Verslag symposium Peilgestuurde Drainage, op 13 oktober 2011 bij Waterschap Rijn en IJssel te Doetinchem

Transcriptie

1 Verslag symposium Peilgestuurde Drainage, op 13 oktober 2011 bij Waterschap Rijn en IJssel te Doetinchem Peilgestuurde drainage is een methode, waarbij de ontwateringsbasis van de drainage door de gebruiker kan worden ingesteld. Dit is alleen mogelijk wanneer de drains onder water liggen. Bij het systeem van samengestelde peilgestuurde drainage monden de drains niet rechtstreeks uit in de sloot, zoals bij conventionele drainage, maar in een verzameldrain. Deze komt uit in een verzamelput waarin het peil, en daarmee de ontwateringsbasis regelbaar is. De drains zijn vaak intensiever aangelegd en doorgaans wordt een hoger peil gehanteerd dan bij conventionele drainage. Voordelen zijn o.a. minder sloten, een lagere beregeningsbehoefte en een betere oppervlaktewaterkwaliteit. Deze door Waterschap Rijn en IJssel, Wageningen UR en STOWA/Deltaproof georganiseerde bijeenkomst was bedoeld om medewerkers van Waterschappen, landbouworganisaties en overige betrokkenen op de hoogte te stellen van de laatste ontwikkelingen en onderzoeksresultaten op het gebied van peilgestuurde drainage. Daarnaast was er gelegenheid te discussiëren over de vraag of, en zo ja: hoe peilgestuurde drainage in Nederland kan worden geïmplementeerd. Op deze middag waren meer dan 50 personen aanwezig, de helft bestaande uit waterschappers, de helft uit diverse vertegenwoordigers van de landbouw, andere overheden, adviesbureaus, bedrijfsleven en natuurorganisaties en onderzoek. De dagvoorzitter was Hein Pieper, Dijkgraaf van Waterschap Rijn en IJssel. In dit verslag zijn kort de inleidingen samengevat en leest u een weergave van de vragen en de discussie aan de hand van geponeerde stellingen. De volledige presentaties zijn als pdf beschikbaar.

2 1. Project stroomgebied Hupselse beek Laurens Gerner van Waterschap Rijn en IJssel presenteerde meetresultaten uit praktijkonderzoek aan peilgestuurde drainagesystemen in het stroomgebied van de Hupselse beek, dat zij met Deltares hebben uitgevoerd Kenmerkend voor het gebied zijn de ondiepe ondoorlatende lagen waardoor relatief veel water (circa 80%) via de drains wordt afgevoerd. Door het opzetten van het peil met 50 cm werd de grondwaterstand in de winter met ca. 20 cm verhoogd Belangrijk was om zo vroeg mogelijk in het voorjaar het peil op te zetten om nog water te kunnen bergen voordat de drains droogvallen. Uit de metingen blijkt dat N- en P-concentraties in het drainwater niet aantoonbaar afnemen. Gesteld werd dat het verhogen van het drainniveau in de winter hier niet zinvol is. Het risico op wateroverlast en P uitspoeling via oppervlakkige afspoeling in de winter wordt door de hogere grondwaterstand vergroot, terwijl er geen extra water behouden blijft voor de zomer. Peilopzet in het voorjaar en de zomer heeft alleen zin als dit op tijd gebeurt voordat de drains geen water meer afvoeren. 2. Peilgestuurde drainage in Nederland Jan van Bakel van De Bakelse Stroom gaf een overzicht van de bereikte onderzoeksresultaten met samengestelde peilgestuurde drainage in Nederland. Belangrijk bij de beoordeling van de resultaten is of je het systeem vergelijkt met een ongedraineerde situatie of met een gedraineerde situatie. Meestal is conventioneel gedraineerd de uitgangsituatie. De positieve claims van peilgestuurde drainage met betrekking tot

3 waterconservering en vooral N- en P-uitspoeling zijn in de praktijk lastig te bewijzen door onder meer de grote ruimtelijke variatie en weersinvloeden. Tot nu toe heeft alleen de proef in Zegveld (waar oppervlaktewater via de drains kan infiltreren) een aantoonbaar resultaat opgeleverd t.a.v. het reduceren van de veenafbraak. Wel duidelijk is dat conserveren van significante waterhoeveelheden vraagt om slimme sturing op het scherp van de snede, rekening houdend met actuele grondwaterstanden en de weersverwachting. Slimme sturing, zonder dat de risico s van wateroverlast en afspoeling toenemen wordt mogelijk door de kortere drainafstand (en daardoor lagere weerstand), en een hogere ontwateringsbasis. 3. Drainage in het buitenland Lodewijk Stuyt, Alterra en projectleider Peilgestuurde drainage, gaf aan de hand van foto s een overzicht van technische ontwerpen van peilgestuurde drainagesystemen in het buitenland. Metingen aan Controlled drainage of Water Table Management systemen tonen een duidelijke lagere nitraat uitspoeling aan, vooral door een lagere waterafvoer (en minder door een veranderde NO3-concentratie). De hydrologische situatie (bijv. wegzijging of kwel) is sterk bepalend voor het resultaat. Een goed beheer van de systemen is belangrijk. Automatische regeling, zoals ontwikkeld wordt in het project Klimaat Adaptieve Drainage (KAD) kan daarbij helpen. 4. Mogelijkheden voor implementatie Douwe Jonkers, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, gaf aan peilgestuurde drainage als een innovatieve maatregel te zien om een bijdrage te kunnen leveren aan zowel waterkwantiteitsdoelen (WB21) als aan waterkwaliteitsdoelen (KRW). Een keus is de maatregel verplicht te stellen of te stimuleren. Om de maatregel te verplichten in de keur of op te nemen in het generieke beleid moet er draagvlak en zekerheid over de effecten zijn. De voorkeur gaat uit naar stimulering: in het kader

4 van het herziene gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB) of de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS)/Natura Evident is dat het wat op moet leveren, b.v. een hogere gewasopbrengst en daarmee een lager N-overschot. Milieukwaliteitswinst is wellicht zekerder te halen door peilgestuurde drainage te combineren met zuiverende drains zoals onderzocht in het project Puridrain. 5. Vragen en discussie, mede a.h.v. stellingen Op de vraag hoe het zit met de verminderde kans op piekafvoeren wordt geantwoord dat de modelberekeningen uitwijzen dat de piekafvoeren afvlakken, behalve als een hoger grondwaterpeil leidt tot meer oppervlakkige afspoeling (Jan van Bakel). Gesteld wordt dat alle positieve verhalen uit de praktijk voldoende aanleiding geven het systeem breed in te voeren. Via regelgeving of Keur kan een goed beheer worden opgelegd, maar controle en handhaving is lastig. Ook kun je in de keur peilen opnemen, eveneens lastig te handhaven. Het Waterschap kan de gebruikers overtuigen en coachen (Jacques Peerboom). Geantwoord wordt dat de effecten niet duidelijk meetbaar zijn en dat borging voor goed gebruik van het systeem niet zeker is. De vraag over het effect van kleine stuwtjes in Zuid-Nederland kan niet met cijfers worden onderbouwd (Jacques Peerboom).De indruk is dat er effect behaald is, echter dat na de afronding van het project de stuwtjes niet meer optimaal beheerd worden door de agrariërs. Waterschappen zien meer in stimulering, omdat dan geen handhaving nodig is: ervaring laten opdoen en boeren zelf de voordelen laten ervaren (Laurens Gerner). Peilgestuurde drainage heeft wel draagvlak onder boeren, maar het voordeel voor de agrariër wat betreft eventuele opbrengstverhoging is nog onduidelijk. Gesteld wordt dat met beleid opgelegd zou kunnen worden dat alleen mag worden gedraineerd als de drainage peilgestuurd wordt aangelegd (zoals in het gebied van WS Peel en Maasvallei). Aangegeven wordt dat samengestelde peilgestuurde drainage meer voordelen voor agrariërs biedt, zoals de zelfcontrole over het watersysteem en perceelsvergroting door het kunnen dempen van een deel van de sloten. Toegevoegd wordt dat een betere grasgroei kan worden verkregen als water kan worden aangevoerd (infiltratie) in combinatie met een goede peilhandhaving.

5 Met het opzetten van het grondwaterpeil kan veeljarig gemiddeld ca. 15 mm water worden vastgehouden, wat overeenkomt met 4 dagen gewasverdamping of één beregeningsbeurt (in gunstige jaren het dubbele, in ongunstige jaren niets; Jan van Bakel). Aangegeven wordt dat op gebiedsniveau een grondwaterstandsverhoging van 10 cm is te realiseren. Hiermee kan theoretisch ¼ van de antiverdrogingsopgave worden gerealiseerd. Helaas is dit verschil niet te meten (Jacques Peerboom). Gesteld wordt dat Puridrain een positiever effect op de N en P- uitspoeling oplevert dan peilgestuurde drainage. In ijzerhoudende bodems en op klei/zavelgronden is het P-gehalte in drainwater zo laag dat dit geen probleem is. Fosfaatverliezen worden vooral veroorzaakt door oppervlakkige afspoeling. Gevraagd wordt of met een werking die onvoldoende is aangetoond en met de boer aan de knoppen, samengestelde peilgestuurde drainage geen bedreiging vormt voor nabijgelegen natuurgebieden (Nicko Straathof, Staatsbosbeheer). Met cijfers kan dit niet worden aangetoond, maar bij een goede bediening van het systeem is in een deel van het jaar geen afvoer van water en daarmee ook geen uitspoeling. Enige reservering is op z n plaats als aan natuurgebieden grenzende ongedraineerde percelen worden gedraineerd. Gesteld wordt dat met peilgestuurde drainage de boer de mogelijkheid krijgt kortstondig een lagere grondwaterstand in te stellen wanneer dat nodig is. Door de betere vochtvoorziening wordt een hogere opbrengst verwacht, een betere nutriëntenbenutting en daarmee een lager overschot. Gesteld wordt dat in combinatie met wateraanvoer de kans op conflicterend belang tussen landbouw en natuur vermindert. Winst voor de natuur kan ontstaan wan neer het polderpeil omhoog kan i.c.m. peilgestuurde drainage. Gevraagd wordt of in intensieve groenteelten water wordt hergebruikt voor fertigatie of infiltratie zoals in Vlaanderen. Geantwoord wordt dat percelen intensieve groententeelt vrijwel altijd zijn gedraineerd en worden beregend. Projecten op de Oostwaardhoeve en in Zundert laten zien dat met onderbemaling en herverdeling water is te besparen. De oudste toepassingen van peilgestuurde drainage (met infiltratie) in Nederland zijn te vinden in de bollenteelt in de Bollenstreek. Waterbesparing tot 26%, N en P uitspoeling zijn acceptabel. Gevraagd wordt hoe je ervoor kunt zorgen dat een boer ook inderdaad een hoger peil instelt, vooral omdat het moment van opzetten (zo vroeg mogelijk in het voorjaar) zo belangrijk is. Geantwoord wordt dat waterschappen peilen zouden kunnen

6 opleggen, maar dat controle moeilijk is. Coachen van gebruikers is belangrijk. Het systeem moet zichzelf kunnen verkopen. Dat kan het beste als boeren zelf overtuigd raken van de voordelen en zij hun collega s kunnen overtuigen. Communicatie over hoe het systeem op een juiste manier te gebruiken is, is essentieel. Er wordt via het communicatieproject samengestelde peilgestuurde drainage, van waaruit deze bijeenkomst is georganiseerd, al veel aandacht aan het onderwerp besteed. LINKS STOWA-Project Peilgestuurde Drainage STOWA Deltafact Peilgestuurde Drainage Project Klimaatadaptieve Drainage Project Puridrain