunde voor de basisschool"

Transcriptie

1 Geobas Aardrijkskunde voor de basisschool Jaargroep 7 J.B.M. Blokhuis A. Jansen H.J.A. Pronk Wolters-Noordhoff

2 Illustratieve tekeningen: Hans Westhoff Technische tekeningen: Hans Tiekstra BV Omslagfoto: Dirk Buwalda/Exter et Emergo, Amsterdam Grafische vormgeving: DBD design/ruurd de Wolters-Noordhoff bv, Groningen/Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN 90 0't Eerste druk, zesde oplage 2002 SISO Bronvermelding foto's: ' FPG/The Picture Box, Amsterdam: pag. 4 Benelux Press, Voorburg: pag. 5 linksboven, 24 rechts, 26 boven, 97 Alain Choisnet/The Image Bank, Amsterdam: pag. 5 rechtsonder Sunshine, Almere-Stad: pag. 6 links, 7 links, 19 rechts, 30, 31 onder, 37,41,53, B1 boven, 87 boven, 92, 96, 98 boven, 103 rechts, 104, 105 boven,114,118 Stena Line Holland BV Hoek van Holland: pag. 7 rechts Le Shuttle, Amsterdam: pag. I links Ruurd de Boer, Groningen: pag. 9, 34,42 boven (Eiffeltoren) Aerophoto Eelde, EeÌde: pag, 11 ìinks NS Design, Utrecht: pag. 11 rechts, 62 John StoeÌ, Haren (Gn.): pag. 14 links Westermann Schulbuchverlag GmbH, Braunschweig: pag. 15 Zweeds-Finse Houtinformatie: pag. 16 onder, 17 boven Koninkliik Instituut voor de Tropen, Amsterdam: pag. 19 links, 66 Warren Faidley/ZEFA, Amsterdam: pag. 20 Kotoh/ZEFA, Amsterdam: pag. 22 boven Foelke Vos, Groningen: pag. 24 links, 51 rechts Geoscriptbv: pag. 26 onder, 38, 39 rechts,40, 81 ondet, 84, 85 rechts, 86, B7 onder, SB boven, 100 links, 101 rechts, 103 links, 116 links Afrika Museum, Berg en DaÌ: pag. 27 Senepart/Sipa Press/Sunshine, Älmere-Stad: pag. 2B Paul Versele/Photo News/Rob Brijker Press, Amsterdam: pag. 29 links Bandphoto/ANP Foto, Den Haag: pag. 29 rechts Peter Noordanusi paï.32,47, 48 rechts, 49 links, 107 techts Dirk Visbach/Benelux Press, Voorburg: pag. 33 Sopexa Nederland: pag. 39 links Sindbad: pag. 42 boven (Notre Dame en Arc de Triomphe) Annette van Kelckhoven, Groningen: pag. 42 onder,43 links Arie Landman: pag. 43 rechts T. Orban/Sygma/ABC Press, Amsterdam: pag. 45 links Shell Foto: pag. 45 rechts Woodmansterne Limited, Watford: pag. 48 boven Honee/ABC Press, Amsterdam: pag. 49 rechts Brits Toeristenbureau: pag. 50 Gesamtverband des deutschen Steinkohlenbergbaus, Essen: pag. 52 BMW Nederland bv: pag. ss Adenis/Sipa Press/Sunshine, Almere-Stad: pag. 57 Piet den Blanken/Hollandse Hoogte, Amsterdam: pag. 5B links Pesto/ZEFA, Amsterdam: Pag. 60 rechts Oostenrijks Verkeersbureau, Amsterdam: pag. 61 links Stichting Himalaya Expedities: pag. 65 VEWIN, Rijswijk: pag. 74 rechts Centraal Bureau van de Tuinbouwveilingen in Nederland: pag. 82 Taner/ZEFA, Amsterdam: pag. B3 Michael Hendrikse/B & U International Picture Service, Amsterdam: pag. 88 onder Kim Hart/Black Star/Transworld Features HolÌand, Haarlem: pag. 9B onder PH. Svenski/Sipa Press/Sunshine, AÌmere-Stad: pag. 100 rechts Tomalty/Masterfile I ZEF A, Amsterdam: pag. 1,o2 Greenpeace Nederland, Amsterdam: pag. 1o5 onder Svenja-Foto/ZEFA, Amsterdam: pag. 106 Jeannette Tas/B & U International Picture Service, Amsterdam; pag. 108 Ìinks K. Beylevelt: pag. 108 rechts Loek Polders/B & U International Picture Service, Amsterdam: pag. 110 VVV Limburg: pag.111 Europees Monetair Instituut, 1997: pag. 115 links Damm/ZEFA, Amsterdam: pag. 115 rechts RoeI Dijkstra/Sunshine, Almere-Stad: pag. 116 rechts Ministerie VROM, Riiswijk: pag. 117 rechts De overige foto's werden venaardigd door de auteurs.!

3 lnhoud Thema blz Gebied Toepassingsthema 1 Wegen in Europa 2 Fjorden en bossen 3 Weer en klimaat 4 Taal en grenzen 5 Platteland en stad 6 De Britse Eilanden 7 Mijnbouw en industrie B Europa Noord-Europa Wereld België Frankrijk Britse eilanden Duitsland Nieuwe spoorlijnen in Nederland Bosbouw in Indonesië Leven in de tropen Talen en dialecten Den Haag, regeüngsstad Thee uit Zuid-Azië Europese Gemeenten en Euregio's B Hoog in de bergen 9 De Rijn en het drinkwater De Alpen Europa Het dak van de wereld Duinwater voor Den Haag L0 Aan de Middellandse Zee 11 Turkse migranten 12 Drijvende continenten 13 Het grootste land ter wereld 14 Langs de Donau 15 De Europese Unie 75 B Zuidwest-Eurcpa Zuidoost-Europa Wereld Rusland Oost-Europa Europa Tuinbouw in Limburg Turken in Nedeiland Geisers op llsland Een ijzige wereld 'Bergen' in Nederland Internati o nal e s ame nwe rkin g Nederland - topografie Europa - topografie De wereld - topografie Europa - natuurkundig 1, Register kern (þ - keuze - verdieping - verwerking van kernstof in werkboek!)

4 1 Lekker op vokontie noor de zon, de zee en het strond zomer gaan meer dan honderd miljoen eanen op vakantie. De meeste mensen naar zonnige, warme landen in het zuivan Europa, zoals Frankrijk, Spanje en (afb. 1). Ook gaan veel toeristen op tie om bergen, bossen en een mooie ur te zien. Zij gaan bijvoorbeeld naar Zwitserland en Oostenrijk. wegen, vliegvelden en veerboten in Europa in die tijd overvol. Op veel plaatsen ontlange files (afb. 2). Er zijn in Europa heel wegen, zoals autosnelwegen, spoorwe- Iuchtwegen en waterwegen. We noemen wegen samen he! Europese wegennet, In welk land is de foto op afb. L gemaakt? Kies uit: Noorwegen - Duitsland - Engeland - Frankrijk. Welke woorden horen bii het wegennet? Kies uit: strand - vliegveld - veerboot - kanaal - berg - autosnelweg - spoorweg -, station - stad. Naar welk vakantieland ga jij het liefst? ' Met welk vervoermiddel reis je dan?!) Welk soort vakantie vind jij het leukst? Kies uit: zonvakantie - natuutvakantie - fietsvakarìtie. C) In ùelke zomermaanden gaan de meeste mensen op vakantie? En in welke maanden gaan mensen naar de wintersport? Waar is in augustus de kans op een file in Frankrijk het grootst? Kies uit: a Tussen Lyon en Avignon. b Tussen Parijs en Nantes.' c.tussen Lyon en Clermont Ferrand. Gebruik de kaart van Frankrijk uit je atlas Welke wegennetten zie je? Kies uit: Iuchtwegen - spoorwegennet - autowegennet - waterwegennet 4 Wegen in Europa

5 (!) Welke E-weg loopt er bij jou in de buurt? Waarom gaan de meeste mensen met de auto op vakantie? Met welke vervoermiddelen reizen vakantiegangers naar de volgende bestemmingen? a Naar Spanje, c Naar Duitsland. b Naar Turkije. d Naar Indonesië, ofb. 2 Vakontiegongers in een longe file De meeste mensen gaan op vakantie met hun auto. Vaak nemen ze eera caravan, vouwwagen of tent mee. Over brede autos'nelwegen rijden ze naar hun vakantieplaats. Als er geen files zijn, gaat het lekker snel. AIle belangrijke autosnelwegen in Europa zijn namelijk met elkaar verbonden. Je kunt deze Europa-wegen gemakkelijk herkennen aan het bord op afb. a. Zo kun je over de E-30 van Amsterdam naar Moskou rijden. En over de E-19 rijd je in dik twee dagen van Rotterdam naar Madrid. Het aanleggen van autosnelwegen is heel. duur. Daarom moet je in een aantal landen geld betalen als je over een autosnelweg wilt. Dat heet tol betalen. Zo'n autosnelweg is een tolweg. Op afb. 4 zie je een plek waar je tolgeld moet betalen. Kijk ook naar afb, 4. Wat is een tolweg? f?l Waar moet je in Nederland tol betalen? Nederlanders moeten in Frankrijk tol betalen, Franse toeristen hoeven in Nederland op de autosnelwegen geen tol te betalen.. Wat vind je daarvan? Wat betekent het woord 'péage' op afb, +? (þ Maak opdracht 1 in je werkboek. Be rlu n 5oo Moskou 2ooo A1!/ E30 ofb. 3 Kijk naar afb. 3. Wat betekent de letter E op het bord? (þ Waarin slaap jij meestal als je op vakantie bent? Kies uit: tent - huis - /aravan - vouwwagen - camper - bungalow - appartement - hotel - boerderij, ofb. 4 Op Franse outosnelwegen moet je tol betolen Wegen in Europa 5

6 lnternationaal transport Ook buiten de vakanties is het druk op de Europese wegen. Veel mensen moeten elke dag voor hun werk op reis. Tienduizenden vrachtwagenchauffeurs brengen elke week producten vanuit Nederland naar alle landen van Europa. Er zijn vrachtauto's die containers met computers of televisies vanuit Rotterdam naar Duitsland vervoeren. Koelwagens brengen groente en bloemen uit West-Nederland naar Italië. At dit vrachtverkeer naar het buitenland noemen we internationaal transport, En de goederen die ze vervoeren, heten exportproducten, f,) Waarom hebben sommige vrachtwagenchauffeurs een hekel aan vaka.tiegangers? Gebruik je atlas. Hoe lang doet een vrachtwagenchauffeur over een vrachtrit van Eindhoven naar Barcelona? En van Utrecht naar München? Kies uit: B uur - 12 uur - 24 uur. Veel auto's en vrachtwagens moeten dwars door de Alpen naar Italiê, De bergen zijn hier meer dan 3000 meter hoog. Op de laagste plekken tussen de bergen zijn bergwegen aangelegd. Zo'n doorgang hoog in de bergen heet een bergpas. Dat is het hoogste punt van een bergweg, Een weg naar een bergpas toe heeft veel haarspeldbochten. Voor chauffeurs van zware vrachtwagens zijn deze wegen moeilijk om te rijden (afb. 6). In de winter worden veel bergpassen gesloten. ofb. 5 Kijk naar afb. s, Noem vier producten die deze vrachtwagens vervoeren. Wat hoort bij internationaal transport? a Een container met gloeilampen van Eindhoven naar Zwitserland. b Een koelwagen met sinaasappels van Spanje naar Nederland. c Een tankwagen met benzine van Rotterdam naar Maastricht, d Een veewagen met koeien van Friesland naar ltalië, e Een vrachtwagen met auto's van Hamburg naar Berlijn. Qþ Welke producte,ír zijn Nederlandse exportproducten? Kies uit: sinaasappels - varkens - Volkswagens - bloemen - televisies - schoolboeken - wijn - bier. ofb. 6 Een steile bergweg met hoarspeldbochten Schrijf de goede zinnen ovet. a Een bergpas is een weg over het laagste punt tussen de bergen. b De Brennerpas verbindt Oostenrijk met Zwitserland, c De St. Gotthardpas ligt in Zwitserland. In welk land is de foto van afb. 6 gemaakt? Kies uit: Engeland - Zwitserland - België - Denemarken. Ð D" Mont Blanc is de hoogste berg in de Alpen. Hoe hoog is die berg? 6 Wegen in Europa

7 Kijk goed naar afb. 6. Wat zijn haarspeldbochten? Waarom ziln in de winter veel bergpassen gesloten voor het verkeer? Gebruik je atlas. Schrijf drie namen van bergpassen in de Alpen op. Zet erachter in welk land ze liggen. Gebruik je atlas. Schrijf nog drie bergtunnels in de Alpen op. Wat is het verschil tussen tunnels in de Alpen en tunnels in Nederland? É 4 opdracht 2 in je werkboek.. T[rnnelbouwers tmissen'elkaar ( BERGEN - Bij de aanleg va Westnoorse Ufredal is het bel nauwkeurige berekeningen heb niet halverwege de 2300 meter I langs elkaar heen geboord' Gevolg is dat over een lengte van 1200 meter de $nnel opnieuw moet worden geboord' afb. I ofb, 7 De Mont Blonc-tunnel oon de Fronse kont Op veel plaatsen in de Alpen zijn dwars door de bergen tunnels aangelegd, De hoogste berg in de Alpen is de Mont Blanc, 'de witte berg'. De Fransen en de Italianen hebben dwars door deze berg een tunnel geboord van 1L kilometer lang (afb. 7). Het verkeer hoeft nu niet meer over de bochtige wegen door de bergen. In de winter heeft het verkeer bijna geen last van de sneeuw. Het aanleggen van tunnels is heel kostbaar. Voor de meeste tunnels moet je daarom tol betalen. Kijk naar aftl. z. Hoe lang is deze tunnel? Waarom moet je bij veel bergtunnels tol betalen? Voor welke route is de Mont Blanc-tunnel belangrijk? Kies uit: a Van Lyon naar Bern. b Van Lyon naar Turijn. c Van Lyon naar Monaco. Lees het krantenartikel op afb. A. Wat is er fout gegaan bij het aanleggen van deze tunnel? Vanuit Vlissingen en Hoek van Holland vertrekken dagelijks veerboten naar Engeland. In een grote veerboot kunnen honderden auto's en vrachtwagens (afb. 9), En meer dan duizend passagiers. Zo'n veerboot lijkt wel een varend hotel van tien verdiepingen met grote parkeergarages. Een overtocht met een grote veerboot van Nederland naar Engeland duurt ongeveer acht uur. Onderweg kun je op de veerboot van alles doen: eten, slapen, zonnen, sporten, winkelen of een film kijken. Vanuit Hoek van HoIIand kun je ook met de HSS Stena Line de Noordzee oversteken. Deze veerboot is net een enorme speedboot. Met deze boot duurt de overtocht ruim drie uur. ofb. 9 De Steno HSS vaart 75 kílometer per uur Wegen in Europa 7

8 Vanaf welke havens in Nederland kun je met een veerboot naar Engeland varen? Met welke veerboot zou jij het liefst naar Engeland gaan: de gewone veerboot of de HSS Stena Line? Waarom lijkt een grote veerboot een beetje op een varend hotel? Ben jij wel eens op een veerboot geweest? Waar ging je toen naar toe? Gebruik je atlas. Vanuit welke plaatsen in Nederland varen veerboten? Kies uit: Den Helder - Zwolle - Vlissingen - Harlingen - Nijmegen Noem drie verschillen tussen de veerboot van Den Helder naar Texel en de veerboot van Hoek van Holland naar Engeland. De Kanaaltunnel Kijk ook naar afb. 10 en 11. Ligt er een autosnelweg of een spoorweg in de Kanaaltunnel? Wat vervoert de trein van afb' 10? Kies uit: o Personen, tr Auto's, c Personen en auto's. Hoe lang is er gewerkt aan de bouw van de Kanaaltunnel? Met wie ben je het eens? o 'Ik ga door de Kanaaltunnel naar Enge- Iand. Die veerboten zijn tþ gevaarlijk.' b 'Ik ga met de veerboot naar Engeland. Ik vind zo'n lange tunnel too meter onder de zee veel te eng,' c lheen ga ik door de tunnel en terug met. de veerboot. Ik vind allebei leuk.' Waarom is de Kanaaltunnel een treintunnel en geen autotunnel? ofb, t0 Zo reís ie per shuttle-trein door de Konoaltunnel Bij de plaatsen Dover en Calais is de zee tussen Engeland en Frankrijk nog geen 40 kilometer breed. Napoieon wilde 200 jaar geleden ai een tunnel onder Het Kanaal bouwen, In 1986 begon men van twee kanten met de bouw van de tunnel. In 1994 was de Kanaaltunnel klaar. Engeland heeft eindelijk een vaste verbinding met Europa: Door de 50 kilometer lange tunnel rijdt elk kwartier ee.n trein. Zo'n trein kan tweehondetd auto's en tweeduizend þassagiers vervoeren. De reis duurt maar een half uur. ofb. 1 1 De Konooltunnel ligt diep onder de zeebodem I Wegen in Europa

9 I afb. 12 Met de TGV reis je supersnel von Amsterdom noor Paríis De TGV van Parijs naar Londen rijdt elke dag een aantal keren door de Kanaaltunnel, De TGV is een hogesnelheidstrein die gemakke- Iijk 30O.kitometer per uur rijdt. Een reis van Parijs naar Londen duurt met de TGV nog geen twee uur. Vroeger duurde zo'n reis wel tien uur. In de toekomst worden alle grote steden in Europa door hogesnelheids-treinen met elkaar verbonden Een dagje uit naar Parijs is dan heel eenvoudig. Je vertrekt 's morgens om acht uur uit Amsterdam. Rond elf uur sta je bij de Eifeltoren, Na de middag kun je nog gezellig winkelen op de Champs Elysées. Om zeven uur ben je weer in Amsterdam, Kijk ook naar afb. 12.Wat is een TGV? Hoe lang duurt een reis met de TGV van Parijs naar Londen? (Ð De letters TGV zijn de afkorting van Train à Grande Vitesse. Wat betekenen deze Franse woorden? En hoe heet zo'n trein in Waarom duurde een reis met de trein van Londen naar Parijs vroeger zo lang? De afstand Amsterdam-Parijs is ongeveer SOO kilometer. Hoe lang reis je erover met de TGV? En met een auto? Waarom wordt er geen treintunnel tussen Den Helder en Texel gebouwd? (þ Maak opdracht 3 in je werkboek. Wegen in Eurcipa 9

10 Nieuwe spoorlijn en in Nederland Wereldhavens in de Randstad In de Randstad liggen twee wereldhavens: de luchthaven Schiphol en de zeehaven Rotterdam. Elk jaar reizen miljoenen passagiers met het vliegtuig via Schiphol. Er landen ook veel vrachtvliegtuigen op deze luchthaven. Veel mensen die in de buurt van Schiphol wonen, hebben last van het lawaai. Daarom wil men een nieuw vliegveld bouwen, In de Noordzee of in het Markermeer. Rotterdam heeft de grootste zeehaven ter wereld, Mammoettankers en containerschepen varen er af en aan. De haven moet nog een flink stuk groter worden. Op het land is geen ruimte meer. Daarom zijn er havens in de Noordzee gebouwd: de Maasvlakte. En er komen steeds nieuwe havens bij. Kijk naar afb. ta. In welke drie provincies ligt de Randstad? Welke wereldhavens heeft de Randstad? Gebruik afb. te. Welke vier grote steden liggen in de Randstad? (þ Wat vervoeren zeeschepen naar Rotterdam? Kies uit: bloemen - hout - olie - vlees - diamanten - granen - boeken - auto's - Wat vervoeren vrachtvliegtuigen vanaf Schiphol? Kies uit: bloemen - aardappelen - post - steenkool - medicijnen - computers. Met wie ben je het eens? o Schiphol mag niet uitbreiden. b Schiphol mag uitbreiden op de plek waar het nu ligt. c Schiphol moet verhuizen naar een nieuw vliegveld. d Schiphol moet uitbreiden in de Noordzee. II Rondstod Groene Hort Bebouwino Spoorli n " Nieuwe spoorlìin 5nelweg Provi ncìeorens Rr I ksg rens :} st Ede AI 5 5Pr lken ofb. l3verkeerswegen in de Rondstad Hollond 10 Wegen in Europa

11 De hogesnelheidslijnen: vervoer van mensen ofb. 14 T\rssen veel steden in Frankrijk en Duitsland rijden hogesnelheidstreinen (TGV). Nederland krijgt twee hogesnelheidslijnen (HSL). De HSL-Zuid loopt van Amsterdam via Rotterdam naar Brussel. Van daaruit kun je razendsnel doorreizen naar Londen ofparijs. De HST-Oost (hogesnelheidstrein) gaat van Amsterdam via Arnhem naar Keulen. Tussen Rotterdam en Amsterdam loopt de HSL-Zuid dwars door het Groene Hart. Om de natuur te sparen, wordt er een lange spoortunnel geboord. De Betuwelijn: vervoer van goederen In de haven van Rotterdam worden elke dag meer dan tienduizend containers uitgeladen. De meeste containers worden per vrachtauto, goederentrein of binnenschip naar andere Europese landen doorgevoerd. Vooral Duitsland is een belangrijk achterland van de Rotterdamse haven. Veel containers worden per vrachtauto vervoerd. Maar de autosnelwegen nail Duitsland zijn overvol. En een vrachtauto kan maar één container tegelijk vervoeren. Br moeten veel meer containers per trein worden vervoerd. Daarom wordt er van Rotterdam naar Duitsland een speciale goederenspoorlijn aangelegd: de Betuwelijn. Kijk naar afb. ts. Hoeveel containers passen er op een goederentrein? Kies uit: Naar welk land worden de meeste containers doorgevoerd? Langs welke stad loopt de Betuwelijn? Kies uit: Utrecht - Arnhem - Den Bosch. Waarom moeten er veel meer containers per spoor worden Maak opdracht 4 in je werkboek. Wat betekenen de letters HSL? Naar welk land loopt de HSL-Zuid? En de HST-bost? Kijk ook naar afb. L4. Op welke manieren kun je naar Schiphol reizen? Waarom wordt er onder het Groene Hart een dure spoortunnel geboord? Welke zin is goed? a Door de HSL wordt de drukte op Schiphol minder. b Door de HSL ontstaan er meer files. c Door de HSL komt er meer luchtvervui- Iing. ofb. l5 Een contoinertrein op weg noor Duitslqnd Wegen in Europa 11

12 *r -t:'-'t' --- I De Sognefjord is bijno 200 kílometer lang en wel 1300 meter diep Noorwegen, Zw eden, Finland Ilsland liggen in het noorden van Europa landen worden samen ook wel vië genoemd. Finland hoort eigenlijk bij Scandinavië. De Finse taal is heel dan het Zweeds of Deens, Maar het kli-, het landschap en de cultuur van passen goed bij de andere landen, wordt Finland vaak bij Scandinavië. Alle vijf landen hebben maar weiinwoners, Ze zi)n samen dertig keer zo als Nederland, maar er wonen nog geen miljoen mensen. Welke vijf landen noemen we wel Scandinavië? Hoe heten de hoofdsteden van de Scandinavische landen? Hoeveel inwoners hebben de vijf landen samen? En hoeveel heeft Nederland? Gebruik je atlas. Welke plaatsnamen zijn Fins? Kies uit: Turku - Malmö - Trondheim - OuIu - Uppsala - Kuopio - Ärhus - Rovaniemi - Lahti, Eiland en schiereiland Noorwegen en Zweden vormen samen een schiereiland. Dat is een stuk land met bijna aan alle kanten water. Een schiereiland grenst aan één kant aan het vasteland. Het is bijna een eiland. Wat is een schiereiland? Kies uit: a Een stuk land met aan alle kanten water b Een stuk land dat aan één kant vast zit aan het vasteland. c Een langgerekt eiland. Gebruik je atlas. Noem drie wateren die rondom het Scandinavisch schieréiland Iiggen. Q) Gebruik je atlas. Welke gebieden zijn schiereilanden? Kies uit:jutland - Ierland - Italië - Texel - Noord-Holland - Ilsland. Ten zuiden van Frankrijk ligt het Iberisch Schiereiland. Welke twee landen liggen er op? Op afb. 1 zíe je een foto van het Sognefjord. Een fjord is een lange en diepe inham in de 12 Fjorden en bossen

13 't kust. Rondom een fjord liggen bergen. Het Sognefjord is bijna 200 kilometer lang. En op sommige plaatsen wel t300 meter diep, In een fjord is ook eb en vloed, Net als in een zeearm, Midden in Noorwegen kun je dus zeevissen vangen. Bijvoorbeeld haring en kabeljauw Langs de fjorden liggen veel kleine vissersplaatsen. Grote vakantieschepen kunnen er ver landinwaarts varen. Kijk maar op aft:.2. Heei lang geleden was het in Europa erg koud, Net als nu in de poolgebieden. Scandinaviij lag toen onder een dikke laag sneeuw en ijs. Daarom noemen we zo'n tijd ook wel een IJstijd. Dat dikke pak ijs schoof heel langzaam in de richting van Nederland. Het leek wel een enorme bulldozer, Het ijs sleurde stukken steen en grote rotsblokken mee. IJs en stenen maakten diepe geulen in de aarde, Toen het weer warmer werd in Europa, smolt het ijs. De geulen liepen vol met water. Dat zijn nu de fjorden in Noorwegen, De duizenden meren in Zweden en Finland zijn net zo ontstaan, En van die Scandinavische rotsblokken bouwden de mensen in Noord-Nederland de hunebedden. ofb. 2 Het woter in een fjord ís zout Gebruik je atlas, In welk Scandinavisch Iand ligt het Sognefjord? Wat is een fjord? Kies uit: a Een berg langs de Noorse kust. b Een diepe inham van de zee in de Noorse kust. (fizoekin de atlas nog drie andere fjorden in Noorwegen. Welke zinnen horen bij de zeearm de Westerschelde, en welke bij het Sognefjord (afb. r en2)? a Het is hier heel diep. b Aan dit water liggen drukke zeehavens. c De oevers zijn steil en rotsachtig. d Aan dit water liggen kleine vissersha- VENS. e Er zi)n ondiepe slikken en diepere stroomgeulen. f Er zijn zware zeedijken om het land te beschermen. s as oð + o v De u lbre ding von het lond is in de ljstiid - ofb. 3 Holf Nederlond ís bedekt met iis x Þ<f Fjorden en bossen 13

14 Noordpoolcirkel Dwars door Scandinavië loopt de noordpoolcirkel. In de atlas staat deze als een stippellijn getekend. In het echt is die lijn niet te zien. Op verschillende plaatsen op deze lijn staan wel monumenten. Op 21, juni gaat de zon op deze lijn helemaal niet onder. Midden in de nacht kun je nog in de zon zitten. We noemen dat de middernachtzon. De foto's van afb. 7 zijn op 21, jtni gemaakt op de noordpoolcirkel. ofb. 4 Zwertkeien uit ScondinovÍë Hoe zijn fjorden ontstaan? Kies uit: a Ze zijn uitgespoeld door rivieren. b Ze.zijn uitgesieten door het ijs. c Ze zijn uitgegraven voor de scheepvaart, Kijk naar afb. e, Welke provincies waren in de ljstijd bedekt met ijs? Kies uit: Noord-Brabant - Gelderland - Zeeland - Drenthe. Hoe zijn de stenen van afb. 4 in Nederland gekomen? Was de plek waar jij woont in de ijstijd ook bedekt met ijs? In welke wateren is het water zout? Kies uit: Vänermeer - Oslofjord - Botnische GoIf - Finse meren. Hoe komt het dat veel stenen - zoals die van een hunebed - aan een kant plat zijn? fel 4uu opdracht 1 in je werkboek. ofb. 6 Een monument op de noordpoolcirkel Door welke drie Scandinavische landen loopt de noordpoolcirkel? Welke stad ligt precies op de noordpoolcirkel? Schrijf de goede zinnen over 2L juni op de noordpoolcirkel over. o Het wordt hier 's nachts niet donker. b Om 12 uur 's nachts staat de zon nog net boven de horizon. c De mensen gaan niet naar bed, want het wordt toch niet donker. Wat lijkt jou prettig aan de middernachtzon? En wat vervelend? Kijk naar afb. 6, Wat stellen de cirkols van dit monument voor? afb. 5 ln het midden von Noorwegen líggen grote ijsvelden Op de noordpoolcirkel gaat de zon alléén op 21 juni niet onder. Hoe verder je naar het noorden gaat, hoe langer het aantal dagen met 1i4, Fjorden en bossen

15 middernachtzon wordt, Op de noordpool gaat de zon zelfs een half jaar niet onder. Maar het andore half jaar komt de zon er helemaal niet op. We noemen dat de poolnacht. Zo'n nacht duurt 182 dagen! Hleronder zie je een tabel met de lengte van de middernachtzon en de poolnacht op drie verschillende plaatsen in Scandinaviij. plaats Rovaniemi Klruna Hammerfest Noordpool midddrnachtzon 21juni 7 juni - 10 juli 16 mei - 27 jt;ji 2'L ma - 2L sep. poolnacht 2L dec. 13 dec. - 1jan. 21- nov jan. 2L sep. - 2L ma Hoe lang duurt de poolnacht op de noord- Poof? Hoe lang gaat de zon niet onder in Hammerfest? En hoeveel dagen blijft het daar donker? Welke zinnen over Hammerfest zijn waar? o In de zomer kun je er 's nachts buiten sþelen in de zon. b In de winter branden de lampen overdag altijd. \ c De mensen houden er een winterslaap. Welke van de drie plaatsen uit de tabel ligt het dichtst bij de noordpool? Schrijf je antwoord eerst op. Kijk daarna in de atlas of je antwoord klopt. Kies de goede zinnen: a Door de middernachtzon zíjn de zomers heerlijk warm. b Door de middernachtzon zijn de zomers koel. c Door de poolnacht zijn de winters heel koud. d Door de poolnacht zijn de winters zacht. E) Maak opdracht 2 in je werkboek. In Noord-Europa groeien veel naaldbomen, zoals dennen en sparren, Het duurt daar ongeveer honderd jaar voordat een naaldboom volwassen is. EIk jaar worden er miljoenen bomen gekapt. Vroeger werden de bomen met bijlen omgehakt. Tegenwoordig gebruikt de bosbouwer een grote machine. Deze zaagt de boom om, ritst de takken eraf en deelt de stam in handige stukken. Een vrachtauto brengt de stammen naar een papierfabriek of een houtfabriek. Op de kaie plekken worden meteen weer jonge boompjes aangeplant. afb, 7 De middernachtzon: op 2'l juni goot de zon niet onder Fjorden en bossen

16 ofb. 8 Het duurt honderd joar voordot zo'n jong boompje volwassen ís Welke twee zinnen horen bij bosbouw? a Het kappen van bomen. b Het zagen van planken in een houtfabriek. c Het planten van jonge boompjes. d Het kweken van fruitbomen. Wat kan de machine op afb. B allemaal doen? (þ Welk bosbouwwerk doen de mannen op ofb. 9 afb, B? Kies uit: kunstmest strooien - jonge boompjes planten - boompjes uitdunnen - onkruid wieden - gif spuiten. (þ Wat doet de machine op afb, O? Waarom raken de naaldbomen in Scandinavië nooit op? In Ztid-Zweden groeit een naaldboom sneller dan in Noord-Zweden. Hoe komt dat? Kies de goede zinnen. a In Ztid-Zweden duurt het groeiseizoen Ianger. tr De grond inztid-zweden is hebl vruchtbaar. c In Ztid-Zweden zijn de winters niet zo koud. Houtindustrie Meer dan de helft van al het hout wordt gebruikt om papier van te maken."alieen het beste hout wordt in houtfabrieken verzaagd tot timmerhout. Daar worden grote zaagmachines voor gebruikt, Deze machines worden met een computer bediend. Nadat'de planken 16 Fjorden en bossen

17 in grote droogkamers zijn gedroogd, worden ze verpakt. Het meeste hout wordt verkocht aan andere landen in Europa. Ook aan Nederland. Grote vrachtschepen brengen de pakken hout naar bijvoorbeeld de haven van Amsterdam, in de Zaanstreek wordt het hout in allerlei fabrieken verwerkt tot honderden verschillende producten. Bijvoorbeeld kozijnen, deuren, meubels, parket en potloden. øfu, In de houtfabríek worden computers gebruíkt øûb" I I DeEc meubels zíin gemookt von Scondinovisch hout Naor welk soort fabriek gaan de meeste boomstammen? Kies uit: houtfabriek - papierfub iek - meuþelfabriek. Zet de volgende woorden in de goede volgorcle: planken verpakken - boomstammen onu{ngen - planken zagen - planken 'drogen - boomstammen vervoeren. Waarvoor dient de computer van afb. 10? Kijk goed naar afb. 11. Ñoem vier producten die v in hout zijn gemaakt. Bedenk nog vijf andere producten die van hout worden gemaakt. Drijfijs en ijsvrije havens Langs de Noorse kust stroomt de Warme Golfstroom. Deze zeestroom brengt warm zeewater uit de zeeén bij Mexico naar de kust van Noorwegen. Zelfs in heel koude winters wordt het zeewater er niet kouder dan +5 graden. Daarom hebben de Nooràe havens geen Iast van ijs. De Warme Golfstroom komt niet in de Botnische GoIf, tussen Zweden en Finland, De bovenste laag van het zottle zeewater koelt hier in de winter erg af. Het zeewater bevriest er bij -2 graden. Schepen hebben veel last van het drijfijs. Grote ijsbrekers zorgen ervoor dat de vaarroutes naar belangrijke Zweedse en Finse havens open blijven. Wanneer bevriest zeewater? a Bij +5 graden. b AIs het kouder is dan -2 graden. Wat is de Warme Golfstroom? a De zeestroom in de Botnische GoIf. b De zeestroom van Mexico naar Noorwegen. c De zeestroom van Afrika naar Noorwegen. Waarom hebben de Noorse havens in de winter geen last van drijfijs, en die van Finland wel? Gebruik je atlas. Door welke wateren vaart een vrachtschip met hout van Sundsvall naar Amsterdam? Die vracht planken uit Sundsvall moet in januari worden afgeleverd in Nederland. Moet er dan een ijsbreker meevaren? Gebruik de kaart 'Zeestromen' in je atlas. Zoek de volgende havensteden op: Amsterdam - New York - $antiago - Rio de Janeiro - Tokyo.- Kaapstad. Stroomt er een warme of een koude golfstroom langs de kust? (Ð Maak opdracht 3 in je werkboek. Fjorden en bossen

18 Bosbouw in lndonesië In Indonesië is het altijd warm. Bn in sommige gebieden regent het veel. In juli en augustus valt er in ]akarta meer regen dan in Nederland in een heel jaar. Omdat het er nooit vriest, blijven de bomen het hele jaar groen. Op afb. 12 zie je een tekening van een bos in Indonesit!. We noemen zo'n bos een oerwoud of een tropisch bos. Er groeien wel honderd soorten bomen door elkaar. Het lijkt net of een tropisch bos uit verdiepingen bestaat. Bovenin vind je de kruinen van de bomen, met daartussen de bladeren van klimplanten. In het midden hangen varens en lianen. Op de grond groeien allerlei planten en bloemen. Kijk naar afb. tz. Groeien er in Indonesië ook naaldbomen, net als in Scandinavië? Zet de volgende woorden en zinnen in het goede rijtje: loofbossen - naaldbossen - weinig soorten bomen - honderd soorten bomen - hele jaar warm en vochtig - koude winters en warme zomers - aangeplant bos - natuurbos. bos in Scandinavië bos in Indonesië Waarom blijven de loofbomen in een tropisch bos altijd groen? Ben tropisch bos heeft drie verdiepingen: boven, midden en onder. Kijk goed naar afb. tz. Bij welke verdiepingen horen de volgende woorden: boomkruinen - varens - bamboe - klimplanten - vogels - tijgers - lianen. Gebruik de kaart'oorspronkelijke plantengroei' in je atlas. In welke drie werelddelen vind je veel tropische bossen? ofb. l2 Een tropisch regenbos ìn lndonesië fb Fjorden en bossen

19 Tropisch hout Indonesii,i was vroeger bijna helemaal bedekt met tropische bossen. Maar de mensen zijn er niet zuinig mee. Elke minuut verdwijnt er een stuk oerwoud zo groot als een voetbalveld. Een deel van de bomen wordt gekapt om het hout (afb. 13). Dit hout wordt verkocht aan Japan, de Verenigde Staten en Europa. Het tropisch hout wordt er gebruikt voor allerlei producten. Bijvoorbeeld kozijnen, deuren, vloeren, bruggen en kaden. Op deze manier verdienen veel bosbouwers in Indonesië hun geld. Tegelijkertijd vernielen ze de tropische bossen. Veel dieren en planten worden door het kappen van bossen met uitsterven bedreigd. Meestal wordt het bos niet meer aangeplant. Het land wordt kaal achtergelaten of gebruikt voor akkers en weiden. We noemen dit ontbossing. Wat is ontbossing? Kijk ook naar de afbeeldingen. Hoeveel bos verdwijnt er in één uur tijd? En in één dag? Met welke zinnen ben jij het eens? Zeg ook waarom. a Ze moeten het kappen van tropische bomen verbieden. b Er mogen alleen tropische bomen worden gekapt, als de bosbouwers daarna meteen jonge bomen aanplanten. c Laat iede een maar naaldhout gebruiken. Dan worden er vanzelf geen tropische bossen meer gekapt. d We moeten zuiniger met hout zijn. Dan hoeven er nergens veel bomen te worden gekapt. CFI Maak opdracht 4 in je werkboek. Waa om wordt veel tropisch hout gekapt? Kies uit: o Om akkers aan te leggen. b Om het als brandhout te gebruiken. c Om het als timmerhout te verkopen. ofb. l3 Elke mînuut verdwijnt er zo'n stuk oerwoud ofb. 14 Ontbossing Fjorden en bossen 19

20 ofb. Het weer in Nederland is heel veranderlijk. Daarom wordt er veel over gepraat. Hoe warm is het? Valt er neerslag? Hoe hard waait het? Is er bewolking of schijnt de zon? Als je deze vier vragen hebt beantwoord, weet je wat voor weer het vandaag is. Kijk naar buiten. Welk weer is het vandaag? Welk weer zie je op afb. t? lþ Voor wie is het weer belangrijk? Kies uit: boer - dokter - stratenmaker - leraar - ijsverkoper - badmeester - volleyballer - voetballer. l@ fies drie van de volgende woorden. Zoek op wat ze betekenen: regenboog - IJsheiligen - weersatelliet - almanak - hondsdagen, 'Morgenrood brengt water in de sloot.' 'Avondrood heeft zonneschijn aan boord,' Wat betekenen deze weerspreuken? Zoek in een spreekwoordenboek drie andere weerspreuken op, Het weerbericht Het KNMI (Koninklijk Nederlands. Meteorologisch Instituut) in De Bilt krijgt de hele dag gegevens over het weer op verschillende plaatsen in Nederland en Europa. Van al die gegevens maakt het KNMI een weerbericht. Elk uur hoor je zo'n weerbericht op de radio. Op de televisie k,un je zo'n weerbericht ook zien. Schrijf de goede zin over: a Het KNMI maakt een weerbericht van het weer in De Bilt. b Het KNMI maakt een weerbericht van het weer in heel Nederland. 20 Weer en klimaat

21 Neem het schema over. Schrijf daarna deze woorden op de goede plaats in het schema: sneeuwen - koel - zonnig - windstil. Hoeveelheid zon Neerslag Temperatuur Wind Schrijf daarna ook de volgende woorden op de goede plaats: half bewolkt - 26 graden - dauw - noordenwind - motregen - storm - vriezen - zwaar bewolkt, flil lyuut kun je de weersverwachting voor morgen Iezen? En waar kun je die horen? En waar zien? Knip het weerbericht voor vandaag uit de krant, Heeft het KNMI een goede weersverwachting gemaakt? Het klimaat Het ene jaar hebben we met Kerstmis sneeuw. Het andere jaar regent het die dag. Welk weer is normaal met Kerst? le kunt dat ontdekken door dertig jaar lang het weer te bekijken op 25 december, ]e ziet dan dat er maar vier keer sneeuw lag op die dag. En de temperatuut was gemiddeld 5 graden. Het KNMI houdt sinds 1854 bij hoe het weer is op elk uur van de dag. Daarom weten we nu wat het 'normale' of gemiddelde weer is. We noemen'dat het klimaat, Wij weten nu dat het klimaat van Nederland weinig warme en droge zomers heeft. En jij maakt in je leven misschien maar. tien keer een koude winter mee. Welke twee zinnen horen bij 'klimaat'? û Hhlf beþolkt, harde noordenwind,.'b De winters zijn in Lapland meestal erg koud. (\.,ì, c Een temperatuur van L4 graden is normaal voor oktober. d Zonnige perioden, hier en daar een bui. fel VYsl. zin is goed? a Vroeger waren de zomers warmer en de winters kouder. b De meeste zomers in Nederland ztjn koel en regenachtig. c Op 1. januari ligt er meestal sneeuw in Nederland. Was de vorige winter koud? En was de afgelopen zomer warm? (þ Maak opdracht 1 in je werkboek. Als je in de zomer je hand in het water van het zwembad steekt, voelt dat koud aan. Maar de tegeis waar je met je blote voeten op loopt, zijn in de zon heel warm, Bij koud weer is het net andersom: de tegels zijn koud en het water voelt warm aan. Zo is het eigenlijk ook met het land en de zee. In de zomer is het Iand warmer dan de zee, In de winter is het Iand kouder dan de zee. In West-Europa waait meestal een westenwind. Door deze zeewind zijn de zomers er meestal koel. En de winters niet erg koud. Daarom zeggerr we dat landen als Nederland en Engeland een zeeklimaat hebben. Welke landen hebben een zeeklimaat? Kies uit: België - Zwitserland - Engeland - Frankrijk - Rusland - Ierland. Welke windrichting komt in West-Europa het meest voor? (Ð Kijk naar afb. 3. Welke zin is goed? a In de zomer is het in Enschede warmer dan in Amsterdam. b In de winter is het in Amsterdam kouder dan in Enschede, Kijk naar afb. e. In het oosten van Duitsland is het in de winter kouder dan in het westen. Hoe komt dat? Weer en klimaat 21

22 .- a Landklimaat en taiga Er zijn ook landen die niet dicht bij zee liggen. Bijvoorbeeld Rusland, Tsjechië en Hongarije, Die landen hebben een landklimaat. In de zomer kan het erg warm worden, omdat de koele zeewind er niet komt. Maar in de winter is het juist heel koud, omdat de zachte zeewind ontbreekt. In Moskou kan het wel 40 graden vriezen. In gebieden met een Iandklimaat groeien vooral naaldbomen. Die naaldbossen heten in het Russisch ook wel de taiga. ofb. 2 De toigo Ín Finlond Kijk naar afb. z. Welke bomen groeien in de taiga? Kies uit: beuk - den - spar - eik, Welke landen hebben een landklimaat? Kies uit: Polen - België - Hongarije - Rusland - Tsjechië - Finland - Ierland. afb. 3 A Weer en klimaat

23 Ð h gebieden met een landklimaat zijn de muren van de huizen vaak heel dik en de ramen heel klein. Waarom is dat? Ð Kijk naar afb. 3. Hoe groot is het temperatuurverschil tussen Amsterdam en Berlijn in de zomer? En in de winter? Pelsdieren als wolven en hermelijnen hebben een zomervacht en een wintervacht. Waarom is dat in een landklimaat belangrijk? Poolklimaat en toendra In de buurt van de noordpool komt de zon in de winter helemaal niet op. Het is er dag en nacht donker. Het wordt daar verschrikkelijk koud, Er zijn temperaturen gemeten van -60 graden. 's Zomers blijft de zon dag en nacht schijnen. Dan kan het wel +30 graden worden. Maar de zomer duurt zo kort, dat alleen het bovenlaagje van de grond ontdooit, De ondergrond blijft eeuwig bevroren. Je kunt daar dan ook geen waterleiding in de grond leggen. En het begraven van doden is ook niet mogelijk. Bomen kunnen er niet groeien, want die kunnen niet wortelen. Er groeien alleen maar rnossen en struikjes. Deze koude en kale gebieden heten de toendra. ofb. 4 De toendro o JF o oo ô MJJAS afb.5 Poolklimoot ND I NeerslaO n centimeters 1- TemÞeratuur in graden celsius Kijk naar afb. +. Welke woorden horen bij toendra? Kies uit: mos - bomen - rendieren - aardappelen - struiken. Waarom groeien er op de toendra geen bomen? Ð Kijk naar de rode lijn op afb. 5. Hoeveel maanden per jaar kan er sneeuw liggen in een gebied met een Waarom zie je op de toendra geen begraafplaatsen? In welke maand is de foto van afb, 4 gemaakt? In januari, juli of november? Gebruik je atlas, In welke landen komt het ----\ poolklimaat voor? Kies uit: Ierland- Groenland - Polen - Canada - Schotland. (þ Maak opdracht 2 in je werkboek. /Illiddellandse-Zeeklimaat en bomen In de landen rond de Middellandse Zee zijn de zomers zonnig, warm en droog. Het regent er soms maandenlang niet, Midden op de dag is het te warm om naar school te gaan of te werken. De mensen houden dan een siêsta. Dat is een middagslaapje. De winkels zijn tussen twaalf en vier uur 's middags gesloten. In de winter regent het vaak in Zuid-Europa. En soms valt er zelfs sneeuw. In dit Middellandse-Zeeklimaat groeien veel bomen en struiken met lange wortels. Weer en klimaat 23

24 In het noorden van Afrika ligt de grootste woestijn van de wereld, {e Sahara. Daar is het soms 60 graden in de schaduw, Toch komen er stortregens voor, Dan verandert een droge rivierbedding in een kolkende watermassa, Een kale zandvlakte kan door een regenbui in een paar dagen tijd veranderen in een kleurige bloemenzee. Maar na een tijdje is alles weer verdord. ofb.6 Hiermee kunnen ze in de droge zomers het grondwater bereiken dat diep in de grond zit. Aan deze bomen groeien vruchten zoals sinaasappels, druiven, olijven en perziken. Gebruik de kaart op blz. 121, Schrijf de namen op van zes landen met een Middellands e-zeeklimaat. Welke vrucht zie je op afb. 0? Waarom houden de Spanjaarden's middags een siësta? Waarom gaan kinderen in Spanje of Turkije in de zomer laat naar bed? Op veel campings in Zuid-Europa moet je je tent op de kale grond neerzetten, Er is geen gras. Hoe komt dat? Hoe zullen sportvelden en weilanden in Nederland eruit zien als het maandenlang warm en droog is? Wat doet men om dat te voorkomen? Woestijnklimaat en woestijn Stel je voor dat je thuis wekenlang geen water geeft aan de kamerplanten, Bijna aiie planten zouden verdrogen, behalve de cactussen. Er zijn gebieden op aarde, waar het maar één maand per jaar regent. Alleen cactussen kunnen daar nog groeien. Maar er bestaan ook woestijnen die zo droog zijn, dat er helemaal niets meer kan groeien, ofb. 7 Schrijf de twee goede zinnen over: c In een woestijn regent het nooit. b In veel woestijnen groeien cactuësen. c Door een woestijn lopen rivieren die meestal droog staan. d De Sahara ligt in het zuiden van Afrika. Heb jij thuis ook wqestijnplanten zoals op aft. z? Waarom kunnen cactussen wel overleven in woestijngebieden? Schrijf de namen van deze woestijnen onder elkaar. Zet erachter in welk werelddeel ze liggen: Sahara - Gobi -,\tacama - Grote Victoriawoestijn. a Weer en klimaat

25 Zoekin het woordenboek de betekenis op van deze woorden: oase - wadi - karavaan - nomaden - fata morgana. Kijk goed in je atlas. In Egypte wonen 50 miljoen mensen in de woestijn, Waarom kunnen ze daar toch leven? Tropisch klimaat De evenaat is een lijn die de aarde in twee helften verdeelt: het noorden en het zuiden. Kijk maar naar het kaartje op afb. 9. In de buurt van de evenaar is het klimaat tropisch. Daar is geen herfst, winter, lente en zomer. Er valt heel veel regen, En het wordt overdag altijd wel 3o graden. Kijk naar afb. g. In welke werelddelen vind je een tropisch klimaat? Gebruik afb, B en 9. Welke drie zinnen zijn goed?.t0 D o e o JFMAMJJASOND ofb. 8 Tropisch klimoat 10 I NeerslaO in centimeters a,-, Temperatuur in graden celsius a In de tropen is het in december even warm als in juli. b In de tropen is er ook een droge tijd, c Zuid-Europa heeft een tropisch klimaat. d De evenaar loopt door,\frika. (þ Welke cijfer van het kaartje (afb. 9) hoort bij afb, 1o? En bij afb. z? En bij afb. o? Kijk naar afb. a. In welke twee maanden valt de meeste neerslag? En in welke twee maanden de Maak opdracht 3 in je werkboek. T: t:"?-a Tropisch klimaât Woeslijnklimaal I I [ iddellândse Zeeklimaat Zeeklimaat Landklimaat t a a t ofb.9 Klimoten von noordpool tot zuídpool Weer en klimaat 25

26 Leven in de tropen Het weer in de tropen Een tropisch weerbericht: 'In de ochtend onbewolkt. Later toenemende bewolking, gevolgd door een bui. Temperaturen van 24 graden in de nacht tot 32 graden in de middug.' In de tropen wordt het elke dag wel 30 graden. In de middag valt er vaak een hevige regenbui. Het hele jaar door wordt het 's morgens om zes uur licht en 's avonds om zes uur weer donker. De mensen praten er niet over het weer. Ze weten dat het weer bijna altijd hetzelfde is. Schrijf de twee goede zinnen over: a In de tropen regent het bijna elke dag. b In de tropen kent men geen lente, zomer, herfst en winter. c In de tropen is het 's nachts net zo warm als overdag. Kijk naar afb to. Groeien er in de tropen naaldbomen of loofbomen? Gll Hoe laat wordt het in Nederland in de winter donker? Bn in de zomer? En hoe is dat in de tropen? (þ Gebruik het kaartje van afb. I en je atlas. Welke landen hebben een tropisch klimaat? Kies uit: Indonesië - China - Kongo - Egypte - Brazilië - Canada. Waarom blijven de tropische bossen altijd groen? Boeren in de tropen In Nederland zaaien en poten de boeren hun gewassen in het voorjaar. In de tropen kunnen de boeren het hele jaar door gewassen verbouwen. Soms kunnen ze wel drie keer per jaar een rijstoogst binnenhalen. Rijst is één van de belangrijkste voedselgewassen in tropische landen. In tropisch Azië eten de mensen drie keer per dag rijst. ofb. l0 Tropisch oerwoud ofb. ll Producten uít de tropen 26 Weer en klimaat

27 De boeren in de tropen telen producten die veel war'mte nodig hebben. Bijvoorbeeld koffie, katoen, aardnoten, bananen, cacao, kokosnoten en rubber. Veel van die producten worden uitgevoerd naar landen in Europa. Daar staan de fabrieken die chocola maken van cacaobonen. En pindakaas van aardnoten. In welke maanden zaaien en poten de boeren in Nederland? En in de tropen? Welke producten komen uit de tropen? Kies uit: cacao - appels - kokosnoten - koffie - rubber - rijst - katoen - druiven. GEI Hoe lang duurt het groeiseizoen in Nederland? En hoe lang in de tropen? Ð Kijk naar afb. 11,. Welke producten worden van tropische gewassen gemaakt? Tropisch bomen hebben geen jaarringen. Europese bomen wel. Hoe kan dat? Pygmeeên, een volk in de tropen In de oerwouden van Kongo wonen Pygmeetln. Deze mensen worden niet langer dan 1 meter en 50 centimeter. De mannen jagen op antilopen en andere kleine dieren. Af en toe wordt er ook een olifant gevangen en geslacht, De vrouwen en de meisjes zoeken overdag naar eetbare bessen, knollen, noten en paddestoelen. Na een tijdje is er in de buurt geen eten meer te vinden. Het hele dorp '"'srhuist dan naar een andere plck iu het oerr rc ud. De kinderen van de Pygmecijn'"Ectcn veel meer vañ de natuur dan jij. Ze kennen honderden plantensoorten en ze kunnen de geluiden van tientallen dieren onderscheiden. Ze leren manden vlechten, met pijl en boog schieten, koken, boomklimmen en nog meer. Waar leven de Pygmeeën van? Kies uit: akkerbouw - verzamelen - tuinbouw - veeteelt - jagen - bosbouw. Kijk ook naar afb. '12 en 13. Welk werk doen de mannen en wat doen de vrouwen? Is het werk eerlijk verdeeld? (þ Zouden de kinderen van de Pygmeeën de televisie missen? Of de aardrijkskundeles? Kifk goed naar afb. 13. Welke wapens heeft deze jager? Var welke bouv materialen zijn de huizen van afb. 12 gemaakt? Pygmeeën zijn arm. Zij hebben geen scholen, ziekenhuizen en auto's. Daarom moeten wij hen helpen, zodat ze het beter krijgen. Ben je het daarmee eens? Gßl Maak opdracht a in je werkboek. ofb. l2 Pygmeeëndorp in hetoerwoud von Kongo ofb. l3. Weer en klimaat 27

28 ofb. 1 ln België spreken ze geen Belgisch, maar Nederlands, Frans of Duíts In Nederland praat je Nederlands, in Duitsland Duits en in Frankrijk Frans. Maar in België praten ze geerr Belgisch, want die taal bestaat niet. In het noorden en westen van België praten ze Nederlands, in het zuiden Frans en langs de grens met Duitsland Duits. Midden door het land loopt een bijzondere grens: de taalgrens. Deze grens verdeelt België in twee grote gebieden: Vlaanderen in het noorden en westen, en Wallonië in het zuiden en oosten. De stad Brussel ligt als een eiland in Vlaanderen. De hoofdstad van Belgiei is tweetalig, Alle namen van plaatsen en straten worden er in het Nederlands én in het Frans aangegeven. Kijk naar afb. t. Hoe heet de stad Brussel in het F'rans? Gebruik je atlas. Noem drie steden in Vlaanderen. En drie in Walloniri. De taalgrens loopt van Kortrijk naar Luik Welke taal spreken de inwoners van de volgende plaatsen: Luik - Gent - Eupen - Brussel - Namen - Is de grens tussen Nederland en België ook een taalgrens? En de grens tussen België en Frankrijk? Zegvan de volgende mensen of het Vlamingen of Walen zijn: Wilfried van Damme uit Brugge, Marie Aubert uit ' Namur, Erik van Beveren uit Antwerpen, Patrick Walcourt uit Charleroi, Jacqueline Esneux uit Liège en Carla Diest uit Gent. Veel plaatsen in Belgirj hebben twee namen. Zoek de Nederlandse naam bij de volgende plaatsen: Gandt - Liège - Namur - Mons, rl-,.it.i;l ti l België en Nederland zijn een tijdlang samen één land geweest. Maar in 1830 werd België zelfstandig. Vanaf die tijd was het Frans de belangrijkste taal in België. Kinderen uit Antwerpen moesten op school Frans spreken. De mensen in Vlaanderen waren het daar niet mee eens. Zij vonden dat hun eigen taal, het Nederlands, net zo belangrijk was als het Frans, Meer dan 150 jaar hebben de Vlamingen en Walen ruzie gemaakt over de taal. 28 Taal en grenzen

29 In 1989 kwam er een oplossing voor de problemen. Het Nederlandse, het Franse en het Duitse taalgebied kregen ieder een eigen regering. En er kwam ook nog een regering voor het hele land, Dat is de nationale regering. ofb. 2 ln de Voerstreek Ís nog steeds ruzie over de toal Waarom maakten de Vlamingen en de Walen ruzie met elkaar? Hoe heeft men deze ruzie opgelost? Kies uit: o Wallonië werd veroverd door Vlaanderen. b Ieder taalgebied kreeg een eigen regering. c Walloniij sloot zich aan bij Frankrijk en Vlaanderen bij Nederland, Welke talen worden er in Nederland gesproken? Met welke zin ben jij het eens? Kies uit: a Frans is beiangrijker dan Nederlands. b Nederlands is belangrijker dan Frans. c Elke taal is even belangrijk. Kijk naar afb. z. Welke taal wordt hier gebruikt? Welke regering beslist over het Belgische Ieger? Kies uit: Vlaamse regering - Waalse regering - nationale regering. In Brussel wonen bijna één miljoen mensen, De mensen praten er Nederlands en Frans. Maar op straat hoor je ook regelmatig Duits, Engels, Deens, Italiaans of Spaans. Brussel is niet alleen de hoofdstad van Belgiti, maar de stad wil ook de hoofdstad van Europa zijn. In de stad staan honderden kantoren waar mensen werken uit veel Europese landen (afb. 3), Als mensen van regeringen uit verschillende Ianden samen moeten vergaderen, doen ze dat vaak in Brussel. Ze vinden dat de stad mooi centraal ligt in West-Europa, Brussel is goed te bereiken per auto, trein en vliegtuig, De stad is een knooppunt van verkeerswegen. Langs die wegen staan veel gebouwen om te vergaderen en om er tentoonstellingen te houden. Welke twee talen hoor je het meest in Brussel? Gebruik je atlas, Hoeveel spoorlijnen komen er in Brussel bij elkaar? En hoeveel autosnelwegen? Gebruik je atlas. Vind jij dat Brussel centraal ligt in West-Europa? Kijk naar afb. g. Waarvoor wordt dit gebouw gebruikt? Kies uit: o Voor beurzen en tentoonstellingen. b Voor vergaderingen. c AIs hotel. Waarom is Brussel een 'internationale' stad? (þ Maak opdracht 1 in je werkboek, afb. 3 Een gebouw von de Europese Unie Taal en grenzen D

30 Vlaanderen: van vlas tot linnen Het landschap in Vlaanderen is vlak en lijkt veel op het landschap in Zeeland. Er wonen veel akkerbouwers, In Vlaanderen komt een bijzondere vorm van akkerbouw voor: de verbouw van vlas (afb, +). Van de taaie vlasstengels kan garen worden gemaakt. Na de oogst krijgt het vlas verschillende bewerkingen. Bijvoorbeeld: weken, kneuzen (kapot slaan) en spinnen. Daarna worden er linnen stoffen van geweven. Het bewerken van vlas en het weven van linnen wordt gedaan door vakmensen. De stoffen worden verkocht in markthallen in Kortrijk, Ieper en Gent (afb. 5). Van linnen worden nu vooral luxe producten gemaakt, zoals dure kleding. Of kostbaar tafel- Iinnen met mooie figuren erin geweven. Welk akkerbouwgewas zie je op afb. +? Noem nog drie andere gewassen die bij akkerbouw horen. Welke producten worden van vlas gemaakt? Waarvoor dient het gebouw op afb. s? ofb. 4 Vlosverbouw longs de Leìe ga, Taal en grenzen ofb. 5 De morkthol in Kortrijk Er wordt veel vlas verbouwd in het gebied langs de rivier de Leie. Zoek de Leie bp. Bij welke stad mondt dit riviertje uit in de Schelde? Repelen - roten - braken - zwingelen - hekelen - spinnen. Dat zijn een aantal bewerkingen van vlas. Zoek op wat deze woorden betekenen. Van welk akkerbouwgewas kun je ook stoffen maken? Kies uit: graan - katoen - suikerriet - wol. De zeehaven Antwerpen Antwerpen is in grootte de tweede zeehaven van Europa, na Rotterdam. Langs de rivier de Schelde liggen enorme dokhavens. Dit zijn havens die met een schutsluis zijn afgesloten. Kijk maar naar afb. 6. Het water in de Schelde staat bij eb wel 4 meter lager dan bij vloed. In de dokhavens hebben de schepen gee r last van het verschil tussen eb en vloed. Grote zeeschepen varen alleen bij vloed naar Antwerpen, Voor de allergrootste schepen is de Schelde te ondiep, Die varen naar de haven van Rotterdam. Antwerpen is vooral een haven voor stukgoederen. Steeds meer stukgoederen worden in containers vervoerd. Met binnenschepen worden ze verder. vervoerd. tl

hoog staat de zon? De zon in Noord-Europa Wat ga je leren? Begrippen

hoog staat de zon? De zon in Noord-Europa Wat ga je leren? Begrippen 1 Hoe hoog staat de zon? Hoofdstuk 1 Kijkles les 1 Wat ga je leren? De zon in Noord-Europa In deze les leer je dat het in Zuid-Europa warmer is dan in Noord-Europa. Je leert ook hoe dat komt. De noordpool

Nadere informatie

Klimaten Verschillende klimaten - Tropisch klimaat - Droog klimaat - Gematigd klimaat - Landklimaat - Poolklimaat - Mediterraan klimaat - Subtropisch klimaat https://schooltv.nl/video/klimaatzones-van-de-wereld-waarom-zijn-er-verschillende-klimaatzones/

Nadere informatie

1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar.

1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar. Lees de uitleg over het regenwoud. Ik ga op bezoek in het Amazone gebied, dat is een groot tropisch regenwoud. Zie je de rode lijn? Dat is de evenaar. Zie je de donker-groene kleur? Dat zijn tropische

Nadere informatie

Een gedeelte van een stad of een groter dorp. Een wijk bestaat uit meerdere buurten.

Een gedeelte van een stad of een groter dorp. Een wijk bestaat uit meerdere buurten. Meander groep 5 Thema 1 Onderweg Aardrijkskunde Waarom is een nieuwe wijk hier gebouwd en niet daar? Wat voor gebouwen staan er? Waarom staan ze juist op die plek? Huizen, boerderijen, fabrieken en kantoren

Nadere informatie

Soms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.

Soms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen. Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet

Nadere informatie

Naam: Waar woon jij? Vraag 1b. Waarom wonen veel mensen in Kenia in een hut? Vraag 1a. In wat voor soort huis woon jij?

Naam: Waar woon jij? Vraag 1b. Waarom wonen veel mensen in Kenia in een hut? Vraag 1a. In wat voor soort huis woon jij? Naam: Waar woon jij? Wonen over de hele wereld Heb jij wel eens in een tent gewoond? Waarschijnlijk niet. In de vakantie is het leuk. Maar voor altijd? Toch zijn er mensen op de wereld die altijd in een

Nadere informatie

Week 1. Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links.

Week 1. Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links. Week 1 Info: Europa Er zijn zeven werelddelen: Noord-Amerika, Zuid Amerika, Afrika, Europa, Azië, Australië en Antarctica. Europa bestaat uit 45 landen. Nederland hoort bij Europa. Het noorden van een

Nadere informatie

INHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA

INHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA INHOUD 1 WAAR LIGT HET? Hoe ziet de aarde eruit? 6-7 Hoe vind je de weg op aarde? 8-9 Afstanden 10-11 De zes continenten 12-13 Oceanen en zeeën 14-15 Waar leven walvissen en haaien? 16-17 De grootste rivieren

Nadere informatie

8 4 Streken en klimaten

8 4 Streken en klimaten Lees het verhaal van de woestijnen en maak de opdracht. Een woestijn is droog, heel droog. Er valt heel weinig regen. De grond is droog. Het is te droog voor veel planten. Er wonen weinig mensen. Soms

Nadere informatie

5.1 De kaart van Nederland

5.1 De kaart van Nederland LB 0-5. De kaart van Nederland Wat betekent dit bord, denk je? Welke zin hoort bij welk woord? Trek lijnen. Een schaalstok...... geeft de vier windrichtingen op de kaart aan. Een legenda...... geeft aan

Nadere informatie

Naam HAVEN ROTTERDAM import en export

Naam HAVEN ROTTERDAM import en export Naam HAVEN ROTTERDAM import en export Als er één plek is die duidelijk maakt waarom Nederland in de moderne tijd zo n belangrijk handelsland is, dan is het Rotterdam wel. De haven ligt in de delta van

Nadere informatie

Groep 7/8. 0 Hoofstuk. Groep 7/8

Groep 7/8. 0 Hoofstuk. Groep 7/8 0 Hoofstuk 1. Globe of kaart 2. Over tekens en kleuren 3. Schaal: Van groot naar klein 4. Over richtingen 5. Kaarten in soorten 6. De wegenkaart 7. Maak je eigen weerkaart 1 Globe of kaart 1. Hieronder

Nadere informatie

Meander. Aardrijkskunde WERKBOEK

Meander. Aardrijkskunde WERKBOEK 5 Meander Aardrijkskunde WERKBOEK 5 Meander Aardrijkskunde WERKBOEK Eindredactie: Carla Wiechers Leerlijnen: Mark van Heck Auteurs: Marc ter Horst, Jacques van der Pijl THEMA 4 thema 4 les 1 Wat eten

Nadere informatie

.22. Hoe ziet een centrum eruit?

.22. Hoe ziet een centrum eruit? Hoe ziet een centrum eruit? Hoofdstuk 2 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je hoe een centrum eruitziet. Je leert ook hoe het komt dat sommige steden of plekken een centrum zijn geworden. Begrippen

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID? Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

2 Landschapszones op aarde SO 1

2 Landschapszones op aarde SO 1 Aardrijkskunde 1 havo/vwo 2 Landschapszones op aarde SO 1 Deze toets bestaat uit tien vragen: open vragen en meerkeuzevragen. Ook zijn er vragen waarbij de atlas (Grote Bosatlas, editie 54) nodig is. Bij

Nadere informatie

Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen.

Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen. Samenvatting door Annique 1350 woorden 16 mei 2015 7,3 333 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Klimaten Paragraaf 2.2 Weer en klimaat Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het

Nadere informatie

Een kaart wordt op schaal getekend. Dat is een verkleining van de werkelijkheid.

Een kaart wordt op schaal getekend. Dat is een verkleining van de werkelijkheid. VAN KLEIN NAAR GROOT België is verdeeld in meerdere kleine plaatsen. Er zijn gehuchten, dorpen, deelgemeenten, gemeenten, steden, provincies en gewesten. België behoort tot werelddeel Europa. Op een provinciekaart

Nadere informatie

Inhoudsopgave atlas. antwoorden met uitleg voorbeeldopgaven Aardrijkskunde. Wereldorientatie-pabo antwoord 1 van 12

Inhoudsopgave atlas. antwoorden met uitleg voorbeeldopgaven Aardrijkskunde. Wereldorientatie-pabo antwoord 1 van 12 antwoord 1 van 12 Inhoudsopgave atlas kaart 1 De Aarde Godsdiensten kaart 2 De Aarde Ziekenhuizen per land kaart 3 De Aarde Talen kaart 4 Azië Grote steden kaart 5 Azië Telefoons kaart 6 Amerika Auto's

Nadere informatie

Meander. Aardrijkskunde WERKBOEK

Meander. Aardrijkskunde WERKBOEK 6 Meander Aardrijkskunde WERKBOEK 6 Meander Aardrijkskunde WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Carla Wiechers Leerlijnen: Mark van Heck Auteurs: Marc ter Horst, Meie Kiel, Dianne Manders, Jacques van der Pijl

Nadere informatie

e-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade

e-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade Chris Oxlade Chris Oxlade Anita Ganeri Anita Ganeri Boeken in deze serie e-book: 978-94-6175-825-5 gebonden versie: 978-90-5566-931-8 e-book: 978-94-6175-822-4 gebonden versie: 978-94-6175-285-7 e-book:

Nadere informatie

1 Kun je aan planten zien wat je aan moet?

1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? 1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? Hoofdstuk 1 Les 1 Zoek het op Bij de evenaar staat de zon hoog. Het is er warm en daardoor verdampt het water. Die warme damp stijgt op en koelt af: dan gaat

Nadere informatie

inhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is,

inhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is, De Noordpool BRRRRR inhoud 1. Inleiding 3 2. Twee Noordpolen 4 3. Landen rond de Noordpool 5 4. Krimpen 6 5. Het Behouden Huis 7 6. De Noordpool bereikt 8 7. Dag en nacht 9 8 Het weer 10 9. Dieren 11 10.

Nadere informatie

Aardrijkskundeproefwerk Hoofdstuk 6. Vakantielanden

Aardrijkskundeproefwerk Hoofdstuk 6. Vakantielanden Aardrijkskundeproefwerk Hoofdstuk 6 Vakantielanden Het klimaat is in Zuid-Europa anders dan in Nederland. In de zomer is het er warm en droog, in de winter is het er ongeveer zoals zomers in Nederland.

Nadere informatie

PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD

PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD PERIODESCHRIFT AARDRIJKSKUNDE EUROPA EN DE WERELD HET KLIMAAT Het klimaat is, zo luidt de officiële definitie, het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Dat wil zeggen dat het klimaat in een bepaald

Nadere informatie

1. Wat weet ik er al van. Ik doe mijn werkstuk over "Tunnels en Bruggen". Ik weet er nog niet veel van, daarom wil ik er meer over weten.

1. Wat weet ik er al van. Ik doe mijn werkstuk over Tunnels en Bruggen. Ik weet er nog niet veel van, daarom wil ik er meer over weten. Edwin van Tienen TUNNELS EN BRUGGEN Inhoud. 1. Wat weet ik er al van. 2. Tunnels. 2.1 Boren. 2.2 Tunnels in de bergen. 3. De kanaaltunnel. 3.1 Tunnel onder de zee. 3.2 De TGV. 4. Bruggen. 4.1 Onderzoeken

Nadere informatie

Inhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee

Inhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee De zee Inhoud. 1. De zee is groot 3 2. Zonder zee geen leven 4 3. Golven 5 4. De zee is zout 6 5. De zee en rivieren 7 6. De kleur van de zee 8 7. De kust en de branding 9 8. Sporten op zee 10 9. Werken

Nadere informatie

Het vervoeren van goederen van de ene plek naar de andere. Bijvoorbeeld in vrachtwagen, vliegtuig of boot.

Het vervoeren van goederen van de ene plek naar de andere. Bijvoorbeeld in vrachtwagen, vliegtuig of boot. Meander Samenvatting groep 5 Thema 5 Over de grens Samenvatting Transport Producten die je in de supermarkt koopt, komen soms uit verre landen. Bananen uit Brazilië bijvoorbeeld zijn weken met de boot

Nadere informatie

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart?

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart? N O P Thuistopo. Noem de letter en zeg welk land, welke zee of welke plaats het is. A = IJsland, B = Noorwegen, = Zweden, = inland, E = Rusland, = enemarken, G = Oslo, H = Stockholm, I = Helsinki, J =

Nadere informatie

7,5. Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. paragraaf 2. klimaten wereldwijd.

7,5. Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. paragraaf 2. klimaten wereldwijd. Samenvatting door Anne 867 woorden 12 april 2017 7,5 15 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand paragraaf 2 klimaten wereldwijd breedteligging: de afstand van een plaats tot de evenaar in

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte

Nadere informatie

Naam: FRANKRIJK en recreatie

Naam: FRANKRIJK en recreatie Naam: _ FRANKRIJK en recreatie Iedereen kent wel de Eiffeltoren. Van een kaart van je vriendje die in Frankrijk op vakantie was. Of, misschien ben je er zelf geweest. Je hebt vast en zeker ook gehoord

Nadere informatie

Thema 1 Onderweg. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Vakantie en vervoer. Recreatie en toerisme. Onder de loep. Frankrijk en België

Thema 1 Onderweg. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Vakantie en vervoer. Recreatie en toerisme. Onder de loep. Frankrijk en België Meander Samenvatting groep 7 Thema 1 Onderweg Samenvatting Vakantie en vervoer Reizen kun je met verschillende vervoermiddelen: de fiets, de auto, de bus, de trein, de boot of het vliegtuig. Als je op

Nadere informatie

X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHTEN MAASVLAKTE 2

X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHTEN MAASVLAKTE 2 X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN MAASVLAKTE 2 X De haven van Rotterdam x werd te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom

Nadere informatie

AARDRIJKSKUNDE CSE BB

AARDRIJKSKUNDE CSE BB Examen VMBO-BB 2005 tijdvak 2 maandag 20 juni 14.00 15.30 uur AARDRIJKSKUNDE CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit opgavenboekje. Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor dit

Nadere informatie

Braziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7

Braziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7 Braziliaanse regenwoud Jesse Klever Groep 7 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik dit een heel interessant onderwerp vind. We hebben er al op school over gesproken en het leek mij wel een leuk

Nadere informatie

Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de

Nadere informatie

Lesbrief. watersnoodramp. 1 februari Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. watersnoodramp. 1 februari Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts

Nadere informatie

kan een gebied krimpen?

kan een gebied krimpen? 1Hoe kan een gebied krimpen? Hoofdstuk4 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je dat je in Europa steeds sneller van de ene naar de andere plek kunt komen. Je leert ook dat er in een gebied met goede

Nadere informatie

Het begin van de winter

Het begin van de winter WINTER 21 december WINTER 2 Het begin van de winter Vanaf 21 juni worden de dagen weer langzaam korter. De zomer duurt tot 22 of 23 september. Dan zijn de dag en de nacht overal even lang. Met andere woorden:

Nadere informatie

LES 2 Aardrijkskunde

LES 2 Aardrijkskunde Dit werkblad is van: Groep: OPDRACHT 1 Weet jij waar deze steden liggen? Teken de volgende steden in op de kaart: - Londen - Barcelona - Rome - Parijs - Amsterdam LES 2 Aardrijkskunde OPDRACHT 2 De Olympische

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per

Nadere informatie

Lesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW

Lesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.

Nadere informatie

Inhoudsopgave atlas. Aardrijkskunde. Vraag 1 van 12

Inhoudsopgave atlas. Aardrijkskunde. Vraag 1 van 12 Vraag 1 van 12 Inhoudsopgave atlas kaart 1 De Aarde Godsdiensten kaart 2 De Aarde Ziekenhuizen per land kaart 3 De Aarde Talen kaart 4 Azië Grote steden kaart 5 Azië Telefoons kaart 6 Amerika Auto's en

Nadere informatie

inhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen

inhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen Dieren op reis inhoud 1. Dieren op reis 3. Waarom dieren reizen 4 3. Op zoek naar eten 5 4. Op zoek naar een broedplek 9 5. Weg uit de kou 13 6. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen 17 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

LES 3 - Aardrijkskunde

LES 3 - Aardrijkskunde LES 3 - Aardrijkskunde Dit werkblad is van: Groep: OPDRACHT 1 Weet jij waar deze steden liggen? Teken de volgende steden in op de kaart: - Londen - Barcelona - Rome - Parijs - Amsterdam OPDRACHT 2 De Olympische

Nadere informatie

De Noordzee HET ONTSTAAN

De Noordzee HET ONTSTAAN De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met

Nadere informatie

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5 Meander Samenvatting groep 5 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Bijna alles wat je eet, komt van de landbouw. De akkerbouwer verbouwt bijvoorbeeld aardappelen, tarwe of mais. Hij strooit eerst mest

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

inhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten

inhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten Herfst inhoud Herfst 3 1. Het weer 4 2. Overal blad 5 3. Zaden 6 4. Paddenstoelen 7 5. De eekhoorn 8 6. De egel 9 7. Insecten 10 8. Vogels op reis 11 9. Filmpje 12 Pluskaarten 13 Bronnen en foto s 15 Colofon

Nadere informatie

Nederland voor Nieuwkomers

Nederland voor Nieuwkomers Nederland voor nieuwkomers Nederland voor Nieuwkomers Kennis van het land en zijn bewoners Jenny van der Toorn-Schutte Boom, Amsterdam 3 Nederland voor nieuwkomers Tweede oplage: 2009 2007 Jenny van der

Nadere informatie

Opdracht 1 en 2. Voorbeeld: Deze toets is dat wel moeilijk; maar het toen is erg belangrijk dat je laat hondje zien wat je kunt.

Opdracht 1 en 2. Voorbeeld: Deze toets is dat wel moeilijk; maar het toen is erg belangrijk dat je laat hondje zien wat je kunt. leestoets Opdracht 1 en 2 In de volgende teksten staan heel wat woorden te veel. Dat komt doordat er iets fout is gelopen bij het printen van de teksten: er zat een virus op de computer en daardoor zijn

Nadere informatie

Project Afrika-Azië. Week 1ABC: Noord-Afrika

Project Afrika-Azië. Week 1ABC: Noord-Afrika Project Afrika-Azië. Week 1ABC: Noord-Afrika Info: Enkele reis Afrika Afrika is het (w)armste werelddeel. De evenaar loopt ongeveer midden over Afrika. Bij de evenaar staat de zon recht boven de aarde.

Nadere informatie

H2: Europa, verenigd of versnipperd?

H2: Europa, verenigd of versnipperd? H2: Europa, verenigd of versnipperd? Klas 2 Geo Vragen 5 1. Europa is te herkennen aan een aantal natuurkenmerken. Noem er drie. 6 2. Het aantal inwoners verandert door natuurlijk bevolkingsgroei (geboorte

Nadere informatie

De ramp in 1953 waarbij grote stukken van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid- Holland overstroomden.

De ramp in 1953 waarbij grote stukken van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid- Holland overstroomden. Thema 1 Water De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde. Bij deze watersnoodramp kwamen veel mensen

Nadere informatie

Antwoorden. 1 helder. 3 goed fout. 4 eigen antwoord. 5 Het was een heldere dag. We liepen over. 2 noordelijk. kopieerblad Woordenschat 7.

Antwoorden. 1 helder. 3 goed fout. 4 eigen antwoord. 5 Het was een heldere dag. We liepen over. 2 noordelijk. kopieerblad Woordenschat 7. kopieerblad Woordenschat 7.2 1 Voelt de zon overal even warm aan? 1 helder als er buiten veel licht is en er geen wolken zijn de vlakte een grondgebied dat groot en plat is weerkaatsen licht of geluid

Nadere informatie

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd

een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste

Nadere informatie

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel Veertien leesteksten Leesvaardigheid A1 Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek Ad Appel Uitgave: Appel, Aerdenhout 2011-2016 Verkoopprijs: 1,95 Ad Appel Te bestellen via www.adappelshop.nl

Nadere informatie

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden

Nadere informatie

Samenvatting Nederland ABC

Samenvatting Nederland ABC Samenvatting Nederland ABC Week 1ABC: Nederland Info: Nederland Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links. Nederland ligt

Nadere informatie

Aardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar.

Aardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Samenvatting door S. 1016 woorden 28 februari 2016 6,2 47 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde samenvatting H2: Nadeel tropische klimaten: het vocht, en de insecten/ziektes.

Nadere informatie

Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat

Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Lesbrief www.leopold.nl Auteur: Enzo Pérès-Labourette / ISBN 978 90 258 7316 5 Leeftijd: 5-8 jaar Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Wat ik bomen wil vertellen Voor het lezen Vertel aan

Nadere informatie

Naam: Vakantie. Vraag 1. Ben je weleens op vakantie geweest? Waarheen? Werkblad vakantie - Aardrijkskunde groep 5 - Niveau blauw.

Naam: Vakantie. Vraag 1. Ben je weleens op vakantie geweest? Waarheen? Werkblad vakantie - Aardrijkskunde groep 5 - Niveau blauw. Naam: Vakantie _ Een groot aantal Nederlanders gaat ieder jaar één keer op vakantie. Vaak gaat de reis naar het buitenland, bijvoorbeeld naar Duitsland, Frankrijk, Spanje, of nog verder. Maar Nederlanders

Nadere informatie

CODEKRAKEN MET DASH EN DOT

CODEKRAKEN MET DASH EN DOT Vragenlijst groep 4: in het verkeer (a) Vragenlijst groep 4: in het verkeer (a) 1. Waarom hoor je bij een voetgangerslicht soms een geluidssignaal? A) - Dat geeft de maat aan waarop je moet lopen. B) -

Nadere informatie

GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat

GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Naam GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Groot Brittannië Groot-Brittannië is Schotland, Engeland en Wales samen. Engeland is het grootst van Groot-Brittannië en Wales het kleinst. Engeland heeft meer dan 46

Nadere informatie

Ik en de maatschappij. Reizen

Ik en de maatschappij. Reizen Ik en de maatschappij Reizen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ferry van de Put Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie: Daphne Ariaens

Nadere informatie

Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. Opdracht 2: Gebruik kaart 2: Europa; Wateren en gebergten.

Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. Opdracht 2: Gebruik kaart 2: Europa; Wateren en gebergten. 0 1 Werkblad: Geografie van Europa. Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. -a-geef de landen van Europa allemaal een eigen kleurtje. (je mag dezelfde kleur vaker gebruiken) -b-zet

Nadere informatie

Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs

Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs Tekeningen: Jowan De Saedeleer Inleiding Wil jij Prins Baldewijn helpen om terug in zijn kasteel te gaan wonen? Dan moet je op zoek gaan naar nuttige

Nadere informatie

Lees de tekst hieronder. Er staan geen leestekens: geen hoofdletters, geen punten en geen komma s in het verhaal.

Lees de tekst hieronder. Er staan geen leestekens: geen hoofdletters, geen punten en geen komma s in het verhaal. OEFENBLAD 1/6 2.2 Leestekens Lees de tekst hieronder. Er staan geen leestekens: geen hoofdletters, geen punten en geen komma s in het verhaal. Plaats leestekens. Schrijf elke zin op een nieuwe regel. Let

Nadere informatie

Werkblad Meander Thema 4: Platteland

Werkblad Meander Thema 4: Platteland Werkblad Meander Thema 4: Platteland 4.1 Volop voedsel Schrijf op wat er in Nederland groeit, kies uit: sinaasappel / olijf / tomaat / komkommer / mais Schrijf de naam Wat groeit er in Nederland, Zet een

Nadere informatie

Lesbrief. watersnoodramp. 1 februari 1953. www.wshd.nl/1953. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. watersnoodramp. 1 februari 1953. www.wshd.nl/1953. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts

Nadere informatie

LES 3 - Aardrijkskunde

LES 3 - Aardrijkskunde LES 3 - Aardrijkskunde Dit werkblad is van: Groep: OPDRACHT 1 Weet jij waar deze steden liggen? Teken de volgende steden in op de kaart: - Londen - Barcelona - Rome - Parijs - Amsterdam OPDRACHT 2 De Olympische

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

6,5. Werkstuk door Een scholier 2067 woorden 31 maart keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoofdvraag en deelvragen

6,5. Werkstuk door Een scholier 2067 woorden 31 maart keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoofdvraag en deelvragen Werkstuk door Een scholier 2067 woorden 31 maart 2004 6,5 179 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdvraag en deelvragen Hoofdvraag: Wat is het gezicht van Noord-Europa als je kijkt naar natuurlijke factoren

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen Winterkost Beweeg 12 9.

inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen Winterkost Beweeg 12 9. Winter inhoud blz. 1. Donker 3 2. Dikke jas 4 3. Het vriest 5 4. Sneeuw 6 5, Dieren in de winter 8 6. Bomen 10 7. Winterkost 11 8. Beweeg 12 9. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en

Nadere informatie

Werkblad Naut Thema 5: Weer en klimaat

Werkblad Naut Thema 5: Weer en klimaat Werkblad Naut Thema 5: Weer en klimaat 5.1 Wordt het warm vandaag Lees het verhaal Wat is het weer? Kijk naar de boom Kijk naar de muts en de wanten Wat denk jij? Is het koud? In de zomer is het warm In

Nadere informatie

inhoud Zee, strand en duin 1. Zand 2. Zon en wind 3. Het duin 4. Dieren in het duin 5. Eb en vloed 6. De jutter 7. Schelpen 8.

inhoud Zee, strand en duin 1. Zand 2. Zon en wind 3. Het duin 4. Dieren in het duin 5. Eb en vloed 6. De jutter 7. Schelpen 8. Zee, strand en duin inhoud Zee, strand en duin 3 1. Zand 4 2. Zon en wind 5 3. Het duin 6 4. Dieren in het duin 7 5. Eb en vloed 8 6. De jutter 9 7. Schelpen 10 8. De zeehond 11 9. Naar het strand 12 10.

Nadere informatie

Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang.

Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang. Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1 Rouwdouwen Kleur de woorden: sol-daat = geel vecht = rood vrij-heid = groen held = blauw dit is Klaas Klaas is veer-tien jaar hij loopt al heel

Nadere informatie

Project Planten ABC. Week 1ABC: Algemeen

Project Planten ABC. Week 1ABC: Algemeen Project Planten ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Planten Planten eten, ademen en groeien. Sommige planten houden van natte grond. Anderen van droge grond. Sommige planten houden van veel zon en warmte. Anderen

Nadere informatie

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU?

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Korte omschrijving werkvorm De leerlingen gaan in tweetallen aan de slag en krijgen een werkblad. Welk land hoort bij de omschrijving? Elke lidstaat van

Nadere informatie

INHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...

INHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer... INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...

Nadere informatie

Het soort weer dat een land tijdens een lange periode heeft. Gebied in de wereld waar het klimaat overal hetzelfde is.

Het soort weer dat een land tijdens een lange periode heeft. Gebied in de wereld waar het klimaat overal hetzelfde is. Meander Samenvatting groep 6 Thema 4 Streken en klimaten Samenvatting Klimaatgebieden De aarde kun je verdelen in gebieden met verschillende klimaten. Nederland heeft een zeeklimaat. Dat is een gematigd

Nadere informatie

Vraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ...

Vraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ... Naam: DE WATERSNOOD- RAMP Het is 31 januari 1953. Het stormde vreselijk In Zeeland. Toch waren de meeste mensen gewoon rustig naar bed gegaan. Zij werden in hun slaap overvallen door een zware stormvloed.

Nadere informatie

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde H2, paragraaf 1 t/m 3

Samenvatting Aardrijkskunde H2, paragraaf 1 t/m 3 Samenvatting Aardrijkskunde H2, paragraaf 1 t/m 3 Samenvatting door A. 1377 woorden 2 februari 2017 6,9 63 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 2 par. 1-3 wat moet je leren samenvatting

Nadere informatie

3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen?

3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen? Lees het verhaal over de Albor de jager. Albor is de jongste van de 5 jagers. De speer van Albor is van vuursteen. De jagers vinden een spoor van een hert Het spoor is vers, het hert is dichtbij. De jagers

Nadere informatie

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Vroeger voerden Europese landen vaak oorlog met elkaar. De laatste keer was dat met de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Er zijn in die oorlog veel mensen gedood en er

Nadere informatie

e-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade

e-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade Chris Oxlade Chris Oxlade Anita Ganeri Anita Ganeri Boeken in deze serie e-book: 978-94-6175-825-5 gebonden versie: 978-90-5566-931-8 e-book: 978-94-6175-822-4 gebonden versie: 978-94-6175-285-7 e-book:

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Water is niet gewoon 2. Water, ijs en wolken 3. Een kring 4. Drinken 5. Water in de zee 6. Olie en water 7. Vuil water wordt schoon

inhoud blz. 1. Water is niet gewoon 2. Water, ijs en wolken 3. Een kring 4. Drinken 5. Water in de zee 6. Olie en water 7. Vuil water wordt schoon Water inhoud blz. 1. Water is niet gewoon 3 2. Water, ijs en wolken 4 3. Een kring 6 4. Drinken 7 5. Water in de zee 9 6. Olie en water 10 7. Vuil water wordt schoon 11 8. Wassen 13 9. Filmpjes 14 Pluskaarten

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

De eerste boeren Het dorp

De eerste boeren Het dorp De eerste boeren Later gaan de mensen zelf eten verbouwen. Wortels en bonen, en graan om brood van te bakken. De mensen hebben ook schapen en koeien. De jagers zijn boeren geworden. Het dorp Boeren trekken

Nadere informatie

4 Leven in een koud gebied

4 Leven in een koud gebied 4 Leven in een koud gebied 1 a Canada b/c W16 d 73 2 a Te koud: s zomers < 10º C b gebruik van sneeuwscooter en sleden kleding c te koud om voedsel te verbouwen 3a/4 W17 Toendra: wat, waar en waarom daar?

Nadere informatie

Thema 3 Vervoer. Inhoudsopgave

Thema 3 Vervoer. Inhoudsopgave Thema 3 Vervoer Inhoudsopgave 3.1 Met de taxi 155 3.2 Regels in het verkeer 156 3.3 De tijd 157 3.4 Reizen met de trein 160 3.5 Wie, wat, waar? 161 3.6 Komen en gaan 163 3.7 Reizen met de auto 165 3.8

Nadere informatie

Het verhaal van Europa

Het verhaal van Europa Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks

Nadere informatie

5.1 De kaart van Nederland

5.1 De kaart van Nederland LB 40-4 5. De kaart van Nederland Wat betekent dit bord, denk je? Je rijdt de provincie Utrecht in. Welke zin hoort bij welk woord? Trek lijnen. Een schaalstok...... geeft de vier windrichtingen op de

Nadere informatie

Naam: WATER. pagina 1 van 8

Naam: WATER. pagina 1 van 8 Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te

Nadere informatie

ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 is de haven uitgebreid met Maasvlakte 2. Zodat

Nadere informatie