Hoe leren volwassenen?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hoe leren volwassenen?"

Transcriptie

1 Hoe leren volwassenen? Achtergrondinformatie voor taalvrijwilligers van Taal voor het Leven. Terug naar school gaan was geen gemakkelijke beslissing Mien van de Pol, Taalambassadeur Naam:

2 Colofon Stichting Lezen & Schrijven Taal voor het Leven Parkstraat 105, 2514 JH Den Haag lezenenschrijven Stichting Lezen & Schrijven lezenenschrijven Coördinatie vormgeving: Communicatiebureau Podium Ontwerp: Koduijn ontwerpers Illustraties: Tomas Schats Drukwerk: Ricoh ISBN nummer: Versie 1, januari Stichting Lezen & Schrijven

3 >> Inhoudsopgave Inleiding pag. 1 Doelen pag. 2 Oefeningen pag. 3 Achtergrondinformatie pag. 10 Werkmaterialen pag. 20 Tips & Tops pag. 22 Contactinformatie pag. 25 Kijk op voor instructiekaarten, filmpjes, handige links, oefenmateriaal en lesvoorbeelden.

4 >> Inleiding Als taalvrijwilliger heb je een belangrijke rol in het begeleiden van volwassenen bij het beter leren lezen en schrijven. Een dankbare taak, want er zijn maar liefst 1,3 miljoen volwassenen in Nederland laaggeletterd. Laaggeletterden hebben grote moeite met dagelijkse handelingen die voor jou waarschijnlijk vanzelfsprekend zijn. Zoals het lezen van brieven die hun kinderen van school meekrijgen, het kopen van een treinkaartje bij een automaat en het invullen van een urenbriefje op het werk. Taal voor het Leven Om zoveel mogelijk laaggeletterden naar een hoger lees- en schrijfniveau te brengen, is in zes regio s in Nederland Taal voor het Leven opgezet. De inzet van getrainde taalvrijwilligers is een van de kernelementen van deze aanpak. Jij maakt dus deel uit van een maatschappelijke beweging die Taal voor het Leven op gang brengt. Iets om trots op te zijn! Doorlopende ondersteuning Natuurlijk sta je er na deze training niet alleen voor. Via houden we je op de hoogte van alle ontwikkelingen binnen het programma Taal voor het Leven. Bijvoorbeeld over nieuwe materialen of over hoe je ideeën en ervaringen kunt uitwisselen met de vele andere taalvrijwilligers. Ook kun je met vragen altijd terecht bij de Taalregisseur(s) in jouw eigen regio. Volg ons ook op Facebook en wordt lid van de Linked In groep van Stichting Lezen & Schrijven. Meer weten? In deze handleiding vind je meer achtergrondinformatie over het leren lezen en schrijven bij volwassenen. Ook is een overzicht opgenomen van mogelijk andere nuttige bronnen die jou als taalvrijwilliger kunnen helpen bij het goed begeleiden van laaggeletterden. Handleiding Taal voor het Leven 1

5 Ken je iemand die ook Taalvrijwilliger wil worden? Aanmelden kan op >> Doelen Overkoepelend doel Na deze bijeenkomst realiseer je je dat iedereen op een andere manier leert en dat de individuele leervraag van een cursist het startpunt is van een aanpak. Subdoelen Na deze bijeenkomst weet je: > de problematiek van laaggeletterden, > de verschillen tussen de problematiek van laaggeletterden en die van tweede taalleerders, > wat leren is, > dat laaggeletterdheid vaak meer is dan slecht kunnen lezen en schrijven, > verschillende leerstijlen te benoemen en daar rekening mee te houden, > de niveaus van de commissie Meijerink en het raamwerk NT2, > welke informatie je op kunt vinden, > waar de webinars van Taal voor het Leven op internet staan. Handleiding Taal voor het Leven 2

6 >> Oefeningen Naast het volgen van de basistraining adviseren we je om de volgende opdrachten zelfstandig thuis uit te voeren. Zo raak je meer bekend met de problematiek van laaggeletterdheid en je eigen rol daarbinnen. We raden je aan de uitwerkingen van de opdrachten te bespreken met andere taalvrijwilligers, zodat je met elkaar ervaringen kunt uitwisselen en elkaar kunt ondersteunen. Via kom je in contact met andere taalvrijwilligers. Ook bij de training maak je natuurlijk kennis met collega vrijwilligers. Handleiding Taal voor het Leven 3

7 Oefening 1 > Over wie hebben we het? In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen tussen de jaar laaggeletterd. Dit zijn mannen, vrouwen, autochtoon, allochtoon, werkenden en niet werkenden. Raadpleeg de Handreiking taal bij de Standaarden en Eindtermen ve om je te verdiepen in de niveaus: kijk daarbij vooral naar de hoofdstukken Voorbeeldsituaties (pagina 19-33) en voorbeelden (1-20). A Maak een overzicht van ca oefenmaterialen uit het dagelijks leven waarmee je met een cursist op 1F niveau aan de slag kunt gaan met leren lezen. Denk hierbij aan een reclamefolder, een vakantiekaart of een recept op een pak pannenkoekenmix. Zie hiervoor ook pagina 18 en 19. B Bedenk hoe je per oefenmateriaal je cursist iets kunt laten toepassen, - bezinnen, -theoretiseren, - concretiseren. Zie hiervoor ook pagina 12. Handleiding Taal voor het Leven 4

8 C Bedenk aan de hand van je oefenmaterialen een paar typische doe- opdrachten en een paar typische denk-opdrachten. Handleiding Taal voor het Leven 5

9 Oefening 2 > de verschillen tussen autochtone laaggeletterden en tweede taalleerders TAAK > Lees in de achtergrondinformatie en in de aantekeningen van de bijeenkomst Hoe leren volwassenen over de verschillen tussen autochtone laaggeletterden (die goed Nederlands spreken) en tweede taalleerders (die nog niet zo goed Nederlands spreken). In de rest van deze opdracht spreken we over hen als NT1-ers en NT2-ers. A Bekijk de oefenmaterialen uit oefening 1. Welke vind je geschikt voor de NT1-er en welke voor de NT2-er? B Wat denk je dat de NT1-er vooral van jou wil leren? En wat wil de NT2-er leren denk je? Handleiding Taal voor het Leven 6

10 C Kijk of je in je eigen (vrijwilligers)omgeving een gesprek kunt hebben met NT1ers en NT2-ers om te testen of jouw gedachten bij B op hen van toepassing zijn. Handleiding Taal voor het Leven 7

11 Oefening 3> Leerstijlentesten TAAK > Er zijn vele manieren om naar je manier van leren te kijken. Ook zijn er vele testjes die je hiervoor kunt doen. Kijk hiervoor ook op A Zoek op wie David Kolb is. B Doe online een leerstijlentest van Kolb. C Herken je je in de uitkomst? Wat kun jij met deze uitkomst? D Zoek op wie Jan Vermunt is. E Doe online een leerstijlentest van Vermunt. F Herken je je in de uitkomst? Wat kun jij met deze uitkomst? Handleiding Taal voor het Leven 8

12 G Zoek op wat het VARK-model is. H Doe online een test volgens het VARK-model I Vergelijk de uitkomsten uit de drie verschillende testen. Ben je meer over je eigen leerstijlen te weten gekomen? Wat kun jij hiermee in je vrijwilligerspraktijk? Handleiding Taal voor het Leven 9

13 Taalmeter.nl Online in 12 minuten weten of iemand mogelijk laaggeletterd is >> Achtergrondinformatie Niveaus van geletterdheid In 2008 heeft de commissie Meijerink een advies uitgebracht over de niveaus van geletterdheid. In dit referentiekader spreken ze van de niveaus 1F t/m 4F. Iedereen onder niveau 1F is in dit kader laaggeletterd. Landelijk is vastgesteld dat om te kunnen werken, minimaal 2F noodzakelijk is. De indeling van Meijerink is leidend bij de indeling van geletterdheidsniveaus. Voor tweedetaalleerders is het Europees referentiekader ontwikkeld dat is ingedeeld van A1 tot C2. niveau 1F 2F 3F 4F onderwijs eind basisonderwijs eind vmbo en mbo-3 eind mbo-4 en havo eind vwo niveaus referentiekader en raamwerk komen ongeveer overeen referentiekader 1F 2F 3F 4F raamwerk A1 A2 B1 B2 C1 C2 In het schema zijn de verhoudingen tot de indeling van Meijerink zichtbaar. Het Gemeenschappelijk Europees referentiekader voor talen is een richtlijn om de vorderingen van leerlingen te beschrijven in Europa. Het is door de Raad van Europa samengesteld tussen 1989 en Er bestaan in het Europees referentiekader zes niveaus: A B C Basisgebruiker: A1 Doorbraak en A2 Tussenstap Onafhankelijk gebruiker: B1 Drempel B2 Uitzicht Vaardige gebruiker: C1 Effectieve operationele vaardigheid en C2 Beheersing Handleiding Taal voor het Leven 10

14 Voor elk niveau zijn er competenties opgesteld voor Begrijpen (luisteren, lezen), Spreken (interactie en reproductie) en Schrijven. In Nederland moesten inburgeringsplichtigen niveau A2 beheersen. Wanneer mensen lezen en schrijven onder niveau B1 in dit referentiekader, dan noemen we hen laaggeletterd. Meer informatie over deze niveaus leest u op: Het leren van volwassenen Volwassenen hebben al een hele geschiedenis van soms negatieve- leerervaringen. Ze hebben hun leven hun best gedaan lees- en schrijfsituaties te mijden en hebben vaak een uiterst negatief beeld over lezen en schrijven. Ze zijn geen, zoals we bij kinderen weleens zeggen, sponzen die allerlei nieuwe informatie moeiteloos opnemen. Ze zullen nieuwe kennis en ervaringen toetsen aan wat ze al weten en dit in hun eigen referentiekader willen integreren. De leergeschiedenis van een volwassene bepaalt mede hoe hij of zij tegen het leren van nieuwe zaken aankijkt. Vaak gaat het starten van een nieuw leerproces gepaard met een zekere mate van angst en onzekerheid: het is eerder nooit gelukt, dus waarom nu wel?. Volwassenen gaan vaak naar een cursus omdat ze niet meer aan het lezen en schrijven kunnen ontkomen, dus meestal niet omdat ze het leuk vinden. Ook moeten ze hun kostbare vrije tijd opofferen voor de cursus. Sommigen hopen dan ook stiekem op een spoedcursus : even door de zure appel heen en dan weer gauw naar huis. Dan valt het bitter tegen als ze ervaren hoe langzaam het gaat en hoeveel inspanning het kost. De neiging om te stoppen is groot. Motivatie is een belangrijke succesfactor. Aan ons de taak om men gemotiveerd te houden en vertrouwen te geven in eigen kunnen. Het belangrijkst is dan ook aan te sturen op het vergroten van zelfvertrouwen en op het enthousiasmeren van de cursisten: laat ze succeservaringen opdoen. Er moeten zo snel mogelijk resultaten geboekt worden waar ze trots op kunnen zijn. Vier kleine mijlpalen! Dit kan alleen als er haalbare doelen worden gesteld en als de cursist centraal staat NT1 en NT2 Als je in Nederland bent geboren en getogen en je ouders altijd Nederlands met je spraken, dan is Nederlands je moedertaal. In vaktermen spreken we dan over Nederlands als eerste taal, ook wel afgekort tot NT1. Als je een andere taal als moedertaal spreekt, omdat je uit het buitenland komt en/of ouders hebt die een andere taal met je spraken, dan is Nederlands vaak je tweede taal, ook wel kortweg geduid als NT2. Voor Nederlands sprekenden van buitenlandse komaf is het instapniveau voor spreken minimaal A2. Kenmerken die vaak van toepassing zijn op laaggeletterde autochtone volwassenen zijn: slechte schoolervaring, weinig onderwijs, schaamte voor taalprobleem, gebruik van smoesjes, mondeling vaardig, faalangstig, onderschatten of overschatten van eigen mogelijkheden, taalarme thuisomgeving, problematische thuissituatie. Autochtone laaggeletterde volwassenen die wel een beetje kunnen schrijven, schrijven vaak letterlijk, klankzuiver op wat ze horen. Handleiding Taal voor het Leven 11

15 Kenmerken die vaak van toepassing zijn op tweedetaalleerders zijn: een beperkte woordenschat, zowel mondeling als schriftelijk problemen met zinsbouw, moeite met juist inzetten van lidwoorden, voorzetsels, aanwijzend voornaamwoorden, vervoegingen, moeite met toepassen regels, taalprobleem meteen duidelijk, vrouwen vaak geïsoleerd. Kenmerken die vaak van toepassing zijn op tweede generatie allochtonen die moeite hebben met Nederlands en ook soms bij mensen van de Antillen, Aruba en Suriname, zijn: ze spreken thuis vaak een andere taal dan buitenshuis, ze zijn mondeling heel vaardig, maar zijn schriftelijk minder vaardig, hebben moeite met spellen en schrijven en leven soms in een taalarme thuisomgeving Leren en leerstijlen Leren bestaat uit een aantal leermomenten: > Ervaringen opdoen > Nadenken over de ervaringen en tot een oordeel komen > De theorie bekijken en tot kennis en inzicht komen > Nieuwe inzichten uitproberen in de praktijk Dat betekent niet dat iedereen bovenstaande momenten achtereenvolgens doorloopt. Waar de een start met de theorie, wil een ander eerst uitvoeren. Waar men begint, wordt bepaald door de leerstijl die iemand heeft, de persoonlijke voorkeur. Een leerstijl is niet altijd even effectief. Reflecteren op de eigen leerstijl is van belang om verder te komen. De manier waarop lerenden leerstof verwerken verschilt. De een is meer auditief ingesteld, de ander meer visueel. Door te kijken naar hoe iemand leert, kun je effectiever begeleiden. In de praktijk blijkt het lastig dit uit te vinden. Valkuil: je eigen voorkeursstijl toepassen Uit het voorgaande is wel duidelijk geworden dat je zoveel mogelijk uitgaat van de cursist. Je hebt natuurlijk ook je eigen voorkeursstijl en het kan uit gewoonte gebeuren dat je dezelfde leerstijl van de nieuwe cursist verwacht. Dit is een valkuil waar veel coaches in vallen. Het is in het belang van je cursist dat je hier alert op bent. Leerstijl Toepassen Bezinnen Theoretiseren Concretiseren Begeleidingsstijl Geef de cursist de kans om in de dagelijkse praktijk zoveel mogelijk toe te passen. Werk bijvoorbeeld samen en laat hem of haar steeds meer dingen zelf toepassen. Bespreek de activiteiten direct erna en kijk wat goed ging en wat niet. Geef de cursist de kans en moedig hem aan om veel te observeren en vragen te stellen. Geef hem de tijd om zich voor te bereiden op het eigen handelen. Laat de cursist geen onverwachte dingen doen. Geef hem of haar altijd voldoende informatie. Laat ruimte in de instructie, schrijf niet precies voor hoe iets gebeuren moet. Geef de cursist de kans om zelf basismethodieken, begrippen en belangrijke uitgangspunten te achterhalen als voorbereiding op het eigen handelen. Laat hem of haar zelf de logica achter bepaalde handelingen verduidelijken. Laat hem of haar zelf de handelingen in een groter verband plaatsen. Leg uit hoe het ook alweer zat met de theorie. Geef duidelijke stapsgewijze instructies voordat er geoefend gaat worden. Handleiding Taal voor het Leven 12

16 Kolb en Vermunt Een van de vele indelingen van leerstijlen is die van David Kolb. Hij onderscheidt leerstijlen op basis van vier gedragingen: de doener, de dromer, de denker en de beslisser. Naast Kolb is ook Jan Vermunt een bekende onderzoeker naar leerstijlen. Hij hanteert de betekenisgerichte leerstijl, de reproductiegerichte leerstijl, de toepassingsgerichte leerstijl en de ongerichte leerstijl. Vark Voor het leren van een taal is het ook interessant te kijken naar Vark. Bij Vark gaat het om de voorkeuren die iemand heeft om informatie op te slaan in de hersenen en om informatie te communiceren. Visual Aural/Auditory Read/Write Kinethic Multimodals Leren is een actief proces Het is de taak van de taaltrainer en taalcoach om het leerproces van de cursist zo goed mogelijk te laten verlopen. Dat betekent dat je niet alleen moet letten op de leerstijl van de cursist, maar ook rekening houdt met zijn leerdoelen en de beginsituatie. Bedenk in de praktijk dat afwisseling van werkvormen meer resultaat op zal leveren dan steeds eenzelfde werkwijze. Doe de leerstijlen testen. Deze vind je op Handleiding Taal voor het Leven 13

17 Referentiekader 1F 2F 3F 4F Ik kan korte en eenvoudige teksten lezen. De teksten gaan over bekende en begrijpelijke onderwerpen in en buiten school. Ik kan teksten lezen over interessante bekende of onbekende onderwerpen uit de (beroeps) opleiding en van maatschappelijke aard. Ik kan langere en veel verschillende soorten teksten lezen over onderwerpen uit de (beroeps) opleiding op hbo-niveau en van maatschappelijke aard. Ik kan op hoog niveau en over tal van thema s teksten lezen. Over complexe onderwerpen uit de opleiding de maatschappij. Ik toon daarbij een behoorlijk begrip van abstracte thema s. Taken: instructies, informatieve en betogende teksten lezen Korte zinnen Alinea s en kopjes Niet te veel informatie tegelijk Belangrijke delen vallen op of worden herhaald Bekende woorden Heldere structuur Duidelijke verbanden Niet te veel informatie tegelijk Niet te lang Behoorlijk complexe teksten Hoge informatiedichtheid Duidelijke opbouw met kopjes en alinea s In principe alle soorten teksten Complexe teksten Structuur niet altijd even duidelijk Hoge informatiedichtheid Ingewikkelde argumentatie Impliciete standpunten Uitvoering Techniek en woordenschat Vlot lezen De meeste gewone woorden zijn bekend Een moeilijk woord begrijpen door even terug of verder in de tekst te kijken Techniek en woordenschat Woorden vormen geen probleem bij tekstbegrip Betekenis van onbekende woorden afleiden Techniek en woordenschat Techniek en woordenschat Begrijpen Informatie begrijpen bij bekende onderwerpen Belangrijke informatie uit de tekst halen Op verschillende manieren lezen: precies of alleen doorkijken Begrijpen Hoofdgedachte weergeven Hoofd- en bijzaken onderscheiden Verbanden tussen tekstdelen leggen Informatie ordenen Betekenis van onbekende woorden afleiden Beeldspraak herkennen Begrijpen Tekstsoorten benoemen Hoofdgedachte in eigen woorden weergeven Tekstrelaties herkennen en begrijpen (oorzaak/ gevolg, middel/doel etc) Hoofd- en bijzaken onderscheiden Feiten en meningen onderscheiden Standpunt/ argument en argument/ drogreden onderscheiden Begrijpen Tekstsoorten onderscheiden Objectieve en subjectieve argumenten onderscheiden Argumenten en drogredenen onderscheiden Argumentatieschema s herkennen Ironie herkennen Handleiding Taal voor het Leven 14

18 1F 2F 3F 4F Interpreteren Weten wat er met de informatie bedoeld wordt De mening van de schrijver uit de tekst halen Evalueren Een mening geven over een tekst en die kunnen uitleggen Interpreteren Verband leggen tussen algemene kennis en informatie in de tekst Bedoeling van tekstgedeeltes en specifieke formuleringen uitleggen Bedoeling van de schrijver uitleggen Evalueren Verband tussen en binnen teksten evalueren en beoordelen Interpreteren Conclusies trekken over intenties, opvattingen en gevoelens van de auteur Conclusies over tekst(delen) trekken Evalueren Aangeven van doel en middelen om doel te bereiken Tekst opdelen en functie van delen benoemen Informatie en argumentatie beoordelen voor zichzelf en anderen Interpreteren Teksten met andere teksten vergelijken en tekstdelen onderling vergelijken Impliciete relaties weergeven Persoonlijke waardeoordelen herkennen en interpreteren Evalueren Argumentatie analyseren en beoordelen Beoordelen van consistentie in tekst Taalgebruik beoordelen Samenvatten Samenvatten Eenvoudige teksten samenvatten Samenvatten Tekst beknopt samenvatten voor anderen Samenvatten Tekst beknopt samenvatten voor anderen Goed geformuleerde tekst Los van de oorspronkelijke tekst te begrijpen Opzoeken Informatie opzoeken in opzoekboeken zoals woordenboek of een atlas Schema s lezen en uitleggen Opzoeken Systematisch informatie zoeken met behulp van trefwoorden Opzoeken Betrouwbaarheid bronnen beoordelen Bronnen vermelden Snel informatie vinden in ingewikkelde teksten of schema s Opzoeken Handleiding Taal voor het Leven 15

19 Profiel laaggeletterden Percentage laaggeletterden onder de beroepsbevolking, naar achtergrondkenmerken, jaar. Percentage laaggeletterd (%) Geslacht Leeftijd Man Vrouw ,2 % 12,7 % 5 % 8,1 % 8,9 % 14,1% 21,5% Opleidingsniveau Lager onderwijs 42,3% Vmbo bl-kl/mbo-1 24,4% Etniciteit Vmbo gl/tl Mbo 2 of hoger Havo/vwo Hbo Wo Autochtoon 14% 9,2% 2,9% 2,3% 2,5% 8,2% Eerste generatie allochtoon 37% Arbeidsmarktstatus Tweede generatie allochtoon Werkend 9% 9% Werkloos waarvan korter dan 12 mnd - waarvan langer dan 12 mnd - Buiten de beroepsbevolking 16,2% 10,7% 24,8% 22,3% Bron: PIAAC (2013) Handleiding Taal voor het Leven 16

20 Achtergrond laaggeletterden Aantal laaggeletterden naar combinaties van achtergrondkenmerken, absolute getallen Werkende autochtone middelbaar opgeleiden Werkende autochtone middelbaar opgeleiden waarvan 45-plusser Niet werkende autochtone middelbaar opgeleiden Niet werkende autochtone middelbaar opgeleiden waarvan 55-plusser Niet werkende autochtone laag opgeleiden Niet werkende allochtone laag opgeleiden Bron: PIAAC (2013) Handleiding Taal voor het Leven 17

21 43% van de laaggeletterden is werkloos 25% 11% LAAGGELETTERD LAAGGELETTERD LANGDURIG WERKLOZEN RECENT WERKLOZEN Hoe verder van het arbeidsproces hoe groter de kans op laaggeletterdheid 11% van de recent werklozen is laaggeletterd tegenover 25% van de langdurig werklozen Bron: PIAAC (2013) Handleiding Taal voor het Leven 18

22 Veel laaggeletterde ouderen 12% LAAGGELETTERD BEROEPSBEVOLKING 5% van de jarigen is laaggeletterd 14% van de jarigen is laaggeletterd 22% van de jarigen is laaggeletterd Ouderen met een inadequate geletterdheid hebben een 1,5 maal groter sterfterisico vergeleken met ouderen met een adequate geletterdheid. 1,5 MAAL GROTER STERFTERISICO Bron: PIAAC (2013) en Baker et al. (2007) Handleiding Taal voor het Leven 19

23 >> Werkmaterialen Verschillen laaggeletterdheid en tweede taal leren Nt1 Nt2 Handleiding Taal voor het Leven 20

24 Onthouden (vrijwilligersversie 1 b. hoe leren?) Wat we 24 uur later nog weten bij Horen... % Lezen... % Beelden... % Demonstreren... % Discussiëren... % Zelf doen... % Ander uitleggen/toepassen... % Handleiding Taal voor het Leven 21

25 >> Tips & Tops Hoe vond je deze bijeenkomst? slecht matig voldoende goed Wat vond je goed? Wat vond je niet goed? Wat heb je gemist? Overige opmerkingen Handleiding Taal voor het Leven 22

26 Handleiding Taal voor het Leven 23

27 Handleiding Taal voor het Leven 24

28 CONTACT Heb je vragen over de training, je rol als taalvrijwilliger of over bijvoorbeeld het gebruik van lesmateriaal voor jouw cursist? Kijk op of neem contact op met de Taal Voor het Leven-taalregisseur uit je regio. Regio Almere (Flevoland) Liesbeth Blokker Romana Fronczek Regio Zwolle (Ijssel-Vechtstreek + Twente) Hella Wolschrijn ijsselvecht@lezenenschrijven.nl Marijke Siekmans twente@lezenenschrijven.nl Regio Amsterdam Florien Coltof amsterdam@lezenenschrijven.nl Regio Utrecht (Midden-Utrecht) Marga Tubbing utrecht@lezenenschrijven.nl Regio Rotterdam (Rijnmond) Ria Kramp Ellen Pattenier rijnmond@lezenenschrijven.nl Regio Den Haag (Haaglanden) Jan Koopmans Annelies Jacobs haaglanden@lezenenschrijven.nl Algemene informatie over de training Svenja Westerduin svenja@lezenenschrijven.nl Informatie over gezinsaanpak Christine Clement christine@lezenenschrijven.nl Bezoek voor het laatste nieuws over de training, nieuwe oefenmaterialen, data van intervisie- en netwerkbijeenkomsten, vragenuurtje via de chat of video-bijeenkomsten. Dit zijn de gegevens in Houd de website in de gaten voor wijzigingen. Handleiding Taal voor het Leven 25

Taalstimulering ouders en kinderen 8 november 2018 Yvonne Weijers (Bibliotheek Venlo) Marjan Middelkoop (Cubiss)

Taalstimulering ouders en kinderen 8 november 2018 Yvonne Weijers (Bibliotheek Venlo) Marjan Middelkoop (Cubiss) Taalstimulering ouders en kinderen 8 november 2018 Yvonne Weijers (Bibliotheek Venlo) Marjan Middelkoop (Cubiss) Taalrijke taalomgeving Taalrijke thuisomgeving belangrijke factor voor goede taalontwikkeling

Nadere informatie

Humanitas Noord-Kennemerland

Humanitas Noord-Kennemerland Humanitas Noord-Kennemerland Maria Sabel - Stichting Lezen & Schrijven Mariëlle Harte - Taalhuis Alkmaar Ton Grooteman Stichting ABC (13 maart) Wibo Martina - Stichting ABC (22 maart) Het verhaal van Jos

Nadere informatie

Aandacht voor laaggeletterde ouders. Nynke Okma Stichting Lezen & Schrijven

Aandacht voor laaggeletterde ouders. Nynke Okma Stichting Lezen & Schrijven Aandacht voor laaggeletterde ouders Nynke Okma Stichting Lezen & Schrijven Stichting Lezen & Schrijven Stichting Lezen & Schrijven initiatief van H.K.H. Prinses Laurentien Doel: het voorkomen en verminderen

Nadere informatie

Nederlands ( 3F havo vwo )

Nederlands ( 3F havo vwo ) Nederlands Nederlands ( 3F havo vwo ) havo/vwo bovenbouw = CE = Verdiepende keuzestof = SE Mondelinge taalvaardigheid Subdomeinen Gespreksvaardigheid Taken: - deelnemen aan discussie en overleg - informatie

Nadere informatie

Uit het resultaat van mijn test kwamen voornamelijk de doener en beslisser naar voren.

Uit het resultaat van mijn test kwamen voornamelijk de doener en beslisser naar voren. Metawerk Fedor. Semester 1a Opdracht 1. Ik heb voor opdracht 1 de leerstijlentest van Kolb gemaakt. Deze test heeft als doel om te kijken op wat voor manier je het beste informatie kunt opnemen en verwerken.

Nadere informatie

CONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo

CONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 h/v de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 h/v de betekenis

Nadere informatie

Nederlands ( 3F havo vwo )

Nederlands ( 3F havo vwo ) Einddoelen Nederlands Nederlands ( 3F havo vwo ) havo/vwo bovenbouw = CE = Verdiepende keuzestof = SE Mondelinge taalvaardigheid Subdomeinen Gespreksvaardigheid Taken: - deelnemen aan discussie en overleg

Nadere informatie

Doorlopende leerlijnen taal

Doorlopende leerlijnen taal 31 Doorlopende leerlijnen taal Doorlopende leerlijnen taal Concretisering van de referentieniveaus In januari 2008 bood de Expertgroep Doorlopende leerlijnen taal en rekenen haar rapport Over de drempels

Nadere informatie

Leerstijlen en e-leren

Leerstijlen en e-leren Leerstijlen en e-leren Studiedag MBO Taalcoach Academie 3 februari 2012 Marga Tubbing Dromers, denkers, doeners Een hoger leerrendement met e-learning, dat rekening houdt met leerstijlen en leerstrategieën??

Nadere informatie

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen.

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Leerstijlentest van David Kolb Mensen, scholieren dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Voor

Nadere informatie

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft

Nadere informatie

Leerstofoverzicht Lezen in beeld

Leerstofoverzicht Lezen in beeld Vaardigheden die bij één passen, worden in Lezen in beeld steeds bij elkaar, in één blok aangeboden. Voor Lezen in beeld a geldt het linker. Voor Lezen in beeld b t/m e geldt het rechter. In jaargroep

Nadere informatie

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - -

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - - Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills 21st Century Skill Jouw talent Vaardigheden Gedragsindicatoren J L Ik weet wat ik wil Ik weet wat ik kan Ik ga na waarom iets mij interesseert

Nadere informatie

Lezen 2F is erop gericht om leerlingen te begeleiden naar het door Meijerink c.s. geformuleerde referentieniveau 2F voor begrijpend lezen.

Lezen 2F is erop gericht om leerlingen te begeleiden naar het door Meijerink c.s. geformuleerde referentieniveau 2F voor begrijpend lezen. Lezen 2F Lezen 2F is erop gericht om leerlingen te begeleiden naar het door Meijerink c.s. geformuleerde referentieniveau 2F voor begrijpend lezen. Doelgroepen Lezen 2F Lezen 2F is vooral bedoeld voor

Nadere informatie

De Taalbrug: 2F van vmbo naar mbo. De doorlopende leerlijn Nederlands

De Taalbrug: 2F van vmbo naar mbo. De doorlopende leerlijn Nederlands Hoe motiveer je docenten om mee te doen? Hoe beoordeel je de vaardigheden? Hoe maak je de beschrijvingen van het rapport Over de drempels met taal werkbaar? Hoe zorg je ervoor dat leerlingen betrokken

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 13602 25 juli 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 29 juni 2011, nr. VO/309740, houdende

Nadere informatie

Taalbeleid op het Cals College IJsselstein. 7 februari 2013

Taalbeleid op het Cals College IJsselstein. 7 februari 2013 Taalbeleid op het Cals College IJsselstein 7 februari 2013 leespiramide Taalbeleid Cals College IJsselstein Stimuleren leesplezier Lekker lezen in de lounsj Samen fictie lezen Bazarprojecten Schrijver

Nadere informatie

NEDERLANDSE TAAL REFERENTIENIVEAU 3F SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN MBO

NEDERLANDSE TAAL REFERENTIENIVEAU 3F SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN MBO NEDERLANDSE TAAL REFERENTIENIVEAU 3F SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN MBO Inhoud 1 Voorwoord 4 2 Inleiding 5 3 Uitgangspunten bij het examen 6 4 Niveau 3F 7 5 Lezen 8 6 Luisteren 12 Bijlage 1 15 Integrale tekst

Nadere informatie

Naar een referentieniveau Nederlandse taal voor het primair onderwijs

Naar een referentieniveau Nederlandse taal voor het primair onderwijs Ronde 2 Harry Paus & Anita Oosterloo SLO, Enschede Contact: H.Paus@slo.nl A.Oosterloo@slo.nl Naar een referentieniveau Nederlandse taal voor het primair onderwijs 1. Inleiding De commissie Meijerink heeft

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN HAAGSE HOUT

LAAGGELETTERDHEID IN HAAGSE HOUT LAAGGELETTERDHEID IN HAAGSE HOUT Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS ONTWIKKELD

Nadere informatie

Het non-formele bibliotheekaanbod voor volwassenen

Het non-formele bibliotheekaanbod voor volwassenen Het non-formele bibliotheekaanbod voor volwassenen Programma s laagdrempelig Voor veel laaggeletterden is leren en het volgen van formeel of non-formeel onderwijs allerminst een vanzelfsprekend. Zaken

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN LEIDSCHENVEEN-YPENBURG

LAAGGELETTERDHEID IN LEIDSCHENVEEN-YPENBURG LAAGGELETTERDHEID IN LEIDSCHENVEEN-YPENBURG Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN LAAK

LAAGGELETTERDHEID IN LAAK LAAGGELETTERDHEID IN LAAK Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS ONTWIKKELD IN OPDRACHT

Nadere informatie

vaardigheden - 21st century skills

vaardigheden - 21st century skills vaardigheden - 21st century skills 21st century skills waarom? De Hoeksteen bereidt leerlingen voor op betekenisvolle deelname aan de wereld van vandaag en de toekomst. Deze wereld vraagt kinderen met

Nadere informatie

Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding

Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding Internet is niet meer weg te denken uit het huidige onderwijs en biedt bovendien een bijna onuitputtelijke bron aan informatie en hulpmiddelen. Dit document

Nadere informatie

Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F)

Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F) Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F) 1. Mondelinge Taalvaardigheid Niveau 4F 1.1 Gesprekken Algemene omschrijving Kan in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en doeltreffend

Nadere informatie

TAAL: ons een zorg? Laaggeletterdheid in de zorg. Michiel Sträter Stichting Lezen & Schrijven Lions Schiedam sept. 2014

TAAL: ons een zorg? Laaggeletterdheid in de zorg. Michiel Sträter Stichting Lezen & Schrijven Lions Schiedam sept. 2014 TAAL: ons een zorg? Laaggeletterdheid in de zorg Michiel Sträter Stichting Lezen & Schrijven Lions Schiedam sept. 2014 Dit weet u na deze presentatie Taal: ons een zorg? 1. Laaggeletterdheid in de zorg

Nadere informatie

Begeleiding van studievaardigheden in het Mentoraat. Frans Ottenhof

Begeleiding van studievaardigheden in het Mentoraat. Frans Ottenhof Begeleiding van studievaardigheden in het Mentoraat Frans Ottenhof De rol van de mentor * Wat is motiverend voor leerlingen? * Aan welke studievaardigheden kun je werken? Welke niet? * Wat heb je nodig

Nadere informatie

VIME NT1 Werkveld NT1: begrippen en verantwoording

VIME NT1 Werkveld NT1: begrippen en verantwoording VIME NT1 Werkveld NT1: begrippen en verantwoording december 2018 Werkveld NT1: verantwoording en begrippen Vooraf Als we willen bepalen hoe vrijwilligers ingezet kunnen worden in volwasseneneducatie voor

Nadere informatie

CONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo

CONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 vmbo de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 vmbo de betekenis

Nadere informatie

Taalprofiel. Kwalificatiedossier Parketteur. Johan de Wittlaan 11 Postbus AJ Woerden T (0348) F (0348)

Taalprofiel. Kwalificatiedossier Parketteur. Johan de Wittlaan 11 Postbus AJ Woerden T (0348) F (0348) Taalprofiel Kwalificatiedossier Parketteur Johan de Wittlaan 11 Postbus 394 3440 AJ Woerden T (0348) 466 440 F (0348) 466 441 info@shm.nl www.shm.nl Inleiding bij het taalprofiel van het kwalificatiedossier

Nadere informatie

De Taxonomie van Bloom Toelichting

De Taxonomie van Bloom Toelichting De Taxonomie van Bloom Toelichting Een van de meest gebruikte manier om verschillende kennisniveaus in te delen, is op basis van de taxonomie van Bloom. Deze is tussen 1948 en 1956 ontwikkeld door de onderwijspsycholoog

Nadere informatie

NEDERLANDSE TAAL REFERENTIENIVEAU 3F SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN MBO. ingangsdatum 1 augustus 2016

NEDERLANDSE TAAL REFERENTIENIVEAU 3F SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN MBO. ingangsdatum 1 augustus 2016 NEDERLANDSE TAAL REFERENTIENIVEAU 3F SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN MBO ingangsdatum 1 augustus 2016 pagina 1 van 22 Inhoud 1 Voorwoord 3 2 Inleiding 4 3 Uitgangspunten bij het examen 5 4 Niveau 3F 6 5 Lezen

Nadere informatie

Begrijpend Lezen 1 JV is gemaakt voor jongeren en (jong)volwassenen met een laag leesniveau

Begrijpend Lezen 1 JV is gemaakt voor jongeren en (jong)volwassenen met een laag leesniveau Begrijpend Lezen 1 JV is gemaakt voor jongeren en (jong)volwassenen met een laag leesniveau. Met behulp van dit programma leren leerlingen/cursisten onder andere informatie uit eenvoudige teksten te halen,

Nadere informatie

Lezen. Doelgroep Lezen. Omschrijving Lezen

Lezen. Doelgroep Lezen. Omschrijving Lezen Lezen Het programma is met name geschikt voor groepen waarin grote niveauverschillen bestaan en voor leerlingen die het gewone oefenen met teksten niet interessant meer vinden. Doelgroep Lezen Muiswerk

Nadere informatie

Blauwe stenen leer je zo

Blauwe stenen leer je zo Handleiding groep 3-8 Blauwe stenen leer je zo Wijzers Jeelo heeft gele wijzers om samen met leerlingen te verkennen hoe je een steen van Jeelo leert. Voor groep 3-4 wijzer 2009 Zo leer je blauwe stenen

Nadere informatie

Oranje stappers maak je zo

Oranje stappers maak je zo Handleiding groep 3-8 Oranje stappers maak je zo Wijzers Jeelo heeft gele wijzers om samen met leerlingen te verkennen hoe je een oranje stapper van Jeelo maakt. Voor groep 3-4 wijzer 2008 Zo maak je oranje

Nadere informatie

Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (3F)

Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (3F) Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink 1. Mondelinge Taalvaardigheid 1.1. Gesprekken Kan op effectieve wijze deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding

Nadere informatie

Nederlands ( 2F bb kb/gl/tl )

Nederlands ( 2F bb kb/gl/tl ) Einddoelen Nederlands Nederlands ( 2F bb kb/gl/tl ) vmbo bovenbouw = CE = Basis = SE = Varieert per bb/kb/gt-leerweg en varieert ook door de keuze voor papieren of digitaal examen. Zie Syllabus 2014. Leesvaardigheid

Nadere informatie

Muiswerk Studievaardigheid richt zich op de belangrijkste deelvaardigheden die nodig zijn voor studievaardigheid.

Muiswerk Studievaardigheid richt zich op de belangrijkste deelvaardigheden die nodig zijn voor studievaardigheid. Studievaardigheid Muiswerk Studievaardigheid richt zich op de belangrijkste deelvaardigheden die nodig zijn voor studievaardigheid. Doelgroep Studievaardigheid Muiswerk Studievaardigheid is bedoeld voor

Nadere informatie

TAALDREMPELS OPLEIDINGSVLOER INFORMATICA

TAALDREMPELS OPLEIDINGSVLOER INFORMATICA TAALDREMPELS OPLEIDINGSVLOER INFORMATICA Aan: Directie opleiding Informatica Van: Huis van het Nederlands 11/04/2012 Dit zijn talige eisen die alleen de opleiding stelt. Voor de werkvloer zijn ze niet

Nadere informatie

ILS-K 1 12/1/2016 INSTRUMENT LEER STIJL - K PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN. Marc van Dongen

ILS-K 1 12/1/2016 INSTRUMENT LEER STIJL - K PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN. Marc van Dongen ILS-K 1 12/1/2016 INSTRUMENT LEER STIJL - K PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN Marc van Dongen ILS-K 2 12/1/2016 Gegevens deelnemer School: Naam leerling: Marc van Dongen Afnamedatum: 29 november 2016 10:33:00

Nadere informatie

Achtergrondinformatie Taalvrijwilligers. Begeleiden bij schrijven

Achtergrondinformatie Taalvrijwilligers. Begeleiden bij schrijven Achtergrondinformatie Taalvrijwilligers Begeleiden bij schrijven 1 Inhoudsopgave Snippers... 3 Verder Lezen... 5 2 Snippers 1 Onderdelen schrijfproces Schrijven is zowel een denktaak als een doetaak. Denken

Nadere informatie

Rubrics voor de algemene vaardigheden - invulblad. 1. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren.

Rubrics voor de algemene vaardigheden - invulblad. 1. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren. ingevuld door :. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren Aanpak kiezen en planning maken Ik verdiep me in een opdracht zodat ik overzicht heb. Ik kan een passende aanpak

Nadere informatie

OEFENING OM DE CLIËNT BEWUST TE MAKEN VAN EIGEN COMMUNICATIESTIJL OP HET ASSERTIEVE SPECTRUM EN EIGEN VAARDIGHEDEN TE ONTWIKKELEN.

OEFENING OM DE CLIËNT BEWUST TE MAKEN VAN EIGEN COMMUNICATIESTIJL OP HET ASSERTIEVE SPECTRUM EN EIGEN VAARDIGHEDEN TE ONTWIKKELEN. ASSERTIVITEIT OEFENING OM DE CLIËNT BEWUST TE MAKEN VAN EIGEN COMMUNICATIESTIJL OP HET ASSERTIEVE SPECTRUM EN EIGEN VAARDIGHEDEN TE ONTWIKKELEN. 1 Doel Doel is aan de hand van de methode van Glick en Gibbes

Nadere informatie

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken? Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat

Nadere informatie

Taxanomie van Bloom en de kunst van het vragen stellen. Anouk Mulder verschil in talent

Taxanomie van Bloom en de kunst van het vragen stellen. Anouk Mulder verschil in talent Onthouden Kunnen ophalen van specifieke informatie, variërend van feiten tot complete theorieën Opslaan en ophalen van informatie (herkennen) Kennis van data, gebeurtenissen, plaatsen Kennis van belangrijkste

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN DEN HAAG

LAAGGELETTERDHEID IN DEN HAAG LAAGGELETTERDHEID IN DEN HAAG Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS ONTWIKKELD IN

Nadere informatie

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek. Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van

Nadere informatie

NEDERLANDS (3F) HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 NADER VASTGESTELD

NEDERLANDS (3F) HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 NADER VASTGESTELD NEDERLANDS (3F) HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 NADER VASTGESTELD Inhoud Voorwoord 6 Verantwoording 7 1 Examenstof van centraal examen en schoolexamen 11 2 Specificatie van de globale eindtermen voor

Nadere informatie

Methodeanalyse Talent

Methodeanalyse Talent Methodeanalyse Talent Wij hebben gekozen voor de methode Talent. Voornamelijk omdat Tessa en Wouter er veel mee hebben gewerkt. Wouter en Tessa hebben wel hele verschillende ervaringen met de methode.

Nadere informatie

niveau C Toets 2 versie 2 (februari)

niveau C Toets 2 versie 2 (februari) pagina 1 van 9 pagina 1 van 9 Inleiding De Toetsen informatieve en andere teksten bij Nieuwsbegrip hebben als doel om te meten of een leerling teksten op een bepaald niveau kan begrijpen. Deze toetsen

Nadere informatie

Verlegen om woorden Lesbrief voor vmbo

Verlegen om woorden Lesbrief voor vmbo Verlegen om woorden Lesbrief voor vmbo Voor de lessen Nederlands, PSO en LOB. Verlegen om woorden is een pakket met tips en handvatten om een ouderbijeenkomst te organiseren over ouderbetrokkenheid en

Nadere informatie

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is

Nadere informatie

Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren

Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren 1. Inleiding Een mobiele telefoon; niet meer weg te denken uit de broekzak van elke scholier. In deze opdracht kijken de leerlingen naar een

Nadere informatie

NEDERLANDS VWO (4F) SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 NADER VASTGESTELD

NEDERLANDS VWO (4F) SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 NADER VASTGESTELD NEDERLANDS VWO (4F) SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 NADER VASTGESTELD Inhoud Voorwoord 6 Verantwoording 7 1 Examenstof van centraal examen en schoolexamen 11 2 Specificatie van de globale eindtermen voor

Nadere informatie

STIMULERENDE STIJLEN. voor leerlingen en lesgevers

STIMULERENDE STIJLEN. voor leerlingen en lesgevers STIMULERENDE STIJLEN voor leerlingen en lesgevers functiebeperking kansarmoede persoonlijkheid geslacht Leerstijlen 1. het concept BUITEN NA dagelijks leven DE LES Leerstijlen IN DE LES lesdidactiek leerproces

Nadere informatie

TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen. Begrijpend lezen. Effectieve strategieën voor begrijpend lezen ALGEMEEN

TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen. Begrijpend lezen. Effectieve strategieën voor begrijpend lezen ALGEMEEN TAAL- EN LEESMETHODEN ALGEMEEN Het aanbod Taal- en leesmethoden Begrijpend Lezen Algemeen: aandachtspunten bij methode Begrijpend lezen Om een goede begrijpend lezer te zijn, is het in de eerste plaats

Nadere informatie

Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten

Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Blooms taxonomie Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Evalueren Evalueren = de vaardigheid om de waarde van iets (literatuur, onderzoeksrapport, presentatie etc) te kunnen beoordelen

Nadere informatie

Leren en instrueren NHB DEURNE

Leren en instrueren NHB DEURNE Leren en instrueren NHB DEURNE Communicatie en leerstijlen Als je weet wat jouw leerstijl is kun je die verder ontwikkelen, je leert dan niet toevallig maar bewust. Ook kun je dan andere leerstijlen ontwikkelen.

Nadere informatie

Workshop Taal Werkt! 11 september 2014

Workshop Taal Werkt! 11 september 2014 Workshop Taal Werkt! 11 september 2014 Programma Wat is laaggeletterdheid? Laaggeletterdheid binnen het bedrijfsleven Taalvrijwilligers binnen bedrijven Brainstorm Wat is laaggeletterdheid? 5 Feiten &

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B

Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B Leerstijlentest van David Kolb Davy Jacobs, GDD1B Inleiding Mensen, studenten dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Als je dat weet, begrijp je beter waarom een student iets aanpakt,

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing

Programma van Inhoud en Toetsing Onderdeel: Grammatica zinsdelen (RTTI) Lesperiode: 1 Hoofdstuk: 1, 2,3 & 5 Theorie blz 28, 68, 108, 188, 189 De leerling moet de volgende zinsdelen kennen: persoonsvorm onderwerp werkwoordelijk gezegde

Nadere informatie

talentstimuleren.nl CREATIEF DENKEN Ik kom met originele oplossingen en bedenk vernieuwende ideeën

talentstimuleren.nl CREATIEF DENKEN Ik kom met originele oplossingen en bedenk vernieuwende ideeën Ik kom met originele oplossingen en bedenk vernieuwende ideeën Ik let op (onopvallende) details en voeg details toe aan eerdere ideeën Ik zie meerdere denkrichtingen en verander flexibel van denkrichting

Nadere informatie

Taal voor het Leven VCA-examen en Taalvaardigheid

Taal voor het Leven VCA-examen en Taalvaardigheid Taal voor het Leven VCA-examen en Taalvaardigheid Voorstellen Voorkomen en verminderen van laaggeletterdheid. Agenderen. Ondersteuningsprogramma voor lokale samenwerking ter bevordering van een sluitende

Nadere informatie

De adviseurs voor werkend Nederland. Roelof Koelman (zorg & welzijn) organisaties

De adviseurs voor werkend Nederland. Roelof Koelman (zorg & welzijn) organisaties De adviseurs voor werkend Nederland Roelof Koelman +200 (zorg & welzijn) organisaties WWW.VEILIGHEIDSCOACH-ZORG.NL Advies, werkplekonderzoek, scholing Bezoek onze beursstand (No 17) en maak alleen vandaag

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie

BDO Summercourse A&A Het beste uit jezelf en je mentee halen door te blijven ontwikkelen

BDO Summercourse A&A Het beste uit jezelf en je mentee halen door te blijven ontwikkelen BDO Summercourse A&A 2019 Het beste uit jezelf en je mentee halen door te blijven ontwikkelen 1. Mijn kwaliteiten van Mentee en Mentor ontwikkelen Ben je je bewust van jouw kwaliteiten en valkuilen als

Nadere informatie

Leerlijn Leeslink niveau 3 (groep 7-8) schooljaar

Leerlijn Leeslink niveau 3 (groep 7-8) schooljaar Startles 35 Introductieles Het vak begrijpend en studerend lezen. Wat houdt het in? Wat heb je er aan? Nu en straks op de middelbare school? de 1 36 De leerling kan: - verschillende leesdoelen noemen -

Nadere informatie

Stichting Lezen & Schrijven

Stichting Lezen & Schrijven Laaggeletterden herkennen en dan? Clarine van Ommeren Apeldoorn 18 september 2014 Initiatief van H.K.H. Prinses Laurentien Doel: het voorkomen en verminderen van laaggeletterdheid op zowel korte als lange

Nadere informatie

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is

Nadere informatie

Model om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren

Model om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren 1 Bijlage 1: Model om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren Als een leraar op zoek is naar een mogelijk instrument om schoolse taalvaardigheid bij zijn leerlingen te observeren, dan

Nadere informatie

Rijke Lessen. zetten je aan het denken. Handleiding(etje) Minka Dumont 26 november 2009 SLO - Landelijke Plusklasnetwerkdag

Rijke Lessen. zetten je aan het denken. Handleiding(etje) Minka Dumont 26 november 2009 SLO - Landelijke Plusklasnetwerkdag Rijke Lessen zetten je aan het denken Minka Dumont 2009 www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com Handleiding(etje) Minka Dumont 26 november 2009 SLO - Landelijke Plusklasnetwerkdag Onthouden Kunnen ophalen

Nadere informatie

Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs

Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs kennisnet.nl Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs Op de volgende pagina s treft u het beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs. Het instrument is ingedeeld in acht

Nadere informatie

Begeleiding van leerlingen

Begeleiding van leerlingen Begeleiding van leerlingen Doel Voorbeelden aanreiken van de wijze waarop begeleiding vorm kan krijgen. Soort instrument Voorbeelden Te gebruiken in de fase Uitvoeren Beoogde activiteit in de school Het

Nadere informatie

Intake assessment. Indra Newton Psycholoog/adviseur NOA. Masterclass Studiekeuzegesprekken 18 November 2010. www.noa-vu.nl

Intake assessment. Indra Newton Psycholoog/adviseur NOA. Masterclass Studiekeuzegesprekken 18 November 2010. www.noa-vu.nl Intake assessment Indra Newton Psycholoog/adviseur NOA Masterclass Studiekeuzegesprekken 18 November 2010 Wat doet NOA? Online tests en vragenlijsten Advies en productontwikkeling Training en coaching

Nadere informatie

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Opbrengstgericht werken bij andere vakken Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Doel Leerkrachten kunnen een les tekenen of geschiedenis ontwerpen volgens de uitgangspunten van OGW die ze direct

Nadere informatie

FUNCTIONELE TAALVAARDIGHEID / TEKSTGELETTERDHEID IN PAV

FUNCTIONELE TAALVAARDIGHEID / TEKSTGELETTERDHEID IN PAV REGIO LIMBURG Tulpinstraat 75 3500 HASSELT +32 11 26 44 00 http://limburg.katholiekonderwijs.vlaanderen LEERMATERIAAL SO PAV 2017/07 Opmaakdatum: 06.11.2017 Vak: Begeleider: E-mail: PAV Jean-Marie Ramakers

Nadere informatie

ARABISCHE TAAL EN LITERATUUR ELEMENTAIR HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2019 V

ARABISCHE TAAL EN LITERATUUR ELEMENTAIR HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2019 V ARABISCHE TAAL EN LITERATUUR ELEMENTAIR HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2019 V18.03.1 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk

Nadere informatie

niveau C Toets 1 versie 1 (november)

niveau C Toets 1 versie 1 (november) pagina 1 van 9 pagina 1 van 9 Inleiding De Toetsen informatieve en andere teksten bij Nieuwsbegrip hebben als doel om te meten of een leerling teksten op een bepaald niveau kan begrijpen. Deze toetsen

Nadere informatie

SPAANSE TAAL EN LITERATUUR (ELEMENTAIR) HAVO

SPAANSE TAAL EN LITERATUUR (ELEMENTAIR) HAVO SPAANSE TAAL EN LITERATUUR (ELEMENTAIR) HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020 Versie: 2 april 2019 De vakinformatie is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk

Nadere informatie

OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID

OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID Beleid is alleen nodig als je iets gaat veranderen. INLEIDING Het beleid van een organisatie bepaalt hoe je moet werken en wat de bestuurders belangrijk vinden. Dat beleid

Nadere informatie

NEDERLANDS (3F) HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016. Versie april 2014

NEDERLANDS (3F) HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016. Versie april 2014 NEDERLANDS (3F) HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2016 Inhoud Voorwoord 6 Verantwoording 7 1 Examenstof van centraal examen en schoolexamen 11 2 Specificatie van de globale eindtermen voor het CE 12 Domein

Nadere informatie

Programma van Inhoud en Toetsing

Programma van Inhoud en Toetsing Onderdeel: Grammatica zinsdelen (RTTI) Lesperiode: 1 Aantal lessen per week: 4 Hoofdstuk: 1, 2,3 & 5 Theorie blz 28, 68, 108, 188, 189 De leerling moet de volgende zinsdelen kennen: persoonsvorm onderwerp

Nadere informatie

Laaggeletterdheid: voorkomen en bestrijden Herkennen & doorverwijzen. 17 mei 2018, UCK, Johan Stets en Mariet Hattink

Laaggeletterdheid: voorkomen en bestrijden Herkennen & doorverwijzen. 17 mei 2018, UCK, Johan Stets en Mariet Hattink Laaggeletterdheid: voorkomen en bestrijden Herkennen & doorverwijzen 17 mei 2018, UCK, Johan Stets en Mariet Hattink Programma Wat is laaggeletterdheid? In gesprek met een Taalambassadeur Herkennen van

Nadere informatie

Taxonomie van Bloom. (taxonomie = wetenschap van het indelen) 6. Creëren. Nieuwe ideeën, producten of gezichtspunten genereren

Taxonomie van Bloom. (taxonomie = wetenschap van het indelen) 6. Creëren. Nieuwe ideeën, producten of gezichtspunten genereren Taxonomie van Bloom (taxonomie = wetenschap van het indelen) 6. Creëren Nieuwe ideeën, producten of gezichtspunten genereren Ontwerpen, maken, plannen, produceren, uitvinden, bouwen 5. Evalueren Motiveren

Nadere informatie

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers?

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie verwijzen

Nadere informatie

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt

Nadere informatie

SLO-leerdoelenkaart beheersingsniveaus Nederlands bovenbouw havo/vwo

SLO-leerdoelenkaart beheersingsniveaus Nederlands bovenbouw havo/vwo Onderwerpen Je kijkt en luistert naar teksten over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Tekstkenmerken Je kijkt en luistert naar teksten met een heldere structuur. De teksten

Nadere informatie

Naam leerlingen. Groep BBL 1 Nederlands. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment. Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen.

Naam leerlingen. Groep BBL 1 Nederlands. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment. Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. Verdiepend Basisarrange ment Naam leerlingen Groep BBL 1 Nederlands Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 5 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten.

Nadere informatie

ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN

ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN De meeste leerlingen hebben geen moeite met lezen op zich. Maar vanaf het moment dat ze langere teksten moeten lezen en globale vragen beantwoorden of als ze impliciete informatie

Nadere informatie

Doorlopende leerlijnen Nederlands (PO - havo/vwo) 2011

Doorlopende leerlijnen Nederlands (PO - havo/vwo) 2011 Doorlopende leerlijnen Nederlands ( - havo/vwo) 2011 De samengevatte kerndoelen en eindtermen in samenhang met de referentieniveaus taal Domein 1. Leesvaardigheid Nr. 4: Informatie achterhalen in informatieve

Nadere informatie

Brochure Begrijpend lezen VMBO 1

Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen VMBO 2 Inleiding Het belang van begrijpend lezen kan nauwelijks overschat worden. Het niveau van begrijpend lezen dat kinderen aan het einde van

Nadere informatie

Kolb Leerstijlen test

Kolb Leerstijlen test Kolb Leerstijlen test Ben jij een doener, denker, dromer of beslisser? Met deze leerstijlentest wordt bekeken op welke manier jij meestal een probleem aanpakt. Voor een docent is het erg nuttig om te weten

Nadere informatie