Rapport. FTO-peiling Kwaliteit van farmacotherapieoverleg in beeld

Transcriptie

1 Rapport FTO-peiling 2011 Kwaliteit van farmacotherapieoverleg in beeld

2 Colofon Auteurs dr. Walter Cambach, IVM Rob Essink, apotheker MPH, IVM Met medewerking van drs. ing. Henriette Giesbers, RIVM dr. Joost de Metz, IVM december 2012 Wij hebben de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen rechten worden ontleend. Het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik is niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van het gebruik van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag worden gebruikt zonder vooraf verkregen toestemming. Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik Postbus 3089, 3502 GB Utrecht Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht tel fax

3 Inhoud FTO-peiling Samenvatting Inleiding 6 1 Conclusies 7 2 FTO-niveau in Medicatiebeoordelingen en therapietrouw 17 4 Methode Bijlagen 1 Vragenlijst FTO-peiling Verkorte vragenlijst FTO-peiling Landkaart met regio-indeling o.b.v. de voormalige Districts Huisartsen Verenigingen FTO-peiling

4 Samenvatting Dit rapport van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) toont de resultaten van de FTO-peiling De FTO-peiling geeft aan hoe het staat met het niveau van de FTO-groepen in Ook heeft het IVM gevraagd naar de stand van zaken rond de onderwerpen periodieke medicatiebeoordeling en therapietrouw. De stijging van het percentage FTOgroepen dat op niveau 4 functioneert, was in de periode 2002 tot en met 2007 aanzienlijk groter dan in de periode 2007 tot en met In de periode 2002 tot en met 2007 werd het FTO sterk geïntensiveerd door de overheid en meerdere zorgverzekeraars. Vanaf het begin van de jaren negentig is door verschillende partijen sterk ingezet op de professionalisering van het FTO. Van 2002 tot en met 2007 is ieder jaar het resultaat van deze investeringen op het FTO-niveau gemonitord met behulp van een FTO-peiling. In hoeverre het FTO na de laatste peiling op peil is gebleven is niet bekend. Daarom heeft het IVM een nieuwe peiling over 2011 uitgevoerd. Het niveau van de FTO-groepen blijft stijgen. In 2011 functioneert 60 procent van de FTO-groepen op tenminste niveau 3. In 2007 was dit 50 procent. Deze toename komt door een toename van het aantal FTO-groepen op niveau 3. De beloning van FTO-groepen door de zorgverzekeraar loont. De drie zorgverzekeraars die FTO-groepen in 2011 belonen voor goed FTO staan bovenaan in het overzicht van op hoog niveau functionerende FTO-groepen. De top drie: Univé, De Friesland en Zorg en Zekerheid. Blijvende aandacht is nodig voor de medicatiebeoordeling en de therapietrouw. Huisartsen en apothekers voeren te weinig medicatiebeoordelingen uit. Ook doen ze het vaak niet gezamenlijk, terwijl dit een belangrijke vereiste is voor een goede beoordeling. Het onderwerp therapietrouw wordt in 2011 ten opzichte van 2007 vaker op het FTO besproken. 4 FTO-peiling 2011

5 Inleiding In 2001 heeft het Nivel in samenwerking met DGV (nu het IVM) over 1999 een FTO-peiling uitgevoerd. Op basis van de uitkomsten is een indeling ontwikkeld waarmee de kwaliteit van het FTO wordt uitgedrukt met behulp van vier niveaus: w niveau 1: geen gestructureerd overleg; w niveau 2: regelmatig overleg zonder concreet afspraken te maken; w niveau 3: regelmatig overleg met concrete afspraken; w niveau 4: regelmatig overleg met toetsing van gemaakte afspraken. Vanaf 2001 tot 2007 is op geleide van de niveau-indeling door het IVM met subsidie van het ministerie van VWS sterk ingezet op de professionalisering van het FTO. Om de vorderingen te volgen, werden deze gemonitord aan de hand van een FTO-peiling, waarin de niveaus van de FTO-groepen werden gemeten. De peiling is zes keer uitgevoerd. De eerste peiling was in 2003 over het FTO in 2002 en de laatste was in 2008 over het FTO in Hoe het staat met het FTO na de laatste peiling in 2007 en na de beleidswijziging minder professionalisering maar meer inzetten van het FTO als implementatie-instrument is niet bekend, evenmin of het FTO op peil is gebleven. Daarom heeft het IVM aan het ministerie van VWS subsidie gevraagd om in 2012 weer de FTO-peiling te kunnen uitvoeren. In deze peiling is daarnaast naar de stand van zaken gevraagd rond twee farmacotherapeutische knelpunten die alleen goed op te lossen zijn door een goede samenwerking tussen huisarts en apotheker. Het betreft de onderwerpen therapietrouw en periodieke medicatiebeoordeling. Dit rapport beschrijft de resultaten van de FTO-peiling over het niveau van het FTO in In hoofdstuk 2 van het rapport staan de belangrijkste conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van het onderzoek. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op hoe het FTO zich sinds de laatste peiling over het FTO in 2007 ontwikkeld heeft. In hoofdstuk 4 wordt beschreven hoeveel medicatiebeoordelingen de huisartsen en apothekers hebben uitgevoerd en hoe vaak zij het onderwerp therapietrouw in het FTO hebben besproken. In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op de gebruikte onderzoeksmethode. FTO-peiling

6 1 Conclusies Het niveau van de FTO-groepen blijft stijgen w Uit de diverse peilingen in de periode blijkt een toename van het percentage groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert van 36 procent in 2002 naar 50 procent in Het percentage groepen dat in deze periode op niveau 4 functioneert, is gestegen van 8 procent in 2002 naar 39 procent in w De FTO-peiling 2011 laat een verdere toename zien in het niveau van de FTO-groepen in vergelijking met Uit deze laatste peiling blijkt dat het percentage FTO-groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert, is toegenomen van 50 procent in 2007 naar 60 procent in Deze toename is vooral te danken aan een toename van het aantal FTOgroepen van niveau 2 naar niveau 3. Het percentage FTO-groepen op niveau 4 is gestegen van 39 procent in 2007 naar 41 procent in w Hoewel het niveau van de FTO-groepen blijft stijgen in de periode was de stijging in de periode , toen er sprake was van intensivering van het FTO door overheid en zorgverzekeraars, aanzienlijk groter. Beloning van FTO-groepen door de zorgverzekeraar loont w Alle drie de zorgverzekeraars die FTO-groepen in 2011 belonen voor goed FTO staan in de top drie van het overzicht van FTO-groepen die op hoog niveau functioneren. Dit zijn De Friesland, Univé en Zorg en Zekerheid. w Het lijkt er op dat het hoge niveau van FTO-groepen zakt nadat de zorgverzekeraar stopt met het belonen voor goed FTO. Zo is het percentage FTO-groepen in het gebied van Achmea zonder AGIS dat in 2011 op niveau 4 functioneert sterk gezakt nadat Achmea enkele jaren geleden stopte met het belonen van goed FTO. Blijvende aandacht nodig voor de medicatiebeoordeling en de therapietrouw w Huisartsen en apothekers voeren te weinig medicatiebeoordelingen uit. Ook doen ze het vaak niet gezamenlijk, terwijl dit wel een belangrijke vereiste is voor een goede beoordeling. Het onderwerp therapietrouw wordt in 2011 ten opzichte van 2007 vaker op het FTO besproken. In 2011 heeft 27 procent van de FTO-groepen dit onderwerp besproken, terwijl in procent van de groepen dit onderwerp besprak. 6 FTO-peiling 2011

7 2 FTO-niveau in 2011 Samenvatting Tussen 2007 en 2011 is het niveau van functioneren van het FTO toegenomen. Het percentage FTO-groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert, is gestegen van 50 procent in 2007 naar 60 procent in Deze stijging komt voornamelijk omdat er meer groepen op niveau 3 zijn gaan functioneren. Dit percentage is gestegen van 11 naar 19 procent. Het aantal groepen dat op niveau 4 functioneert, is toegenomen van 39 procent naar 41 procent. Er heeft tussen de regio s enige verschuiving plaatsgevonden in het percentage FTO-groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert. In de regio s Stedendriehoek, Midden-Brabant, Groningen, Zuid-Holland-Zuid, Gooi Eemland en Zeeland is het percentage sterk gestegen. In de regio Zwolle- Flevoland is de daling het grootst. Daarnaast zijn er verschuivingen geweest in het percentage groepen dat op niveau 4 functioneert. De grootste stijging in dit percentage trof het IVM aan in regio Stedendriehoek en de grootste daling in regio Zwolle-Flevoland. De drie zorgverzekeraars die FTO-groepen in 2011 belonen voor goed FTO staan in de top drie van de lijst van FTO-groepen die op hoog niveau functioneren. Dit zijn Univé, De Friesland en Zorg en Zekerheid. Het oude Achmea, dus zonder AGIS, behoorde in 2007 tot de top drie. Achmea is met het belonen gestopt. Dit resulteert in een grote daling van het aantal groepen dat op niveau 4 functioneert. Het FTO-niveau in 2011 landelijk In grafiek 2.1 is de ontwikkeling van het FTO sinds de eerste peiling over 2002 grafisch weergegeven. Grafiek 2.1 Ontwikkeling van het FTO in de periode FTO-peiling

8 Tabel 2.1 geeft een beeld hoe het FTO zich sinds de laatste peiling over 2007 landelijk heeft ontwikkeld. Tabel 2.1 FTO-niveau 2007 versus FTO-niveau 2011 Niveau Niveau 1 13% 11% Niveau 2 37% 29% Niveau 3 11% 19% Niveau 4 39% 41% N 2007 = 610 FTO-groepen, N 2011 = 482 FTO-groepen Uit de tabel en de grafiek volgt dat het percentage FTO-groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert is gestegen van 32 procent in 2002, 50 procent in 2007 naar 60 procent in Met name is er vanaf de eerste peiling over 2002 tot de voorlaatste peiling over 2007 een duidelijke stijging in niveau 4 waar te nemen: van 8 procent in 2002 naar 39 procent in Daarna vlakt de stijging af naar 41 procent in De belangrijkste verschillen tussen het FTO-niveau in 2007 en 2011 zijn dat er in 2011 meer groepen op niveau 3 zijn gaan functioneren (19 in plaats van 11 procent) en minder groepen op niveau 2 (29 in plaats van 37 procent). Dit betekent dat tussen 2007 en 2011 met name meer groepen prescriptiecijfers zijn gaan bespreken en afspraken zijn gaan maken. Omdat het aantal groepen dat op niveau 4 functioneert nauwelijks is toegenomen, is het aantal groepen dat de gemaakte afspraken na enige tijd toetst ook weinig toegenomen. Uit de FTO-peiling volgt verder dat in procent van de FTO-groepen niet bij elkaar is geweest. Dit is een lager percentage dan in In 2007 kwam 3.1 procent van de FTO-groepen niet bij elkaar. Het FTO-niveau in 2011 naar regio In landkaart 2.1 is af te lezen welk percentage van de FTO-groepen in de regio s op FTO-niveau 3 en 4 functioneert in respectievelijk 2007 en De gebruikte indeling van de regio s is die van de voormalige Districts Huisartsen Verenigingen (DHV-en), zie bijlage 3. Tabel 2.2 geeft per district een overzicht van het percentage FTO-groepen dat in 2011 op niveau 3 en 4 functioneert, gerangschikt op het gecombineerde percentage (niveau 3 en 4) in Het niveau in 2011 wordt vergeleken met dat in FTO-peiling 2011

9 Landkaart 2.1 Percentage FTO-groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert in 2007 en in 2011, ingedeeld naar regio Percentage FTO-groepen kwaliteitsniveau 3 of 4* Percentage FTO-groepen kwaliteitsniveau 3 of 4* Tabel 2.2 Regio s gerangschikt op percentage FTO-groepen ingedeeld in niveau 3 en 4 in 2011 Regio Aantal responderende % groepen Aantal responderende % groepen groepen niveau 3 en 4 groepen niveau 3 en 4 Zuidoost-Brabant 25 68% 20 85% Den Haag e.o % 18 78% Haarlem-Kennemerland 25 64% 23 78% Noord-Holland-Noord 41 85% 29 76% Rijnland & Midden-Holland 31 81% 21 76% Friesland 26 58% 24 75% Groot Gelre 53 55% 42 67% Drenthe 22 73% 17 65% Stedendriehoek 22 32% 14 64% Midden-Brabant 12 25% 8 63% Groningen 27 33% 15 60% Zuid-Holland-Zuid 22 27% 18 56% Amsterdam 28 35% 20 55% Gooi Eemland 27 30% 22 55% Rotterdam e.o % 24 54% Westland-Schieland-Delfland 13 54% 13 54% Noord-Brabant-Noordoost 17 47% 19 53% Zeeland 9 22% 6 50% Zwolle-Flevoland 34 68% 35 49% West-Brabant 25 36% 17 47% Utrecht 33 24% 28 46% Limburg 45 49% 33 39% Twente 21 24% 16 31% FTO-peiling

10 De landkaart en de tabellen laten zien dat de regio s Zuidoost-Brabant, Noord-Holland-Noord en Rijnland & Midden Holland zowel in 2007 als in 2011 in de top vijf zitten. Nieuw in de top vijf zijn Den Haag en Haarlem- Kennemerland, verdwenen uit de top vijf zijn Drenthe en Zwolle-Flevoland. Verder is in zes regio s het percentage groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert met meer dan 25 procentpunt gestegen in vergelijking met Het betreft de regio s Stedendriehoek, Midden-Brabant, Groningen, Zuid-Holland-Zuid en Zeeland. De grootste daling is in Zwolle-Flevoland waar het percentage groepen op niveau 3 en 4 daalt van 68 naar 49 procent. In landkaart 2.2 is af te lezen welk percentage van de FTO-groepen in de regio s op FTO-niveau 4 functioneert in respectievelijk 2007 en De gebruikte indeling van de regio s is die van de voormalige Districts Huisartsen Verenigingen (DHV-en), zie bijlage 3. Landkaart 2.2 Percentage FTO-groepen dat op niveau 4 functioneert in 2007 en in 2011, ingedeeld naar regio Percentage FTO-groepen kwaliteitsniveau Percentage FTO-groepen kwaliteitsniveau FTO-peiling 2011

11 Tabel 2.3 Regio s gerangschikt op percentage FTO-groepen ingedeeld in niveau 4 in 2011 Regio Aantal responderende % groepen Aantal responderende % groepen groepen niveau 4 groepen niveau 4 Noord-Holland-Noord 41 83% 29 72% Rijnland & Midden-Holland 31 77% 21 67% Haarlem-Kennemerland 25 56% 23 65% Friesland 26 42% 24 63% Rotterdam e.o % 24 46% Groot Gelre 53 34% 42 43% Stedendrie-hoek 22 9% 14 43% Drenthe 22 64% 17 41% Gooi Eemland 27 30% 22 41% Zuidoost-Brabant 25 48% 20 40% Zwolle-Flevoland 34 68% 35 40% Amsterdam 28 14% 20 35% Groningen 27 26% 15 33% Zeeland 9 11% 6 33% Zuid-Holland-Zuid 22 18% 18 33% Noord-Brabant-Noordoost 17 41% 19 32% Westland-Schieland-Delfland 13 23% 13 31% West-Brabant 25 20% 17 29% Den Haag e.o % 18 28% Utrecht 33 18% 28 25% Twente 21 14% 16 25% Limburg 45 33% 33 24% Midden-Brabant 12 0% 8 0% Tabel 2.3 geeft per district een overzicht van het percentage FTO-groepen dat in 2011 op niveau 4 functioneert, gerangschikt op het percentage niveau 4 in Het niveau in 2011 wordt vergeleken met dat in Als alleen naar de regio s met het hoogste aantal groepen op niveau 4 wordt gekeken, valt op dat drie van de vijf regio s die in 2007 in de top vijf zaten ook in 2011 in de top vijf terug te vinden zijn. Het betreft de regio s Noord- Holland-Noord, Rijnland & Midden Holland en Haarlem-Kennemerland. Nieuw in de top 5 van 2011 zijn de regio s Friesland en Rotterdam. Niet meer terug te vinden in de top 5 van 2011 zijn de regio s Zwolle-Flevoland en Drenthe. De grootste stijger is Stedendriehoek. In deze regio is het percentage FTOgroepen op niveau 4 gestegen van 9 procent in 2007 naar 43 procent in Stedendriehoek is de enige regio die met meer dan 25 procentpunt is gestegen. De grootste daler is Zwolle-Flevoland (van 68 procent in 2007 naar 40 procent in 2011). FTO-peiling

12 Het FTO-niveau in 2011 naar zorgverzekeraar Tabel 2.4 bevat de niveau indeling van de FTO-groepen naar zorgverzekeraars, gerangschikt op het percentage FTO-groepen in niveau 3 en 4 in Het betreft FTO-groepen die zowel in 2007 als in 2011 hebben meegedaan aan de FTO-peiling. Hierbij wordt de FTO-groep toegewezen aan de zorgverzekeraar die in een gebied de grootste is. Welke zorgverzekeraar de grootste is, is bepaald aan de hand van de vraag: 'Bij welke zorgverzekeraar waren de meeste van uw patiënten in 2007 verzekerd?' De in tabel 2.4 vermelde zorgverzekeraars zijn de zorgverzekeraarsmerken zoals genoemd in de FTO-peiling Zorgverzekeraars die door minder dan tien FTO-groepen als dominante zorgverzekeraar zijn aangeduid, zijn niet in dit deelonderzoek meegenomen. Tabel 2.4 FTO-niveau naar zorgverzekeraars uit 2007, gerangschikt op percentage FTO-groepen in niveau 3 en 4 in 2011 Zorgverzekeraar Aantal groepen % groepen % groepen niveau 3 en 4 niveau 3 en 4 Univé 12 92% 83% De Friesland 18 61% 72% Zorg en Zekerheid 19 63% 69% Achmea 57 74% 65% Avéro, FBTO, Groene Land, OZF, PWZ, Zilveren Kruis VGZ 39 51% 62% AGIS 53 32% 59% CZ/OZ 40 40% 58% Menzis 42 36% 48% Amicon, Anderzorg, Confior, Géove, Nederzorg, NVS Uit tabel 2.4 blijkt dat Univé en Zorg en Zekerheid zowel in 2007 als in 2011 in de top drie van zorgverzekeraars staan met het grootste percentage FTOgroepen dat op niveau 3 en 4 functioneert. De Friesland is gestegen van plaats 4 in 2007 naar plaats 2 in Achmea is gezakt van plaats 2 in 2007 naar plaats 4 in De belangrijkste stijging in het percentage FTO-groepen dat op niveau 3 en 4 functioneert kan gevonden worden in het gebied waar AGIS de preferente zorgverzekeraar is. Tabel 2.5 bevat de niveau indeling van de FTO-groepen naar zorgverzekeraars, gerangschikt op het percentage FTO-groepen in niveau 4 in De FTO-groepen en de zorgverzekeraars zijn op dezelfde manier bepaald als hierboven beschreven. 12 FTO-peiling 2011

13 Tabel 2.5 FTO-niveau naar zorgverzekeraars uit 2007, gerangschikt op percentage FTO-groepen in niveau 4 in 2011 Zorgverzekeraar Aantal groepen % groepen % groepen niveau 4 niveau 4 Univé 12 92% 83% Zorg en Zekerheid 19 63% 63% De Friesland 18 44% 61% Achmea Avéro, FBTO, Groene Land, OZF, PWZ, Zilveren Kruis 57 70% 51% AGIS 53 25% 47% CZ/OZ 40 23% 38% Menzis Amicon, Anderzorg, Confior, Géove, Nederzorg, NVS 42 29% 33% VGZ 39 31% 26% Uit tabel 2.5 blijkt dat Univé en Zorg en Zekerheid zowel in 2007 als in 2011 in de top drie voorkomen. Nieuw in de top drie in 2011 is De Friesland, verdwenen uit de top drie in 2011 is Achmea. Uit tabel 2.5 volgt dat er tussen de zorgverzekeraars een aantal opvallende verschuivingen heeft voorgedaan. De grootste stijging tussen 2007 en 2011 in het percentage FTO-groepen dat op niveau 4 functioneert is gevonden bij zorgverzekeraar AGIS (van 25 naar 47 procent). De grootste daling in het aantal FTO-groepen dat op niveau 4 functioneert heeft plaatsgevonden bij Achmea (van 70 naar 51 procent). Wanneer gekeken wordt naar het aantal FTO-groepen dat op hoog niveau functioneert, staan Univé, Zorg en Zekerheid en De Friesland die FTOgroepen in 2011 belonen voor de kwaliteit van het FTO in de top drie. Het oude Achmea beloonde niveau 4 groepen voor de kwaliteit van het FTO, maar is daarmee een aantal jaren geleden gestopt. Dit is waarschijnlijk de verklaring voor de daling in FTO-groepen op niveau 4. FTO-peiling

14 3 Medicatiebeoordelingen en therapietrouw Met het uitvoeren van medicatiebeoordelingen en de bevordering van therapietrouw kan veel gewonnen worden met betrekking tot doelmatigheid, kwaliteit en veiligheid van het gebruik van geneesmiddelen. Een goede samenwerking tussen de huisarts en de apotheker en dus een goed FTO zijn hierbij essentieel. Samenvatting Huisartsen en apothekers voeren te weinig medicatiebeoordelingen uit. Ook doen ze het vaak niet gezamenlijk, terwijl dit wel een belangrijke vereiste is voor een goede beoordeling. Het onderwerp therapietrouw wordt in 2011 ten opzichte van 2007 vaker op het FTO besproken. In 2011 heeft 27 procent van de FTO-groepen dit onderwerp besproken, terwijl in procent van de groepen dit onderwerp besprak. Medicatiebeoordeling Aan alle huisartsen en apothekers die voor hun FTO-groepen de FTO-peiling hebben ingevuld is gevraagd of ze in 2011 medicatiechecks hebben uitgevoerd bij mensen van 65 jaar of ouder die langdurig vijf of meer verschillende geneesmiddelen gebruiken. Ook is gevraagd - als ze een medicatiecheck uitvoeren - of ze dit samen met de apotheker, respectievelijk huisarts uitvoeren. In tabel 3.1 is weergegeven of huisartsen en apothekers in 2011 medicatiechecks hebben uitgevoerd en hoe vaak ze dit hebben gedaan. In tabel 3.2 staat vermeld in welke mate deze medicatiechecks door de huisarts en apotheker gezamenlijk zijn uitgevoerd. Tabel 3.1 Percentage huisartsen en apothekers dat de medicatiecheck heeft uitgevoerd in 2011 bij patiënten van 65 jaar of ouder die langdurig vijf of meer verschillende geneesmiddelen gebruiken Bij alle patiënten 2% Bij meer dan de helft van de patiënten 9% Bij minder dan de helft van de patiënten 79% Nooit 10% N = 546 huisartsen en apothekers Tabel 3.2 Percentage huisartsen en apothekers dat gezamenlijk de medicatiecheck heeft uitgevoerd in 2011 Gezamenlijk Niet gezamenlijk 14 FTO-peiling 2011 Bij alle patiënten 1% 1% Bij meer dan de helft van de patiënten 8% 2% Bij minder dan de helft van de patiënten 67% 21% Totaal 76% 24% N = 490 huisartsen en apothekers

15 Uit tabel 3.1 volgt dat 90 procent van de huisartsen en apothekers die de peiling heeft ingevuld in 2011 medicatiechecks heeft uitgevoerd bij patiënten van 65 jaar of ouder die langdurig vijf of meer verschillende geneesmiddelen gebruiken. 11 procent van de huisartsen en apothekers geeft aan deze medicatiechecks uitgevoerd te hebben bij meer dan de helft van alle patiënten uit de hiervoor genoemde patiëntencategorie. Uit tabel 3.2 volgt dat 76 procent van de huisartsen en apothekers die medicatiechecks heeft uitgevoerd, dit gezamenlijk heeft gedaan. Als deze resultaten worden gelegd naast de in 2011 geldende richtlijn voor de eerste lijn - de LHV handreiking 'Complexe ouderenzorg in het verzorgingshuis en thuis' (2009) - valt het volgende op: 98 procent van alle huisartsen en apothekers voert niet bij alle patiënten van 65 jaar of ouder die langdurig vijf of meer verschillende geneesmiddelen gebruiken een medicatiebeoordeling uit. Volgens de handreiking moet bij al deze patiënten de medicatie worden beoordeeld. De in 2012 uitgekomen 'Multidisciplinaire Richtlijn Polyfarmacie' is soepeler. Een medicatiebeoordeling hoeft bij deze patiëntencategorie alleen plaats te vinden als er ook minimaal sprake is van een risicofactor zoals verminderde nierfunctie, verminderde cognitie, verhoogd valrisico, signalen van therapieontrouw, niet zelfstandig wonend en niet geplande ziekenhuisopname. 24 procent van de huisartsen en apothekers voert de medicatiebeoordelingen niet gezamenlijk uit. Volgens de handreiking 'Complexe ouderenzorg in het verzorgingshuis en thuis' moet de beoordeling door de arts en apotheker gezamenlijk uitgevoerd worden. De 'Multidisciplinaire Richtlijn Polyfarmacie' bij ouderen gaat hierin nog een stapje verder. Bij de medicatieboordeling moet ook de patiënt (of mantelzorg/verzorgenden) worden betrokken. Therapietrouw In zowel de peiling van 2007 als die van 2011 is gevraagd of in het FTO het onderwerp therapietrouw is behandeld. Daarnaast is in de peiling van 2011 aan de artsen en apothekers die het onderwerp therapietrouw hebben behandeld, gevraagd of de over dit onderwerp gemaakte afspraken structureel zijn ingevoerd in de praktijk. In tabel 3.3 is weergegeven het percentage FTO-groepen dat het onderwerp therapietrouw in 2007 respectievelijk 2011 in het FTO heeft behandeld. Tabel 3.3 Percentage FTO-groepen dat het onderwerp therapietrouw heeft behandeld % 27% N 2007 = 456 FTO-groepen, N 2011 = 434 FTO-groepen Uit tabel 3.3 blijkt dat 27 procent van de FTO-groepen het onderwerp therapietrouw in 2011 heeft behandeld. Dit is een groter aantal dan in In 2007 had 14 procent van de FTO-groepen het onderwerp therapietrouw behandeld. Deze stijging is in de lijn van de verwachting. Ook is in de peiling aan de huisartsen en apothekers die therapietrouw in 2011 hebben behandeld in het FTO, gevraagd of zij de gemaakte afspraken geïmplementeerd hebben in hun praktijkvoering. 53 procent van deze huisartsen en apothekers zegt dit daadwerkelijk gedaan te hebben. FTO-peiling

16 In 2006 kwam het eindrapport van het HARM-onderzoek 1 uit. Therapieontrouw bleek een van de belangrijkste risicofactoren te zijn voor medicatie gerelateerde ziekenhuisopnamen. Naar aanleiding van dit rapport is er in de laatste jaren steeds meer aandacht voor het onderwerp therapietrouw. Zo is in 2011 de TherapietrouwMonitor ( gelanceerd. Desondanks blijft de continue aandacht voor therapietrouw belangrijk. Op het zesde congres over zorg aan chronische zorg dat op 29 juni 2012 plaatsvond op de Universiteit van Utrecht werd - onderbouwd met onderzoek - verkondigd dat na een jaar, slechts 30 procent van de chronisch zieken hun medicatie volgens voorschrift gebruikt. 1 Bemt PMLA van den, Egberts TCG. Eindrapport HARM-onderzoek. Afdeling Pharmacoepidemiologie en Pharmacotherapie. Utrecht; Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciensces; FTO-peiling 2011

17 4 Methode De FTO-peiling De FTO-peiling is een vragenlijst die ingevuld moet worden door de contactpersonen van de FTO-groepen. De FTO-peiling 2007 bestaat uit 22 vragen. De vragenlijst bestaat uit de volgende onderdelen (zie bijlage 1): w Vragen betreffende indicatoren die nodig zijn voor de niveau-indeling. Deze vragen zijn ook in voor de FTO-peiling gesteld. w Vragen over de beloning van zorgverzekeraars voor het niveau van het FTO en/of het voorschrijfbeleid. w Overige vragen over onder andere de aandacht voor medicatiebeoordeling en therapietrouw. De vragenlijst is via de en gebruikmakend van een netquestionnaire gestuurd naar alle 1297 in het IVM adressenbestand bekende contactpersonen van 762 FTO-groepen. Ter voorbereiding hierop heeft het IVM bij alle bekende apothekerscontactpersonen telefonisch de contactgegevens van de FTO-groep geverifieerd. Hiermee is 97 procent van de 789 bekende FTOgroepen bereikt. Contactpersonen die niet reageerden kregen binnen een tijdsperiode van 6 weken tweemaal per een reminder gestuurd. Vulden ze dan alsnog niet een vragenlijst in, dan kregen ze een verkorte vragenlijst per opgestuurd. Deze korte vragenlijst bestaat uit 11 vragen die nodig zijn voor het indelen van FTO-groepen in functioneringsniveaus (zie bijlage 2). Respons Van de 1297 contactpersonen naar wie de FTO-peiling 2011 is verstuurd, hebben 647 contactpersonen de vragenlijst ingevuld. Dit komt overeen met 50 procent van de benaderde contactpersonen. Deze 647 contactpersonen vertegenwoordigen 497 FTO-groepen, waarmee de respons op 65 procent uitkomt. In vergelijking met de vorige FTO-peilingen is deze respons lager dan het gemiddelde (72%), zie tabel 4.1. Tabel 4.1 Respons FTO-peilingen Jaar Respons Respons aantal FTO-groepen % FTO-groepen van totaal % % % % % % % FTO-peiling

18 Tabel 4.2 Respons FTO-peiling 2011 per regio, gerangschikt naar regio met de hoogste respons District Aantal benaderde Aantal responderende Respons percentage FTO-groepen FTO-groepen Haarlem-Kennemerland % Zwolle-Flevoland % Noord-Brabant-Noordoost % Westland-Schieland-Delfland % Friesland % Rijnland & Midden-Holland % Noord-Holland-Noord % Stedendriehoek % Twente % Den Haag e.o % Groot Gelre % Drenthe % Limburg % West-Brabant % Zuid-Holland-Zuid % Amsterdam % Utrecht % Gooi Eemland % Groningen % Rotterdam e.o % Zuidoost-Brabant % Zeeland % Midden-Brabant % Totaal % In tabel 4.2 is de respons van de FTO-groepen naar regio (voormalig DHVdistrict) in 2011 weergegeven. Uit tabel 4.2 volgt dat Haarlem-Kennemerland het hoogst scoort met 82 procent en Midden-Brabant het laagst met 43 procent. In de FTO-peiling 2007 waren er ook grote verschillen in de respons per regio. Ze varieerden van 90 procent in Groningen tot 63 procent in Midden-Brabant. Er is zoals eerder is beschreven een aantal respons verhogende maatregelen genomen. Zo is er tweemaal een reminder per gestuurd met de volledige vragenlijst en een keer een reminder met de verkorte vragenlijst. In tabel 4.3 staan de resultaten van deze maatregelen vermeld. 18 FTO-peiling 2011

19 Tabel 4.3 Respons op volledige vragenlijst respectievelijk respons op verkorte vragenlijst Activiteit Aantal verstuurde Aantal ontvangen Relatieve respons op vragenlijsten vragenlijsten FTO-groep niveau Versturen volledige vragenlijst 1296 contactpersonen 563 vragenlijsten 60% per plus twee reminders van 762 FTO-groepen van 454 FTO-groepen Versturen korte vragenlijst 668 contactpersonen 84 vragenlijsten 6% per van 532 niet responderende van 43 FTO-groepen FTO-groepen Totaal 1296 contactpersonen 647 vragenlijsten 65% van 762 FTO-groepen van 497 FTO-groepen Analyse De analyse is uitgevoerd met behulp van IBM SPSS Statistics versie 19. Met de 647 ontvangen vragenlijsten hebben we van 497 groepen een reactie ontvangen. Van 355 FTO-groepen zijn de gegevens door één contactpersoon aangeleverd, van 133 FTO-groepen door twee contactpersonen en van negen FTO-groepen door drie contactpersonen. Van de eerste categorie zijn alle ingevulde vragenlijsten in de analyse meegenomen. Van de tweede en derde categorie kozen we voor de respondenten die de minste missings (ontbrekende informatie) hadden bij de vragen die nodig zijn voor de niveauindeling. Bij geen of een gelijk aantal missings is willekeurig bepaald van welke respondent de gegevens zijn meegenomen in de analyse. In de uiteindelijke analyse zijn de vragenlijsten van 254 apothekerscontactpersonen en 243 huisartsencontactpersonen betrokken. Deze verhouding komt nagenoeg overeen met de verhouding apothekers - huisartsen (50 procent - 50 procent) bij alle respondenten. Van de 497 in de analyse meegenomen vragenlijsten zijn er 454 via de netquestionnaire ontvangen (91 procent) en 43 (9 procent) als verkorte enquête. Negen van deze FTOgroepen (1.8 procent) bleken geen enkele FTO-bijeenkomst te hebben gehad in Daarnaast konden zes groepen (1.2 procent) niet worden ingedeeld omdat de daarvoor benodigde vragen onvoldoende waren beantwoord. Dit betekent dat van in totaal 482 FTO-groepen het functioneringsniveau kon worden vastgesteld. Indicatoren Om ontwikkelingen in het functioneringsniveau te kunnen blijven volgen is voor de niveau-indeling van FTO-groepen gebruik gemaakt van de voor de FTO-peiling 2002 ontwikkelde methode. Deze gaat uit van de volgende zes indicatoren: 1. het aantal FTO-bijeenkomsten, 2. de duur van de FTO-bijeenkomsten, 3. de al dan niet gezamenlijke voorbereiding van de FTO-bijeenkomsten, 4. het al dan niet werken met prescriptiecijfers, 5. het al dan niet vastleggen van ten minste twee afspraken, 6. het al dan niet (met behulp van cijfers) toetsen van ten minste een afspraak. Tabel 4.4 geeft een overzicht van de eisen die met betrekking tot deze indicatoren worden gesteld. FTO-peiling

20 Tabel 4.4 Indicatoren niveau-indeling FTO Indicator Niveau 1 Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 Aantal bijeenkomsten Voorbereiding arts of apotheker arts en apotheker arts en apotheker Duur bijeenkomsten 1.5 uur 1.5 uur Werken met cijfers ja ja Vastleggen afspraken ja ja Toetsen afspraken ja 20 FTO-peiling 2011

21 Bijlage 1 Vragenlijst FTO-peiling 2011 Onderstaande vragen hebben betrekking op de periode januari t/m december Hoeveel FTO-bijeenkomsten heeft uw FTO-groep in 2011 gehouden? bijeenkomsten (bij 0 ga door naar vraag 12) 2. Wat was de gemiddelde duur van die bijeenkomsten? uur minuten 3. Wie bereidden in 2011 de bijeenkomsten van uw FTO-groep gewoonlijk voor? Kies één antwoord dat het meest van toepassing is! q huisarts(en) en apotheker(s) samen q huisarts(en) of apotheker(s) (ga door naar vraag 5) q huisarts(en) (ga door naar vraag 5) q apotheker(s) (ga door naar vraag 5) q specialist uit het ziekenhuis (ga door naar vraag 5) q geen voorbereider(s) (ga door naar vraag 5) q ander(en), namelijk (ga door naar vraag 5) 4. Hielden de betreffende huisarts(en) en apotheker(s) ter voorbereiding op de bijeenkomsten van uw FTO-groep ook een gezamenlijk vooroverleg? q nee, nooit q ja, bij niet meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, bij meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, altijd 5. Werd in 2011 tijdens het FTO gewerkt met voorschrijfcijfers? q nee, nooit q ja, bij niet meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, bij meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, altijd 6. Werden er in 2011 farmacotherapeutische afspraken gemaakt in het FTO? q nooit (ga door naar vraag 9) q bij één onderwerp q bij twee of meer onderwerpen q altijd 7. Werden de gemaakte afspraken vastgelegd in verslagen of notulen? q nee, nooit q ja, een deel van de afspraken werd vastgelegd in de verslagen of notulen q ja, alle afspraken werden vastgelegd in de verslagen of notulen FTO-peiling

22 Een resultaatdoelstelling is een afspraak met daarin aangegeven een streefwaarde en een tijdsperiode waarbinnen die streefwaarde behaald moet worden. Bijvoorbeeld: 'het aantal nieuwe gebruikers van geneesmiddel x is over zes maanden met tenminste 10% toegenomen'. 8. Werden in 2011 resultaatdoelstellingen gemaakt in het FTO? q nooit q bij één onderwerp q bij twee of meer onderwerpen 9. Werd in 2011 het effect op het voorschrijfgedrag van eerder gemaakte farmacotherapeutische afspraken rond tenminste één onderwerp geëvalueerd tijdens een (deel van een) FTO-bijeenkomst? q nee (ga door naar vraag 12) q ja 10. Werden daarbij prescriptiecijfers gebruikt? q nee q ja 11.Werden in 2011 eerder gemaakte resultaatdoelstellingen geëvalueerd met behulp van cijfers tijdens een (deel van een) FTO-bijeenkomst? q nooit q bij één onderwerp q bij twee of meer onderwerpen Tot zover de vragen over het niveau van uw FTO. Hieronder volgen enkele aanvullende vragen over de beloning van zorgverzekeraars voor het niveau van het FTO of het voorschrijfbeleid, de informatievoorziening over nieuwe geneesmiddelen en de medicatiecheck. 12.Bij welke zorgverzekeraar waren de meeste van uw patiënten in 2011 verzekerd? Slechts één antwoord mogelijk q Achmea (Zilverenkruis Achmea, Agis, Avéro Achmea, FBTO, Interpolis, OZF Achmea) q CZ Delta Lloyd OHRA q Menzis (Anderzorg, Menzis, Azivo) q Uvit (Univé, VGZ, Trias, IZA, IZZ, GOUDA, UMC) q ASR q De Friesland q DSW q ONVZ q Salland (ENO) q Stad Holland q Zorg en Zekerheid q andere zorgverzekeraar, namelijk 13.Deed uw FTO-groep in 2011 mee aan een programma van een of meer zorgverzekeraars waarin het FTO-niveau werd beloond? q ja q nee 14.Deden de huisartsen van uw FTO-groep in 2011 mee aan een programma van een of meer zorgverzekeraars waarin het voorschrijfbeleid werd beloond? q ja q nee 22 FTO-peiling 2011

23 Het ministerie van VWS heeft het IVM opdracht gegeven informatie over nieuwe geneesmiddelen te verspreiden. Wij zijn benieuwd naar welke informatiebronnen u gebruikt en hoe u door het IVM geïnformeerd zou willen worden. 15.Kunt u voor elk van de onderstaande informatiebronnen aangeven of u deze in 2011 gebruikt heeft voor het zoeken naar informatie over nieuwe geneesmiddelen? Kruis per informatiebron het voor u geldende antwoord aan NHG-richtlijnen (NHG-standaarden, FTR-en) q ja q nee Geneesmiddelenbulletin (Gebu) q ja q nee Andere wetenschappelijke of vaktijdschriften q ja q nee Schriftelijke informatie farmaceutische industrie q ja q nee Artsenbezoeker q ja q nee Huisarts q ja q nee Apotheker q ja q nee Medisch specialist q ja q nee FTO-overleg q ja q nee Anders, namelijk q ja q nee 16. Hoe zou u door het IVM geïnformeerd willen worden over nieuwe geneesmiddelen? De medicatiecheck is bedoeld voor mensen van 65 jaar of ouder die langdurig vijf of meer verschillende geneesmiddelen gebruiken. 17.Heeft u in 2011 een medicatiecheck gedaan bij de patiënten ouder dan 65 jaar? q nee, nooit q ja, bij minder dan de helft van de patiënten q ja, bij meer dan de helft van de patiënten q ja, bij alle patiënten 18. Heeft u de medicatiecheck altijd uitgevoerd in overleg met de apotheker (indien u huisarts bent) of de huisarts (indien u apotheker bent)? q ja q nee Ten slotte volgen vier vragen over therapietrouw. Deze vragen zijn opgesteld in samenwerking met het Nivel en uw antwoorden op de vier vragen zullen gedeeld worden met het Nivel. Het Nivel zal vertrouwelijk met uw informatie omgaan. De uitkomsten worden uitsluitend op regionaal c.q. landelijk niveau gepresenteerd en zijn niet tot individuele groepen herleidbaar. 19. Heeft u het onderwerp therapietrouw behandeld in 2011? q ja q nee (u kunt de rest van de vragen overslaan en onderaan aangeven of u prijs stelt op ontvangst van de resultaten van de FTO-peiling 2011) 20. Heeft u het onderwerp therapietrouw behandeld met FTO-materiaal van het IVM? q ja q nee FTO-peiling

24 21. Heeft het behandelen van het onderwerp therapietrouw geleid tot een afspraak in uw praktijk en/of apotheek? q ja q nee 22. Is één of meer van deze afspraken bestendigd (structureel gemaakt) in de praktijkvoering? q ja q nee U kunt hieronder aangeven of u prijs stelt op ontvangst van de resultaten van de FTO-peiling q ja, ik ontvang graag per de resultaten van de FTO-peiling 2011 Kent u onze digitale FTO-nieuwsbrief al? Deze verschijnt ieder kwartaal en is bestemd voor apothekers en huisartsen die meer werk willen maken van professionalisering van het FTO. De laatste uitgave en mogelijkheid tot aanmelding vindt u op Eventuele op- of aanmerkingen over deze peiling kunt u hieronder kwijt. 24 FTO-peiling 2011

25 Bijlage 2 Verkorte vragenlijst FTO-peiling 2011 Onderstaande vragen hebben betrekking op de periode januari t/m december Hoeveel FTO-bijeenkomsten heeft uw FTO-groep in 2011 gehouden? bijeenkomsten (bij 0 kunt u de rest van de vragen overslaan en onderaan aangeven of u prijs stelt op ontvangst van de resultaten van de FTO-peiling 2011) 2. Wat was de gemiddelde duur van die bijeenkomsten? uur minuten 3. Wie bereidden in 2011 de bijeenkomsten van uw FTO-groep gewoonlijk voor? Kies één antwoord dat het meest van toepassing is! q huisarts(en) en apotheker(s) samen q huisarts(en) of apotheker(s) (ga door naar vraag 5) q huisarts(en) (ga door naar vraag 5) q apotheker(s) (ga door naar vraag 5) q specialist uit het ziekenhuis (ga door naar vraag 5) q geen voorbereider(s) (ga door naar vraag 5) q ander(en), namelijk (ga door naar vraag 5) 4. Hielden de betreffende huisarts(en) en apotheker(s) ter voorbereiding op de bijeenkomsten van uw FTO-groep ook een gezamenlijk vooroverleg? q nee, nooit q ja, bij niet meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, bij meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, altijd 5. Werd in 2011 tijdens het FTO gewerkt met voorschrijfcijfers? q nee, nooit q ja, bij niet meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, bij meer dan de helft van de FTO-bijeenkomsten q ja, altijd 6. Werden er in 2011 farmacotherapeutische afspraken gemaakt in het FTO? q nooit (ga door naar vraag 9) q bij één onderwerp q bij twee of meer onderwerpen q altijd 7. Werden de gemaakte afspraken vastgelegd in verslagen of notulen? q nee, nooit q ja, een deel van de afspraken werd vastgelegd in de verslagen of notulen q ja, alle afspraken werden vastgelegd in de verslagen of notulen FTO-peiling

26 Een resultaatdoelstelling is een afspraak met daarin aangegeven een streefwaarde en een tijdsperiode waarbinnen die streefwaarde behaald moet worden. Bijvoorbeeld: 'het aantal nieuwe gebruikers van geneesmiddel x is over zes maanden met tenminste 10% toegenomen'. 8. Werden in 2011 resultaatdoelstellingen gemaakt in het FTO? q nooit q bij één onderwerp q bij twee of meer onderwerpen 9. Werd in 2011 het effect op het voorschrijfgedrag van eerder gemaakte farmacotherapeutische afspraken rond tenminste één onderwerp geëvalueerd tijdens een (deel van een) FTO-bijeenkomst? q nee (ga door naar vraag 12 u kunt de rest van de vragen overslaan en onderaan aangeven of u prijs stelt op ontvangst van de resultaten van de FTO-peiling 2011) q ja 10. Werden daarbij prescriptiecijfers gebruikt? q nee q ja 11. Werden in 2011 eerder gemaakte resultaatdoelstellingen geëvalueerd met behulp van cijfers tijdens een (deel van een) FTO-bijeenkomst? q nooit q bij één onderwerp q bij twee of meer onderwerpen U kunt hieronder aangeven of u prijs stelt op ontvangst van de resultaten van de FTO-peiling q ja, ik ontvang graag per de resultaten van de FTO-peiling FTO-peiling 2011

27 Bijlage 3 Landkaart met regio-indeling o.b.v. de voormalige Districts Huisartsen Verenigingen 1 Amsterdam 2 Haarlem-Kennemerland 3 Noord-Holland-Noord 4 Den Haag e.o. 5 Rijnland Midden-Holland 6 Rotterdam e.o. 7 Zuid-Holland-Zuid 8 Zeeland 9 West-Brabant 10 Noord-Brabant-Noordoost 11 Limburg 12 Utrecht 13 Gooi Eemland 14 Groot Gelre 15 Stedendriehoek 16 Zwolle-Flevoland 17 Twente 18 Drenthe 19 Friesland 20 Groningen 21 Westland-Schieland-Delfland 22 Midden-Brabant 23 Zuidoost-Brabant FTO-peiling

28

29

30

31

32 FTO-peiling 2011