De burger over het uitgavenbeheer in de zorg

Transcriptie

1 De burger over het uitgavenbeheer in de zorg

2 Den Haag, april 2009

3 Inhoud 1. Waarom deze brochure? 2. Methode 3. Resultaten 3.1. De burger legt prioriteit bij de zorg 3.2. Ouderenzorg en intramurale zorg belangrijker dan geneesmiddelen en extramurale zorg 3.3. Criteria voor collectieve steun: geclausuleerde risicosolidariteit, inkomenspositie en effectiviteit van de behandeling 3.4. Er is een rol voor de overheid bij de zorguitgaven 3.5. De burger is voor nivellering van het inkomensgebouw in de zorg 3.6. De uitdaging voor het veld: zorgverzekeraars moeten op de kosten letten en aanbieders moeten hun zaken beter op orde krijgen 4. Conclusies: de burger over uitgavenbeheer in de zorg

4 1 Waarom deze brochure? 2 Methode De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg heeft op 1 december 2008 zijn advies over uitgavenbeheer in de zorg aangeboden aan minister Klink van VWS i. Kern van dit advies: een betaalbare en toegankelijke zorg voor iedereen, ook als er in de toekomst veel meer ouderen en chronisch zieken zijn. Dat kan als 1.) de veldpartijen meer risico gaan lopen; 2.) als de overheid een goede verdeling en gebruik van krappe middelen stimuleert, dit kan door expliciete keuzes te maken over de bestedingen van de beschikbare middelen; en 3.) als de cliënten meer betalen voor extra wooneisen, betere dienstverlening en hulp bij levensvragen en relatietherapieën. De Raad organiseert op 21 april 2009 een bijeenkomst over dit onderwerp. Overheid, veld en burger gaan daar met elkaar in debat over dit onderwerp. Uitgavenbeheer is een onderwerp dat niet alleen de exclusieve verantwoordelijkheid van de overheid zou moeten zijn, maar ook ondanks de belangentegenstellingen op actieve medewerking van het veld en de burger moet kunnen rekenen. Dat is belangrijk om de komende decennia een hoogwaardig en breed systeem van gezondheidszorg overeind te kunnen houden. Dat de burger daarbij constructief meedenkt, maakt de Raad in dit signalement duidelijk met resultaten van een publieksenquête. Flycatcher heeft in opdracht van de Raad 3733 internetgebruikers van 18 jaar en ouder over dit onderwerp bevraagd. De belangrijkste resultaten van deze enquête worden in deze brochure besproken en kort toegelicht. De Raad hoopt hiermee een verdere bijdrage te leveren aan de maatschappelijke discussie over dit onderwerp. Ongetwijfeld zal het laatste woord over een houdbaar systeem van uitgavenbeheer daarmee niet zijn gesproken. Deze brochure bespreekt de methode van onderzoek in paragraaf 2. De belangrijkste resultaten staan in paragraaf 3. De laatste paragraaf vergelijkt de gevonden resultaten met de aanbevelingen die de Raad over dit onderwerp heeft gedaan in zijn advies over het uitgavenbeheer in de zorg. Er zijn 3733 respondenten benaderd om een vragenlijst met als onderwerp kosten in de zorg in te vullen. De respons bedroeg 58% (2.148 respondenten). Iets meer mannen (5) dan vrouwen (47%) hebben deze vragenlijst ingevuld. Een kwart van de respondenten was ouder dan 55. Het aantal hoogopgeleiden (hbo en universiteit) was 4, 22% had een lage opleiding (basisonderwijs en lbo), de rest van de ondervraagden zat daar tussen in (mbo etc.). Het beeld is daarmee redelijk representatief voor de Nederlandse bevolking. Het onderzoek maakt het mogelijk om de resultaten te corrigeren naar opleiding, gezondheidsstatus, leeftijd, gezinssituatie, geslacht en huisartsenbezoek. We bespreken deze uitsplitsingen in deze brochure alleen voor zover ons dat relevant lijkt. Geïnteresseerden krijgen deze uitsplitsingen op verzoek toegestuurd. De respondenten hebben acht vragen voorgelegd gekregen, alle over de kosten van de gezondheidszorg. Deze hebben betrekking op: 1.) de prioritering van de zorguitgaven, 2.) de doelmatigheid van de zorgsector, en 3.) bezuinigingsmogelijkheden. In het vervolg bespreken we de gevonden resultaten. De gepresenteerde cijfers zijn daarbij afgerond op hele getallen. 3 Resultaten De eerste inleidende vraag maakt duidelijk dat de burger meent dat zonder te bezuinigen op de collectieve uitgaven het niet mogelijk zal zijn om de huidige tekorten, die zijn ontstaan ten gevolge van de kredietcrisis, te dichten. Bezuinigen op de uitgaven heeft daarbij de voorkeur van 67% van de respondenten, veel meer dan het verhogen van de belastingen en premies (), of helemaal niets doen (1).

5 3.1 De burger legt prioriteit bij de zorg De Nederlander vindt zijn zorg belangrijk, erg belangrijk. Wij vroegen hem of er meer of minder collectief geld moest worden uitgegeven voor een aantal publieke sectoren: zorg, sociale zekerheid, onderwijs, wegen/infrastructuur, defensie, jeugd en gezin, ontwikkelingssamenwerking en de politie. De prioriteit ligt duidelijk bij de zorg, het onderwijs en in mindere mate de politie. Defensie en ontwikkelingssamenwerking zijn de uitgavenposten waarop men verreweg het vaakst wil bezuinigen. De Nederlander wil meer uitgaven aan zorg (4) en aan onderwijs (4). Hierbij valt op dat lager opgeleiden (5) veel vaker meer aan zorg willen uitgeven dan hoger opgeleiden (36%). Vrouwen (5) willen ook vaker meer uitgeven dan mannen (37%). Mensen met een chronische ziekte (5) en zij die meer dan drie keer per jaar naar de huisarts (54%) gaan willen ook meer aan zorg uitgeven. Vraag 1: Vindt u dat de overheid meer of minder geld moet besteden aan onderstaande sectoren? (meer geld uitgeven betekent voor een andere sector minder geld uitgeven en/of meer belasting betalen. Zorg (nu 66 7% 4 5 Sociale uitkeringen (nu 58 37% 54% Onderw ijs (nu Wegen/infrastructuur (nu 11 17% 34% 4 Defensie (nu Jeugd en gezin (nu 6 14% 26% 6 Ontw ikkelingssamenw erking (nu 5 27% 7 Politie (nu 5 12% 22% 66% meer evenveel minder 3.2 Ouderenzorg en intramurale zorg belangrijker dan geneesmiddelen en extramurale zorg Nederland geeft in internationaal opzicht veel geld uit aan ouderenzorg. Niet genoeg zegt 4 van de ondervraagden, dat moet meer zijn. Vooral laag opgeleiden (4), vijftig-plussers (46%) en vrouwen (46%) zijn deze mening toegedaan. Intramurale zorg scoort ook in algemene zin beter dan extramurale zorg. De mening van de burger gaat op dit vlak dus in tegen de beleidslijn die juist, mede om kostenoverwegingen, veel nadruk bij de extramurale zorg legt. Burgers zien met name bij de verloskunde, de geneesmiddelen, de tandheelkunde, de huishoudelijke zorg en de fysiotherapie nog wel wat bespa-

6 ringsmogelijkheden. Dit sluit overigens aan bij de (eerdere) acties van de overheid om delen van deze verstrekkingen naar de aanvullende verzekering te verplaatsen (fysiotherapie, tandheelkunde), naar de gemeenten (huishoudelijke zorg) of bij de druk van verzekeraars op de vergoedingen voor generieke geneesmiddelen (preferentiebeleid). Tot op zekere hoogte volgen burgers hun eigen belang: jongeren willen meer betalen voor ziekenhuiszorg, geneesmiddelen, verloskunde en geestelijke gezondheidszorg; vijftig-plussers leggen juist prioriteit bij de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg. Vraag 2: Momenteel besteedt de overheid circa 66 miljard euro per jaar aan gezondheidszorg. Hieronder ziet u waaraan dit geld wordt uitgegeven. Vindt u dat er aan bepaalde onderdelen van de zorg meer of minder geld besteed moet worden? Ziekenhuiszorg en specialisten (nu 17 18% 2 62% Ouderenzorg (nu Gehandicaptenzorg (nu 5½ 7% 22% 7 Geneesmiddelen (nu 5½ 1 32% 57% Geestelijke gezondheidszorg (nu 4½ 12% 18% 7 Huisartsenzorg (nu 2 14% 77% Huishoudelijke zorg (nu 1½ 16% 2 64% Medische hulpmiddelen (nu 1½ 1 16% 72% Tandheelkundige zorg (nu % Fysiotherapie (nu ½ 8% 2 67% Verloskunde en kraamzorg (nu ½ 8% 2 72% meer evenveel minder 3.3 Criteria voor collectieve steun: geclausuleerde risicosolidariteit, inkomenspositie en effectiviteit van de behandeling Burgers is ook gevraagd om te reageren op een aantal meer politieke stellingnamen over de prioritering van de beschikbare middelen voor de gezondheidszorg. Het valt daarbij in de eerste plaats op dat de antwoorden vaak in het midden liggen. Dit betekent echter niet zozeer dat men hier neutraal instaat, maar vooral dat de voor- en tegenstanders elkaar in evenwicht houden. Zo vinden jongeren zorg voor jongeren vaker belangrijker (18%) en ouderen juist de zorg voor ouderen (2). Overigens is dit niet altijd het geval. Zo

7 denken de chronisch zieken en de gezonden niet heel verschillend over de prioritering van levensreddende zorg versus chronische zorg. De bevolking lijkt het over drie standpunten redelijk eens te zijn. 1.) Er zijn voorwaarden aan de risicosolidariteit (men is veelal iets minder solidair met mensen die door ongezond gedrag ziek worden). Overigens vinden hoogopgeleiden (5) dit significant vaker dan laagopgeleiden (4). 2.) Er is een redelijk sterke voorkeur voor zorg waarvan het effect bewezen is en die een medisch karakter heeft (evidence-based medicine). Hoogopgeleiden zijn hier vaker voorstander van (7) dan laagopgeleiden (56%). 3.) Collectieve financiering van zorg voor mensen met een laag inkomen is belangrijker dan voor mensen met een hoger inkomen. Laagopgeleiden en chronisch zieken zijn het hiermee significant vaker mee eens dan hoogopgeleiden en gezonde respondenten. Vraag 3: Uit kostenoverwegingen zal de regering bepaalde prioriteiten moeten stellen bij de beslissing wat er wel en niet uit gemeenschapsgeld betaald moet worden. Indien u hier over zou mogen adviseren, wat vindt u dan belangrijker om gemeenschapsgeld aan te besteden? zorg voor jongeren zorg voor mensen met een laag inkomen zorg voor mensen met een niet zo ernstige ziekte zorg voor ouderen zorg voor mensen met een hoog inkomen zorg voor mensen met een zeer ernstige ziekte levensreddende (acute) zorg chronische zorg zorg om zieken te genezen zorg die het leven verlengt zorg die aantoonbaar effect heeft zorg voor levensproblemen zoals relatietherapieën zorg aan mensen die gezond leven maar toch ziek worden, bijv. door een erfelijke ziekte zorg om ziekten te voorkómen zorg voor ongeneeslijk zieken zorg die de kwaliteit van het leven verbetert zorg waarvan niet bewezen is dat deze effect heeft medische zorg zorg voor mensen die ongezond leven en daardoor ziek worden zorg om ziekten te genezen zorg voor alleenstaanden zorg aan gezinnen zorg die veel geld kost zorg voor mensen met een zeldzame ziekte relatief goedkope zorg zorg voor mensen met een veel voorkomende ziekte zorg voor onverzekerden zorg voor verzekerden

8 3.4 Er is een rol voor de overheid bij de zorguitgaven De vierde vraag betrof een aantal stellingen die vooral betrekking hadden op de rol van de overheid bij de zorguitgaven. Een ruime meerderheid van de respondenten (6) is het oneens met de stelling dat de overheid zich niet met de zorgkosten moet bemoeien. Wederom valt het verschil op tussen hoog- en laagopgeleiden: 6 van de hoogopgeleiden ziet een rol voor de overheid, tegen maar 42% van de laagopgeleiden. Het feit dat men vindt dat de overheid een rol heeft bij de zorguitgaven, betekent overigens niet dat de overheid vooraf altijd de precieze kostenontwikkeling moet bepalen: 3 is het met deze stelling eens, terwijl 34% het er mee oneens is. Er bestaat onder de bevolking een redelijke steun voor het huidige groeitempo van de zorguitgaven, dat bedraagt nominaal zo n zes procent. Ook de huidige plannen voor preventie op recept krijgen steun bij 44% van de respondenten, opvallend daarbij is dat mannen (5) hier relatief vaak voor zijn en dat vrouwen en alleenstaanden hier kritischer over zijn. Tegelijkertijd is men behoorlijk kritisch over het huidige niveau van de zorguitgaven: 64% van de Nederlanders vindt de zorg te duur. Opvallend is dat mensen die vaker gebruik maken van de zorg, zoals ouderen (68%) en chronisch zieken (6) het hier vaker mee eens zijn dan jongeren (54%) en gezonde mensen (62%). Tot slot: veel mensen vinden dat de overheid niet te allen tijde een instelling moet redden, bijvoorbeeld als deze door slecht management in de problemen is gekomen. Vraag 4. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? De overheid moet zich niet met de kosten van gezondheidszorg bemoeien. Patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars kunnen dit goed samen regelen zonder overheid % 4 De overheidsuitgaven voor zorg stijgen nu elk jaar met zo n zes procent. Dit is te w einig. 22% 37% 2 De overheid moet geld uittrekken om mensen te helpen hun gedrag te veranderen, bijvoorbeeld bij overgew icht. 8% 7% % De zorg in Nederland is onnodig duur. 2% % 4 De overheid moet vooraf vaststellen hoeveel miljard euro er per jaar maximaal in Nederland aan zorg mag w orden uitgegeven. 6% 28% 32% 28% Mijn verzekeraar is erg actief om efficiënte zorg te bevorderen. 4% 6% 14% 28% 47% Het is een goede zaak dat de overheid ziekenhuizen met geld redt, ook al is slecht management van het ziekenhuis de oorzaak dat een ziekenhuis failliet dreigt te gaan. 1 26% 26% 3 helemaal eens eens neutraal oneens helemaal oneens

9 3.5 De burger is voor nivellering van het inkomensgebouw in de zorg Salariskosten vormen het grootste deel van de zorguitgaven. Alleen al om die redenen is het wenselijk om het salarisniveau te betrekken bij een discussie over de zorguitgaven. Burgers zijn hierover heel duidelijk. Zij kiezen voor nivellering van het inkomensgebouw in de zorg. Directeuren, apothekers en specialisten moeten minder verdienen; verpleegkundigen en verzorgden mogen best wat meer verdienen. Bij de antwoorden valt op dat er weinig onderscheid is naar opleidingsniveau, naar geslacht, naar leeftijd of naar gezondheidsstatus. Met andere woorden: men is ook erg eensgezind over de wenselijkheid van nivellering van het inkomensgebouw in de zorg. Vraag 5: Hieronder ziet u bij benadering het gemiddelde bruto jaarsalaris van een aantal categorieen beroepen in de zorg. Hoe beoordeelt u dit salaris? Apotheker: % 32% 64% Cardioloog: % 24% 2 4 Fysiotherapeut: % Gehandicaptenverzorgende: % 47% Gezinsverzorgende (thuiszorg): % 1 42% 4 Huisarts: % 8% 3 5 Kinderarts: Managerverpleegkundige: Radioloog: Specialistisch verpleegkundige: % 1 6 Verpleegkundige: % 7 Wijkverpleegkundige: % 8% 22% 6 Ziekenhuisdirecteur: % 4 veel te hoog aan de hoge kant redelijk (zoals het hoort) aan de lage kant veel te laag

10 Beperking van de honorering van het topmanagement en van de artsen worden ook het meest genoemd als mogelijkheden om de kosten van de zorg te beperken. Wederom met weinig verschil tussen hoog- en laagopgeleiden, jongeren en ouderen, mannen en vrouwen etc. Op plaats drie van de mogelijkheden om de kosten te beperken staat het niet meer vergoeden van kosten die worden veroorzaakt door ongezond gedrag. De steun voor pakketmaatregelen en voor meer eigen bijdragen is met uitzondering van het niet vergoeden van relatietherapieën erg laag. Wel vindt een significant deel van de respondenten, zo n kleine tien procent, dat met meer marktwerking en het korten van de verzekeraarsbudgetten nog wel wat winst valt te behalen kortom ook meer risico voor de uitvoerders. Vraag 6. De premies van de ziektekostenverzekeringen blijven stijgen. Wat zijn volgens u de drie beste methoden om de kosten te beperken? 1. De lonen van ziekenhuisdirecteuren beperken (26%) 2. De lonen van artsen beperken (1) 3. Kosten die veroorzaakt worden door ongezond gedrag (bijv. roken) niet meer vergoeden (12%) 3.6 De uitdaging voor het veld: zorgverzekeraars moeten op de kosten letten en aanbieders moeten hun zaken beter op orde krijgen Dat uitgavenbeheer ook iets is van het veld zelf, wordt volmondig onderschreven door de respondenten. Bijna de helft (48%) is het helemaal eens of eens met de stelling dat de zorgverzekeraar de eerst aangewezene is om de kosten van de zorg binnen de perken te houden. Tegelijkertijd vindt 6 niet dat zorgorganisaties hun zaken goed op orde hebben, en misschien wel belangrijker dat dit komt omdat ze te weinig geld krijgen. Mannen zijn significant kritischer over het zorgmanagement dan vrouwen. De overheid heeft volgens de respondenten in ieder geval een belangrijke rol bij het transparant maken van de prestaties van de zorgsector. Voor het financieel steunen van mantelzorgers bestaat veel draagvlak, vooral als dit intramurale zorg uitspaart: 74% van de respondenten, en 8 van de chronisch zieken, vindt het redelijk dat hiervoor een vergoeding wordt gegeven. Tot slot. Hoger opgeleiden (44%) zien minder vaak een taak weggelegd voor de verzekeraar om de kosten van de zorg binnen de perken te houden, dan lager opgeleiden (57%). Vraag 7. In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? In de zorg w ordt harder gew erkt dan in andere sectoren. 4% 12% 18% 34% 32% Zorgorganisaties hebben hun zaken goed op orde. Als er toch problemen zijn, komt dat omdat zij te w einig geld krijgen. 2% % Mensen maken regelmatig onnodig gebruik van zorg % 5 Mensen die anderen zorg geven zodat deze thuis kunnen blijven w onen, dienen hiervoor een vergoeding te krijgen. 14% 2 6 De overheid moet de prestaties en de kosten van ziekenhuizen onderling vergelijken. 2 17% 6 De zorgverzekeraar is de eerst aangew ezene om de kosten van de zorg binnen de perken te houden % 38% Zorginstellingen moeten functioneren als commerciële bedrijven. 6% 22% % helemaal eens eens neutraal oneens helemaal oneens

11 4 Conclusies: de burger over uitgavenbeheer in de zorg De burger is het vaak eens met de strategieën die de Raad in zijn advies over uitgavenbeheer heeft voorgesteld. Er zijn echter ook verschillen. Waar de Raad pleit voor een geleidelijke privatisering van de ouderenzorg, lijkt de burger juist te kiezen voor extra publieke middelen (paragraaf 3.2). Een ander belangrijk verschil is de steun onder de bevolking voor vergoeding van mantelzorg (paragraaf 3.6). De Raad is hierover kritischer, vooral als het familie betreft. Echter, de overeenkomsten overheersen. 1. Burgers kiezen voor een groeipad van de zorguitgaven dat ongeveer spoort met dat van de Raad, ongeveer twee keer boven de structurele groei van het nationaal inkomen (paragraaf 3.4). 2. Net zoals de Raad, ziet de burger een rol voor de overheid. Wel is uit de enquête niet goed af te leiden of die rol hetzelfde zou moeten zijn, namelijk sturen vooraf, niet achteraf (paragraaf 3.4). 3. Net zoals de Raad ziet de burger nog veel mogelijkheden voor meer doelmatigheid (paragraaf 3.4 en 3.6), een taakopdracht voor het veld. De Raad heeft aangegeven dat dit alleen maar mogelijk is, door meer financieel risico naar het veld te verleggen. 4. Net zoals de Raad, is ook de burger kritisch over de honorering van de medische staf (paragraaf 3.5). 5. Tot slot. Net zoals de Raad legt de burger prioriteit bij zorg waarvan de effectiviteit is bewezen en is zij kritisch over zorg waar dit minder het geval is en waarbij het eigen gedrag een rol speelt (paragraaf 3.3). i RVZ, Uitgavenbeheer in de gezondheidszorg, Den Haag, RVZ publicatie 08/11, Den Haag, 2008.