Een visie op preventie van eet en gewichtsproblemen

Transcriptie

1 Een visie op preventie van eet en gewichtsproblemen Wanneer in deze en verdere teksten het begrip preventie wordt gehanteerd, wordt hiermee gezondheidsbevordering en ziektepreventie bedoeld. Vroegdetectie is een volwaardig onderdeel van (ziekte)preventie. Een werkboek voor vroegdetectie van eet- en gewichtsproblemen is slechts zinvol wanneer het geschraagd wordt door een ruimer en goed onderbouwd preventiebeleid enerzijds en een goede opvang en begeleiding van de gedetecteerde kinderen en jongeren anderzijds. In essentie maakt vroegdetectie deel uit van preventie: het maakt zichtbaar waar/bij wie preventie faalt, het inspireert tot bijsturing van preventie en het leidt naar de curatie via de brug van secundaire preventie. De gezondheidsdoelstellingen indachtig, zijn eet- en gewichtsproblemen een uitgelezen thema voor een preventiebeleid. Preventie van eet- en gewichtproblemen op de school wordt gerealiseerd in het kader van het gezondheidsbeleid. Het CLB heeft een taak in het coachen van de school bij de uitwerking van dit beleid. Ten behoeve van de school en de CLB zijn denkkaders en concrete methodieken uitgewerkt door het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en de vzw.eetexpert.be. Materialen, werkinstrumenten en wetenschappelijke infrmatie, zijn beschikbaar via en Ondersteuning bij de onderbouw en uitwerking van een preventiebeleid op school, kan worden geboden door de pedagogische begeleidingsdiensten van de CLB. Het CLB is de eerste maar niet de enige partner van de school bij de realisatie van het scholengezondheidsbeleid. Het is aan te bevelen om, waar mogelijk en nuttig, samen te werken met lokale partners. In het document Energiebalansgedragingen van kinderen en jongeren worden voedingsen bewegingspatronen van kinderen/jongeren bekeken aan de hand van leertheoretische schema's. Welke factoren gaan aan het gedrag vooraf? Welke gevolgen heeft het gedrag? In welke contexten gelden die regels wél en in welke niet? Dergelijke determinantenanalyse is belangrijk om te begrijpen waarom kinderen en jongeren spontaan opteren voor bepaalde alternatieven. Niettegenstaande de focus van de voorliggende aanbeveling op vroegdetectie ligt, kunnen we toch een visie formuleren op een wenselijke preventie van eet- en gewichtsproblemen voor grote groepen kinderen en jongeren in het kader van het scholengezondheidsbeleid. Enkele stellingen worden voorgesteld en vervolgens bepleit.

2 1. Enkele uitgangspunten voor preventie DE SCHOOL RICHT DE AANDACHT OP HET GEDRAG EN NIET OP HET GEWICHT 1. Een gezond gewicht is een moeilijk begrip voor gebruik op school Gewicht is een klinische, morfologische parameter die moeilijk in strikte cijfers als gezond of ongezond kan worden omschreven. Gewicht en BMI zijn cijfers die om een interpretatie vragen. Aan de hand van leeftijds- en geslachtsspecifieke groeicurves, de gestalte en lichaamsverhoudingen, het groeipatroon en de ontwikkeling van de puberteit, de medische voorgeschiedenis enz kan een bepaald gewicht als gezond of ongezond worden gescoord. Wat dus goed is voor de éne is niet goed voor de andere. Bovendien volstaat een gezond gewicht niet voor een lang en gezond leven. Gezonde leefgewoonten hebben meer effect. Als gewicht en gestalte klinische kenmerken zijn, behoren ze tot de privésfeer van de leerling en zijn ze geen discussiethema op de speelplaats, klas of refter. 2. De boodschap moet in alle oren goed vallen Bij het uitwerken van een gezondheidsbeleid op school, moet men erover waken dat boodschappen ten goede komen aan de ganse schoolbevolking, ongeacht hun gewicht. Ongeveer 1.5 % van de schoolgaande kinderen en jongeren zijn obees en zowat 13 % van de schoolgaanden (3-18j) hebben overgewicht. Dat betekent dat 85 % een normaal of te laag gewicht heeft. Voor deze grote groep leerlingen (en hun ouders) is het streven naar een gezond gewicht geen aangepaste opdracht. Niettegenstaande het normale, gezonde gewicht, zullen veel kinderen/jongeren er ongewenste eet- en beweeggewoonten op na houden. Dit gedrag ombuigen naar wenselijke eet- en beweeggewoonten is niet alleen een geschikte opdracht voor de grote groep maar ook voor de kinderen/jongeren met overgewicht of obesitas. Bovendien zal een (school)omgeving waar een evenwichtig eet- en beweegpatroon wordt gestimuleerd, zeer motiverend en steunend zijn voor de obese kindere/jongeren die in behandeling zijn. 2

3 3. De boodschap mag geen onbedoelde effecten uitlokken Voor de grote groep schoolkinderen In een maatschappij waar het slankheidsideaal hoge toppen scheert, lokken boodschappen over gewicht bij jongeren vaak ongezond gedrag uit. Uit onderzoek blijkt dat communicaties over gewichtscontrole of reductie bij pubers leidt tot gewichtswinst en dat het risico op gestoord eetgedrag vertwaalfvoudigt (1). Meer dan de helft van de meisjes, en een derde van de jongens gebruikt ongezond gedrag voor gewichtscontrole, zoals maaltijden overslaan, diëten, roken als vermageringsmethode, overgeven, voedingssubstituten en laxativagebruik (2) Jongeren met overgewicht vertonen vaker een gestoord eetgedrag dat uiteindelijk aanleiding geeft tot een verdere toename van het gewicht (en vice versa). Blootstelling aan gewichtsgerelateerde commentaar verhoogt het risico op een eetstoornis. Te zware nadruk bij personen met overgewicht om te vermageren, kan het risico om ongezonde methodes te gebruiken voor gewichtscontrole doen toenemen, en verhoogt het risico op eetstoornissen. Voor de kleine groep obese schoolkinderen Obesitas is een chronisch gezondheidsprobleem. Een gedragsverandering zal slechts blijvend effect oogsten wanneer ze wordt volgehouden. Men houdt een gedragsverandering vol wanneer het een gewoonte is geworden. Een gedrag is pas een gewoonte wanneer het als vanzelf wordt uitgevoerd en nauwelijks of geen moeite kost. Obese leerlingen moeten dus leren om via kleine, haalbare stapjes het gedrag bij te sturen. Het bereiken van het gewenste gewicht is een lange termijn doelstelling. Het positieve effect van het wenselijke gedrag onder vorm van een verbeterd zelfwaardegevoel is op korte termijn al voelbaar. Het CLB heeft aandacht voor het gedrag én het gewicht Het CLB kan via de systematische contacten met leerlingen en via de vraaggestuurde werking de kinderen selecteren waarvoor het basisbeleid (versta het gezondheidsbeleid op school) niet toereikend is om in een gezond mentaal en lichamelijk evenwicht op te groeien. Het gewicht, het beweeg- en het eetgedrag kunnen hierbij worden besproken. Wanneer de gezondheidstoestand van de leerling het vereist, kan het CLB met de school een aangepast traject/handelingsplan uitwerken. 3

4 FIT IN JE HOOFD, GOED IN JE VEL In mei 2006 werd de campagne fit in je hoofd, goed in je vel gelanceerd, ondermeer om de geestelijke gezondheid van het individu en van de maatschappij te bevorderen. Deze campagne is zeer inspirerend voor de preventie van eet- en gewichtsproblemen. Geestelijke fitheid heeft te maken met weerbaarheid en veerkracht (de mogelijkheid om een moeilijke situatie te boven te komen) en de zelfredzaamheid (het gevoel van controle over het eigen leven). Wanneer iemand onvoldoende geestelijk fit is, stijgt het risico op onbehagen wat zich bij kinderen en jongeren kan uiten door externaliserend gedrag (opstandig gedrag, spijbelen, mutilatie, middelengebruik, eetstoornis, ) of internaliserend gedrag (depressie,..). Werken aan het welbevinden en goed-voelen-op-school door het creëren van een positief, uitdagend en stimulerend schoolklimaat moet het fundament zijn van elk gezondheidsbeleid op school. Dit schoolklimaat is in die zin gezondheidsbevorderend omdat het jongeren ontlast van stoorzenders (sociaal-emotionele problemen, problematisch gedrag,..) bij het maken van gezonde keuzes. LEREN GENIETEN VAN ETEN EN BEWEGEN Eten en bewegen zijn activiteiten die méér dan alleen levensnoodzakelijk zijn. Ze wekken aangename gevoelens op (eten is lekker, sporten is leuk) en dragen eveneens bij tot de ontplooiing van sociale vaardigheden en interacties (feesten aan tafel, een romantisch diner,..). Kinderen moeten gaandeweg de vaardigheden ontwikkelen om te evolueren van gevoed worden, eten omdat het moet, eten omdat het lekker is naar genieten van tafelen. Idem dito voor bewegen om zich te verplaatsen, omdat het leuk is, om zelfstandiger te worden, omdat het gezond is, Het is belangrijk dat kinderen en jongeren leren ervaren dat alles mag maar aangepast aan leeftijd, context, normen, gezondheidsvereisten,.. Wat verboden is, wordt extra aantrekkelijk. Wat mag en beschikbaar is moet met gepaste mate worden gebruikt. 4

5 2. De visie op preventie heeft consequenties voor de vroegdetectie Door de vroegdetectie wil het CLB volgende leerlingen identificeren: De leerlingen met obesitas en/of met een manifest eetprobleem Deze leerlingen zullen worden gesensibiliseerd/gemotiveerd om aangepaste professionele hulp te zoeken in het curatieve behandelcircuit. Wanneer de gezondheidstoestand het vereist zal de school worden geadviseerd over een aangepast handelingsplan. De leerlingen met overgewicht/met een gestoord eet- en beweegpatroon én die een bijzonder risico lopen op somatisch, emotioneel of sociaal vlak Voor deze leerlingen zal doorverwijzing worden overwogen wanneer de klinische, emotionele toestand een bijzonder risico inhoudt. Voor de leerlingen met overgewicht zonder bijzonder bijkomend risico op lichamelijk, sociaal of emotioneel vlak, volstaat het basisaanbod, het gezondheidsbeleid op school. Bij de vroegdetectie door het CLB is gewicht niet het enige criterium Een vervolgbeleid voor eet- en gewichtsproblemen heeft grotere kansen op slagen wanneer het sociaal- emotioneel klimaat op school, thuis en in de peer groep goed is. Indicatoren voor het sociaal en emotioneel (dys)functioneren, het welbevinden. Nemen daarom ook in de vroegdetectie en bij de inschatting van het gezondheidsrisico een belangrijke plaats in. Een goed sociaal- emotioneel welbevinden wordt als een uiterst belangrijke beschermende factor opgenomen. Reference List (1) Field AE, Colditz GA., Gillman MW, Rockett HR, Rosner B, Malspeis S, et al. Relation between dieting and weight change among preadolescents and adolescents. Pediatrics 2003;112(4): (2) Neumark-Sztainer D, Rock CL, Cheskin LJ, Neuhouser ML, Thornquist MD, Barnett MJ. Weight-control behaviors among adults and adolescents: associations with dietary intake. Preventive Medecine 2000;30(5):