Het arbeidsverleden van gedetineerden voorafgaand aan detentie Een vergelijking tussen gedetineerden en de algemene bevolking

Transcriptie

1 Het arbeidsverleden van gedetineerden voorafgaand aan detentie Een vergelijking tussen gedetineerden en de algemene bevolking Anke Ramakers, Johan van Wilsem, Paul Nieuwbeerta & Anja Dirkzwager 1 Summary The employment history of prisoners prior to incarceration A comparison between Dutch prisoners and the general population Knowledge about the employment history of prisoners prior to incarceration is lacking. Such knowledge is essential in order to establish if and to what extent incarceration worsens employment. In addition, such insights can direct policy on the (re)integration of ex-prisoners into the labour market. In this study we describe the employment history of prisoners prior to incarceration (n = 1909) and compare it to the employment history of the general population (n = 2078). The results indicate that prisoners occupy a marginal position. Starting with a low educational level, their subsequent employment career is characterized by long periods of unemployment, off the books employment, dismissals and job shifts. Eventually, this results in a weak labour market position while entering prison. These findings stress the necessity of including pre-detention employment information in effect studies. Also, they point at the potential role of penitentiaries in gathering information about employment history and handing job assistance to prisoners. 1. Inleiding Een algemene bevinding uit het criminologisch en economisch onderzoeksterrein van detentie en arbeidsmarktposities is dat ex-gedetineerden moeilijk aan een (goede) baan komen (Buikhuisen & Dijksterhuis, 1971; Boshier & Johnson, 1974; Kling, 2006; Pager, 2003; Schwartz & Skolnick, 1964; Sweeten & Apel, 2007; Waldfogel, 1994; Western & Pettit, 2000). Dit negatieve beeld wordt ondersteund door onderzoek naar

2 houdingen jegens ex-gedetineerden onder werkgevers, justitiële beleidsfunctionarissen en de algemene bevolking ( t Hart, 1993; Holzer, 1996; Holzer, Raphael & Stoll, 2004; Graffam, Shinkfield & Hardcastle, 2007). Gedetineerden hebben na afloop van detentie dus een zwakke arbeidsmarktpositie. Er zijn enige aanwijzingen dat zij al vóór hun detentie-ervaring een dergelijke positie innemen. Cijfers van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) laten zien dat slechts een derde van de gedetineerden een baan had op moment van arrestatie (Linckens & De Looff, 2011). Ook wordt de gevangenis omschreven als een vergaarbak voor personen uit de lagere klassen van de samenleving (Moerings, 1990; Nelissen, 2001). Verder worden gedetineerden geassocieerd met inferieure persoonskenmerken en een lagere werkcompetentie (Graffam e.a., 2007; Sweeten & Apel, 2007). Er is echter nog weinig empirische ondersteuning voor deze algemene veronderstellingen. Hoe zwak is de arbeidsmarktpositie van gedetineerden vlak voor detentie eigenlijk? En nemen gedetineerden alleen in de aanloop naar detentie een marginale positie in of is deze positie kenmerkend voor de aanvang en de verdere ontwikkeling van hun arbeidsloopbaan? Kennis over het arbeidsverleden van gedetineerden is bovendien van groot belang voor het substantiële onderzoeksveld waarin de effecten van detentie op arbeidsmarktpositie worden bestudeerd. Het merendeel van deze studies richt zich enkel op de periode na detentie of beschikt over weinig informatie over de periode voorafgaand aan detentie. Zij overschatten daarmee mogelijk het negatieve effect van detentie op arbeidsmarktkansen. Het blijft namelijk onduidelijk in hoeverre de relatief slechte arbeidsmarktpositie van ex-gedetineerden veroorzaakt wordt door een periode van detentie, of dat de ex-gedetineerden sowieso slechtere arbeidsmarktkansen hebben en die dus ook al hadden voorafgaand aan detentie (zie Ramakers, Van Wilsem, Fleischmann, Apel, Goudriaan & Van Beijersbergen, 2011). Inzicht in het arbeidsverleden van gedetineerden kan bovendien richting geven aan beleid op het gebied van arbeidsmarkt(re)integratie. Ieder jaar keren personen vanuit de gevangenis terug in de samenleving. Velen worden binnen twee jaar opnieuw veroordeeld (49%) en 32 procent stroomt in die periode zelfs weer in detentie (Linckens & De Looff, 2011). Als bekend is welke werkervaring deze gedetineerden bezitten of juist ontberen, kan men al tijdens detentie beter inspelen op het ontwikkelen van vaardigheden en werktrajecten na detentie (zie ook Moors & Balogh, 2007). Werk kan naast het genereren van inkomen zorgen voor structuur, sociale contacten en een gevoel van verantwoordelijkheid geven (De Beer, 1999; Frey & Stutzer, 2002; Jahoda, 1982). Juist voor ex-gedetineerden is werk van belang, omdat het hun kans op toekomstige recidive verkleint (Raphael & Weiman, 2007, Sampson & Laub, 1993; Van der Geest, 2011). Bovendien , jaargang 87, nr. 3

3 274 is begeleiding naar werk naast het strafrechtssysteem een van de weinige beleidsinstrumenten die de overheid in kan zetten om criminaliteit te verminderen (Wilson, 1975). Het eerste doel van deze studie is om een uitvoerige beschrijving te geven van het arbeidsverleden van gedetineerden voorafgaand aan hun detentie. Systematisch onderzoek naar de kenmerken en levenservaringen van gedetineerden voorafgaand aan detentie is zeer schaars. Op het gebied van arbeidsverleden zijn veel (inter)nationale studies beperkt tot het rapporteren van de arbeidsstatus (werkzaam of werkloos) of het loon in de aanloop naar detentie. Deze maten zijn weinig informatief en, gezien de timing, vermoedelijk beïnvloed door de criminele activiteiten die leidden tot de detentie. Aan de hand van informatie over de startpositie (opleidingsniveau) en het verloop van de arbeidsloopbaan (zoals werkloosheidsduur) schetsen wij in combinatie met gedetailleerde informatie over de recentste arbeidssituatie voor detentie (zoals beroepsniveau) een completer beeld van de arbeidsloopbaan van gedetineerden. Het tweede doel van deze studie is om de arbeidskenmerken van gedetineerden in de drie genoemde fasen voorafgaand aan detentie te vergelijken met de arbeidskenmerken van de algemene bevolking. De data over gedetineerden zijn afkomstig uit de eerste meting van het Prison Project. Dit is een longitudinale dataverzameling onder 1909 mannelijk preventief gehechte gedetineerden in Nederland. De data over de algemene bevolking zijn afkomstig uit het Arbeidsaanbodpanel van de Organisatie Strategisch Arbeidsmarktonderzoek (OSA). Zoals we hierboven beschreven is de algemene verwachting dat gedetineerden een zwakke arbeidsmarktpositie innemen. We stellen hier voor het eerst empirisch vast of het verwachte verschil aanwezig is in de Nederlandse samenleving en hoe groot het verschil is. In criminologische literatuur worden diverse verklaringen aangeboden op basis waarvan wordt verwacht dat personen die in detentie terechtkomen een lagere arbeidsmarktpositie hebben dan anderen. Ten eerste zijn er theoretici die verwachten dat gedetineerden een lage arbeidsmarktpositie hebben, omdat werklozen en anderen met een lage positie een grotere kans op crimineel gedrag (en detentie) hebben. Zo wordt in de anomietheorie (Merton, 1938) en de socialecontroletheorie (Hirschi, 1969) gesteld dat werk beschermt; werkenden plegen minder delicten, doordat ze in hun onderhoud kunnen voorzien en sociale bindingen hebben. In een tweede verklaring wordt verondersteld dat personen met een lage arbeidsmarktpositie anders worden behandeld door het strafrechtsysteem dan soortgelijke personen met een hoge positie. De focal concerns theorie (Steffensmeier, Ulmer & Kramer, 1998) stelt dat personen met een gelijke criminele geschiedenis een andere straf kunnen krijgen, doordat rechters hun risico-inschatting en oordeel baseren op zowel de ernst van mens & maatschappij

4 de feiten als de persoon van de verdachte en diens sociale omstandigheden, zoals een lage sociaal-economische positie. De derde mogelijke verklaring die wij hier noemen, gaat in op verschillen in werkpreferenties. Hoewel het hebben van een baan het welbevinden van individuen kan vergroten (De Beer, 1999), heeft niet iedereen de wil om te werken en dezelfde ambities. Zo wordt in subculturele theorieën gewezen op de aanwezigheid van subculturen met eigen normen en waarden (Miller, 1958; Wilson, 1987). De motivatie voor legaal werk kan ontbreken onder delinquenten, omdat dergelijk conventioneel gedrag niet past binnen hun subcultuur. Een lage arbeidsmarktpositie onder gedetineerden kan zodoende ook het resultaat zijn van verschillen in werkpreferenties. Bovendien zijn illegale activiteiten juist voor werklozen of voor degenen die enkel in aanmerking komen voor banen met een lage status aantrekkelijke alternatieven. De vierde verklaring gaat in op de invloed van eerdere justitiële contacten op arbeidsmarktposities. Veel gedetineerden hebben al eerder in detentie gezeten en vrijwel alle gedetineerden zijn eerder met justitie in aanraking geweest. Deze eerdere justitiële contacten kunnen de arbeidsmarktpositie van gedetineerden negatief beïnvloeden en zodoende het verschil in positie tussen gedetineerden en de algemene bevolking voor detentie verklaren. In de vijfde verklaring wordt een lage arbeidsmarktpositie onder gedetineerden beschouwd als een gevolg van selectie; de groep gedetineerden heeft andere kenmerken dan personen die niet gedetineerd zijn en deze kenmerken (bijvoorbeeld opleidingsniveau) vergroten mogelijk hun kans op detentie en verlagen hun arbeidsmarkpositie. Een verschillende groepssamenstelling in sociaaldemografische kenmerken zou zodoende deels kunnen verklaren waarom gedetineerden een zwakker arbeidsverleden hebben dan de algemene bevolking. Een aantal facetten uit de bovengenoemde verklaringen zal worden uitgelicht in deze studie. Zij dienen echter vooral als theoretische achtergrond en context voor hetgeen wij gaan onderzoeken in deze beschrijvende studie: 1. Hoe ziet het arbeidsverleden van Nederlandse gedetineerden voorafgaand aan detentie eruit? 2. In hoeverre verschilt het arbeidsverleden van Nederlandse gedetineerden voorafgaand aan detentie met dat van de algemene bevolking? Eerder onderzoek naar het arbeidsverleden van gedetineerden 2.1 Nederlands onderzoek Er bestaan in Nederland weinig studies die inzicht geven in de individue- 2012, jaargang 87, nr. 3

5 276 le kenmerken van gedetineerden. Registratiedata van DJI bevatten informatie over de totale gedetineerdenpopulatie, maar zijn beperkt in de hoeveelheid aan informatie, ook wat betreft sociaaleconomische maten. Uit gegevens van de tenuitvoerlegging vrijheidsbenemende straffen en maatregelen in penitentiaire inrichtingen (TULP) kunnen we opmaken dat slechts 35 procent van het cohort gedetineerden dat in een jaar uit detentie stroomt een baan heeft op moment van arrestatie en dat 30 procent werkloos is (Linckens & de Looff, 2011). In het registratiesysteem Digitaal Platform Aansluiting Nazorg (DPAN) wordt per gedetineerde vastgelegd in hoeverre er voor detentie sprake was van problemen in vijf leefgebieden (identiteitsdocumenten, inkomen, schulden, huisvesting en zorg). Meer dan 80 procent van de gescreende gedetineerden had al voor detentie een probleem op ten minste één leefgebied. Minder dan de helft van de gedetineerden verkreeg voor detentie inkomen uit arbeid (43,2%). Na legale arbeid werd een uitkering genoemd als belangrijkste inkomstenbron: 32,6 procent had een bijstandsuitkering en 15,1 procent ontving een arbeidsongeschiktheidsuitkering (More & Weijters, 2011). Naast deze registratiesystemen bevat de tweejaarlijkse gedetineerdensurvey informatie over een grote groep gedetineerden (N = 6000). De gegevens over het hoogst voltooide opleidingsniveau laten onder andere zien dat maar liefst 22 procent van de gedetineerden geen enkele opleiding had afgemaakt ten tijde van arrestatie en 10 procent alleen basisonderwijs of speciaal onderwijs (Mol & Henneken-Hordijk, 2008). Dirkzwager, Nieuwbeerta en Fiselier (2009) geven een overzicht van Nederlands onderzoek waarin de gedetineerdenpopulatie is bestudeerd. In acht van deze studies wordt ingegaan op de sociaal-economische kenmerken voorafgaand aan detentie (Beek & de Vette, 2001; Janssen, 1999; Jongman & Steenhuis, 1975; Kuppens & Ferwerda, 2008; Moerings, 1978; Sprenger, 1995; Van den Braak, Van Burik, Jansen, Van Montfoort, Veltkamp, Vianen & Vogelvang, 2003; Van Galen, Niemeijer & Beijers, 1998). Allen constateren problemen op het gebied van werken, wonen, financiën of meerdere domeinen in de periode voor detentie. In twee studies ligt de nadruk op de woonsituatie (Van den Braak e.a., 2003; Van Galen e.a., 1998). Drie van de genoemde studies zijn longitudinaal en maken gebruik van data die verzameld zijn tijdens en na detentie (Janssen, 1999; Moerings, 1978; Sprenger, 1995). Hoewel deze kleinschalige studies veelal gebaseerd zijn op rijkere datasets, is de informatie over sociaal-economische maten ook hier beperkt. Moerings vond in een onderzoek onder 146 gedetineerden dat ruim 40 procent het gehele jaar voorafgaand aan detentie had gewerkt en ruim 30 procent de gehele zes maanden na detentie. Janssen vond enkele decennia later vergelijkbare resultaten. Deze bevindingen impliceren dat de arbeidsmarktpositie na detentie slechter is. mens & maatschappij

6 Op basis van registratiedata en kleinschalige studies lijken Nederlandse gedetineerden een laag opleidingsniveau te hebben en in ieder geval vlak voor detentie een zwakke sociaal-economische positie in te nemen Internationaal (Amerikaans) onderzoek Ook internationaal is weinig bekend over de kenmerken van gedetineerden voorafgaand aan detentie. Wel zijn er verscheidene studies waarin het effect van detentie op diverse levensterreinen werd onderzocht en daarbij enige aandacht besteedden aan de situatie voorafgaand aan detentie (overzichtsstudies: Apel & Sweeten, 2010; Holzer, 2007). Vrijwel al deze effectstudies zijn afkomstig uit de Verenigde Staten. Het is onduidelijk of die bevindingen te generaliseren zijn naar andere landen. Nederland heeft in tegenstelling tot de Verenigde Staten een uitgebreid systeem van sociale zekerheid waarin iedereen recht heeft op een uitkering en gezondheidszorg. Nederlanders zijn dus minder dan Amerikanen genoodzaakt om te participeren op de arbeidsmarkt. Hier gaan we in op Amerikaanse studies die een aanvulling vormen op het Nederlandse onderzoek. In effectstudies wordt veelal gevonden dat detentie een negatief effect heeft op een arbeidsmarktpositie. Studies waarin rekening kan worden gehouden met verschillen in achtergrondkenmerken tussen gedetineerden en niet-gedetineerden, vinden minder sterke effecten (Apel & Sweeten, 2010; Kling, 2006). Wanneer geen rekening wordt gehouden met bestaande verschillen in arbeidsmarktpositie voorafgaand aan detentie kan het negatieve effect van detentie dus worden overschat. In effectstudies is de informatie over de arbeidsmarktpositie voorafgaand aan detentie echter veelal beperkt tot de arbeidsstatus (werk/werkloos) of het loon in de aanloop naar detentie, omdat zij vaak gebaseerd zijn op geregistreerde data. De situatie vlak voor detentie kan, beïnvloed door illegale activiteiten die leidden tot detentie, een negatieve weergave zijn van iemands arbeidsverleden. Wanneer enkel de periode vlak voor detentie vergeleken wordt met de periode na detentie bestaat dus het risico dat het negatieve effect van detentie wordt onderschat. In enkele grootschalige Amerikaanse surveys is meer gedetailleerde informatie over het arbeidsverleden van gedetineerden vergaard. Zo stelden Visher, Lavigne en Travis (2004) in het onderzoeksproject Returning Home vast dat gedetineerden veelal laag zijn opgeleid en dat hun arbeidsverleden gekenmerkt wordt door baanwisselingen en één of meerdere ontslagen. De helft van de gedetineerden heeft twee jaar of korter in dezelfde baan gewerkt. Uit effectstudies blijkt dat ex-gedetineerden vaak werken in secondary jobs : banen met weinig mogelijkheden voor promotie, een 2012, jaargang 87, nr. 3

7 278 laag salaris en slechts tijdelijke contracten (Western, 2006). Bovenstaande bevindingen impliceren dat gedetineerden al voor detentie in dergelijke banen werken. Recentelijk vonden Visher, Debus-Sherril en Yahner (2011) met dezelfde data dat het arbeidsverleden, zoals de duur van de langste baan, naast het hebben van werk voorafgaand aan detentie, een voorspeller is voor het vinden van werk na detentie. Kortom, er zijn aanwijzingen dat Amerikaanse gedetineerden niet enkel vlak voor detentie, maar ook in de arbeidsloopbaan die daaraan voorafgaat een zwakke arbeidsmarktpositie innemen. 2.3 Huidige studie Deze studie bouwt voort op bovengenoemd onderzoek. Ten eerste kijken we niet alleen naar de recentste arbeidssituatie vlak voor detentie (werkzaam of werkloos), maar kunnen wij het arbeidsverleden voorafgaand aan detentie uitgebreid in kaart brengen door daarnaast te kijken naar de startpositie (opleidingsniveau) en het verloop van de arbeidsloopbaan (bijvoorbeeld duur van de langste baan, aantal werkgevers, werkloosheidsduur). Bovendien beschikken we over meer gedetailleerde informatie wat betreft de recentste arbeidsmarktpositie (zoals uurloon en beroepsniveau). Het tweede punt is dat de data een grote groep Nederlandse gedetineerden betreffen (n = 1599). Wij zijn hierdoor, beter dan eerdere studies die zich richtten op een kleine of Amerikaanse groep gedetineerden, in staat algemene uitspraken te doen voor Nederland. De derde manier waarop wij vooruitgang boeken is door verschillende arbeidskenmerken te ijken aan die van de algemene bevolking. Deze ijking geeft inzicht in de relatieve positie van gedetineerden voorafgaand aan detentie. Ten vierde verkrijgen we inzicht in twee mogelijke verklaringen voor de verwachte verschillen in arbeidsmarktpositie tussen gedetineerden en de algemene bevolking, te weten de invloed van justitieel verleden en selectie. We bekijken de invloed van een justitieel verleden door een onderscheid te maken tussen personen die een eerste keer in detentie zitten en detentierecidivisten. Zodoende kunnen we nagaan of detentierecidivisten slechter presteren op de arbeidsmarkt dan personen die de eerste keer in detentie zitten. We besteden aandacht aan selectie door na te gaan in hoeverre verschillen in arbeidskenmerken tussen gedetineerden en de algemene bevolking terug te voeren zijn naar verschillen in groepssamenstelling op het gebied van leeftijd, opleiding en etniciteit. mens & maatschappij

8 3. Data 3.1 De gedetineerden Het Prison Project is een longitudinale dataverzameling onder Nederlandse preventief gehechte gedetineerden waarin de bedoelde en onbedoelde effecten van detentie op het leven van gedetineerden en hun families worden onderzocht. Er worden aan gedetineerden tijdens en na hun verblijf in detentie vragen gesteld over een groot domein aan levensomstandigheden. Mannen die gedurende de periode oktober 2010 tot en met maart 2011 in een huis van bewaring binnenkwamen zijn, mits zij aan enkele criteria voldeden, gevraagd om mee te werken aan het onderzoek. Dit resulteerde in een dataset van 1909 mannelijke preventief gehechten (respons is 69%), die in Nederland zijn geboren, hier legaal verblijven en ten tijde van binnenkomst in het huis van bewaring tussen de 18 en 65 jaar oud waren. In deze studie wordt gebruikgemaakt van data uit de eerste meting. Deze meting bevat veel informatie over het arbeidsverleden van gedetineerden. Ook de recentste arbeidssituatie voor detentie is gemeten. Dit betreft de situatie ten tijde van de arrestatie die leidde tot detentie. We selecteerden voor deze studie alleen diegenen die tot de potentiële Nederlandse beroepsbevolking behoorden (jonger dan 65, volgt geen voltijd dagopleiding). Ook zelfrapportage over eventuele eerdere detenties moest beschikbaar zijn. Dit resulteerde in een onderzoeksgroep van 1599 gedetineerden. Voor deze steekproef van respondenten konden we vaststellen dat zij niet van de nonresponsgroep verschillen in leeftijd, burgerlijke staat, grootte van de woonplaats en detentieduur. We richten ons op het vastleggen van het arbeidsverleden van gedetineerden voorafgaand aan detentie. Uit zelfrapportage bleek dat veel gedetineerden al eerder in een penitentiaire inrichting voor jeugdigen of volwassen verbleven (66,4%). Dit hoge percentage detentierecidivisten sluit aan bij landelijke cijfers die wij eerder al noemden: 32 procent van de gedetineerden stroomt binnen twee jaar opnieuw in detentie (Linckens & De Looff, 2011). Voor hen onderzoeken wij de periode voorafgaand aan de recentste detentie. Wanneer de arbeidsmarktpositie van detentierecidivisten al negatief beïnvloed is door een eerdere detentie, zullen zij slechter scoren op de arbeidsmaten dan personen die niet eerder in detentie hebben gezeten. Om inzicht te krijgen in eventuele verschillen zal de groep gedetineerden in de analyses worden uitgesplitst in twee groepen: personen die voor de eerste keer detentie ondergaan (N = 538) en detentierecidivisten (N = 1061) , jaargang 87, nr. 3

9 De algemene bevolking We vergelijken het arbeidsverleden van gedetineerden met dat van de algemene bevolking. Voor de laatstgenoemde groep maken we gebruik van het Arbeidsaanbodpanel van de Organisatie Strategisch Arbeidsmarktonderzoek (OSA) uit Het panel is gebaseerd op een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking in de leeftijd van 16 tot en met 64 jaar onder personen die geen volledig dagonderwijs volgen. Door selectieve non-respons is het noodzakelijk om de OSA data te herwegen. De weging is berekend op basis van de leeftijdsverdeling (in vijfjaarklassen) in de Enquête Beroepsbevolking (EBB) van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Allochtonen zijn enigszins ondervertegenwoordigd in deze dataverzameling, waar zij volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek in procent van de totale bevolking uitmaakten, is slechts 5 procent van de OSA respondenten allochtoon. Deze data zijn geschikt als vergelijkingsgroep, omdat ze in tegenstelling tot registratiedata en andere dataverzamelingen informatie bevatten over de hele arbeidsloopbaan: de startpositie (opleidingsniveau), indicatoren voor het verloop van de arbeidsloopbaan (werkloosheid) en de meest recente arbeidssituatie. De OSA dataset bevat geen informatie over de criminele geschiedenis van de algemene bevolking. Op de respondenten uit het Arbeidsaanbodpanel zijn dezelfde selectiecriteria toegepast als op de gedetineerden (man, 18 tot 65 jaar, in Nederland geboren, geen voltijd dagonderwijs). Dit resulteerde in een vergelijkingsgroep van 2078 personen afkomstig uit de algemene bevolking. 2, 3 4. Variabelen 4.1 Startpositie arbeidsloopbaan Opleidingsniveau is gemeten als het hoogst voltooide opleidingsniveau ( 0 lagere school niet afgemaakt, 1 lagere school, 2 vmbo/lbo/mavo, 3 mbo/havo/vwo, 4 hbo, 5 wo). In de OSA dataverzameling is lagere school de eerste antwoordmogelijkheid. De respondenten zijn in deze studie verdeeld over drie opleidingscategorieën. Laagopgeleid zijn degenen die de lagere school niet hebben afgemaakt, alleen een lagere school diploma hebben of een vmbo-, lbo- of mavodiploma. De middencategorie heeft een mbo-, havo- of vwo-diploma. Hoogopgeleid zijn degenen met een hbo of wo-diploma. 4.2 Verloop arbeidsloopbaan De arbeidsloopbaan heeft betrekking op de werkervaringen sinds het verlaten van voltijd dagonderwijs. Voor gedetineerden beschikken we mens & maatschappij

10 over verscheidene indicatoren: het aantal werkgevers, de totale werkloosheidsduur (jaren), de duur van de langste baan (jaren) en de prevalentie en frequentie van ontslag (aantal keren) en zwart werk ( 0 nooit tot 5 heel vaak ). Van de algemene bevolking weten we het aantal werkgevers en de totale werkloosheidsduur (jaren) sinds het verlaten van voltijd dagonderwijs. De werkloosheidsduur is in de Prison Project data gemeten met de vraag: Hoeveel maanden en/of jaren heeft u ongeveer geen betaald werk gehad sinds het verlaten van dagonderwijs? In de OSA data is gevraagd hoe lang men sinds het verlaten van volledig dagonderwijs een uitkering wegens werkloosheid of arbeidsongeschiktheid heeft ontvangen (maanden/jaren).we kunnen het verloop van de arbeidsloopbaan van gedetineerden en de algemene bevolking dus op twee indicatoren vergelijken. Beide indicatoren beschouwen wij als maten voor de (in)stabiliteit van een arbeidsloopbaan. Hoewel een hoog aantal werkgevers ook kan duiden op een vruchtbare carrière is dit voor de gedetineerden minder waarschijnlijk Recentste arbeidssituatie Voor de gedetineerden betreft de recentste arbeidssituatie de situatie ten tijde van de arrestatie. Oftewel, de situatie voor hun detentie. Voor de personen uit de steekproef van de algemene bevolking gaat het om de arbeidssituatie die zij hadden in Van beide groepen weten we de arbeidsstatus. Deze variabele bestaat uit de volgende categorieën: werkzaam (minimaal twaalf uur per week), werkloos en niet participerend (ziek, arbeidsongeschikt of invalide, onderwijs/om- of bijscholing, huishouden en gezin, gepensioneerd/in een VUT-regeling). Ook is bekend of men een uitkering ontving (werkloosheidsuitkering, ziektewet of arbeidsongeschiktheidsuitkering, bijstandsuitkering of overige uitkering). Voor werkenden met een baan van minimaal twaalf uur in de week, bekijken we of zij als zelfstandige of in loondienst werkten en hebben we informatie over het beroepsniveau (elementair, lager, middelbaar, hoger of wetenschappelijk). Informatie over functienaam en leiding geven zijn gebruikt bij de indeling in beroepsniveaus als vastgelegd in de Standaard Beroepenclassificatie (SBC) van het CBS. Vervolgens is deze code omgezet naar beroepsniveau. Ook weten we het uurloon en het dienstverband (tijdelijk contract, tijdelijk met uitzicht op vast, vast contract, overig). Zwart werk, werk via een uitzendbureau en andersoortige contracten zijn geplaatst onder de categorie overig. 2012, jaargang 87, nr. 3

11 Achtergrondkenmerken Naast informatie over arbeidskenmerken maken we gebruik van enkele achtergrondkenmerken om een beeld te schetsen van de gedetineerden en de algemene bevolking. Gezien het leeftijdscriterium is de jongste respondent 18 jaar en de oudste respondent 64 jaar oud. Gedetineerden die een eerste detentie ondergaan zijn gemiddeld 29,8 jaren oud en detentierecidivisten zijn ongeveer even oud (31,0). De algemene bevolking is gemiddeld vele jaren ouder dan beide detentiegroepen (43,8). Wanneer een of beide ouders in het buitenland zijn geboren, beschouwen we een persoon als tweede generatie allochtoon. Van degenen die een eerste keer detentie ondergaan is 36,6 procent tweede generatie allochtoon. Bij de detentierecidivisten is dit percentage met 39,4 procent nog iets hoger. Slechts 4,2 procent van de steekproef van de algemene bevolking is tweede generatie allochtoon. 5. Resultaten Hier bespreken we achtereenvolgens drie fasen van het arbeidsverleden van gedetineerden en de algemene bevolking: de startpositie, het verloop van de arbeidsloopbaan en de recentste arbeidssituatie. 5.1 Startpositie arbeidsloopbaan In tabel 1 wordt het opleidingsniveau voor de drie groepen weergegeven. Een aantal van de arbeidskenmerken kent een scheve verdeling of is evenals opleidingsniveau niet van intervalmeetniveau. In plaats van een Chi-square test is dan een Mann-Whitney test uitgevoerd om de significantie te berekenen. We zien in tabel 1 grote opleidingsverschillen tussen de gedetineerden en de algemene bevolking. Meer dan de helft van de gedetineerden is laagopgeleid (eerst detentie: 56,6%; detentierecidivisten: 68,6%) en slechts een vierde van de algemene bevolking (25,7%) behoort tot deze opleidingscategorie. Voor alle drie de groepen geldt dat ongeveer een derde is ingedeeld in de middencategorie. De gedetineerden in deze categorie hebben veelal een middelbare beroepsopleiding afgerond. De verschillen zijn vooral zichtbaar bij de categorie hoogopgeleiden; waar slechts 8,4 procent van degenen die de eerste keer in detentie zitten en 3,1 procent van detentierecidivisten tot de hoogopgeleiden behoort, is hun aandeel onder de algemene bevolking met 38,7 procent respectievelijk zo n 5 en 12 keer hoger. Hieruit volgt dat gedetineerden al bij aanvang van de arbeidsloopbaan een zwakke positie innemen. mens & maatschappij

12 Tabel 1 Startpositie arbeidsloopbaan Algemene bevolking (N = 2078) Eerste detentie (N = 538) Detentierecidivisten (N = 1061) N % N % N % Opleidingsniveau abc Laag 25,7 56,6 68,6 Midden 35,6 35,0 28,3 Hoog 38,7 8,4 3,1 a Verschil algemene bevolking en eerste detentie (p<0,001) b Verschil algemene bevolking en detentierecidivisten (p<0,001) c Verschil eerste detentie en detentierecidivisten (p<0,001) Sig Verloop arbeidsloopbaan In tabel 2 worden indicatoren voor het verloop van de arbeidsloopbaan weergegeven. Een groot aantal werkgevers kan beschouwd worden als een indicator voor een instabiele arbeidsloopbaan. Zowel degenen die voor de eerste keer in detentie zitten als degenen die al eerder in detentie zaten, hebben gemiddeld meer werkgevers gehad sinds het verlaten van voltijd dagonderwijs dan de algemene bevolking: respectievelijk 5,9 en 7,8 werkgevers versus 3,8 werkgevers. We vinden ook significante verschillen in werkloosheidsduur. De algemene bevolking is gemiddeld 0,9 jaar werkloos geweest. Bij de twee detentiegroepen ligt de gemiddelde werkloosheidsduur veel hoger (eerste detentie: 2,1 jaar; detentierecidivisten: 4,9 jaar). De medianen geven een ietwat genuanceerder beeld van de verschillen dan de gemiddeldes. Deze vergelijking van groepen leidt niettemin ook tot de conclusie dat het arbeidsverleden van gedetineerden een instabieler verloop kent dan dat van de algemene bevolking. Met name in combinatie met de eerdere bevinding dat gedetineerden gemiddeld twaalf jaar jonger zijn dan de algemene bevolking en dus minder tijd door hebben kunnen brengen op de arbeidsmarkt. De overige indicatoren voor de arbeidsloopbaan in tabel 2 hebben vanwege beschikbaarheid van data enkel betrekking op de twee detentiegroepen. Degenen die de eerste keer in detentie verblijven hebben gemiddeld 6,1 jaar in dezelfde baan gewerkt. Bij detentierecidivisten hield de langstdurende baan gemiddeld slechts 3,6 jaar stand. In de laatstgenoemde groep ligt de frequentie en prevalentie van ontslag en zwart werk ook significant hoger dan bij personen die de eerste keer in detentie zitten. Uit het bovenstaande blijkt dat gedetineerden niet alleen bij aanvang maar ook in de verdere ontwikkeling van de arbeidsloopbaan slechter presteren dan de algemene bevolking. De resultaten wijzen ook uit dat gedetineerden wat dit betreft geen homogene groep vormen; detentierecidivisten scoren op vrijwel alle indicatoren slechter dan personen die voor de eerste keer detentie ondergaan. 2012, jaargang 87, nr. 3

13 284 Vervolgens bespreken we de resultaten van regressieanalyses op twee indicatoren voor het verloop van de arbeidsloopbaan. Middels deze techniek wordt, anders dan bij de bivariate resultaten uit tabel 2, rekening gehouden met de invloed van meerdere kenmerken op een arbeidsmaat. Geregistreerde data laten evenals ons eigen onderzoek zien dat de gedetineerdenpopulatie laagopgeleid is, jong en voor een relatief groot percentage uit allochtone Nederlanders bestaat (Linckens & De Looff, 2011; Mol Tabel 2 Verloop arbeidsloopbaan Algemene bevolking (N = 2078) N Eerste detentie (N = 538) Detentierecidivisten (N = 1061) N Range N Gemiddelde Mediaan Gemiddelde Mediaan Gemiddelde Mediaan Aantal ,8 3, ,9 4, ,8 5 abc werkgevers Werkloosheidsduur ,9 0, ,1 0, ,9 2,5 abc (jr) Duur langste ,1 3, ,6 2,0 c baan (jr) Ontslagen 0/ , ,5 1 c Aantal , ,9 2 c keren Zwart werk 0/ , ,7 1 c Aantal keren , ,9 3 c a Verschil algemene bevolking en eerste detentie (min. p<0,001) b Verschil algemene bevolking en detentierecidivisten (min. p<0,001) c Verschil eerste detentie en detentierecidivisten (min. p<0,01) Sig. & Henneken-Hordijk, 2008). De reden om voor deze verschillen in groepssamenstelling te controleren is dat de genoemde kenmerken ook samenhangen met prestaties op de arbeidsmarkt. Uit eerder onderzoek blijkt namelijk dat leeftijd, opleiding en etniciteit van invloed zijn op arbeidsmarktprestaties. Jongeren, laagopgeleiden en etnische minderheden presteren slechter (De Beer, 1996; Gesthuizen, 2008; Klaver, Mevissen & Odé, 2005). Eerder noemden we verschillen in groepssamenstelling al als een mogelijke verklaring voor eventuele verschillen in arbeidsmarktposities tussen gedetineerden en de algemene bevolking. Een andere reden om voor leeftijd te controleren is het verschil in exposure ; ouderen hebben meer tijd gehad om te werken of werkloos te zijn dan jongeren. Gezien de scheve verdeling van het aantal werkgevers en de werkloosheidsduur wordt in de lineaire regressieanalyses de logaritmische transformatie van deze twee afhankelijke variabelen gehanteerd. Als gevolg hiervan is sprake van selectie doordat degenen die een nul scoren op deze variabelen niet meegenomen worden in de analyses. Onder mens & maatschappij

14 gedetineerden is de groep met nul werkgevers groter dan onder de algemene bevolking (7,7% versus 1%). 4 Dit is wederom bewijs voor de zwakke arbeidsmarktpositie van gedetineerden; een substantieel percentage van hen heeft nog nooit geparticipeerd op de arbeidsmarkt. Het wegvallen van personen die een nul score op werkloosheidsjaren en dus nog nooit werkloos zijn geweest, betekent voornamelijk een verlies van respondenten bij de algemene bevolking (66,9%), versus 21 procent bij de gedetineerden. Ook hieruit blijkt het verschil in arbeidsmarktparticipatie tussen gedetineerden en de algemene bevolking. Verder betekent het dat het verschil in werkloosheidsduur in de regressieanalyse slechts een onderschatting zal zijn. Aangezien bij de variabele werkloosheidsduur een aanzienlijk percentage van beide groepen wordt uitgesloten van de analyses door de logaritmische transformatie, voeren we ook een logistische regressieanalyse uit waarin we de kans om ooit werkloos te zijn geweest bestuderen. In tabel 3 bekijken we eerst de lineaire regressieanalyse op het aantal werkgevers. In model 1a zien we significante groepsverschillen; gedetineerden hebben sinds het verlaten van het voltijd dagonderwijs meer werkgevers gehad dan de algemene bevolking. Van lageropgeleiden en allochtonen wordt verwacht dat zij moeilijker een baan vinden en meer wisselen van werkgever. Voor jongere personen is de verwachting dat de score op het aantal werkgevers (en werkloosheidsduur) juist sterk beperkt wordt door hun kortere periode van mogelijke arbeidsmarktparticipatie. Waar de oververtegenwoordiging van laagopgeleiden en allochtonen onder gedetineerden zou zorgen voor een hoger aantal werkgevers en een overschatting van groepsverschillen tussen gedetineerden en de algemene bevolking, zou de oververtegenwoordiging van jongvolwassenen dus voor een lager aantal werkgevers en een onderschatting van dit groepsverschil zorgen. In model 1b tonen we hoe opleiding zoals verwacht het verschil in het aantal werkgevers verkleint. In model 1c zijn de groepsverschillen echter weer groter door toevoeging van etniciteit. Dit komt doordat allochtonen tegen de verwachting in voor minder werkgevers lijken te hebben gewerkt dan autochtonen. Uit model 1d is af te lezen dat, overeenkomstig met de verwachting, het verschil in werkgevers groter wordt na controle voor leeftijd. Het effect van etniciteit is nu niet langer significant. We interpreteren een groot aantal werkgevers hier als een teken voor een instabiele arbeidsloopbaan. Een wisseling van werkgevers hoeft echter niet negatief te zijn en kan ook een promotie naar een betere baan betekenen. Gezien de grootte van het verschil in werkgevers tussen de groepen (tabel 2) in combinatie met de relatief jonge leeftijd van gedetineerden achten wij deze interpretatie van bevindingen echter niet waarschijnlijk. Ook het gegeven dat veel gedetineerden voor een peri , jaargang 87, nr. 3

15 286 ode gedurende de arbeidsloopbaan niet participeren op de arbeidsmarkt impliceert dat het hoge aantal werkgevers onder gedetineerden opmerkelijk is en kenmerkend voor de instabiliteit van de arbeidsloopbaan. Tabel 3 Lineaire regressieanalyse (LN) aantal werkgevers (gedurende loopbaan) Aantal werkgevers Model 1a Model 1b Model 1c Model 1d B B B B Intercept 1,096*** 1,170*** 1,171*** 1,088*** Groep Algemene bevolking Ref. Ref. Ref. Ref. Eerste detentie 0,335*** 0,296*** 0,320*** 0,464*** Detentierecidivisten 0,571*** 0,519*** 0,554*** 0,692*** Controle variabelen Laagopgeleid Ref. Ref. Ref. Midden opgeleid -0,067-0,061-0,041 Hoogopgeleid -0,133** -0,130** -0,136*** Allochtoon (2e generatie) -0,105* -0,053 Leeftijd (gecentreerd) 0,010*** R² (adjusted) 0,091 0,094 0,095 0,113 N 3137 ***p=<0,001; **p=<0,01; *p=<0,05 Als tweede bestuderen we in tabel 4 de regressieanalyses op werkloosheid. Zoals gezegd valt deze uiteen in twee analyses: een logistische regressieanalyse op de kans om werkloos te zijn geweest en een lineaire regressieanalyse op het aantal jaren dat men werkloos is geweest sinds het verlaten van voltijd dagonderwijs. We bekijken eerst de uitkomsten van de logistische regressieanalyse. Deze analysetechniek is niet geschikt voor het vergelijken van parameters tussen modellen (Mood, 2010). Dit houdt in dat we niet met zekerheid kunnen spreken van een vergroting of verkleining van groepsverschillen wanneer we verschillen in B-parameters vinden na toevoeging van controlevariabelen. We kunnen wel nagaan of de groepsverschillen blijven bestaan wanneer we rekening houden met controlevariabelen. We zien in model b dat opleiding een negatief effect heeft op werkloosheid. In model 1c en 1d is te zien dat allochtonen en oudere personen vaker werkloos zijn dan autochtonen. Uit model d leiden we ook af dat de verschillen in werkloosheid blijven bestaan na controle voor groepsverschillen. Onder gedetineerden is de kans men ooit werkloos is geweest groter dat dan onder de algemene bevolking. Model 2a laat zien dat detentierecidivisten langer werkloos zijn dan de algemene bevolking. Dit zou deels het gevolg kunnen zijn van de werkloosheid gedurende eerdere detentie(s). In model 2b zijn de groeps- mens & maatschappij

16 verschillen kleiner; opleiding lijkt deels het verschil in werkloosheidsduur te verklaren. Overeenkomstig met de resultaten bij het aantal werkgevers vinden we in model 2c en 2d dat het verschil in werkloosheidsduur na inclusie van etniciteit en leeftijd groter wordt. Een andere overeenkomst is dat, wanneer rekening wordt gehouden met leeftijd, etniciteit niet langer significant van invloed is op de werkloosheidsduur. Verder vinden we pas in het laatste model een significant verschil tussen personen die de eerste keer in detentie zitten en de algemene bevolking. Wanneer rekening wordt gehouden met leeftijdsverschillen blijken zowel personen die voor de eerste keer in detentie zitten als detentierecidivisten voor een langere periode gedurende hun arbeidsloopbaan werkloos te zijn geweest dan de algemene bevolking. Het grote aantal werkgevers, de grotere kans op werkloosheid en de langere werkloosheidsduur onder gedetineerden typeert hun arbeidsloopbaan als zeer instabiel. Ondanks de lagere gemiddelde leeftijd van gedetineerden en door hun lager opleidingsniveau hebben zij voor meer werkgevers gewerkt en zijn zij een langere periode werkloos geweest. 287 Tabel 4 Logistische regressie analyse werkloos geweest en lineaire regressieanalyse (LN) werkloosheidsduur (gedurende loopbaan) Model 1a Werkloos geweest Model 1b Model 1c Model 1d Model 2a Werkloosheidsduur Model 2b Model 2c Model 2d B B B B B B B B Intercept -0,709*** -0,347*** -0,354*** -0,456*** -0,045 0,271*** 0,274*** -0,278*** Groep Algemene Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. bevolking Eerste 1,456*** 1,301*** 1,199*** 1,376*** 0,140 0,007 0,086 1,082*** detentie Detentie-recidivisten 2,413*** 2,196*** 2,057*** 2,231*** 1,122*** 0,947*** 1,048*** 1,909*** Controle variabelen Laagopgeleid Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Midden -0,403*** -0,424*** -0,399*** -0,495*** -0,469*** -0,379*** opgeleid Hoogopgeleid -0,591*** -0,602*** -0,612*** -0,420*** -0,412*** -0,543*** Allochtoon 0,442*** 0,497*** -0,287*** 0,057 (2e generatie) Leeftijd 0,013*** 0,058*** (gecentreerd) Nagelkerke R² 0,275 0,286 0,290 0,294 R² (adjusted) 0,131 0,152 0,157 0,284 N ***p=<0,001; **p=<0,01; *p=<0, , jaargang 87, nr. 3

17 Recentste arbeidssituatie Vervolgens kijken we in tabel 5 naar de recentste arbeidssituatie. Bij de detentiegroepen is het percentage werkenden veel lager dan bij de algemene bevolking: 49,4 procent van de personen die de eerste keer detentie ondergaan en 30,2 procent van de detentierecidivisten had een baan ten tijde van hun arrestatie tegenover 85,4 procent van de algemene bevolking. Het percentage werklozen is significant hoger bij de detentiegroepen, respectievelijk 30,2 procent (eerste detentie) en 49 procent (detentierecidivisten), tegenover slechts 3,7 procent van de algemene bevolking. De verschillen in arbeidsstatus zien we ook terug in het percentage uitkeringsgerechtigden. Vooral onder detentierecidivisten is dit percentage hoog (42,3%). Van degenen die de eerste keer detentie ondergaan ontvangt 23,0 procent een uitkering. Bij de algemene bevolking is dit 15,8 procent. We zien ook grote verschillen tussen de groepen binnen de selectie van personen die een baan hebben (voor min. twaalf uur). Opvallend is bijvoorbeeld het verschil in het percentage zelfstandigen. Waar ongeveer een derde van de werkende gedetineerden werkzaam is als zelfstandige (eerste detentie: 34,4%; detentierecidivisten: 35,4%), geldt dit voor slechts 7,8 procent van de algemene bevolking. Ook zien we significante verschillen in beroepsniveau. Het overgrote deel van de personen die de eerste keer in detentie zitten hebben een lager (50,2%) of middelbaar (31,3%) beroepsniveau. Voorbeelden van banen met een lager beroepsniveau zijn schoonmaker en productiemedewerker. Bij een middelbaar beroepsniveau kan men denken aan stratenmaker, vrachtwagenchauffeur of verkoopmedewerker. Bij de detentierecidivisten is het percentage werkenden met een lager beroepsniveau nog hoger (58,0%). Bij de algemene bevolking zien we een meer gelijke verdeling over de vijf beroepsniveaus en heeft het overgrote deel een baan met een middelbaar (35,1%) of hoger beroepsniveau (30,7%). Vervolgens kijken we naar het uurloon. Detentierecidivisten lijken gemiddeld een hoger uurloon (17,6 euro) te verdienen dan de algemene bevolking (13,6). We zien echter aan de mediaan dat dit gemiddelde vertekend is door extreme scores. Slechts de helft van de detentierecidivisten verdient een uurloon van 10,60 euro of meer terwijl de helft van de algemene bevolking een uurloon verdient van minstens 12,50 euro. Vervolgens kijken we voor degenen die werkzaam zijn als werknemer naar de verschillende soorten dienstverbanden. Het meest noemenswaardige verschil zien we in het percentage vaste contracten; 52,9 procent (eerste detentie), 32,5 procent (detentierecidivisten) en 88 procent (algemene bevolking). Gedetineerden werken dus vaker in tijdelijke banen. mens & maatschappij

18 Uit het bovenstaande volgt dat de verschillen tussen de groepen maximaal tot uiting lijken te komen wanneer we de recentste arbeidssituaties vergelijken. Veel gedetineerden participeren niet op de arbeidsmarkt of werken in minder goede banen dan de algemene bevolking. Ook zien we dat detentierecidivisten wederom slechter presteren dan personen die voor de eerste keer in detentie zitten. 289 Tabel 5 Recentste arbeidssituatie Algemene bevolking Eerste detentie Detentierecidivisten Sig. N % Gemid./ Mediaan N % Gemid./ Mediaan N % Gemid./ Mediaan Arbeidsstatus (iedereen) Werkt (min.12u) , , ,2 a b c Werkloos , , ,0 a b c Niet participerend , , ,8 a b Ontvangt , , ,3 a b c uitkering Baankenmerken (werkenden min. 12 uur) Zelfstandig , , ,4 a b ondernemer Beroepsniveau a b c Elementair 3,5 6,4 9,2 beroep Lager 17,6 50,2 58,0 Middelbaar 35,1 31,3 26,4 Hoger 30,7 10,0 5,4 Wetenschappelijk 13,2 2,0 1,0 Uurloon ,6/12, ,7/10, ,6/10,6 a b Werkt (min uur) in loondienst Dienstverband Tijdelijk contract 3,4 11,5 14,6 a b Tijdelijk met 8,1 20,7 19,4 a b zicht op vast Vast contract 88,0 52,9 32,5 a b c Overig 0,5 14,9 33,5 a b c a Verschil algemene bevolking en eerste detentie (min. p<0,001) b Verschil algemene bevolking en detentierecidivisten (min. p<0,001) c Verschil eerste detentie en detentierecidivisten (min. p<0,001) In tabel 6 bestuderen we de verschillen in werkzaamheid, uurloon en dienstverband uitvoeriger door middel van logistische en lineaire regressieanalyse. Bij de regressieanalyse op uurloon is de logaritmische trans- 2012, jaargang 87, nr. 3

19 290 formatie van uurloon gehanteerd. Deze analyse heeft enkel betrekking op personen die minimaal twaalf uur werken. De regressieanalyse op type dienstverband heeft betrekking op personen die minimaal twaalf uur in loondienst werken. We starten met de logistische regressieanalyse op werkzaamheid. Deze modellen laten zien in hoeverre de algemene bevolking en gedetineerden van elkaar verschillen in werkzaamheid wanneer we rekening houden met groepsverschillen. Overeenkomstig met de bivariate resultaten laat model 1a zien dat er binnen de algemene bevolking vaker wordt gewerkt dan in de gedetineerdengroepen. We zien in model 1b dat opleiding een positief effect heeft; hoogopgeleiden hebben vaker een baan dan laagopgeleiden. In model 1c is te zien dat allochtonen minder vaak werken. Leeftijd heeft een negatief effect. Dit betekent dat voor oudere personen de kans om te werken kleiner is dan voor jongere personen. In model 1d is te zien dat de algemene bevolking ook na controle voor groepsverschillen een grotere kans op werk heeft dan de gedetineerden. Vervolgens bekijken we de regressieanalyse op uurloon. In model 2a is te zien dat beide detentiegroepen een lager uurloon verdienen dan de algemene bevolking. Deze bevinding kan deels tot stand zijn gekomen door de oververtegenwoordiging van lager opgeleiden, allochtonen en jongvolwassenen onder gedetineerden, omdat personen met deze kenmerken een relatief zwakkere arbeidsmarktpositie innemen en minder verdienen. Wanneer we in model 2b controleren voor opleiding zien we inderdaad dat het verschil in uurloon kleiner is en niet meer significant. In model 2c heeft etniciteit geen significante invloed. De toevoeging van leeftijd in model 2d heeft tot gevolg dat het verschil in uurloon omdraait; gedetineerden verdienen een hoger uurloon dan de algemene bevolking. Ook vinden we dat allochtonen een hoger uurloon verdienen dan autochtonen. In vergelijking met personen uit de algemene bevolking met een gelijke opleiding, etnische groep en leeftijd presteren gedetineerden dus beter op het gebied van uurloon. Deze bevinding is counterintuïtief, omdat de gedetineerden bij overige arbeidskenmerken slechter scoorden dan de algemene bevolking. Aanvullende analyses (hier niet getoond) wezen uit dat het verschil in uurloon blijft bestaan na controle voor baankenmerken als beroepsniveau en zelfstandig werkzaam zijn. Een verklaring voor deze bevinding kan liggen in het type werk dat gedetineerden verrichten. Hoewel slechts enkelen hun baan voor detentie classificeren als zwart werk, impliceren antwoorden op andere vragen (tabel 2) dat gedetineerden vaak zwart werken en van baan wisselen. Velen van hen werken bovendien in beroepen waar zwart werken mogelijk is (bouwvakker, timmerman, schilder). Ook zou het hogere uurloon in combinatie met het eerder vastgestelde hoge percentage uitkeringsgerechtigden onder gedetineerden kunnen mens & maatschappij

20 Tabel 6 Logistische regressieanalyse werkzaamheid, lineaire regressieanalyse (LN) uurloon en logistische regressieanalyse werken volgens vast dienstverband (recentste arbeidssituatie) Werkzaamheid Uurloon Vast dienstverband Model 1a Model 1b Model 1c Model 1d Model 2a Model 2b Model 2c Model 2d Model 3a Model 3b Model 3c Model 3d B B B B B B B B B B B B Intercept 1,696*** 1,256*** 1,265*** 1,559*** 2,563*** 2,336*** 2,336*** 2,261*** 2,127*** 1,871*** 1,875*** 1,678*** Groep Algemene bevolking Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Eerste detentie -1,675*** -1,474*** -1,320*** -1,858*** -0,133*** -0,013-0,026 0,120** -2,140*** -2,003*** -1,908*** -1,156*** Detentierecidivisten -2,513*** -2,248*** -2,086*** -2,587** -0,110*** 0,050 0,030 0,186*** -2,820*** -2,638*** -2,512*** -1,760*** Controle variabelen Laagopgeleid Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Ref. Midden opgeleid 0,503*** 0,538*** 0,498*** 0,137*** 0,135*** 0,154*** 0,204 0,222 0,322* Hoogopgeleid 0,781*** 0,787*** 0,874*** 0,443*** 0,442*** 0,430*** 0,503** 0,513** 0,469* Allochtoon (2e generatie) -0,477*** -0,705*** 0,053 0,108*** -0,340-0,104 Leeftijd (gecentreerd) -0,034*** 0,013*** 0,063*** Nagelkerke R² 0,314 0,329 0,335 0,356 0,276 0,281 0,283 0,350 R² (adjusted) 0,011 0,144 0,145 0,227 N ***p=<0,001; **p=<0,01; *p=<0, , jaargang 87, nr. 3

21 292 betekenen dat zij alleen werken wanneer banen relatief goed verdienen (hoger reserveringsloon dan de algemene bevolking). Een aanvullende verklaring is dat onderstaande analyse betrekking heeft op een selectie van de gedetineerden; enkel degenen met een baan en dus een relatief goede arbeidsmarktpositie worden meegenomen. Deze verklaringen gaan wellicht ook op voor de onverwachte bevinding dat allochtonen een hoger uurloon verdienen dan de algemene bevolking. Ook het positieve verschil in uurloon tussen autochtonen en allochtonen blijft namelijk bestaan na controle voor bovengenoemde baankenmerken. Als laatste bekijken we de regressieanalyse op werken volgens een vast dienstverband. Overeenkomstig met de bivariate resultaten zien we in model 3a dat de algemene bevolking vaker werkt volgens een vast dienstverband dan de gedetineerden. In model 3b zien we dat opleiding een positief effect heeft; degenen met een hogere opleiding hebben een grotere kans op een vast contract. In model 3c is te zien dat allochtonen minder vaak dan autochtonen een vast contract hebben. We zien in model 3d dat oudere personen vaker een vast contract hebben dan jongere personen. Uit de modellen blijkt dat ook na controle voor de oververtegenwoordiging van laagopgeleiden, allochtonen en jongeren onder gedetineerden, de algemene bevolking significant vaker werkt volgens een vast contract dan de gedetineerden. Op het gebied van werkzaamheid en type dienstverband presteren de gedetineerden slechter dan de algemene bevolking. We vinden hier echter ook dat gedetineerden beter presteren wat betreft uurloon. Volgens een langer termijn perspectief lijkt daarentegen ook wat betreft de recentste arbeidsmarktsituatie, de conclusie te zijn dat gedetineerden een zwakkere arbeidsmarktpositie innemen dan de algemene bevolking. Hoewel de werkende gedetineerden in ieder geval voor een bepaalde periode een hoger uurloon verdienen, doen zij wat betreft arbeidsmarktparticipatie, baanzekerheid en bijbehorende arbeidsvoorwaarden onder voor de algemene bevolking. 6. Conclusie en discussie In deze studie hebben we het arbeidsverleden van Nederlandse gedetineerden voorafgaand aan detentie in kaart gebracht. Een eerste reden hiervoor was dat systematisch onderzoek naar het arbeidsverleden van deze specifieke groep op de arbeidsmarkt tot op heden ontbrak. Eerder onderzoek vond enig bewijs voor de zwakke arbeidsmarktpositie van gedetineerden in de aanloop naar hun detentie. Onduidelijk was of zij al bij aanvang en gedurende hun arbeidsloopbaan een dergelijke marginale positie innamen. Ten tweede is kennis over het arbeidsverleden van gedetineerden relevant voor het substantiële onderzoeksveld mens & maatschappij