Zij zullen niet geaccepteerd worden De vervolging van de bahá í-gemeenschap in de Islamitische Republiek Iran,

Transcriptie

1 Zij zullen niet geaccepteerd worden De vervolging van de bahá í-gemeenschap in de Islamitische Republiek Iran, Doctoraalscriptie Geschiedenis Afstudeerrichting Eigentijdse Geschiedenis Dr. A.H.M. de Baets Trudy Oldenhuis Rijksuniversiteit Groningen 31 augustus 2006

2 SAMENVATTING Sinds in Iran de islamitische geestelijke leiders in 1979 de macht grepen, hebben de religieuze minderheden in het land te lijden onder restricties, achterstelling en soms regelrechte vervolging. Dit geldt in de eerste plaats voor de bahá ís. Het bahá í-geloof telt in Iran ongeveer volgelingen, en is daarmee de grootste religieuze minderheid. Maar hun religie wordt niet erkend in de Iraanse grondwet. Zij zullen niet geaccepteerd worden, zei Khomeini over de bahá ís tijdens een interview in Tientallen bahá ís zijn na 1979 geëxecuteerd, honderden gevangen gezet en allemaal werden en worden zij in hun doen en laten belemmerd door een vergaande economische en culturele achterstelling. Dit onderzoek richt zich op de vraag of de vervolging van de Iraanse bahá ís sinds 1979 aangeduid kan worden als genocide, culturele genocide of als misdaden tegen de menselijkheid. Het bahá í-geloof is ontstaan in de negentiende eeuw in Iran en voortgekomen uit de sji itische islam. Twee profeten, de Báb en de Bahá u lláh, kunnen gezien worden als de stichters van het baháí ígeloof. Nooit hebben de bahá ís in Iran hun geloof in vrijheid kunnen belijden. Door de sji itische geestelijken is de nieuwe religie altijd afgewezen als ketterij. Orthodoxe sji ieten hebben twee problemen met de bahá ís: ten eerste zijn de bahá ís in hun ogen afvallige moslims omdat het bahá ígeloof is voortgekomen uit de islam. Ten tweede plegen de bahá ís ketterij door te geloven dat na Mohammed nog andere profeten nodig waren om Gods bedoeling duidelijk te maken. Politiek gezien worden de bahá ís geassocieerd met het gehate regime van de sjah, die tot aan 1979 Iran regeerde. Ook worden de bahá ís vaak beschuldigd van zionistische activiteiten en spionage voor Israël. Deze beschuldigingen komen voort uit de verkeerde aanname dat de bahá ís verbonden zijn met Israël omdat hun wereldcentrum in Haifa is gelegen. De wereldwijde organisatie van het bahá í-geloof, met een grote gemeenschap in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, doet veel Iraniërs bovendien geloven dat de bahá ís banden onderhouden met het westen. Toen de islamitische geestelijken in 1979 aan de macht kwamen, grepen zij de mogelijkheid om hun afkeer van de bahá ís in daden om te zetten met beide handen aan. De vervolging die in gang werd gezet eiste tot aan 2005 ruim tweehonderd dodelijke slachtoffers. Het zwaartepunt van de vervolging lag in het begin van de jaren tachtig. Veruit de meeste dodelijke slachtoffers vielen tussen 1979 en 1985, in totaal 184. Dit waren voornamelijk leiders van de gemeenschap. Honderden andere bahá ís belandden in de gevangenis, waar marteling eerder regel dan uitzondering was. In 1983 werd de bahá í-organisatie verboden, waardoor een duidelijk leiderschap binnen de bahá i -gemeenschap sindsdien ontbreekt. Dit verbod, en het verbod op bijeenkomsten en het vieren van de eigen traditionele feesten, bedreigen het bestaan van deze religieuze gemeenschap in Iran. De hevige vervolging bracht internationaal een storm van kritiek teweeg. Nationale regeringen en internationale organisaties, zoals de Europese Unie en de Verenigde Naties, riepen Iran op de vervolging te stoppen. Wereldwijd verschenen er berichten in de pers over de bahá í-vervolging in Iran. Onder andere door deze internationale aandacht verminderde de fysieke vervolging. Vanaf ongeveer

3 1985 daalde het aantal executies en arrestaties drastisch en langzamerhand werden de meeste bahá ís weer vrijgelaten uit de gevangenis. In de jaren negentig werden nog maar enkele bahá ís gedood, maar wel was er onverminderd sprake van culturele en economische achterstelling. Het verbod om als bahá ís bijeen te komen en het eigen geloof gezamenlijk te beleven is bijvoorbeeld nooit opgeheven. Ook wordt bahá ís stelselmatig de toegang tot hoger onderwijs ontzegd. Genocide Verschillende auteurs hebben het woord genocide gebruikt ter duiding van de situatie van de bahá ís in Iran. Als de situatie van de bahá ís vergeleken wordt met de definitie van genocide zoals die door de Verenigde Naties is vastgesteld in 1948, blijkt dat de vervolging zelf hevig genoeg was om te kunnen spreken van genocide. In het genocideverdrag uit 1948 worden onder andere de volgende handelingen verboden: het doden van leden van de groep; het veroorzaken van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel bij leden van de groep; en het opleggen van levensomstandigheden die de gehele of gedeeltelijke vernietiging van de groep ten doel hebben. Dit is ten opzichte van de bahá ís wel voorgekomen, hoewel over het laatste punt discussie kan bestaan. Om echter te kunnen spreken van genocide is het ook nodig te bewijzen dat de Iraanse regering de vervolging initieerde met de bedoeling de bahá ís geheel of gedeeltelijk te vernietigen ( acts committed with intent to destroy zegt het genocideverdrag). Voor het aantonen van die intentie rijzen twee problemen. Het eerste is het relatief lage aantal slachtoffers: tweehonderd van de driehonderdduizend. Hoewel elk slachtoffer er één te veel is, is dit aantal te laag om te spreken van een massaslachting. Volgens vele deskundigen op het gebied van genocide moet zich echter een massaslachting voordoen, wil men kunnen spreken van genocide. Het genocideverdrag uit 1948 eist echter geen minimum aantal slachtoffers. Dit verdrag hecht veel meer belang aan het bestaan van een intentie tot uitroeiing dan aan het aantal slachtoffers. Als die intentie aanwezig is, is één dode in feite al genoeg. Het relatief lage aantal slachtoffers zegt echter wel iets over het preciese doel dat de Iraanse regering voor ogen stond met het vervolgen van de bahá ís. Hoewel zij er alles aan deed om de bahá ís hun geloof af te laten zweren en te bekeren tot de islam, heeft zij nooit openlijk opgeroepen tot het doden van alle bahá ís. De intentie van de regering is of was dus niet gelegen in de gehele of gedeeltelijke uitroeiing van de bahá ís, maar veeleer in de uitroeiing van het bahá í-geloof. De regering had er weinig of geen moeite mee om bahá ís te doden, maar dat was geen doel op zich. De geestelijke leiders wilden hiermee de desintegratie van de bahá í-gemeenschap bewerkstelligen. Dat is een andere intentie dan een intentie tot fysieke uitroeiing, waarbij de slachtoffers zich niet kunnen ontrekken aan hun lot. De uitroeiing van een geloof is niet inbegrepen in de definitie van genocide. Het genocideverdrag spreekt over fysieke en biologische genocide en in de literatuur wordt de vernietiging van een geloof of cultuur eerder aangeduid als culturele genocide. Het is daarom onmogelijk de bahá í-vervolging te typeren als genocide.

4 Desalniettemin was de vervolging in de eerste fase tot aan 1985 ernstig genoeg om te kunnenspreken van een pre-genocidale situatie. Voorbeelden uit het verleden laten zien dat wat aanvankelijk begint als een ideologische vervolging, kan escaleren tot een volledige genocide. Het is mogelijk dat dit ook was gebeurd bij de bahá í-vervolging als de internationale gemeenschap zich het lot van de bahá ís niet had aangetrokken. Het is vooral aan de grote internationale aandacht te danken dat de bahá í-vervolging vanaf 1985 verminderde. De situatie van de bahá ís laat zien dat internationale aandacht voor mensenrechtenschendingen wel degelijk invloed kan hebben en zelfs een essentieel verschil kan maken. Dat biedt hoop voor de vele situaties van vervolging die zich op dit moment in de wereld voordoen. Culturele genocide Het verschil tussen culturele genocide (de vernietiging van het geloof) en fysieke genocide (de vernietiging van de gemeenschap) lijkt klein. Als de Iraanse regering was geslaagd in haar opzet, was er nu geen Iraniër mee die zich bahá í zou noemen en daarmee zou indirect ook een einde zijn gekomen aan het bestaan van de bahá í-gemeenschap in Iran. Aanvankelijk was ook de vernietiging van een cultuur opgenomen in het genocideverdrag uit 1948, maar uiteindelijk is dat artikel tijdens de onderhandelingen geschrapt. Het begrip culturele genocide heeft daarom geen juridische betekenis. Als echter de situatie van de bahá ís in Iran vergeleken wordt met dit nooit aangenomen artikel uit het genocideverdrag, is de conclusie dat er wel sprake is van culturele genocide op de Iraanse bahá ís. Een weinig succesvolle overigens. Relatief weinig bahá ís waren bereid hun geloof op te geven, zodat het bahá í-geloof nog steeds in Iran beleden wordt. Misdaden tegen de menselijkheid De term misdaden tegen de menselijkheid stamt uit 1915, toen de Britse, Franse en Russische regering in een gezamenlijke verklaring de Ottomaanse massamoord op de Armenen veroordeelden. De term greep terug op de laws of humanity die al in de Haagse Conventies van 1899 en 1907 werden genoemd. Door het Nuremberg-Tribunaal werden voor het eerst in de geschiedenis mensen veroordeeld wegens misdaden tegen de menselijkheid. De in Nuremberg gebruikte definitie vormt de grondslag in dit onderzoek. Andere internationale definities, zoals die van het Internationaal Strafhof, zijn pas na 1979 opgesteld en hebben daarom geen rechtsgeldigheid voor de periode tussen 1979 en Belangrijk in het vaststellen van misdaden tegen de menselijkheid is de vraag of de misdaden wijdverspreid dan wel systematisch zijn gepleegd. Van beide is sprake in het geval van de bahá ís. De misdaden waren wijdverspreid omdat de bahá ís niet vervolgd werden vanwege individuele eigenschappen, maar slechts vanwege het feit dat zij bahá í waren. Hierdoor kon elke bahá í het slachtoffer worden van criminele overheidsmaatregelen. De vervolging was systematisch omdat er sprake was van een bewuste overheidspolitiek tegen de bahá ís en niet van losstaande incidenten.

5 Doordat de overheid zelf de belangrijkste initiator van de vervolging is, zijn de bahá ís in principe vogelvrij in eigen land. Moord, inhumane handelingen en vervolging op grond van religie zijn de misdaden tegen de menselijkeid volgens de definitie van Nuremberg waar de bahá ís sinds 1979 het slachtoffer van zijn geworden. Van deportatie en uitroeiing ook onderdeel van de definitie van Nuremberg is ten opzichte van de bahá ís geen sprake geweest. Conclusie De intentie van de regering om het bahá í-geloof te vernietigen is weliswaar niet genoeg om te kunnen spreken van genocide, maar heeft desalniettemin ernstige gevolgen voor de Iraanse bahá ígemeenschap. Religie geeft veel mensen een doel en een zin aan het leven en dat juist de beleving daarvan de bahá ís onmogelijk wordt gemaakt, is een aantasting van hun diepste identiteit. Het is daarom te betreuren dat een begrip als culturele genocide geen rechtsgeldige term is. De vervolging van de bahá ís zou wel als zodanig kunnen worden aangemerkt, als men tenminste het nooit aangenomen artikel over culturele genocide in het genocideverdrag van 1948 als uitgangspunt neemt. De gevolgen voor de individuele bahá ís zijn ingrijpend. Zij ervaren gevoelens van frustratie omdat zij hun geloof niet in vrijheid kunnen belijden en op allerlei gebieden achtergesteld worden. Dat de vervolging stopt als zij hun geloof afzweren, kan hen in een buitengewoon moeilijk dilemma brengen. Voor vele bahá ís bestaat deze keuze echter niet, omdat het afzweren van hun geloof gelijk staat aan het afleggen van de eigen identiteit. Dat alles maakt een culturele genocide erg genoeg om het begrip op te nemen in een officiële definite. Zolang dat nog niet gebeurd is, kunnen de bahá ís zich wel beroepen op de definitie van misdaden tegen de menselijkheid. De bahá í-vervolging in Iran geeft genoeg aanleiding om het gebruik van deze term te rechtvaardigen. Tenslotte dient men duidelijk voor ogen te houden dat dit onderzoek slechts een antwoord geeft op de vraag welk theoretisch concept van toepassing is op de vervolging van de bahá ís in Iran. De vervolging zelf gaat ondertussen onverminderd door en is sinds het aantreden van de conservatieve president Ahmadinejad weer verhevigd. De werkelijkheid achter de theorie moet daarom niet vergeten worden: in Iran worden mensen beroofd van hun sociale, politieke en religieuze rechten. Of dat nu genocide heet of misdaden tegen de menselijkheid; in beide gevallen is het onrecht en onrecht moet bestreden worden.