Kunst & Cultuur De unieke combinatie

Transcriptie

1 Kunst & Cultuur De unieke combinatie Stad & Land Molukken Apotheek Nieuws van onze adviseurs Vergoedingsvorderingen Beleggingsvisie Q4 George Raven & Jan Wirken 04Kwartaalmagazine oktober 2014 Het Nationale Park De Hoge Veluwe Foto: Lode Greven 3 4

2 Voorwoord Bankcultuur Bij Insinger de Beaufort speelt cultuur een belangrijke rol als het gaat om de invulling van onze evenementen, de onderwerpen die wij selecteren voor ons kwartaalblad en de goede doelen waar onze cliënten via koepelfonds Ars Donandi aan verbonden zijn. Zo organiseren wij ieder jaar in het atrium van de bank een concert met bijzondere musici en zijn wij onder de naam IdB Matinee, een eigen cultuurprogramma gestart. Hierbij geven wij op een aantal zondagen per jaar onze relaties een kijkje achter de schermen in het leven van kunstenaars, artiesten, beleids makers in de culturele sector. Tijdens deze bijeenkomsten vertellen zij inspirerend over hun vak, de trends die zij op hen af zien komen en de must sees of must hears in musea en op festivals. Door deze kleinschalige, cultureel geëngageerde activiteiten is het voor ons dan ook niet vreemd dat wij intern een andere definitie hanteren van het begrip bankcultuur dan de buitenwacht. Maar natuurlijk gaat cultuur ook over ons werk, over het leven en de ondernemersgeest van onze cliënten. Dat ervaren wij dagelijks in ons contact met u en is verweven in de relatie die wij met u en vaak ook uw familie hebben opgebouwd. Bij Insinger de Beaufort speelt cultuur een belangrijke rol In deze uitgave vindt u opnieuw een aantal artikelen en interviews waarin culturele thema s centraal staan. Zo vertelt Richard van de Vegte, al sinds jaar en dag medewerker bedrijfsvoering, oftewel boswachter, over de Hoge Veluwe, onze nationale groene schatkamer. En werpen wij een blik achter de schermen van de Molukken Apotheek, een van de grootste apotheken van de stad, waar een mix van culturen dagelijks aan het loket verschijnt. Tevens treft u op pagina 18 meer informatie over IDFA, het internationale, documentairefestival in Amsterdam. Vanaf 19 november aanstaande worden op de 27e editie van IDFA ruim 300 documentaires uit de hele wereld vertoond. Ze reflecteren een rauwe, onthutsende werkelijkheid, of tonen juist hoe prachtig, geestig en liefdevol het leven kan zijn. De films zijn vaak Nederlands Cultureel erfgoed avant la lettre, iets wat we dan ook graag sponsoren en waarom heen wij ook dit jaar een eigen filmdag organiseren. Ik wens u veel leesplezier! Peter Sieradzki CEO 5

3 Magazine IdB COLOFON BIJZONDERE SERVICES ONAFHANKELIJK BELEGGINGSBELEID UITGAVE Bank Insinger de Beaufort N.V. Postbus EV Amsterdam 24 Herengracht BV Amsterdam T +31 (0) Kunst & Cultuur F +31 (0) kwartaalmagazine@insinger.com Interview met Richard van de Vegte Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe 6 28 REDACTIESECRETARIAAT Petra Berkers Stad & Land Molukken Apotheek 10 Column KNMP Apothekers: weg met administratieve lastendruk! T +31 (0) F +31 (0) kwartaalmagazine@insinger.com REDACTIE Petra Berkers Richard van de Vegte Foto: Lode Greven 6 Van de adviesdesk Roger Dayala 24 Beleggingsvisie Carl Höhner George Raven Marinus van Schaik Jan de Vink Roos Vogel George Raven & Jan Wirken 28 Claudine Weinstein ADRESWIJZIGINGEN BESLOTEN NETWERKEN Adreswijzigingen kunt u richten aan het redactiesecretariaat DRUK Drukkerij Aeroprint VORMGEVING Publicis Bijzondere ondernemer Interview met Maarten Beucker Andreae 14 IDFA Om de wereld in 50 concerten 18 Nieuws van onze adviseurs Bijzondere services Vergoedingsvorderingen tussen echtgenoten 20 Besloten netwerken 14 Onafhankelijk beleggingsbeleid 6 Maarten Beucker Andreae Foto: Elmer van der Marel 7

4 Kunst &Cultuur Interview Richard van de Vegte Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe Richard van de Vegte Foto: Lode Greven Die unieke combinatie van natuur, cultuur en architectuur moet voor de komende generaties behouden blijven HET EDELHERT, WILD ZWIJN EN DE MOEFLON HOREN TOT DE BIOTOOP VAN DE HOGE VELUWE. EVENALS DE BOSPARELMOERVLINDER EN NACHTZWALUW. EN NATUURLIJK NIET TE VERGETEN: RICHARD VAN DE VEGTE, AL SINDS JAAR EN DAG MEDEWERKER BEDRIJFSVOERING, OFTEWEL BOSWACHTER, VAN ONZE NATIONALE GROENE SCHATKAMER. NA AL DIE JAREN VOEL IK ME WEL EEN BEETJE VERGROEID MET DE NATUUR HIER. Richard rijdt ons in een jeep over de uitgestrekte heide en door de bossen van Het Nationale Park De Hoge Veluwe, terwijl hij enthousiast een toelichting geeft op wat hij links en rechts ziet. En dat zijn niet alleen wandelaars en fietsers, die Richard vriendelijk groet. Kijk, een blauwtje! Richard wijst opgetogen naar een vlindertje dat over de heide fladdert. Het eerste heideblauwtje van het jaar. Het gentiaanblauwtje komt dan over een paar weken. Leuk dat we dat precies nu zien. En daar rechts, die gele bloemetjes, dat is beenbreek. Een super zeldzaam plantje dat op zeer arme gronden voorkomt. Het vee dat in de buurt van het plantje graasde had altijd broze botten, men dacht dat dat door het plantje kwam, vandaar de naam beenbreek. Prachtig voorbeeld van een Gesamtkunstwerk Met 5400 hectare aaneengesloten natuurgebied is Het Nationale Park De Hoge Veluwe een van de grootste, aaneengesloten nationale parken van West-Europa. De wortels van het park liggen in het begin van de 20e eeuw. Het echtpaar Kröller Müller koopt vanaf 1909 stukken grond die na verloop van tijd worden samengevoegd. Het doel daarvan was om een mooi jachtgebied te hebben, verduidelijkt Richard. Nu gaat men een middagje golfen met zakenrelaties, maar toen trok men met het jachtgeweer samen de bossen in. Een dier werd geschoten, er werd gedronken en na afloop werden de contracten getekend. Een prachtig gebouwencomplex verrijst op een open plek in het bos, aan de oevers van een meer. Richard zet de jeep stil. In het hele park vind je mooie beeldhouwwerken en markante gebouwen. Maar dit is wel heel bijzonder, het Jachthuis Sint Hubertus dat de beroemde architect Berlage in opdracht van de familie in 1914 heeft ontworpen. Het is een prachtig voorbeeld van een Gesamtkunstwerk. Dat wil zeggen een gebouw waarbij Richard van de Vegte Foto: Lode Greven 8 9

5 zowel het interieur als het exterieur één geheel vormt met de omgeving. Berlage kreeg namelijk opdracht om ook het park, waterpartijen, een wegenplan en een brug te ontwerpen. Dure hobby Anton Kröller was een succesvol zakenman en zijn vrouw Helene Müller een verwoed kunstverzamelaar. Haar indrukwekkende collectie omvatte op een gegeven moment kunstobjecten met werken van onder andere Van Gogh, Mondriaan en Picasso. Samen bouwt het echtpaar aan hun droom om in het hart van Nederland een unieke plek te creëren waar natuur, kunst en architectuur samenkomen. Een dure hobby noemt Richard het. Maar er ging ook heel veel geld naar allerlei gebouwen die Anton Kröller in het hele land liet bouwen. Toen de crisis uitbrak, was het financieel niet meer op te brengen. De onderhoudskosten van De Hoge Veluwe werden veel te hoog. In 1935 werd het park daarom ondergebracht in Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe. De kunstverzameling is later naar de Kröller Müller Stichting gegaan. Het Rijk heeft er Als je daar niets aan doet, verdwijnt het en wordt het bos. Ook op Europees niveau wordt dat gestimuleerd. Datzelfde geldt voor zandverstuivingen, een zeldzaamheid in Nederland. Daar zit heel veel dynamiek in, die zandverstuivingen verplaatsen zich steeds en de biodiversiteit eromheen is heel mooi. Ook de faunastand wordt nauwlettend in de gaten gehouden door de jachtopzichters. Dit jaar moeten 200 wilde zwijnen worden geschoten. Als we dat niet zouden doen, zou de stand explosief stijgen en dat vergroot de kans op veeziekten. Op reeën wordt niet gejaagd, behalve dan als dieren ernstig ziek zijn. De dieren worden daarna altijd onderzocht. Met de konijnenstand ging het een tijdje niet goed. Jammer, want konijnen zijn belangrijke natuurbeheerders. Dus hebben we overal in het land konijnen vandaan gehaald en nu gaat het weer heel goed. Toekomstplannen Per jaar bezoeken ongeveer mensen het park. En dat is de belangrijkste inkomstenbron. Volgens Richard geen overbodige luxe. Ongeveer 90% van onze inkomsten komt van bezoekers. Elke betalende bezoeeen museum omheen gebouwd en beheert sindsdien de collectie. Voortdurend rommelen Na een tocht langs onder andere voormailg boerderij De Zwarte Berg, waar bijzondere gasten af en toe gebruik van maken, arriveren we weer bij het Bezoekerscentrum. Daar vertelt Richard over de ambities die de stichting heeft en de finan ciële mogelijkheden om die waar te maken. Ons voornaamste doel is het behoud van het landgoed, volgens het gedachtengoed van de familie. Daarbij laten we steeds weer veranderende trends in natuurbehoud aan ons voorbijgaan. Wij laten bijvoorbeeld niet de natuur z n gang gaan, maar wij rommelen voortdurend in de bossen en open terreinen, eigenlijk precies zoals de stichters het hebben bedoeld. Daardoor ontstaat de grote biodiversiteit waar de Hoge Veluwe om bekend staat. Wij willen bijvoorbeeld graag de hei behouden, dat heeft een bijzondere waarde. ker draagt bij aan het onderhoud van het Park, de natuur, de gebouwen, maar ook de wegen en paden. Meestal is aan het eind van het jaar onze begroting sluitend. Soms zitten we er iets boven, soms er iets onder. Afgelopen 10 jaar hebben we dus fors geïnvesteerd in de kwaliteit van Natuur en Landschap. Er zijn veel (herstel-)projecten uitgevoerd die de biodiversiteit sterk hebben bevorderd. De komende 10 jaar leggen we het accent op het accommoderen van onze bezoekers midden in het Park met een nieuw Hart voor De Hoge Veluwe. Wij bouwen in dat Hart een nieuw Landhuis met daarin o.a. een Informatiecentrum, Parkrestaurant en Parkwinkel. De bezoekers kunnen daarin ook genieten van heerlijke streekproducten. Door het nieuwe Landhuis is ook ruimte vrijgemaakt om in ons unieke museum onder de grond, het Museonder, een geheel nieuw educatief programma te bieden. Hierin wordt jong en oud op een inspirerende en interactieve wijze meegenomen in de bodem van de Veluwe. Het huidige restaurant is verpacht maar wordt vanaf eind 2015 in eigen beheer genomen. Dat biedt weer extra mogelijkheden om onze zelfstandigheid te versterken. Wij staan erom bekend dat wij voor onze exploitatie nagenoeg geheel onafhankelijk zijn van subsidies en overheidsbijdragen. De komende 10 jaar willen wij voor deze kapitaalsinvesteringen (meer dan 20 miljoen) wel externe middelen aantrekken. Hiervoor is onze discipline Fondsenwerving & Sponsoring actief in het benaderen van partijen. Zij gaan ook graag met mensen in gesprek die willen bijdragen het behoud van deze prachtige nalatenschap voor de komende generaties. Feiten en cijfers: Cultureel erfgoed, ontworpen door de architecten Van der Velde en Berlage 69 cultuurhistorisch waardevolle bouwwerken en objecten Het Jachthuis St. Hubertus Het Kröller Müller Museum Museonder: ondergronds natuurmuseum In het Park is een apart Kunstmuseum met beeldentuin Grote diversiteit landschappen, bos, heide, stuifzand en vennen Bezoekerscentrum, fiets- en wandelroutes, diverse activiteiten Per jaar bezoekers waarvan scholieren voetbalvelden groot gratis witte fietsen Zie voor meer informatie Richard van de Vegte Foto: Lode Greven 10 11

6 Stad & Land Molukken Apotheek aan de Molukkenstraat in Amsterdam Interview Josieneke Wisse Ik wil goede zorg bieden, maar ik moet ook mijn hoofd boven water houden IN HET MULTICULTURELE AMSTERDAM OOST LIGT DE MOLUKKEN APOTHEEK, EEN VAN DE GROOTSTE APOTHEKEN VAN DE STAD. VOOR DGA EN PRAKTISEREND APOTHEKER JOSIENEKE WISSE VORMEN DE KLANTEN EN TWINTIG MAN PERSONEEL EEN AFWISSELENDE EN DYNAMISCHE DROOMBAAN. IK BEN EEN TROUBLESHOOTER EN HOUD VAN HET PERSOONLIJK CONTACT MET MENSEN. Tijdens haar studie farmacie liep Josieneke in 1988 al stage bij de apotheek aan de Molukkenstraat. Ik wilde meemaken hoe het is in een grote apotheek te werken in een achterstandwijk met publiek met uiteenlopende achtergronden. Het beviel mij direct goed. Wellicht heeft het ermee te maken dat ik een Indische moeder heb en ben opgegroeid met een interesse voor andere culturen. Ik houd van de afwisseling in mensen. Het is boeiend en je maakt hier de gekste dingen mee. Van een klant die incontinentieluiers verkeerd om plakt, tot iemand die een migrainezetpil op het hoofd smeert en verhaal komt halen omdat de hoofdpijn niet overgaat, en een ander die een inhalatiecapsule inslikt. Het leert me dat wat voor mij vanzelfsprekend is, niet altijd voor een ander geldt en dat ondanks goede uitleg het niet altijd begrepen wordt. Zeker bij onze allochtone klanten zorgen cultuurverschillen en taalbarrières ervoor dat we nog meer moeten uitleggen om dergelijke misverstanden te voorkomen. Allochtonen, studenten en yuppen Josieneke kon na haar studie niet direct bij haar geliefde Molukken Apotheek aan de slag en werkte dus eerst bij diverse andere apotheken tot ze in 1995 als tweede apotheker kon starten en in 2000 de boel kon overnemen. Twintig jaar geleden bestond de klantenkring bijna geheel uit allochtonen. Dat was moeilijk communiceren; echt met handen en voeten. Nu vertalen de kinderen vaak voor hun ouders. Bovendien zijn er in de wijk de laatste jaren steeds meer studenten en yuppen komen wonen. Toch is het gros van de klanten nog allochtoon en dat heeft effect op onze werkwijze. Zo is onze specialisatie diabetes omdat dit ten dele vanwege erfelijke aanleg bij Marokkanen, Turken en Hindoestanen meer voorkomt. Ook zie ik dat er in de klantenkring meer darmkanker, COPD en longkanker is, wat te maken heeft met een ongezondere levensstijl dan in meer ontwikkelde wijken. Daarbij komt dat in deze culturen het geloof in een pilletje tegen een kwaal veel sterker is dan in de Nederlandse cultuur. Mijn team en ik proberen dan uit te leggen dat medicijnen niet altijd werken, bijvoorbeeld bij keelpijn. Soms lukt het de mensen te overtuigen. Ik sta wel eens een uur lang iets aan klanten uit te leggen. Dat vergt geduld. Gelukkig is mijn personeel, dat altijd al een mix van culturen is geweest, ook erg geduldig. En het mooie is dat we met elkaar kunnen praten over geloof, eten en andere gebruiken. Bovendien lachen we veel! 12 13

7 Medewerkers Molukken Apotheek Slapeloze nachten Ondanks die goede sfeer verkeren apothekers sinds de invoering van het preferentiebeleid door minister Klink en de afschaffing van kortingen op de vergoeding van geneesmiddelen in zwaar weer. Hoe zit dat met de Molukken Apotheek? Toen minister Klink deze maatregelen in 2008 invoerde, had ik net een tweede vestiging geopend hier vlakbij, vanwege een nieuwe wijk die gebouwd was. Om concurrentie van een andere apotheker voor te zijn, had ik geïnvesteerd in een tweede apotheek. In 2010 kon ik die weer sluiten omdat ik onder andere door het wegvallen van de korting op geneesmiddelen het financieel niet meer kon bolwerken. Dat leverde veel stress en slapeloze nachten op. En als ik nu zie hoe mensen bij ons soms lang in de rij staan te wachten tot ze aan de beurt zijn, in een kleine ruimte, vind ik dat vervelend. Voor de service zou ik daarom toch nog een tweede apotheek willen. Het is continu schipperen: ik wil goede zorg bieden maar ik moet ook mijn hoofd boven water houden. Josieneke gelooft dat er in de toekomst alleen ruimte is voor grote apotheken. Dat vind ik vooral erg voor de dorpen waar kleinere vestigingen zullen verdwijnen en mensen een stuk verder moeten reizen om hun medicijnen te halen. Meer administratie Door alle maatregelen vanuit het ministerie en de zorgverzekeraars is het werk er volgens de gedreven apotheker niet leuker op geworden. Administratief gezien is er veel rompslomp bijgekomen omdat apothekers tegenwoordig de uitleg over hoe het medicijn te gebruiken is, apart moeten declareren. Klanten worden boos omdat ze nu uitleg op hun rekening zien staan en daar niet voor willen betalen. Voorheen zat die kostenpost er echter al verkapt in. Over het onlangs verschenen artikel van de consumentenbond betreffende het in gebreke blijven van 38 van de 39 bezochte apothekers bij het eersteuitgiftegesprek ben ik overigens geschokt. Ik kan mij niet voorstellen dat er maar zo weinig Interieur Molukken Apotheek uitleg wordt gegeven. Wat ik wel merk is dat mensen vaak niet doorhebben dat ze uitleg gehad hebben. Ze bellen achteraf op dat ze niet willen betalen voor de eerste uitgiftebegeleiding omdat het volgens hen niet heeft plaatsgevonden. Wij bewaren echter wat er Ik kan mij niet voorstellen dat er maar zo weinig uitleg wordt gegeven aan de patiënt verteld is: we hebben een hulpbriefje en omcirkelen wat er gezegd is. Naast het apart declareren van de uitleg, moet een apotheker nu zowel een intakegesprek als een evaluatiegesprek voeren met een baxterpatiënt, iemand die medicijnen meekrijgt op een baxterrol. Dat is een rol met zakjes voor ieder innamemoment van de dag, speciaal voor mensen die dagelijks veel medicijnen slikken en niet goed het overzicht kunnen houden. Wij zetten er voor de niet Nederlands lezende klant nog een zonnetje en maantje op. Aanvankelijk deden we alleen een intakegesprek. Ik denk dat zorgverzekeraars bang zijn dat we zomaar iedereen in een baxterrol stoppen. Twijfelachtige reputatie van fabrieken Josieneke pleit voor meer vrijheid voor apothekers: Ik denk niet alleen maar aan geld verdienen, juist ook aan het bieden van goede zorg. In het verleden is er veel gecasht door apothekers, maar ik vind het niet kloppen dat daar nu nog zo op wordt teruggehaald. Een middel is soms niet voorhanden door het preferentiebeleid (verzekeraar wijst middel aan, dat massaal in het goedkope productieland India besteld wordt). Want het komt bijna allemaal uit India, en dan kan het zomaar zijn dat de aanvoer plotseling stopt. De betrouwbaarheid van de fabrieken daar trek ik ernstig in twijfel en ook ben ik bang voor kinderarbeid. Als apotheker wil ik kwaliteit blijven leveren, maar op deze manier heb ik er geen invloed op. Een arts daarentegen wel: die kan aangeven dat een patiënt het originele medicijn nodig heeft, wat duurder is. Die extra kosten komen dan overigens voor rekening van de apotheker. Hopelijk eindigt dit beleid snel, zodat ik me weer volledig kan bezighouden met het werk dat ik leuk vind: problemen oplossen, kwaliteit checken, mijn team aansturen en contact onderhouden met artsen en patiënten. Column Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie Apothekers: weg met administratieve lastendruk! Iedere dag opnieuw werken aan de kwaliteit van leven van de patiënten die geneesmiddelen gebruiken. Dat is kort samengevat de kernopdracht die de Nederlandse apothekers, verenigd in de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie (KNMP), zichzelf stellen. Doordat de zorg in Nederland onbetaalbaar dreigt te worden, bereikt de roep om betaalbare zorg ook de apotheker. Die blijft staan voor hoge kwaliteit maar ook voor betaalbaarheid. De apotheker ontwikkelt zich gaandeweg tot een medicijnspecialist en zorgverlener in één. De apotheek biedt die zorg aan op een duurzame, transparante en persoonsgerichte manier. Naar de wens van de KNMP wordt de apotheker ook steeds beter zichtbaar in de driehoek huisarts-apotheker-wijkverpleegkundige. Daarmee komt de apotheker dichtbij de patiënt, met wie vanuit de rol van zorgverlener een steeds persoonlijker band wordt opgebouwd. Bedrijfsvoering Vanzelfsprekend is de apotheker ook verantwoordelijk voor een goede bedrijfsvoering in de apotheek. Helaas kosten de uitleg over en uitvoering van talloze verschillende kleinere en grotere overheids- en zorgverzekeringsregels veel tijd. Dit gaat ten koste van de aandacht en zorg voor patiënten. Bovendien lopen de wachttijden in de apotheek op. Uit onderzoek van de KNMP blijkt dat bijna 93% van de apothekers minder tijd en ruimte heeft om aandacht te schenken aan bijvoorbeeld innovatie, medicatiebeoordelingen van patiënten of meer samenwerking met andere zorgverleners. De KNMP vindt het dan ook essentieel dat de administratieve rompslomp in de apotheek drastisch omlaag gaat. Apothekers werken samen met zorgverzekeraars aan het beperken van de vele kwaliteitseisen die verzekeraars apothekers opleggen. Zo zouden apothekers enorm geholpen zijn als zij voortaan met één set eisen voor klantenonderzoek hun klanttevredenheid voor alle zorgverzekeraars in beeld kunnen brengen

8 Bijzondere Ondernemer Bijzondere ondernemer Maarten Beucker Andreae Wij willen Nederland naar de wereld brengen in plaats van andersom HET IS EIND NEGENTIGER JAREN. MAARTEN BEUCKER ANDREAE FILOSOFEERT MET EEN STUDIEVRIEND OVER DE MOGELIJK- HEDEN VAN INTERNET. ZE ACHTEN DE TIJD RIJP EN BESLUITEN EEN WEBSITE VOOR TWEEDEHANDS SPULLEN TE BEGINNEN. DERTIEN JAAR LATER IS DE TIJD WEER RIJP. MAAR DEZE KEER VOOR DE VERKOOP VAN HUN BEDRIJF AAN INTERNETGIGANT EBAY. VAN STUDENT TOT MILJONAIR. MAAR EEN BIG SPENDER ZAL MAARTEN NOOIT WORDEN. JE ZAL MIJ NIET IN EEN DIKKE SPEEDBOOT DOOR DE GRACHTEN ZIEN VAREN. Maarten Beucker Andreae Foto: Elmer van der Marel Maarten ontvangt ons op zijn kantoor in hartje Amsterdam. Gekleed in trainingsbroek en polo vertelt de internetondernemer over zijn eerste kennismaking met de computer. Op m n tiende stapte mijn pa in een pc privé project van zijn werk. Hij was HR manager bij KLM. Vanaf het begin dat wij de computer kregen, zat ik er hele dagen achter. Al vrij snel schreef ik een eenvoudig menuutje voor mijn vader, zodat hij de computer wat makkelijker kon bedienen. Hij hoefde bijvoorbeeld maar op de vijf te drukken en WordPerfect startte op. Dat soort dingen vond ik leuk om te doen. Na verloop van tijd kreeg ik vriendjes die veel verder met computers waren. Internet bestond toen nog niet, maar zij konden al wel inbellen op een bulletin board waar allerlei computervragen werden beantwoord. Daardoor leerde ik heel vroeg de technische kant kennen. Niks met natuurkunde Het had er lang alle schijn van dat Maarten niets met techniek zou gaan doen. De motor van een brommer kon ik blind uit elkaar halen en in elkaar zetten. Maar op de middelbare school had ik niks met natuurkunde en dat soort vakken. Die heb ik dan ook meteen laten vallen toen het kon. Na m n eindexamen ging ik op aanraden van een oom rechten studeren in Groningen. Een leuke tijd vond ik dat, zolang ik niet hoefde te studeren. Ik heb alleen maar in de kroeg gestaan. Het eerste jaar ben ik er niet eens toe gekomen om mijn studieboeken uit het plastic te halen. Toen ik in mijn tweede jaar in totaal negen studiepunten had gehaald ben ik geswitcht naar bedrijfskunde. Ook die studie kon me niet boeien en na drie jaar besloot ik te stoppen met studeren. Ik had inmiddels bedacht piloot te worden. De hele wereld rondvliegen leek me geweldig. Maar ja, daar had je wel natuurkunde op VWO niveau voor nodig. Een vriend van me studeerde natuurkunde. Ik vroeg of hij mij kon helpen. In de avonduren ging ik dan natuurkunde op VWO niveau doen. En dat ging meteen heel goed, ik haalde goede cijfers. Uiteindelijk heb ik toelatingsexamen gedaan voor de piloten oplei ding, maar bij het eindgesprek strandde ik alsnog. Ze vonden mij geen procedureel type. Als piloot moet je nu eenmaal klakkeloos checklists aflopen als er iets aan de hand is, terwijl ik volgens hen meteen mijn eigen plan ging trekken. Achteraf was ik blij, want het lijkt mij nu een heel saaie baan. Maar in elk geval had ik toen wel met vlag en wimpel mijn natuurkunde op VWO-niveau gehaald. Ik vond het ook opeens leuk, dus toen ben ik technische bedrijfskunde gaan doen en door die studie ben ik heen gevlogen. Grootse plannen Maarten koos de afstudeerrichting ICT, een richting die bepalend bleek voor zijn verdere toekomst. Het was een vrij complexe studie waarbij de studenten onderling veel samenwerkten. Met een maat van me zat ik tijdens pauzes en s avonds veel over ondernemen te praten en gaandeweg ontstond het idee van tweedehands, een website waar mensen gebruikte spullen zouden kunnen kopen en verkopen. Op een gegeven moment dachten we: we gaan het gewoon doen. Dat was in 1997, toen ging tweedehands.nl live. Een jaar later kwam marktplaats.nl. In het begin waren we ongeveer even groot, maar dat duurde niet lang. Al na een jaar werd marktplaats gekocht door twee ondernemers die een kringloopketen hadden. Zij hadden al honderd man personeel en volop kapitaal om te investeren. Wij waren student en hadden één programmeur. Kortom, we moesten groeikapitaal hebben, anders konden we de 16 17

9 concurrentie niet aan. Toen kwamen we in contact met de hoogste baas van NeSBIC, de grootste venture capitalist in Nederland. Hij vond ons idee heel goed en had meteen grootse plannen. Of we eerst even een businessplan konden schrijven, dan zou hij ons introduceren bij investeerders tijdens een conferentie in Parijs. Na vier dagen en nachten werken hadden we ons plan klaar en gingen we naar Parijs. Maar daar aangekomen merkten we dat er een omslag gaande was. Investeerders waren al niet meer zo geïnteresseerd om in de consumentenmarkt iets te doen. Men kon in die tijd gewoon niet geloven dat mensen bijvoorbeeld online vliegtickets zouden kopen. Alleen een business-to-business variant van tweedehands zagen ze nog wel zitten. Op eigen kracht Het was inmiddels april De twee ondernemers in spé waren weer terug in Groningen, met lege zakken. Toch waren ze niet uit het veld geslagen. Ze besloten op eigen kracht kapitaal te vergaren en begonnen een nieuw bedrijf: TTY, een afkorting voor TeleType, onder computernerds een bekende naam. TeleType was de eerste computer die op afstand contact kon maken met een andere computer. TTY onderscheidde zich van de meeste webbureaus in die tijd, legt Maarten uit. De meeste bureaus waren zogenaamde front end website makers. Oftewel, ze hielden zich alleen maar bezig met de voorkant, met webdesign. Wij waren juist een technische club. IT zagen wij niet als een hulpmiddel, maar als het hart van een organisatie. Wij legden de nadruk op databasebeheer, op interactieve sites waarop je moest inloggen en dat soort dingen. We zochten niet zelf de grote klanten, het contact verliep via de webbureautjes die voor die klanten werkten. Zo kwamen we in contact met NationaleVacaturebank.nl, die waren klant van zo n webbureau. Dat bureau had iets gemaakt dat totaal niet werkte. Na een maand liep het hele systeem vast. Met tweedehands.nl hadden wij al een vraag- en aanbodsite. Dat was ons op het lijf geschreven. Geen toeval dus dat na twee jaar NationaleVacaturebank.nl bij ons klant werd. Big break Het bleef niet bij die ene klant. Daarna klopte ING aan. Dat begon met een opdracht van veertigduizend euro. Maar een grote bank als ING werkt met Java en Oracle platforms. Daar heb je dure specialisten voor nodig. Die hadden wij niet, dus die moesten we aannemen. Toen zei ING: oké, als we dan toch zo innig gaan samenwerken, zoek dan meteen maar tien man voor een jaar. Dat betekende dat onze opdracht van veertigduizend naar acht ton ging. En uiteindelijk werd het ruim een miljoen per jaar. Dat was voor ons de big break. Dat is iets wat elke ondernemer een keer moet hebben. Vanaf toen verdienden we genoeg geld om zelf in tweedehands.nl te investeren. En dat deden we, we besteedden twee ton aan marketing en er gebeurde helemaal niets! Aanvankelijk hadden we geen idee hoe dat kon. Maar Marktplaats had tachtig procent van de markt. En toen leerden we: de vraag- en aanbodmarkt is een winner takes all markt. Als je eenmaal dominant bent, valt er niks meer tegenin te brengen. Mensen kopen iets online en zetten vervolgens zelf ook weer spullen te koop, een zichzelf regenererend proces. Dus dachten wij, als dat zo is, gebeurt dit ook in andere landen. Dus laten we in plaats van proberen marktaandeel te veroveren in Nederland naar België gaan. Daar is nog niks. Op de radar van ebay Tweedehands.be kreeg er al snel een concurrent vanuit Nederland bij. De twee liepen gelijk op. Toen werd het Kapaza, zo heette onze concurrent, werd ineens Tweedehands.be overgenomen door Schibsted, een grote Noorse uitgever die goed is in dit vraag- en aanbodspel. Wij dachten, dit gaat ons toch niet weer gebeuren? Maar op een gegeven moment maakten ze bij Schibsted een klassieke fout: de site werd van de ene op de andere dag helemaal veranderd. Mensen snapten niet meer hoe het werkte en klaagden steen en been op Facebook en Twitter. Daar hebben wij goed naar geluisterd en vervolgens dingen ontwikkeld die mensen wilden. Zo groeiden wij gestaag door. Het succes van tweedehands.be bleef niet onopgemerkt. Het bedrijf was al langere tijd op de radar van ebay verschenen, beaamt Maarten. We waren al eens in gesprek geweest. Maar toen ze er bij ebay lucht van hadden gekregen dat Schibsted toenadering had gezocht, raakten we weer in gesprek. Al vrij snel kozen wij voor ebay als kopende partij en toen kwam alles in een stroomversnelling. Een intensief proces volgde met urenlange conference calls, due diligence onderzoeken, vergaderingen. Op 4 juli 2013, Independence Day (VS), was alles rond. Maarten kijkt er met een goed gevoel op terug. De financiële uitkomst was natuurlijk mooi, maar het proces vond ik nog veel mooier. Ik voelde me daarna heel licht, alsof ik een harnas had uitgedaan. Maar wat geld betreft, ik ben geen big spender, je zal mij niet met een dikke speedboot door de grachten zien varen. Het bouwen van een onderneming, dat is pas echt leuk. Nederland naar de wereld brengen Op dit moment is Maarten actiever dan ooit. Wij investeren in startups. Dat doen we met cash en met technische teams die IT-oplossingen bouwen. Zo houden we heel veel grip op onze investering. Ook daarom zijn er investeerders die graag met ons meedoen, vanwege de controle over en de bescherming van ons kapitaal. Maar we kijken ook breder. Bij alle grote technologiebedrijven in de wereld zitten Nederlanders op hoge posities. Die moet je verbinden, zodat je een netwerk krijgt. We willen Nederland naar de wereld brengen in plaats van bedrijven met fiscale voordelen naar Nederland lokken. We hebben inmiddels al heel wat mensen bij elkaar gebracht in een netwerk dat we Dutch TM hebben genoemd. Ondernemers, investeerders, consultants, maar ook opleiders. Zo willen we de ideale voorwaarden scheppen om initiatieven de kans te geven om te groeien en die vervolgens de wereld in te brengen. We zijn al in San Francisco, Londen, Berlijn en Moskou geweest waar we alle Nederlanders ter plaatse hebben uitgenodigd. Zij hebben allemaal toegezegd om ondernemers die wij naar voren schuiven te helpen. Het pand van het Prinsengrachtziekenhuis dat we zojuist hebben gekocht, wordt de ambassade voor het netwerk. Aan ambitie geen gebrek dus. Toen wij tweedehands.be verkochten, had de site meer dan vijfentwintig miljoen gebruikers per maand. Ik wil nu iets maken wat door honderd miljoen mensen wordt gebruikt, dat wordt mijn hoofddoel. De financiële uitkomst was natuurlijk mooi, maar het proces vond ik nog veel mooier 18 19

10 Om de wereld in 50 concerten Om de wereld in 50 concerten van Heddy Honigmann VANAF 19 NOVEMBER WORDEN OP DE 27E EDITIE VAN IDFA RUIM 300 DOCUMENTAIRES UIT DE HELE WERELD VERTOOND. ZE REFLECTEREN OP EEN RAUWE, ONTHUTSENDE WERKELIJK- HEID, OF TONEN JUIST HOE PRACHTIG, GEESTIG EN LIEFDEVOL HET LEVEN KAN ZIJN. NAAST DE PROGRAMMA S DIE U VAN IDFA GEWEND BENT, WAAR- IN DE ALLERNIEUWSTE DOCUMENTAIRES WORDEN GEPRESENTEERD VAN GEVESTIGDE MAKERS EN VERRASSENDE NIEUWE TALENTEN, PRESENTEERT IDFA OOK DIT JAAR VERSCHILLENDE THEMA PROGRAMMA S. The Female Gaze Tijdens IDFA 2014 staat de vrouw centraal. 15 van s werelds meest toonaangevende documentairemaaksters zijn te gast op het festival. Hun eigen werk en een selectie van hun favoriete documentaires van de hand van andere filmmaaksters wordt gepresenteerd in het programma The Female Gaze. Het programma wordt begeleid door een onderzoek naar het aantal vrouwen werkzaam in de internationale documentaire industrie én een onderzoek naar de beeldvorming van vrouwen in documentaires. Openingsfilm Met trots opent IDFA zijn 27e editie met de Nederlandse film Om de wereld in 50 concerten van Heddy Honigmann. In de documentaire reist Honigmann met het Koninklijk Concertgebouworkest de wereld rond en laat zien wat de kracht van muziek is in verschillende landen en culturen. Honigmann (Lima, 1951) ontving tijdens de opening van IDFA 2013 de Living Legend Award en werd toen ook gevraagd de Top 10 voor 2014 samen te stellen. Naast de Top 10 toont het festival een retrospectief van haar eigen werk en licht ze haar keuze toe in een masterclass. Bijzondere gasten Elk jaar is er wel een aantal bijzondere wereldburgers te gast bij IDFA. Dit jaar is dat onder andere acteur en homorechtenactivist George Takei. Takei is vooral bekend van zijn rol in Star Trek maar zet zich tevens al jarenlang in voor de rechten van homo s. IDFA vertoont de documentaire To Be Takei een warm portret van een iconische figuur die als activist strijdt voor gendergelijkheid in de wereld. Maar er is nog zo veel meer, zoals de grote prijswinnaars uit het internationale festivalcircuit, de jaaroogst uit ontwikkelingslanden en de nieuwste jeugddocumentaires. Er zijn muziekoptredens en er wordt veel nagepraat in vele nagesprekken. Zo vult een veelheid aan visies van buitengewoon betrokken filmmakers 12 dagen lang de filmzalen van Amsterdam. Voor iedereen die nieuwsgierig is naar de wereld om ons heen, naar de achtergronden bij het nieuws of gewoon houdt van goed vertelde verhalen is IDFA een niet te missen evenement. We hopen dan ook u van 19 t/m 30 november op het festival te mogen ontmoeten! Film poster To Be Takei van George Takei 20 IDFA International Documentary Film Festival Amsterdam 21

11 Nieuws Media Vergoedingsvorderingen tussen echtgenoten SINDS 1 JANUARI 2012 IS HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT GEWIJZIGD. EEN VAN DE WIJZIGINGEN IS DE BEREKENING VAN ZOGENOEMDE VERGOEDINGSVORDERINGEN. Vanaf 1 januari 2012 zijn er wijzigingen in de wettelijke regeling rond het privé vermogen van beide echtgenoten van kracht, deze kunnen ongewenste effecten hebben op uw vermogenspositie of die van uw kinderen. Het gaat hier om de behandeling van vorderingen en schulden tussen echtelieden, de zogenaamde vergoedingsvorderingen. Een veelvoorkomende situatie is de volgende; ouders besluiten hun kinderen te helpen door een schenking te doen om hiermee de hypotheek gedeeltelijk af te lossen. In de schenkingsakte wordt ter bescherming van het kind een uitsluitingsclausule opgenomen. Door de aflossing van de gezamenlijke hypotheek uit privé vermogen van het kind krijgt deze een vordering op zijn/haar echtgenoot. De omvang van deze vordering is vanaf 1 januari 2012 niet langer het nominale bedrag, maar afhankelijk van de waardeontwikkeling van het onderliggende object, in dit geval de eigen woning. Deze wijze van berekening van deze vergoedingsvorderingen, volgens de beleggingsleer, kan onbedoelde en ongewenste effecten hebben bij echtscheiding of overlijden. Een aantal voorbeelden maken deze wellicht wat ingewikkeld nieuwe situatie duidelijker. Voorbeeld 1: gemeenschap van goederen A en B zijn in gemeenschap van goederen gehuwd. Samen hebben ze een woning van en een hypotheek van A krijgt van haar ouders een schenking van en lost hiermee de hypotheek voor de helft af. De schenking behoort tot het privé vermogen van A omdat de ouders deze schenking hebben uitgesloten met een zogenaamde uitsluitingsclausule. Op enig moment gaan A en B scheiden en de woning wordt verkocht. De woning heeft dan een waarde van A had al recht op 50% van de waarde en daar komt nog 25% bij. Aldus is A gerechtigd tot een bedrag van Tot 1 januari 2012 zou A recht hebben gehad op een bedrag van = John Bult 22 23

12 Voorbeeld 2: koude uitsluiting A en B zijn gehuwd zonder enig gemeenschappelijk vermogen (koude uitsluiting). A is eigenaar van de echtelijke woning en heeft deze in 1996 gekocht voor met een hypothecaire geldlening die A heeft afgesloten. In 2014 wordt A arbeidsongeschikt en zijn inkomen daalt fors. B besluit uit haar privévermogen een bedrag van af te lossen om de woonlasten wat dragelijker te maken. De woning is dan waard. Op enig moment besluiten A en B uit elkaar te gaan. De woning heeft dan een waarde van De vergoedingsvordering van B bedraagt 200/200 x = ! Een meer economische benadering zou leiden tot een andere uitkomst. Ten tijde van de aflossing was de woning waard. B zou dan recht hebben op 200/300 x = Helaas voor A ziet de wetgever dit niet zo! In de voorbeelden gaat het om de echtelijke woning. De beleggingsleer is echter ook van toepassing op een aanmerkelijk belang. Niet alleen als het huwelijk wordt ontbonden door echtscheiding, maar ook in het geval van overlijden van één van de huwelijkspartners is de beleggingsleer van toepassing. Alvorens de omvang van de nalatenschap kan worden vastgesteld, zal eerst de omvang van vergoedingsvordering moeten worden bepaald. Dat kan onder omstandigheden leiden tot ingewikkelde berekeningen. In de eerdere voorbeelden wordt gesproken van een waardestijging, maar de beleggingsleer geldt ook voor waardedalingen! Huwelijkspartners zijn zich hier vaak niet van bewust. Het kan ook anders Omdat sprake is van zogenaamd regelend recht kunnen huwelijkspartners onderling anders overeenkomen. U kunt deze afwijkende afspraken bij voorkeur met behulp van een adviseur het beste schriftelijk vastleggen. Denkbaar is daarbij dat degene die het geld verstrekt de vergoedingsvordering vaststelt op de oorspronkelijke hoofdsom (het nominale bedrag) of maximaal de nominale waarde. Een calculerende huwelijkspartner zou zelfs minimaal de nominaal waarde overeen kunnen komen. Men kan ook overeenkomen dat geld wordt verstrekt als geldlening zodat toepassing van de beleggingsleer niet aan de orde is. Dat leidt in ieder geval tot meer eenvoud. Indien u huwelijkse voorwaarden heeft, verdient het aanbeveling de inhoud van de huwelijkse voorwaarden met het oog op deze mogelijke problematiek weer eens tegen het licht te houden. Het is namelijk ook mogelijk om uw huwelijkse voorwaarden zo te wijzigen dat u de beleggingsleer buiten sluit. Wetsvoorstel beperking gemeenschap van goederen In het kader van bovenstaande problematiek merk ik op dat op 16 juli jl. er een wetsvoorstel is ingediend tot beperking van de gemeenschap van goederen. De mogelijke gevolgen van deze wijzingen voeren te ver om in dit artikel te bespreken. De strekking van de wijziging is dat het vermogen dat men heeft ten tijde van de huwelijksvoltrekking privévermogen blijft. Daarnaast zullen erfenissen en schenkingen voortaan buiten de gemeenschap vallen. Huwelijkspartners die vóór invoering van de wet zijn gehuwd zonder het laten opstellen van huwelijkse voorwaarden, vallen nog onder het oude stelsel. De invoering van de nieuwe wet is beoogd op 1 juli Voor wat betreft de toepassing van de beleggingsleer verandert er in essentie niets. Over de auteur John Bult is partner bij Argues BV, belastingadviseurs & financieel planners. Daarnaast is hij als docent verbonden aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) en adviseert hij in samenwerking met de Private Banker cliënten van Insinger de Beaufort over hun financiële planning. Conclusie Het is van groot belang dat huwelijkspartners zich bewust zijn van het feit dat binnen het huwelijk onderling een onzichtbare verrekening kan plaatsvinden van vermogen, niet te verwarren met het (zichtbare) verrekenbeding in huwelijkse voorwaarden, welke natuurlijk ook de nodige aandacht verdienen. Toepassing van de beleggingsleer kan leiden tot onverwachte en ongewenste financiële gevolgen bij einde van het huwelijk. Reconstructie van vermogen achteraf blijkt in de praktijk een hele opgave en is vaak een bron van dispuut. Laat u niet verrassen en raadpleeg tijdig uw adviseur, want voor u het weet gaat u investeren in het vermogen van uw echtgenoot dan wel uw echtgenoot in uw vermogen. Dat geldt evenzeer bij investeringen in uw gezamenlijke vermogen. Een goed geïnformeerde huwelijkspartner telt voor twee! Voor informatie: Insinger de Beaufort Dennis Weewer dennis.weewer@insinger.com T

13 Van de Adviesdesk... Roger Dayala HET DERDE KWARTAAL STAAT BEKEND OM MOGELIJK GROTE CORRECTIES, MAAR BELEGGERS ZIJN DIT KWARTAAL ZONDER VEEL KLEERSCHEUREN DOORGEKOMEN. MET UITZONDERING VAN GRONDSTOFFEN LIETEN DE MEESTE BELEGGINGSCATEGORIEËN REDELIJKE TOT GOEDE RENDEMENTEN UITGEDRUKT IN EURO S NOTEREN. EEN AANZIENLIJK DEEL VAN DEZE RENDEMENTEN, ZEKER BIJ AANDELEN, WAS EERDER GELEGEN IN EEN FORSE VERZWAKKING VAN DE EURO, DAN IN EEN BIJZONDER STERK MOMENTUM VAN DE BELEGGINGSCATEGORIE ZELF. Zo liet de MSCI Europe index, die veel minder profiteerde van deze valuta effecten, een quasi-nulrendement optekenen, terwijl de Amerikaanse S&P 500 Index, die uitgedrukt in dollars ook amper van haar plek kwam, een rendement in euro s van meer dan 9% liet zien. De overwegend goede resultaten ten spijt, was het kwartaal zeker niet eenvoudig. In juli zorgden de oorlogssituatie in Oekraïne en de hiermee gepaarde economische sancties tussen Rusland en het Westen over en weer voor de nodige onrust op de aandelenmarkten. De tweede helft van het kwartaal trad het herstel in. Noemenswaardig is verder dat eind augustus de laagste Europese 10-jaars rente ooit werd bereikt. Dit was weliswaar gunstig voor de koersontwikkeling van staatsobligaties, maar geeft ernstige zorgen onder beleggers over het economisch herstel in Europa weer en zet druk op de verwachte rendementen van obligaties naar de toekomst toe. Niet verrassend en net als in de voorgaande kwartalen was de invloed van het monetaire beleid van de centrale banken op de markten niet gering. Geconfronteerd met een aanhoudende dreiging van deflatie kwam ECB bankpresident Draghi met aanvullende maatregelen, waaronder de verlaging van de belangrijkste rentevoet van 0,15% naar het extreem lage niveau van 0,05%. Dit droeg bij om de beurzen dit kwartaal per saldo overeind te houden en zette de euro verder onder druk. De omgekeerde ontwikkeling in de VS van een versterkende economie en de eerste renteverhogingen in zicht miste haar uitwerking op de (sterker wordende) dollar evenmin. Aandelen Gedurende het kwartaal adviseerden wij om aandelenbeleggingen te verschuiven van Europa naar Amerika. Hoewel Europa optisch goedkoper is dan de VS is het economisch herstel in Europa kwetsbaar en de dreiging van deflatie reëel. Anderzijds profiteren (euro-)beleggers in Amerikaanse aandelen van het economisch herstel aldaar en van de aantrekkende dollar. Dit laat onverlet dat wij binnen Europa interessante beleggingsthema s blijven zien. Wij brachten dit kwartaal opnieuw het Allianz European Growth fonds onder de aandacht. Dit fonds is een aanvulling op onze Europese aandelenbeleggingen waarmee wij het kwaliteitsthema spelen. Het fonds zoekt naar Europese bedrijven waarvan de structurele groeipotentie niet volledig in de koers van het aandeel is verwerkt. Tegen het einde van het kwartaal kwamen wij met een aanbeveling op het Deutsche Invest German Equities Fund. Behalve een fonds met een sterk track record, vinden wij Duitse aandelen nu aantrekkelijk. Deze markt is dit jaar behoorlijk achtergebleven, maar verkeert in een uitstekende positie om (via de export) te profiteren van de verzwakte euro. Gegeven het laagrenteklimaat wereldwijd vinden wij het dividendthema nog steeds aantrekkelijk. Om deze reden voegden wij aan onze selectie van aandelenfondsen, in aanvulling op het M&G Global Dividend fonds, het Threadneedle Global Equity Income fonds toe. Deze beleggingsfondsen bieden beleggers de mogelijkheid om wereldwijd te beleggen in aandelen, waarbij de fondsmanagers speciaal aandacht hebben voor het dividendbeleid van de bedrijven waarin zij beleggen. Verder zagen wij potentie in bijvoorbeeld AstraZeneca, British Gas en Koninklijke DSM om mogelijk mee te kunnen liften op de transatlantische overnamegolf. Dit is een fenomeen waarbij Amerikaanse bedrijven overnames in Europa doen om te profiteren van de lage rente, hun sterke balansen en niet in de laatste plaats een te behalen belastingvoordeel. Het is voor Amerikaanse bedrijven aantrekkelijker om hun (enorme) overzeese tegoeden aan te wenden voor overnames, dan om deze gelden terug te halen naar de VS. In het laatste geval dient 35% aan de Amerikaanse belastingdienst af te worden gedragen. Bepaalde partijen dreigden zelfs hun hoofdzetel naar Europa te verplaatsen. De VS is niet blij met deze ontwikkelingen en tegen einde van het kwartaal kwamen de eerste geluiden van aanvullende regelgeving om dergelijke praktijken de kop in te drukken. Tevens hadden wij hoge verwachtingen van de Alibaba beursgang eind september, maar helaas was het vrijwel onmogelijk voor Europese beleggers om hier succesvol op in te schrijven. Daarom raadden wij beleggers met een hogere risicobereidheid aan om via Yahoo! te profiteren van deze beursgang. Yahoo! bracht een belang van ongeveer 6% in Alibaba naar de beurs en heeft een belang van 16% behouden. De beursgang van Alibaba was met een openingskoers van +38% een groot succes, echter Yahoo! heeft daar nog niet echt van geprofiteerd. Toch houden wij vertrouwen in deze belegging omdat alleen al het resterende belang van 16% in Alibaba nu na de koersstijging bijna evenveel waard is als heel Yahoo! zelf. Alibaba kan hypothetisch het beste omschreven worden als een zeer snel groeiende combinatie van de Amerikaanse bedrijven Amazon en ebay voor de Chinese markt. Dit wil zeggen de verkoop van goederen via internet aan particulieren en bedrijven, inclusief een winstparticipatie in een gelieerd online betalingssysteem. Onze overige aandelenaanbevelingen lieten een gemengd, doch overwegend positief beeld zien. Ralph Lauren en Aixtron waren dit kwartaal de positieve uitschieters met rendementen van meer dan 10%. LVMH stelde met een daling van -8% het meest teleur. Koop- en verkoopaanbevelingen die wij dit kwartaal ook in onze beheermodellen doorvoerden, zoals Chevron, Schlumberger, Qualcomm, Kellogg, Praxair, UPS en BSkyB, staan beschreven in dit kwartaalblad bij de beleggingsvisie

14 Van de Adviesdesk... Obligaties Wij hielden dit kwartaal vast aan onze aanbeveling om risico s voornamelijk via aandelen te nemen en binnen obligaties belegd te blijven in kortlopende Nederlandse staatsobligaties, bedrijfsobligatiefondsen van een gemiddeld hoge kredietkwaliteit en langlopende Amerikaanse staatsobligaties. Daar de dollar apprecieerde en in Europa zowel de lange als de korte rente daalden, leverde deze strategie, ondanks de lage genomen risico s, geen windeieren op. Tegelijk zijn de verwachte rendementen door de extreem lage rente zodanig verder gedaald, dat we naar de toekomst de juiste balans tussen pragmatisme en risicobeheer moeten blijven bewaken. Zo blijven wij terughoudend met risico s in de obligatieportefeuille, omdat de risicopremies laag zijn en wij de risicorendementsverhoudingen ten opzichte van aandelen minder aantrekkelijk vinden. Wel onderzoeken wij wat de mogelijkheden zijn om het rendementsprofiel te verbeteren, gegeven de verwachting van een langdurig laagrenteklimaat. Meer specifiek hielden wij onze aanbeveling om Europese High Yield obligaties af te bouwen intact. Inderdaad lieten Europese bedrijfsobligaties van hoge re kwaliteit (zgn. investment grade) zowel het jaar tot op heden als ook dit kwartaal een beter rendement zien dan Europese high yield obligaties. Verder werden wij voor het eerst sinds lange tijd weer positief op Noorse staatsobligaties. In de periode van eind 2012 tot medio 2013 waren wij negatief op de Noorse kroon en devalueerde deze munt met meer dan 10% ten opzichte van de euro. Eind juli van dit jaar verzwakte de Noorse kroon verder, onder andere als gevolg van een onverwachte renteverlaging van de naburige Zweedse centrale bank, wat leidde tot een negatief sentiment ten aanzien van het aanstaande Noorse rentebesluit. Ongeacht deze renteproblematiek vonden wij deze koersbeweging van de Noorse kroon te ver doorgeschoten, zowel in historisch perspectief, maar zeker ook gegeven de beoogde verdere verzwakking van de euro door ECB bankpresident Draghi. Daarbij ligt het rendement op Noorse staatsobligaties over de hele rentecurve gemiddeld meer dan 1% boven het rendement op Nederlandse staatsobligaties. Nu is de Noorse obligatiemarkt vrij klein en daarom kwetsbaar voor liquiditeitsschokken, maar tevens is de kredietkwaliteit van de Noorse overheid één van de beste ter wereld en ligt het relatieve renteverschil met Nederlandse staatsobligaties nu ook boven het historische gemiddelde. Kortom, vanwege de combinatie van een rentevoordeel en een mogelijk valutavoordeel vinden wij Noorse staatsobligaties momenteel aantrekkelijk. Onze actieve aanbevelingen, waaronder de steepeners en de Rabo certificaten presteerden overwegend naar behoren en wij vinden deze nog steeds aantrekkelijk. De herbelegging van de dit kwartaal afgeloste Nederlandse staatslening 2014 staat beschreven in dit kwartaalblad bij de beleggingsvisie. Alternatieven In het derde kwartaal bleven onze actieve aanbevelingen in het alternatieve segment intact. De resultaten waren gemengd. De positieve uitschieter was het Schroder GAIA Sirios US Equity long/short fonds met een rendement dit kwartaal van +8,9%. De focus van dit fonds ligt historisch voor ongeveer 85% op Amerikaanse aandelen en een groot deel van het resultaat, analoog aan de eerder beschreven aandelenrendementen, was gelegen in een verzwakking van de euro. Optisch pakte de zwakke euro overwegend goed uit voor hele beleggingscategorie, maar onderliggend waren de resultaten eerder gematigd. Opvallend is dat pure obligatiestrategieën, zeker nu ook de high yield markt wat achter bleef, het moeilijker lijken te krijgen in het huidige laagrenteklimaat. Toch bleven de verliezen hier dit kwartaal beperkt tot maximaal -2,1%, terwijl onze selectie hier over het jaar gemeten in de plus staat. Het Alken Absolute Return Europe fonds viel dit kwartaal met een rendement van -3,4% het meeste tegen. Dit fonds is in september 2005 opgericht door Nicolas Walewski. Hij was daarvoor fondsmanager van het Oyster European Opportunities fonds ( ) en heeft een sterke reputatie als stock picker, wat echter ook voor een hogere volatiliteit zorgt. Wij houden vertrouwen in deze fondsmanager en zijn van mening dat aandelenselectie steeds belangrijker gaat worden naarmate de aandelenmarkt meer verzadigd raakt. Verder kwam deze beleggingscategorie eind juli negatief in het nieuws vanwege de mededeling van Calpers, één van de grootste pensioenfondsen in de wereld, dat zij volledig uit deze beleggingscategorie stapt. Overigens is het officiële standpunt dat dit minder met de resultaten te maken heeft, maar eerder vanwege het feit dat de allocatie te marginaal is op het totaal. Voor het vierde kwartaal blijven wij aandelen als de aantrekkelijkste beleggingscategorie beschouwen. Weliswaar is het risico op een tussentijdse correctie bij de huidige waarderingen en koersrendementen niet gering, de combinatie van lage rentes, lage inflatie, lichte groei en een aantrekkelijk dividendrendement blijft vertrouwen geven voor de toekomst. Aan obligaties is momenteel weinig eer meer te behalen, maar het is een belangrijke buffer in een gemengde portefeuille. Wel dient de reflex om op zoek naar rendement risico s te blijven toevoegen onderdrukt te worden. Op termijn zijn langlopende obligaties kwetsbaar voor zowel hogere rentes als hogere risicopremies. De focus blijft hier op kapitaalsbehoud. Wij menen dat Alternatieven, juist ten opzichte van laagrenderende obligaties, een aantrekkelijke aanvulling op het risicorendementsprofiel van een gemengde portefeuille vormen

15 Insinger de Beaufort Beleggingsvisie oktober 2014 grafiek 2 grafiek George Raven Jan Wirken Eurostoxx50 index Eurodollarkoers Samenvatting In het derde kwartaal ontwikkelden de financiële markten zich naar verwachting. De aandelenmarkten maakten een lichte correctie door in juli-augustus, maar herstelden daarna weer vlot, waarbij sommige, vooral Amerikaanse, indices nieuwe hoogten wisten te bereiken (zie grafiek 1). In Europa waren de correcties dieper en verliep het herstel vaak minder vlot (zie grafiek 2). Doordat de euro relatief fors verzwakte ten opzichte van de Amerikaanse dollar, leverde de Amerikaanse aandelenmarkt voor eurobeleggers een veel hoger rendement op dan de Europese markten (zie grafiek 3). Eigenlijk waren de ontwikkelingen op de obligatiemarkten spectaculairder, en dan vooral op de Europese. Zo daalde de Duitse lange rente (op 10-jaars staatsobligaties) tot beneden de 1% en bereikte begin september een nieuwe bodem op 0,88%. De rente op Spaanse en Italiaanse staatsobligaties daalde tot net boven de 2%, waar die ruim twee jaar geleden nog rond de 7% hing, toen deze landen Griekenland leken te volgen naar de financiële afgrond. Al deze ontwikkelingen kunnen nog steeds grotendeels op het conto worden geschreven van het zeer agressieve beleid van de grote centrale banken in de wereld, die de korte rente al jaren rond de 0% houden en de markt voorzien van dermate veel liquiditeit dat ook de lange rente voortdurend nieuwe dieptepunten opzoekt grafiek 1 S&P 500 index Dat het agressieve beleid gunstig is voor de financiële markten zal niemand ontgaan, maar het wordt helaas ook steeds duidelijker dat hetzelfde beleid niet of nauwelijks positieve effecten heeft op de echte economie. De kloof tussen de financiële markten en de reële economie wordt hierdoor steeds groter, waardoor het risico op substantiële correcties steeds verder toeneemt. Hierbij doelen wij niet alleen op de aandelenmarkten, maar vooral ook op de obligatiemarkten, waar zich een grotere zeepbel lijkt te vormen dan in de aandelenmarkten. Per saldo verwachten wij de komende jaren nog steeds hogere rendementen van aandelen dan van obligaties. Ons beleggingsbeleid is daarom in grote lijnen onveranderd: wij blijven relatief zwaar inzetten op aandelen, waarbij wij ons wel sterk concentreren op bedrijven met een hoge winstgevendheid, stijgende dividenden en een sterke balans. Regionaal hebben wij onze aandelenbeleggingen nog verder verschoven naar de VS. Weliswaar lijkt de Amerikaanse markt vrij hoog gewaardeerd, maar daar staat tegenover dat de Amerikaanse economie de enige is die op een zichzelf versterkend groeipad terecht is gekomen, wat ook positieve gevolgen heeft voor de koers van de dollar. De groei van de Europese economie lijkt de komende jaren achter te blijven bij die van de VS, waarbij het nog maar de vraag is of een Japans deflatiescenario kan worden vermeden, zeker in de zuidelijke eurolanden. Binnen Europa hebben wij onze aandelenbeleggingen dan ook vrijwel geheel beperkt tot multinationals met een relatief geringe afhankelijkheid van de Europese economie

16 Economie grafiek 4 grafiek 5 grafiek 6 grafiek 7 grafiek VS groei bbp VS investeringen VS nieuwe orders (ISM) VS groei consumentenkrediet VS housing starts Na een bijzonder zwak eerste kwartaal, als gevolg van de extreem koude winter, herstelde de Amerikaanse economie zoals verwacht sterk in het tweede kwartaal. In grafiek 4 is echter te zien dat ondanks dit herstel de groei over het hele jaar weer ongeveer op 2% zal uitkomen, net als in voorgaande jaren. Eigenlijk is er al lang sprake van een groei van circa 2% in de VS. Waar de Amerikaanse economie in de laatste drie decennia van de vorige eeuw met gemiddeld 3,3% groeide, is die groei in deze eeuw vooralsnog beperkt tot gemiddeld 1,8%. In dat licht bezien valt de te verwachten groei voor 2014 van circa 2% eigenlijk nog mee. De potentiële groei voor de komende jaren lijkt ook niet veel hoger dan de groei die in deze eeuw tot nu toe gerealiseerd werd. De reële groei van een economie hangt vooral af van de groei van de beroepsbevolking en de groei van de productiviteit per werknemer. Net als in andere ontwikkelde landen is de groei van de beroepsbevolking ook in de VS teruggevallen, vooral door de veroudering van de bevolking (de grote babyboomgeneratie is begonnen met pensioen te gaan). De komende jaren lijkt de beroepsbevolking met niet meer dan 0,1% tot 0,2% per jaar te gaan groeien. Bij deze verwachting wordt uitgegaan van een onveranderde participatiegraad van de beroepsbevolking (het percentage werkenden en werkzoekenden in de potentiële beroepsbevolking). In onze vorige publicatie lieten wij zien dat de participatiegraad sinds de kredietcrisis van 2008 was teruggevallen van 66% tot 63%, waardoor de werkloosheid de afgelopen jaren vlot is gedaald, ondanks de beperkte economische groei. Mocht de participatiegraad de komende jaren in een verder aantrekkende economie weer gaan oplopen, dan is natuurlijk een wat hogere groei mogelijk. De andere belangrijke groeicomponent is de productiviteit per werknemer. Deze groeide de afgelopen jaren met een relatief bescheiden 1,7% per jaar. Voor een hogere productiviteitsgroei is een hoger investeringstempo nodig. De investeringen hebben de laatste jaren sterk gefluctueerd, maar lijken dit jaar wel aan te trekken, (zie grafiek 5). Hoopgevend is dat het aantal banen blijft toenemen en weer is aangekomen op het piekniveau van vóór de kredietcrisis, waardoor het totale inkomen van de bevolking blijft stijgen, al valt het tempo van de loonsverhogingen nog steeds tegen. Veel indicatoren wijzen op een verder aantrekkend herstel. Het aantal nieuwe orders voor de industrie steeg recent zeer sterk (zie grafiek 6), terwijl door het gestegen consumentenvertrouwen ook het consumentenkrediet weer hoge groei vertoont (zie grafiek 7). De autoverkopen draaien op volle toeren, maar daar staat tegenover dat het herstel van de huizenmarkt nog steeds aarzelend valt te noemen. Waar in de consumentenkredietmarkt sprake is van hoge activiteit, is dat nog niet het geval in de hypothekenmarkt, die een marginale groei blijft vertonen van minder dan 1%. Het aantal in aanbouw genomen nieuwe huizen ( housing starts, zie grafiek 8) ligt nog steeds op een vrij laag peil, maar lijkt per saldo wel op te lopen. Al met al gaan wij er nog steeds vanuit dat de Amerikaanse economie is terecht gekomen in een fase van zelfversterkend herstel. Meevallende groeicijfers in de VS zouden een belangrijke stimulans kunnen zijn voor de aandelenbeurzen in het vierde kwartaal en in 2015, niet alleen in de VS, maar ook wereldwijd. Hogere groei in de VS zal immers de hoop voeden dat ook in andere delen van de wereld de groei zal aantrekken. Daarbij komt dat de financiële markten wereldwijd sterk worden beïnvloed door de ontwikkelingen in de VS. 32

17 Economie grafiek 9 grafiek 10 grafiek VS kerninflatie (core PCE deflator) De Fed (het Amerikaanse systeem van centrale banken) is bijna klaar met het geleidelijk dichtdraaien van de geldkraan (het zogenaamde taperen ). De Fed vermindert al vele maanden de hoeveelheid extra liquiditeit met 10 miljard dollar per maand. In oktober moet er daarom een einde komen aan het derde programma van monetaire verruiming ( QE3 ). De eerste voorzichtige verhogingen van de korte rentetarieven van de Fed worden pas een half jaar later verwacht, dus in het voorjaar van Beleggers hoeven de eerste stijging van de korte rente, na vele jaren van nulrentepolitiek, onzes inziens niet te vrezen. Het jaar voorafgaand aan de eerste renteverhoging, met andere woorden de periode waarin wij ons nu bevinden, is in de regel een goede tijd voor de aandelenmarkten. Pas ná de eerste renteverhoging hebben de aandelenmarkten de neiging te stagneren. Na circa een half jaar stagnatie wordt vervolgens gewoonlijk weer een voorzichtige stijging ingezet. Gemiddeld bereiken de aandelenmarkten pas twee en een half jaar na de eerste renteverhoging van de Fed een hoogtepunt. De economie draait tegen die tijd op volle toeren, maar dreigt dan door de inmiddels te hoog opgelopen korte rente weer op een recessie af te stevenen. Deze situatie is nog ver weg, maar er bestaat natuurlijk geen garantie dat dit normale scenario zich de komende jaren zal afspelen. Door de nog steeds enorme schuldenbergen lijkt de wereldeconomie minder renteverhogingen te kunnen verdragen dan in vroeger tijden. Niet alleen de Fed, maar alle centrale banken lijken zich hiervan volledig bewust, zodat wij ervan uitgaan dat zij extreem voorzichtig zullen opereren. Zij zullen liever het risico nemen dat zij te laat zijn met hun renteverhogingen, dan te vroeg. Hierdoor bestaat de komende jaren het gevaar dat een serieuze inflatiegolf op gang zal komen, maar de deflationaire tendensen in de wereld (vooral veroorzaakt door de veroudering van de bevolking en de bestaande hoge schuldniveaus) zijn voorlopig dermate sterk, dat wij ons hierover vooralsnog geen zorgen maken. Een voor de Fed belangrijk inflatiecijfer is de zogenaamde PCE ( Personal Consumption Expenditures ) core deflator. In grafiek 9 is te zien dat dit kern inflatiecijfer zich al jaren rond de 1,5% beweegt, beneden de doelstelling van de Fed van 2%. Dit ondanks vele jaren van nulrentepolitiek Duitsland leading indicators Duitsland bbp groei en volledig geopende geldkranen. Waar wij gematigd optimistisch gestemd zijn over de economische vooruitzichten voor de VS, blijven wij pessimistisch over de vooruitzichten voor de eurozone. In het afgelopen kwartaal was het vooral de Duitse economie, het trekpaard van de eurozone, die tegenviel. Van kwartaal op kwartaal kromp de Duitse economie met 0,2% in het tweede kwartaal. De krimp in het tweede kwartaal volgde overigens op een bijzonder sterk eerste kwartaal (+0,7% op kwartaalbasis), waarin vooral de Duitse bouw profiteerde van de milde winter (geheel tegengesteld aan de ontwikkelingen in de VS, waar de winter juist extreem streng was). Zoals in grafiek 10 is te zien bleef de Duitse economische groei op jaarbasis in de buurt van de 1,5%, maar in dezelfde grafiek is te zien dat de leading indicators, de voorspellende indicatoren, wijzen op zwakkere groei. Overigens blijft de Duitse economie relatief goed presteren, wat zeer goed is te zien in grafiek 11, die de groei van de industriële productie laat zien van Duitsland, Frankrijk en Italië sinds het begin van deze eeuw. Duidelijk is te zien dat de Duitse industrie blijft profiteren van de invoering van de euro, waarmee Duitsland eigenlijk een te goedkope valuta in handen kreeg, die niet meer kon revalueren ten opzichte van de andere eurolanden. Te zien is ook dat Frankrijk nauwelijks beter presteert dan Italië. Frankrijk lijkt steeds verder achter te blijven bij landen als Duitsland en Nederland en dreigt op dezelfde manier te bezwijken onder de last van de euro als de Zuid-Europese landen. Het land lijkt nog steeds niet doordrongen van de ernst van de situatie. Het onvermogen om het begrotingstekort te beperken tot 3% van het bbp is tekenend. Frankrijk heeft de invoering van de euro afgedwongen en is het best in staat een einde te maken aan de eenheidsmunt in zijn huidige vorm. Op lange termijn kan men sceptisch blijven over het voortbestaan van de euro, die een spoor van verwoesting heeft getrokken door Zuid-Europa, waar een verloren generatie opgroeit Duitsland industriële productie Frankrijk industriële productie Italië industriële productie 34 35

18 Economie grafiek 12 gelopen kwartaal daarom nog verder terug gebracht en vrijwel beperkt tot grote multi 5.50 nationals die relatief weinig afhankelijk zijn 5.00 van de Europese markt. Qua waardering lijken echter de Europese obligatiemarkten 4.50 meer overgewaardeerd dan Europese aandelen. Door de excessieve aankopen van Eu Door de economische stagnatie in de euro 4.00 niet ten opzichte van de totale kredietver Een bijkomende complicatie op korte termijn ropese obligaties door Europese banken zijn Wij zijn nog steeds van mening dat de zone blijft de inflatieontwikkeling voortdurend tegenvallen en lijkt een toestand van 3.50 lening in de eurozone. Het zal ook geruime tijd duren voor het enig effect zal hebben is dat de ECB nog steeds bezig is met het verrichten van stresstests en kredietkwali de rentevoeten op Europese staatsobligaties gedaald tot een gevaarlijk laag peil. Wanneer verminderende stroom dollars in de wereld een serieus probleem is voor opkomende deflatie niet ver weg. In augustus zakte de inflatie in de eurozone weg tot 0,3% op jaarbasis, vooral door dalende prijzen van energie op de bereidheid van banken om krediet te verlenen aan het MKB. Het is wel een stap in de goede richting, maar op korte termijn teitstests op de grootste Europese banken, die in afwachting van de resultaten van die tests niet genegen zijn hun kredietverle deze banken massaal zouden besluiten tot winstneming op deze beleggingen, die zeer profijtelijk zijn geweest, dan kunnen er grote landen, omdat die moeilijker aan dollars kunnen komen om hun importen te financieren. Het tekort op de lopende rekening van de en voedsel. Het kerninflatiecijfer (exclusief energie- en voedselprijzen) steeg weliswaar marginaal van 0,8% naar 0,9%, maar ook dat cijfer ligt ver beneden de doelstelling van de ECB (een inflatie van bijna 2%). De vrees 2.00 Spanje lange rente Italië lange rente richten Europese banken zich nog steeds op het opkopen van staatsobligaties, daartoe in staat gesteld door de lopende liquiditeitsprogramma s van de ECB. In onze vorige publicatie wezen wij erop dat bijvoorbeeld het ning uit te breiden. De komende maanden worden de resultaten verwacht, waarna de meeste banken de touwtjes op het gebied van kredietverlening hopelijk kunnen laten vieren. Al te veel mogen wij hier echter ook verliezen worden geleden op de obligatiemarkten, waarvan de banken dan weer de grootste slachtoffers zouden zijn. Het is niet uit te sluiten dat in dat geval de ECB zou moeten optreden als opkoper van de staats VS loopt al jaren terug (zie grafiek 13). Dit is vooral het gevolg van de minder uitbundige consumentenbestedingen als gevolg van de hoge schuldenlast van de gemiddelde consument. Daarnaast levert de winning voor deflatie is vooral gelegen in het feit dat ties (ABS). Dit zijn obligaties gedekt door Italiaanse bankwezen inmiddels vrijwel even niet van verwachten, omdat het nog steeds obligaties, zodat de ECB toch direct de finan van schalieolie en schaliegas een steeds bij deflatie de reële waarde van schulden pakketten van bestaande leningen, zoals veel geld heeft belegd in staatsobligaties als niet duidelijk is aan welke solvabiliteits- en cier zou worden van de Europese overheden. duidelijker bijdrage aan de betalingsbalans. alleen maar toeneemt, omdat de schulden bijvoorbeeld hypothecaire leningen en le- in leningen aan het bedrijfsleven. Deze situa liquiditeitseisen de banken uiteindelijk zullen Het direct financieren van overheden is tot Gevolg van een en ander is dat de wereld niet in waarde afnemen, maar de inkomsten ningen aan bedrijven. Banken die ABS-papier tie wordt niet alleen in de hand gewerkt door moeten voldoen. Naarmate de tijd voort nu toe onder druk van Duitsland vermeden, in steeds mindere mate overstroomd wordt wel. Hierdoor wordt het steeds moeilijker verkopen aan de ECB creëren ruimte op hun de bestaande financieringsprogramma s schrijdt hebben toezichthouders en politici maar wordt dan wellicht onvermijdelijk. door dollars, waardoor het lastiger wordt om een schuldenlast onder controle te balans om nieuwe leningen te verstrekken. In van de ECB, maar ook door de huidige regel de neiging om de eisen steeds verder op te voor vooral veel opkomende landen om hun krijgen: de schuld wordt niet meer weggeïn juni was er nog sprake van dat de ECB zich geving op het gebied van de solvabiliteits- en schroeven, wat de kredietverlening in Euro importen te financieren. Omdat de exporten flateerd. De voorzitter van de ECB, de heer zou richten op ABS-papier dat werd gedekt liquiditeitseisen die worden gesteld aan het pa nog jaren kan blijven hinderen. Het enige van deze landen minder groeien, zijn zij al Draghi, kondigde begin september dan ook door leningen aan het midden- en kleinbe bankwezen. Het is nog steeds zo dat banken duidelijk positieve effect dat Draghi de afge jaren gedwongen schulden aan te gaan in onverwacht nieuwe maatregelen aan om de crisis te bestrijden. Het belangrijkste korte drijf. Toen al werd gevreesd dat er veel te weinig van dit soort schuldpapier bestaat in geen kapitaal hoeven aan te houden voor beleggingen in staatspapier van landen die lopen maanden met zijn acties heeft bereikt, is dat de euro verder is gaan verzwakken ten grafiek 13 dollars om aan financiering te komen. De schulden van bedrijven en overheden uit op rentetarief voor leningen aan banken, de de eurozone om een substantiële bijdrage te deel uitmaken van de OESO, terwijl zij steeds opzichte van de dollar (zie grafiek 3). Dit zal komende landen ( emerging market debt ) zogenaamde refirente, werd verlaagd van leveren aan de kredietruimte voor het Euro meer kapitaal moeten stellen tegenover in ieder geval de importinflatie doen toene zijn vooral sinds de kredietcrisis van ,15% tot 0,05%, waarmee het nulpunt wel erg dichtbij is gekomen. Banken moesten pese MKB. Draghi maakte begin september dan ook duidelijk dat hij zich zou richten op iedere bedrijfslening die zij verstrekken. Voor banken is het dan ook zeer aantrekkelijk men, al heeft dit slechts een beperkt effect op de totale inflatieontwikkeling dan ook sterk toegenomen, zodat zij een serieuze beleggingscategorie zijn geworden al rente betalen op bepaalde bij de ECB veel meer schuldpapier, ook ABS gedekt om te beleggen in staatsobligaties, reden voor westerse beleggers. In 2013, toen de geplaatste tegoeden en deze spaarboete, de negatieve depositorente, werd verhoogd van 0,1% tot 0,2%. Via de interbancaire eu door hypotheken en ook op zogenaamde covered bonds, verhandelbare obligaties uitgegeven door banken, welke obligaties waarom de rente op Spaanse en Italiaanse staatsobligaties de afgelopen twee jaar kon dalen van circa 7% tot niet veel meer dan De situatie overziende zijn wij nog steeds van mening dat de Europese economie dit decennium weinig groei zal vertonen, niet al Fed zijn plannen aankondigde om de liquiditeitssteun geleidelijk te gaan verminderen (het zogenaamde taperen ), kwamen aan ribortarieven leidden deze tariefswijzigingen ook weer gedekt worden door een pakket 2% nu (zie grafiek 12). Veelzeggend was leen gehinderd door een stagnerende be delen en obligaties van opkomende landen tot een verdere daling van de spaarrentes en hypotheekrentes die de banken het publiek leningen. De totale markt voor dit papier in de euro ook dat begin september de rente op Duitse staatsobligaties een nieuwe bodem bereikte roepsbevolking, maar ook door het bestaan van de euro en een disfunctioneel bankwe relatief zwaar onder druk, omdat beleggers angstig werden en kozen voor de relatieve vergoeden, dan wel in rekening brengen. Be zone omvat bijna EUR 700 mrd aan ABS en op 0,88% (zie grafiek 22), hetgeen kan wor zen. De ontwikkelingen in Oekraïne en de veiligheid van de grote westerse markten. langrijker was dat Draghi met meer details kwam over de reeds in juni aangekondigde plannen om over te gaan tot het aankopen van zogenaamde Asset-Backed Securi circa EUR mrd aan covered bonds, waarvan de ECB uiteindelijk misschien circa EUR 300 mrd zou kunnen opkopen. Dit is een substantieel bedrag, al valt het in het den opgevat als een indicatie dat beleggers ervan uitgaan dat deflatie uiteindelijk niet kan worden vermeden in de eurozone. sancties tegen Rusland beperken in ieder geval op korte termijn het groeipotentieel van Europa nog verder. Onze aandelenbeleggingen in het eurogebied hebben wij het af VS lopende rekening (% van bbp) In 2014 wisten de meeste aandelenmarkten van opkomende landen weer te herstellen en behoorden zij vaak zelfs tot de beter presterende. In grafiek 14 is te zien dat de 36 37

19 Economie grafiek Opkomende landen vs wereldindex aandelenindices van deze landen na zeer ver te zijn achtergebleven in 2011, 2012 en 2013, enig relatief herstel boekten in Wij vrezen dat dit herstel niet lang zal aanhouden, onder andere vanwege de recente kracht in de dollar, die niet alleen stijgt ten opzichte van de euro (zie grafiek 3), maar ook ten opzichte van de meeste valuta van opkomende landen. Als gevolg van deze kracht wordt het steeds moeilijker voor bedrijven in opkomende landen om aan hun rentebetalingsen aflossingsverplichtingen te voldoen. grafiek CRB index (in USD) Daarbij komt dat er nog steeds sprake lijkt van sterk deflationaire tendensen in de grondstoffensector, een belangrijke bron van inkomsten voor veel opkomende landen. In grafiek 15 is de zogenaamde CRB-index weergegeven, een breed mandje grondstoffen. De prijzen van de meeste grondstoffen worden weergegeven in dollars, zodat het voor de hand ligt dat deze grondstoffenindex daalt wanneer de dollar stijgt, maar het blijft opvallend hoe sterk de prijzen van grondstoffen onder druk blijven liggen, terwijl zij grafiek Olieprijs (Brent, in USD) vaak al sinds 2011 dalende zijn. Zelfs de prijs van de ruwe olie van het veelgebruikte Brent type zakte de afgelopen maanden onder de 100 dollar, nadat zij zich jarenlang boven dat niveau wist te handhaven (zie grafiek 16). Lagere grondstofprijzen betekent voor veel bedrijven en landen lagere inkomsten, terwijl de financieringskosten stijgen door de hogere dollar. Omzet en winsten van het bedrijfsleven uit opkomende landen komen hierdoor steeds verder onder druk. De druk op de prijzen van grondstoffen is een indicatie dat de Chinese economie een zwakke fase doormaakt, daar China verreweg de grootste gebruiker is van grondstoffen. Van sommige metalen vindt meer dan de helft van de productie zijn weg naar China, waar zij vooral worden gebruikt in de bouw. De Chinese huizenmarkt toont de laatste maanden een duidelijke terugval, na jaren van uitbundige groei. De laatste maanden vertonen zowel de huizenprijzen als het aantal onroerendgoedtransacties een daling van ongeveer 10% op jaarbasis, wanneer de maandelijkse krimp wordt omgerekend op jaarbasis. Ook het zogenaamde schaduwbanksysteem ligt duidelijk onder druk. Belangrijke delen van die markt (de zogenaamde bankers acceptances en trust loans ) krompen zelfs beide in juli en augustus, een situatie die zich nog niet eerder had voorgedaan. Eind juni verzekerde premier Li Keqiang nog dat de Chinese economie dit jaar nog met 7,5% zou groeien, maar dit lijkt nu al niet realistisch meer. Het regime heeft met een beperkt stimuleringsprogramma eerder dit jaar de economie nog ondersteund, maar lijkt niet van plan hiermee door te gaan omdat ook China inmiddels aankijkt tegen een hoge schuldenberg. Daarbij komt dat het aantal nieuwe banen dit jaar hoger ligt dan gepland. De doelstelling om ook dit jaar weer 10 miljoen nieuwe banen te creëren was eind augustus al bijna gerealiseerd (9,7 miljoen). De export blijft ook een hoge groei vertonen van rond de 10% (zie grafiek 17), maar daar staat tegenover dat de importen (natuurlijk veelal grondstoffen) al maanden krimpen met 2% à 3%, hetgeen niet wijst op een sterke binnenlandse vraag. Hetzelfde geldt voor de lichte krimp in elektriciteitsgebruik en in de transportactiviteiten. Al met al lijkt China momenteel niet de grote groeimotor van de opkomende landen, die het jarenlang is geweest. Dit feit, in combinatie met de afnemende vloed dollars in de wereld en de stijgende dollarkoers, doet ons vermoeden dat de opleving in de aandelenbeurzen van opkomende landen van de afgelopen maanden waarschijnlijk van korte duur is. In september leek ook al weer een einde te komen aan de opleving (zie grafiek 14). In ieder geval een gedeelte van de opleving lijkt te zijn ingegeven doordat beleggers die hadden ingezet op economisch herstel in Europa hun beleggingen in die regio hebben verkocht door de teleurstellende ontwikkelingen. Deze beleggingen lijken te zijn verplaatst naar de opkomende landen, in de kennelijke hoop dat het herstel daar wel doorzet. Dit achten wij twijfelachtig, zodat onze beleggingen in opkomende landen nog steeds zeer beperkt zijn grafiek China exportgroei 38 39

20 Economie grafiek 'S Nikkei 225 index grafiek 19 x10-3 Yen (1000) in USD Niet alleen de aandelenmarkten van de opkomende landen leefden de afgelopen maanden op, zelfs de Japanse markt toonde enig herstel, al behoort die markt, samen met onder andere Duitsland, nog steeds tot de grote achterblijvers van 2014 (zie grafiek 18). Ook nu weer liep de stijging van de aandelenmarkt één op één met de verzwakking van de yen (zie grafiek 19), zodat beleggers in de meeste andere valuta omgerekend nog steeds tegen een verlies aankijken. Buitenlandse beleggers in Japan dekken hun belegging dan ook meestal af met een even grote lening in Japanse yen, zodat zij per saldo wel profiteren van koersstijgingen op de Japanse beurs. De lening wordt immers minder waard wanneer de yen in koers daalt. Waar de verzwakking van de yen wel gunstig uitwerkt op de aandelenbeurs, blijft het effect op de economie twijfelachtig. Inderdaad is de inflatie, na jaren van deflatie, gestegen tot 3%, al is dit voor een belangrijk gedeelte terug te voeren op de btw-verhoging van april 2014 (van 5% naar 8%). Verder is de inflatie niet het gevolg van looninflatie, maar van de prijsstijgingen van energie en voedsel, die voor een groot gedeelte moeten worden geïmporteerd en dus duurder zijn geworden als gevolg van de goedkope yen. Tegenover die duurdere import zou een stijgende export moeten staan, maar juist die laat het volledig afweten, zoals is te zien in grafiek 20. Een ander omineus teken is dat de zogenaamde omloopsnelheid van het geld, ondanks het zeer agressieve monetaire beleid van de Bank of Japan, nog steeds dalende is (zie grafiek 21). De omloopsnelheid van het geld - dit is het bruto binnenlands product gedeeld door de geldhoeveelheid - geeft aan in hoeverre bedrijven en consumenten bereid zijn leningen aan te gaan en te investeren dan wel te consumeren. De nog steeds dalende lijn suggereert dat de Japanse bevolking zeer terughoudend blijft in zijn investeringen en bestedingen grafiek Japan exportgroei grafiek Japan omloopsnelheid geld (bbp/m2) Wij blijven van mening dat de toekomst van de Japanse economie zeer dubieus is door de combinatie van extreem hoge staatsschuld en sterke veroudering van de bevolking. De centrale bank (Bank of Japan) is nu feitelijk de enige koper van Japanse staatsobligaties, die zich steeds meer beginnen op te hopen bij deze centrale bank. De Amerikaanse Fed kan nog de hoop hebben dat zij de in de diverse monetaire verruimingsprogramma s (QE1, QE2 en QE3) opgekochte obligaties ooit nog zal kunnen terugplaatsen of laten aflopen. Voor Japan lijkt deze hoop niet reëel, omdat de staatsschuld al te hoog is opgelopen (circa 250% van het bbp) en de beroepsbevolking te snel krimpt (met circa 1% per jaar). Zo lijken de staatsobligaties langzamerhand te veranderen in bankbiljetten en zullen zij waarschijnlijk nooit meer worden afgelost. Een drastische herstructurering van de Japanse staatsschuld lijkt nog steeds onvermijdelijk, maar het is nog niet duidelijk welke vorm deze zal aannemen. Een forse afwaardering is mogelijk, maar met het opkopen van de staatsschuld door de centrale bank lijken de autoriteiten aan te sturen op een gigantische inflatiegolf, waarbij de yen een zeer groot gedeelte van zijn koopkracht zal verliezen. Linksom of rechtsom zal de koopkracht van de bevolking zwaar te lijden hebben. Wij achten deze situatie te penibel om te beleggen in de Japanse aandelenmarkt