BUILD UP Skills Belgium. Analysis of the national status quo - NL

Transcriptie

1 BUILD UP Skills Belgium Analysis of the national status quo - NL August 2012

2 The sole responsibility for the content of this publication etc lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission is responsible for any use that may be made of the information contained therein. Further information More details on BUILD UP Skills can be found at More details on the IEE programme can be found at 2

3 Inhoudstafel 0 Executive summary Kernbevindingen Gebouwenpark Huidig energieverbruik en groene stroomproductie Verloop Barrières Populatie bouwvakarbeiders Inleiding Doelstellingen en methodologie Doelstelling van het rapport Onderzoeksdoelstellingen Sectorale analyse VTO-analyse (Vorming, training en opleiding) Onderzoeksmethode Belanghebbenden Karakteristieken van de bouwsector Algemeen Uitdagingen Innovatie Duurzaam bouwen Nationaal beleid en strategieën om bij te dragen aan de EU 2020 energie doelstellingen in gebouwen Nationaal en regionaal beleid en strategieën op het vlak van energie Nationaal en regionaal beleid om de 2020 doelstellingen te behalen Nationaal en regionaal beleid op het vlak van VET Nationaal en regionaal beleid op het vlak van groene vaardigheden en banen Nationale en regionale implementatie van het EQF Statistieken over gebouwen en energie sectoren Statistieken rond de bouwsector Gebouwenpark Statistieken over lage energie gebouwen Bedrijven in de bouwsector Statistieken rond de aanwezige werkkrachten in de bouwsector

4 5.2.1 Evolutie Verdieping Statistieken rond energie en hernieuwbare energie in gebouwen Huidig energieverbruik Productie van hernieuwbare energie Missing data Gebouwenpark Huidig energieverbruik Aantal lage energie gebouwen Bestaande VET voorzieningen Verantwoordelijke instellingen Formeel onderwijs CVET Opleidingspartners binnen de bouwsector Publieke opleidingscentra: Opleidingsaanbod EE en RES Gerealiseerde opleidingen Structuren om ontwikkelingen op het vlak van technologie, competenties en opleiding op te monitoren Kloof tussen de huidige situatie en de noden voor 2020 op het vlak van vaardigheden Evolutie van het werknemersbestand Personeelsverloop Projecties voor Nieuwe vaardigheden Barrières Inleiding Knelpunten Knelpunten in verband met opleidingen Knelpunten in verband met het aanbod van opleidingen Knelpunten in verband met de toegang tot opleidingen Knelpunten in verband met de waardering van een kwalitatieve uitvoering van de werken Knelpunten ivm de populatie arbeiders Conclusies Korte termijn

5 9.2 Lange termijn Auteurs/bijdragers Auteurs Bijdragers Referenties Begrippenlijst

6 0 Executive summary Op het gebied van milieu worden vanuit Europa de klimaatdoelstellingen geformuleerd. Concreet wordt vooropgesteld dat tegen 2020 : de uitstoot van broeikasgassen met 20% daalt, er een aandeel van 20% is van duurzame energiebronnen in het eindgebruik van energie en er een besparing is van 20% op de energievraag. De bouwsector kan een enorme bijdrage leveren om de maatschappij te helpen om deze doelstellingen te behalen. Dit maakt onder andere dat er een toename zal moeten komen van het aantal gekwalificeerde arbeiders. De vertaling van deze evoluties in aangepast vakmanschap en de hiermee gepaard gaande kwalificaties, kortom omscholing, vormt misschien wel de grootste uitdaging. De Europese Gemeenschap deelt deze bekommernis. Om deze reden werd een projectoproep gelanceerd vanuit de Europese overheid om in de verschillende lidstaten projecten op te zetten die ervoor helpen te zorgen dat het kwalificatieniveau van de arbeiders van dien aard is dat ze in staat zijn om gebouwen op te richten en te renoveren die voldoen aan de nieuwe eisen. Build Up Skills Belgium is een consortium bestaande uit fvb-ffc Constructiv, WTCB, VEA en SPW-DGO4. Samen voeren ze onderzoek uit om de projectdoelstelling te bereiken. De resultaten van dit rapport zullen gebruikt worden om een stappenplan uit te werken dat toelaat om te komen tot een gekwalificeerde arbeiderspopulatie die de nodige competenties bezit om de 2020 doelstellingen te bereiken. 0.1 Kernbevindingen Gebouwenpark Het McKinsey rapport ( Naar energie-efficiëntie van wereldklasse in België ) stelt vast dat het energieverbruik per vierkante meter in België ruim het Europese gemiddelde overschrijdt (er is een kloof van 72% met Europa en 51% met de ons omringende landen). Door het klimaat in België liggen de verwarmingsbehoeften nochtans iets lager dan die van onze buren. Het verschil in verbruik houdt dan ook verband met de aard van het Belgische gebouwenpark (ouder, minder compact, slechter geïsoleerd). Het grootste potentieel voor energiebesparingen ligt dan ook bij de bestaande gebouwen (1). 6

7 0.1.2 Huidig energieverbruik en groene stroomproductie Sinds de jaren 90 lijkt het totale aan woning gerelateerde energieverbruik min of meer stabiel te zijn, ondanks een stijging van het aantal gezinnen (+ 15 % sinds 1990). Het elektriciteitsverbruik van de woningsector is daarentegen sterk toegenomen. < > 2005 NEBV PE NEBV PE NEBV PE NEBV PE NEBV PE Vrijstaande woning Halfopen bebouwing Rijwoning Ingesloten appartement Blootgesteld appartement Tabel 0.1 Netto energiebehoefte verwarming (NEBV) en primair energieverbruik (PE) van de woningtypologieën [in kwh/jr.m²] De totale netto groene stroomproductie steeg in 2010 met meer dan 20% ten opzichte van Deze stijging is voornamelijk het gevolg van een spectaculaire toename van de productie uit PV-panelen Verloop Uit onderzoek blijkt dat de jaarlijkse instroom van bouwvakarbeiders voor het overgrote merendeel bestaat uit jongeren zonder formele kwalificatie. Er is dus met andere woorden een belangrijke instroom van ongekwalificeerd personeel. Dit toont aan dat het op peil brengen van het competentieniveau van de arbeiderspopulatie een uitdaging betekent voor de aanwezige arbeiders. Zonder de formele kwalificatieroutes uit het oog te verliezen zal een belangrijke inspanning nodig zijn om een competentiebeleid te ontwikkelen dat gericht is op de aanwezige bouwvakarbeiders Barrières Onderstaand vindt u de barrières om te komen tot een populatie bouwvakarbeiders met een aangepast competentieniveau, die door 30% of meer van de bevraagde respondenten bevestigd werden: een tekort aan gekwalificeerde arbeiders (onafhankelijk van scholing); een tekort aan geschoolde arbeiders; een kwalitatieve uitvoering van opdrachten biedt geen economische meerwaarde; de bestaande opleidingen zijn te theoretisch; de aanwezige personeelsbezetting biedt geen mogelijkheid om resultaats- of prestatieverbintenissen aan te gaan; 7

8 technische evoluties worden niet snel genoeg opgevolgd; de werkorganisatie laat niet toe om arbeiders in opleiding te sturen; de kostprijs van opleiding is te hoog om arbeiders in opleiding te sturen; er bestaan geen resultaats- of prestatieverbintenissen in het kader van het uitvoeren van opdrachten. Zoals uit de paragraaf rond het verloop mag blijken percipieert de bouwsector een belangrijk tekort aan gekwalificeerde arbeiders (ook los van scholing). Daarnaast bestaat er de vraag om kwalitatief werk te valoriseren. Ook de kwaliteit van bestaande opleidingen kan verbeterd worden, met name een betere opvolging van technische evoluties Populatie bouwvakarbeiders In onderstaande tabel wordt het aantal bouwvakarbeiders per beroep(groep) weergegeven: Beroep(groep) Bouwplaatsmachines Wegenwerker Metselaar Bekister/Ijzervlechter Gevelwerker/Voeger Dekvloerlegger/Tegelzetter/stukadoor Dakwerker Schrijnwerk Glaswerker Isolatiewerker Monteur CV Sanitair installateur Andere Totaal Tabel 0.2 Bouwvakarbeiders per beroep(groep) en projectie opleidingsnoodzaak Geschatte trainingsnood 2020 EE en RES In deze tabel wordt tevens een ruwe schatting gepresenteerd van het aantal op te leiden beroepsuitoefenaars. Dit is gebaseerd op een inschatting van het jaarlijkse verloop en de daaruit bepaalde ongekwalificeerde instroom. Dit wordt jaarlijks geschat op ca. 14%. Over een periode van 7 jaar maakt dit dus ongeveer 100% van de totale beroepsuitoefenaars uit. Een vierde van de instroom verlaat bijna onmiddellijk de bouwsector, er blijven dus 75%. Van deze groepen wordt geschat dat één op drie in de periode tot 2020 getraind dient te worden, oftwel 25% van het totale aantal beroepsuitoefenaars in Voor Monteur CV en Sanitair installateur wordt dit percentage geschat op 33%, voor bouwplaatsmachines, wegenwerkers 8

9 en de categorie andere wordt dit percentage geschat op 10%. De resultaten van deze oefening worden in bovenstaande tabel weergegeven. 9

10 1 Inleiding Op het gebied van energieverbruik liggen bij de gebouwen de meeste mogelijkheden om de broeikasgasuitstoot terug te dringen. Op basis van deze vaststelling heeft de Europese Commissie de gebouwsector opgenomen in haar prioriteitenlijst om de doelstellingen te behalen die vastgelegd werden in de Europa 2020-strategie (2). Daarom heeft ze op 19 mei 2010 een nieuwe richtlijn aangenomen betreffende de energieprestatie van gebouwen. Deze nieuwe richtlijn, die uiterlijk in juli 2012 door de lidstaten zal omgezet moeten worden, houdt onder andere in dat vanaf 2021 van nieuwe gebouwen geëist wordt dat ze bijna energieneutraal zijn (3). De uitdagingen en dus de kansen voor de bouwbedrijven zijn talrijk. De omvang van deze uitdagingen in verband met de verlagingen van de broeikasgasuitstoot van de gebouwen is het gevolg van de slechte energieprestaties van de Belgische gebouwen. Het McKinsey rapport (naar energie-efficiëntie van wereldklasse in België) stelt vast dat het energieverbruik per vierkante meter in België ruim het Europese gemiddelde overschrijdt (kloof van 72% met Europa en 51% met de ons omringende landen). Door het klimaat in België liggen de verwarmingsbehoeften nochtans iets lager dan die van onze buren. Het verschil in verbruik houdt dan ook verband met de aard van het Belgische gebouwenpark (ouder, minder compact, slechter geïsoleerd). Het grootste potentieel voor energiebesparingen ligt dan ook bij de bestaande gebouwen (1). In het kader van de van Europa te realiseren 2020-strategie, kunnen we besluiten dat alle banen die te maken hebben met nieuwbouw, groene banen zullen zijn. Alle nieuwe gebouwen zullen dan namelijk bijna energie-neutraal moeten zijn. De wijzigingen in het bouwproces, noodzakelijk om deze bijna energie-neutrale woningen te produceren zullen ook gevlogen hebben voor de werkinhoud. Bij passiefbouw is er bijvoorbeeld maar heel weinig, of zelfs geen, werk voor een verwarmingsinstallateur, in een traditioneel gebouw is het installeren van verwarming een belangrijke activiteit. Echter, ventilatie aanbrengen is optioneel bij een traditioneel huis, maar is des te belangrijker in een passiefwoning. De inhoud van de banen verwarming-verluchting bij nieuwbouw zal dus, in het kader van de vergroening van de bouwsector, verschuiven van verwarming naar ventilatie (2). Naast ventilatie met warmterecuperatie (zoals gebruikt in een passiefhuis) bestaat er ook de mogelijkheid om alternatief vraag gestuurde ventilatie te gebruiken. Deze vraag gestuurde systemen worden eerder door elektriciens geplaatst. 10

11 Een door IDEA Consult in opdracht van de Confederatie Bouw uitgevoerde enquête toont aan de houding van aannemers tegenover duurzaam bouwen varieert van passief (het moet) tot heel actief (trends willen volgen). De actiefste houding is terug te vinden bij de aannemers die installatiewerken uitvoeren. Daarnaast blijkt ook dat bouwbedrijven vragende partij zijn naar bijkomende opleidingen, zowel vaktechnische, als niet-vaktechnische opleidingen. Tevens blijkt dat vele aannemers nog bekommerd zijn om de kostprijs van duurzaam bouwen (4). De opleiding van bouwvakarbeiders verdient dus de nodige aandacht. Binnen de bouwsector zal er een plan van aanpak ontwikkeld moeten worden. Hiervoor kan op verschillende domeinen ingezet worden. We kunnen hier denken aan de aanpassing van de reeds bestaande beroepsprofielen aan de nieuwe noden. Hiervoor zijn reeds initiatieven genomen in de schoot van fvb-ffc Constructiv. Momenteel zijn werkgroepen gestart met de bijsturing van die beroepsprofielen waarvoor de nood het grootst is (dakwerken, installateurs, etc.). De bijwerking van deze beroepsprofielen moet resulteren in de aanpassing van de verschillende opleidingsprogramma s (zowel voor basisopleidingen, alternerende opleidingen als voortgezette opleidingen). Verder kan gedacht worden aan de ontwikkeling van specifieke opleidingsmodules rond technieken in verband met Energie Efficiëntie en Hernieuwbare Energie. Dit moet toelaten om ondernemingen een snel antwoord te bieden op de veranderende eisen die aan hun competenties gesteld worden. Hiervoor moet er natuurlijk voldoende opleidingscapaciteit bestaan én dienen opleiders voldoende gevormd te zijn. Daarnaast dienen opleidingen, van welke aard dan ook, kwaliteitsvol te zijn. Om de kwaliteit van de inhoud te borgen kan het WTCB, maar ook de producenten van materialen een belangrijke rol vervullen. 11

12 2 Doelstellingen en methodologie 2.1 Doelstelling van het rapport Dit rapport maakt een analyse van de huidige stand van zaken van de Belgische bouwsector, meer bepaald de situatie van arbeiders en/of technische medewerkers. Het biedt een overzicht van de bestaande voorzieningen op het vlak van opleiding, van het beleid terzake en de verschillende operatoren. 2.2 Onderzoeksdoelstellingen Aan de ene kant wordt er dus een analyse gemaakt van de bouwsector en het bestaande overheidsbeleid, aan de andere kant wordt er tevens een analyse gemaakt van de opleidings-, vormings- en trainingsmogelijkheden en het beleid terzake Sectorale analyse Een analyse van de bouwsector in België, met name de karakteristieken van de bouwsector: het aanwezige gebouwenpark; lage energie gebouwen; de aanwezige werkkrachten; energie en hernieuwbare energie; nationaal en regionaal beleid op het vlak van energie-efficiëntie en hernieuwbare energie VTO-analyse (Vorming, training en opleiding) Een analyse van de aanwezige VTO-voorzieningen: verantwoordelijke instellingen; opleidingcentra; opleidingsaanbod; gerealiseerde opleidingen; knelpunten ivm met opleiding; 12

13 nieuwe vaardigheden. 2.3 Onderzoeksmethode De voorgestelde gegevens en analyses zijn afkomstig uit velerlei bronnen. Deze bronnen worden in onderstaand overzicht geschetst. Literatuurstudie: in het kader van dit onderzoek werd beroep gedaan op een uitgebreid arsenaal aan beschikbare literatuur en onderzoek. De bronnen van de verschillende bevindingen worden telkens weergegeven. Database onderzoek: in de Belgische bouwsector zijn er op het gebied databases beschikbaar die enerzijds informatie bevatten over de bouwondernemingen en de arbeiders actief in de bouwsector. Verder is er ook historische en actuele data beschikbaar rond het aanbod van opleidingen en de gevolgde opleidingen. Deze database lieten toe om een overzicht aan te maken rond het opleidingsaanbod en de gerealiseerde opleidingen rond EE en RES in de bouwsector. Terugkoppeling: op gezette tijden werden de tussentijdse bevindingen teruggekoppeld aan een groep van belanghebbenden (voor lijst, zie supra). Waar nodig konden deze bijsturingen voorstellen. Dit liet toe de kwaliteit van de bevindingen te maximaliseren Werkgroepen: om de benodigde competenties in kaart te brengen zijn er werkgroepen op beroepsniveau actief. Deze bestaan uit vertegenwoordigers van de sociale partners, experten uit de opleidingswereld, personen met technische expertise en experten op het vlak van veiligheid. Deze werkgroepen bepalen de nodige competenties binnen de verschillende beroepen. Online bevraging: om de verschillende barrières te identificeren werd er getrapt gewerkt. In eerste instantie identificeerde een werkgroep de verschillende potentiële barrières. Vervolgens werd een online bevraging uitgevoerd. 127 respondenten beantwoordden deze bevraging. De resultaten van dit onderzoek worden binnen dit rapport gepresenteerd. 13

14 2.4 Belanghebbenden In onderstaande tabel vindt u een overzicht van de verschillende belanghebbenden die geconsulteerd werden en die gegevens aanleverden voor dit rapport. Naam Beschrijving ABVV Sociale partner bouw (werknemer) ACLVB Sociale partner bouw (werknemer) ACV Sociale partner bouw (werknemer) Agoria Sociale partner technologische industrie (werkgever) ATTB Industriële organisatie (RES) BCCA Kwaliteitsbewaking BELPV Industriële organisatie (RES, zonnepanelen) Bouwunie Sociale partner bouw (werkgever) BRC / CDR Sectoraal opleidingscentrum (BR) Bruxelles-Formation Publiek opleidingscentrum (BR) Cifful Opleidingskenniscentrum Confederatie Bouw Sociale partner bouw (werkgever) Construtec Sectoraal opleidingscentrum (VL) CSTC Onderzoeksinstituut bouw EDORA Industriële organisatie (RES) EDUTEC Sectoraal opleidingscentrum (WA) Espace Formation PME Publiek opleidingscentrum (BR) Federplast Industriële organisatie (chemie, kunststof en rubber) FEEBEL Industriële organisatie (RES) FEMA Sociale partner bouw (werkgever) FEPROMA Sociale partner bouw (werkgever) FOREM Publiek opleidingscentrum (WA) Fvb-ffc Constructiv Paritair opleidingsfonds bouw IBGE BIM Publieke overheid (BR) IFAPME Publiek opleidingscentrum (WA) NELECTRA Industriële organisatie (RES; elektriciteit) OCH-CFB Paritair opleidingsfonds hout ODE (Arcadis) Industriële organisatie (RES) Passiefhuis-Platform Industriële organisatie (passiefbouw) Plat-forme maison passive Industriële organisatie (passiefbouw) SPW-DGO4 Publieke overheid (WA) Syntra Publiek opleidingscentrum (VL) VDAB Publiek opleidingscentrum (VL) VEA Publieke overheid (VL) VEROZO Industriële organisatie (zonneschermen) Vormelek Paritair opleidingsfonds elektriciteit Tabel 2.3 Belanghebbenden BUSB 14

15 3 Karakteristieken van de bouwsector 3.1 Algemeen De bouwsector omvat diverse activiteiten: woningbouw (ruwbouw en afwerking), industriebouw en burgerlijke bouwkunde (grond-, wegen en waterwerken), maar ook diensten (o.a. het ontwerp, de leiding van de werken) en de vervaardiging van materialen en bouwelementen. In België genereert de bouwsector een omzet van 46,6 miljard euro (22% in het Waals Gewest, 11% in het Brussels Gewest en 66% in het Vlaams Gewest) (5). De sector creëert een rijkdom van meer dan 16 miljard euro, oftewel een aandeel van ongeveer 5% van het BBP (6). De grootte van de ondernemingen verhoudt zich tot de schaal van de projecten waarop ze werken. Toch zien we dat twee derden van de ondernemingen geen werknemers hebben. Bij 21% zijn er 1 tot 4 personen in dienst. Slechts 1% van de bedrijven hebben meer dan 50 werknemers. Kleine ondernemingen zijn voornamelijk op de residentiële markt actief. Middelgrote ondernemingen domineren de niet-residentiële markt, en grote ondernemingen kunnen ook grote infrastructuurprojecten aan (7). De bouwsector is in hoofdzaak een lokaal gebonden activiteit; dit vertaalt zich in een stabielere tewerkstelling dan andere industriële sectoren. De sector is minder gevoelig voor wijzigingen in het concurrentievermogen. Grote ondernemingen zijn wel internationaal actief omdat er een exportmarkt bestaat voor grootschalige bouw- en infrastructuurprojecten. Vooral bij de productie van bouwmaterialen speelt de concurrentiepositie in belangrijke mate, zowel binnen Europa als internationaal. Geavanceerde producten worden op dit ogenblijk vaak ingevoerd. Sommige materialen waar vooral de massaproductie belangrijk wordt bv. fotovoltaïsche panelen, verhuizen naar landen als China waar de productiekosten heel wat lager liggen (7). Concurrentie tussen producenten van bouwmaterialen is intens en voornamelijk gebaseerd op kosten- en prijsoverwegingen. Er is evenwel een trage evolutie merkbaar richting een meer waardegedreven markt. Dit betekent dat producenten concurreren op basis van de waarde van hun producten en dat de markt bereid is meer te betalen voor kwalitatief betere producten. Dit zorgt er dan ook voor dat er meer kansen zijn voor nichespelers om zich te specialiseren in het aanbieden van complexe duurzame producten (8). 3.2 Uitdagingen Innovatie Innovatie in duurzaam bouwen kan zich bevinden op twee niveaus: 1. producten en processen en 2. het productieproces. Het laatste houdt een aanpak in die meer gericht is op het gebruik, het opwaarderen en de renovatie van gebouwen en infrastructuur. 15

16 In toenemende mate is er sprake van crosssectorale innovatie, met andere woorden: technologieën uit bijvoorbeeld hernieuwbare energie worden geïntegreerd in bouwcomponenten. Zo worden zonnecellen bijvoorbeeld verwerkt in dakbedekking. Innovatie ontstaat meestal in kenniscentra. Daartegenover staat dat de toepassing van deze innovatie in de bouwondernemingen zelf en het doorsijpelen ervan naar de vraagzijde eerder traag verloopt. Dit is deels te wijten aan het grote aantal kleine ondernemingen dat niet altijd de geschoolde werknemers of de middelen bezit om nieuwe technieken toe te passen. Er is sprake van een toenemende graad van automatisering en een stijgend gebruik van geprefabriceerde materialen, omdat dit meer schaalvoordelen heeft en een hogere controle van de arbeidsomstandigheden (bv. het weer) toelaat. Deze evolutie is zeker bij ecologisch bouwen van belang omdat de betere milieuprestaties in bijzondere mate afhangen van de accuraatheid van het assembleren. Een bijkomend voordeel van het gebruik van geprefabriceerde materialen is dat de technische innovaties gemakkelijker te verspreiden zijn, ook bij kleine ondernemingen (8) Duurzaam bouwen Het concept van duurzaam bouwen houdt in dat men rekening houdt met milieu (bv. energieefficiëntie), gezondheid (bv. luchtkwaliteit) en sociale aspecten (bv. zelfstandigheid van ouderen). Ecologisch bouwen is een deelaspect van duurzaam bouwen waarbij de focus op de milieudimensie ligt. De bedoeling is om de nood aan natuurlijke grondstoffen zoals energie, water, land, niet-hernieuwbare materialen en de globale milieu-impact van gebouwen en infrastructuur te verminderen. Hierbij staat de levenscyclusbenadering centraal. Ecologisch bouwen omvat de volledige keten van het bouwproces en de levensduur van het gebouw, van het ontwerp tot het afbreken van gebouwen, van het ontginnen en produceren van bouwmaterialen tot het recycleren ervan. Omdat de toepassing van ecologisch bouwen op elke schaal mogelijk is en in elke activiteit aan bod komt, zijn alle bedrijven die actief zijn in de bouwsector mogelijk met duurzaam bouwen bezig, naast de conventionele activiteiten. Verschillende studies hebben getracht in kaart te brengen hoe groot dit aandeel in de praktijk is. Een enquête bij de leden van de Confederatie Bouw in 2010 gaf aan dat 70% van de ondernemingen actief is in duurzaam bouwen (4). De energie-efficiëntie van de residentiële gebouwen in België behoort momenteel tot de zwakste in Europa. Het totale energieverbruik van een woning heeft hoofdzakelijk betrekking op het verbruik voor verwarming, het ventilatiesysteem of de airco, het warmwaterverbruik en de elektriciteit. 16

17 4 Nationaal beleid en strategieën om bij te dragen aan de EU 2020 energie doelstellingen in gebouwen 4.1 Nationaal en regionaal beleid en strategieën op het vlak van energie Nationaal en regionaal beleid om de 2020 doelstellingen te behalen Op 1 december 2010 werd het Belgische "Nationaal actieplan hernieuwbare energie" ingediend bij de Europese Commissie. De federale overheid en de drie gewesten stelden het plan samen. Het plan beschrijft hoe België tegen 2020 de doelstelling omtrent hernieuwbare energie kan waarmaken. De doelstelling is bindend. De maatregelen, streefpercentages per sector (elektriciteit, warmte en transport) en de tussentijdse doelstellingen zijn indicatief. Op regelmatige basis worden de bestaande maatregelen geëvalueerd, en waar nodig - extra maatregelen ingevoerd om de (rijzende) knelpunten weg te werken. Het actieplan beschrijft de bestaande beleidsmaatregelen en regelgeving met betrekking tot hernieuwbare energie en nieuwe maatregelen die in het vooruitzicht staan: een minimumaandeel hernieuwbare energie in gebouwen, kwaliteitserkenningen voor installateurs en bijkomende steun voor groene warmte. Deze maatregelen worden verder uitgewerkt. Om het beleid van de gewesten te optimaliseren, wordt de doelstelling voor België vertaald naar een doelstelling per gewest. Zo kan elk gewest zijn optimale mix van hernieuwbare energiebronnen en instrumenten hanteren (9). Momenteel wordt dit Nationaal actieplan herzien. De overmaking ervan aan de Europese Commissie is voorzien tegen september Gelet op het voorlopige en vertrouwelijke karakter van het werkdocument kan dit momenteel niet geïmplementeerd worden in deze National Status Quo. Zodra het Nationaal Actieplan verstuurd wordt aan de EC kan dit bij wijze van addendum aan de NSQ toegevoegd worden. 4.2 Nationaal en regionaal beleid op het vlak van VET Nationaal en regionaal beleid op het vlak van groene vaardigheden en banen Er kan in se niet gesproken worden over een beleid rond groene vaardigheden en banen. Dit is een beleid dat enerzijds te ontwikkelen is, anderzijds is het wel zo dat de bouwsector traditioneel een antwoord probeert te bieden op alle kwalificatienoden die vastgesteld kunnen worden. Zoals in de inleiding van dit document duidelijk werd gesteld, er zijn nieuwe vaardigheden. Er bestaat een noodzaak vanuit wetgevende, beleidsmatige en economische 17

18 kant om deze vaardigheden te kunnen toepassen. Op dit moment wordt de nood om deze nieuwe vaardigheden bij te leren opgevangen door de bestaande sectorale opleidingsstrategie. Deze strategie richt zich op 3 pijlers: onderwijs, werkzoekenden en actieve bouwvakarbeiders. De groene banen en vaardigheden moeten in de toekomst wel een onlosmakelijk onderdeel vormen van deze sectorale strategie Nationale en regionale implementatie van het EQF De omzetting van de Europese Kwalificatie Structuur naar een Nationale Kwalificatie Structuur is zowel in de Franstalige gemeenschap als in de Vlaamse Gemeenschap van start gegaan in De Duitstalige gemeenschap is nog maar recent met deze omzetting gestart (10) Vlaamse Gemeenschap Algemeen Eind april keurde het Vlaams Parlement het decreet op de Vlaamse kwalificatiestructuur goed. Het decreet legt onder andere het kwalificatieraamwerk (VKR) met de niveaudescriptoren vast, de soorten kwalificaties alsook de erkenningsprocedures. Deze structuur telt acht niveaus. Ze worden van elkaar onderscheiden op basis van generieke karakteristieken van competenties. Deze niveaudescriptoren beschrijven per niveau zowel de vereiste kennis en vaardigheden als de context en graad van autonomie en verantwoordelijkheid van de competenties. De niveaudescriptoren van bachelor, master en doctor, vermeld in het decreet betreffende de herstructurering in het hoger onderwijs, zijn equivalent aan de niveaudescriptoren van respectievelijk niveau zes, zeven en acht van het kwalificatieraamwerk. Het is een geïntegreerde structuur die zowel opleidings- als beroepskwalificaties bevat op alle niveaus. De doelstelling van deze kwalificatiestructuur is het verhogen van de transparantie van kwalificaties in Vlaanderen en om de verbanden (zowel horizontaal als verticaal) tussen de kwalificaties te verduidelijken. Daarnaast zou dit een betere communicatie moeten toelaten tussen de arbeidsmarkt en onderwijs. De weg van formele goedkeuring naar praktische implementatie verloopt wel trager dan voorzien. De uitvoeringsbesluiten die toelaten om de kwalificatiestructuur in de praktijk te gebruiken zijn nog niet verschenen. 18

19 Inhoud Vlaamse Kwalificatieraamwerk De kwalificatiestructuur is een systematische ordening van erkende kwalificaties op basis van een algemeen geldend raamwerk. Deze ordening beoogt kwalificaties en hun onderlinge verhoudingen transparant te maken zodat onderwijs, opleidingsverstrekkers alsook andere maatschappelijke actoren eenduidig over kwalificaties en de daarin vervatte competenties kunnen communiceren. Het decreet onderlijnt dat deze Kwalificatiestructuur kan gebruikt worden as een referentiekader om opleidingen tot stand te brengen die leiden naar erkende kwalificaties en om kwalificatiebewijzen te vergelijken. De kwaliteitsbewaking van de verschillende paden die naar kwalificaties leiden wordt bewerkstelligd door het Agentschap voor Kwaliteitszorg in Onderwijs en Vorming. Dit agentschap beheert alle types en niveaus van kwalificaties, behalve de onderwijskwalificaties van niveau 5 tot Niveaus en descriptoren Het kwalificatieraamwerk onderscheidt acht niveaus, die oplopen van niveau één naar niveau acht. Elk niveau in het raamwerk wordt beschreven aan de hand van een niveaudescriptor. Een niveaudescriptor geeft een generieke omschrijving van de karakteristieken van de competenties die eigen zijn aan de kwalificaties op dat niveau en bestaat uit vijf descriptorelementen : kennis, vaardigheden, context, autonomie en verantwoordelijkheid. Ze bepalen het niveau van de kwalificatie. De niveaudescriptoren worden gebruikt om zowel onderwijs- als beroepskwalificaties te beschrijven en in te schalen. In vergelijking met het EQF (European Qualification Framework) zijn deze descriptoren gedetailleerder, zeker voor de lagere niveaus. Daarnaast wordt competence niet als apart descriptorelement onderscheiden. Daarentegen wordt er wel belang gehecht aan de context waarbinnen een individu kan functioneren. Uit de koppeling van de EQF en het VKR bleek dat de 8 niveaus van het EQF overeenkomen met de 8 niveaus van het VKR Gebruik van Leerresultaten Competenties en leerresultaten worden als onderling uitwisselbaar bekeken. De descriptoren die gebaseerd zijn op leerresultaten beschrijven twee belangrijke categorieën van kwalificaties: Beroeps en onderwijskwalificaties. Een beroepskwalificatie een afgerond en ingeschaald geheel van competenties waarmee een beroep kan worden uitgeoefend, deze kunnen zowel binnen als buiten een onderwijssetting verworven worden. Een onderwijskwalificatie een afgerond en ingeschaald geheel van competenties die noodzakelijk zijn om maatschappelijk te functioneren en te participeren, waarmee verdere studies in het secundair of in het hoger onderwijs kunnen worden aangevat of waarmee beroepsactiviteiten 19

20 kunnen worden uitgeoefend. Een onderwijskwalificatie kan enkel door middel van onderwijs verworven worden. Onderwijs- en beroepskwalificaties bestaan voor alle 8 de niveaus VKR voor Leven Lang Leren en Hoger Onderwijs Een kwalificatieraamwerk voor het hoger onderwijs (afgestemd op Bologna) werd reeds ontwikkeld en geïmplementeerd (2008). Men kan stellen dat dit kwalificatieraamwerk verwerkt is in het Vlaamse Kwalificatieraamwerk Franstalige Gemeenschap Algemeen Alhoewel het idee van een FKR (Franstalig Kwalificatieraamwerk; en de link met het EQF) een grote ondersteuning kende, heeft de hangende vraag in verband met de integratie van een kwalificatieraamwerk van hoger onderwijs in een allesomvattend kwalificatieraamwerk de werkzaamheden vertraagd. Sinds de herfst van 2009 is de snelheid van het proces wel toegenomen. Op 16 September 2010 besliste de bevoegde instanties dat een kwalificatieraamwerk ontwikkeld moest worden, een raamwerk bestaande uit beroepskwalificaties en onderwijskwalificaties, onderverdeeld in 8 niveaus en in overeenstemming met het EQF. Het voorgesteld raamwerk ligt in lijn van het Vlaamse voorstel Inhoud Franstalige Kwalificatieraamwerk De doelstelling van het FKR is het verhogen van de transparantie van de bestaande onderwijs- en vormingssystemen. Op dit moment wordt het instrument nog niet bekeken als een hefboom om instituten en structuren te hervormen. Het raamwerk kan wel de ontwikkeling van hulpmiddelen en instrumenten faciliteren die transparantie verhogen, met name de erkenning van informeel en niet-formeel leren. De werkzaamheden rond de ontwikkeling van een kwalificatieraamwerk voor verdergezet onderwijs gebeurde parallel met de ontwikkeling van een kwalificatieraamwerk LLL Niveaus en descriptoren Er wordt een model met 8 niveaus vooropgesteld, waar de begrippen kennis, vaardigheden, context, autonomie en verantwoordelijkheid worden in gebruikt. De gedetailleerde descriptoren worden momenteel nog ontwikkeld. 20

21 Gebruik van Leerresultaten Het gebruik van leerresultaten zijn een integraal onderdeel van het vormings- en onderwijsbeleid in de Franstalige Gemeenschap. Deze resultaten kunnen wel beschreven worden op verschillende wijzen, en de wijze waarop ze onderwijs en vorming beïnvloeden kan verschillen. In leerplichtig onderwijs worden leerresultaten beschrijven als socle de competences en competences terminales. Voor verdergezet onderwijs wordt er gesproken over capacités terminales. Een interessant onderdeel van de ontwikkelingen van het Franstalig Kwalificatieraamwerk betreft de methodologie om kwalificaties te positioneren op op leerresultaten gebaseerde niveaus. De methodologie is gebaseerd op vier stappen (en vragen): 1. Is het mogelijk om de kwalificatie in schalen? Wordt er een kwalificatie afgeleverd? 2. Hoe verhoudt de kwalificatie zich ten opzichte van de descriptoren van het FKR en het EQF. 3. Hoe verhoudt de kwalificatie zich ten opzichte van andere kwalificaties en reglementeringen in de arbeidsmarkt 4. Op welk niveau dient de kwalificatie ingeschaald te worden. Op basis van de 3 voorgaande stappen zal een aanbeveling gemaakt worden Duitstalige Gemeenschap Algemeen De Duitstalige gemeenschap zal zijn eigen kwalificatieraamwerk ontwikkelen. De benaderingen van de beide andere gemeenschappen zal hiervoor een vertrekpunt vormen. Daarnaast zal er ook inspiratie gehaald worden uit andere landen als Nederland en Duitsland. Het ontwikkelde model zal waarschijnlijk 8 niveaus hebben en zowel onderwijsals beroepskwalificaties bezitten. 21

22 5 Statistieken over gebouwen en energie sectoren 5.1 Statistieken rond de bouwsector Gebouwenpark De gegevens aangaande het gebouwenpark werden voornamelijk verkregen uit de officiële statistieken van de Belgische overheid (11) (12). Deze gegevens wijken vaak af van de statistieken die in andere referenties (13) (14) (15) vermeld worden. Voor de goede orde melden de auteurs dan ook dat ze voor dit rapport een meergezinswoning als eenheid beschouwen, en niet het aantal woongelegenheden in de meergezinswoningen. Deze benaderingswijze spruit voort uit de gedachte dat indien één woongelegenheid van een meergezinswoning aan renovatie toe is, dit normaliter ook het geval zal zijn voor de andere woongelegenheden binnen het gebouw. Hoewel men niet steeds zal overgaan tot een algemene renovatie van dergelijke gebouwen, kan men wel stellen dat, vanuit energetisch oogpunt, het volledige gebouw beschouwt dient te worden. Voor de volledigheid zullen we onder paragraaf enkele gegevens toevoegen omtrent het totale aantal woongelegenheden. Soms waren uitgebreide gegevens beschikbaar. De auteurs kozen echter om de data te beschouwen vanaf 2006, het jaar van de invoering van de verplichte EPB-verslaggeving Verdeling van de gebouwentypes In de socio-economische enquête en studies (15) (16) wordt de Belgische gebouwenstock onderverdeeld volgens de verschillende gebouwtypes. Hierbij worden eengezinswoningen en meergezinswoningen onderscheiden. Over het algemeen worden de eengezinswoningen verder opgesplitst in gesloten, halfopen en open bebouwing. Tabel 5.4 toont een overzicht van de distributie van deze gebouwtypes in België en de Gewesten. 22

23 Eengezinswoningen GB 1 HOB 2 OB 3 Meergezinswoningen 4,5 Andere Totaal 2006 België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest GB: gesloten bebouwing 2.HOB: halfopen bebouwing 3.OB: open bebouwing, hoeven en kastelen 4.Voor meergezinswoningen wordt het gebouw op zich als eenheid beschouwt en niet iedere woongelegenheid afzonderlijk (zoals wel het geval is in andere referentiedocumenten). Hierdoor kunnen de gegevens (zie infra) eerder laag lijken. 5.Volgens (14) zijn 95% van de meergezinswoningen appartementen, en slechts 5% studios, lofts, 6.Ter illustratie: in 2011 kwamen in meergezinswoningen woongelegenheden voor. 7.Ter illustratie: in 2011 waren er in België woongelegenheden. Tabel Overzicht van de gegevens van de gebouwentype-distributie in België ( ) (12) Zoals Tabel 5.5 en Tabel 5.6 tonen bestaat het Belgische gebouwenpark voornamelijk uit eengezinswoningen (79%), gevolgd door andere gebouwen (18%) en meergezinswoningen (3%). Er is een duidelijk verschil tussen de typologieën in het Vlaams en Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar meer gesloten bebouwing en meergezinswoningen (15%) voor komen. 23

24 Eengezinswoningen Andere GB HOB OB Totaal België 27% 21% 31% 3% 18% 100% Vlaams Gewest 15% 12% 20% 2% 10% 59% Waals Gewest 9% 8% 11% 1% 8% 37% Brussels Hoofdstedelijk Gewest 3% 0% 0% 1% 1% 4% Tabel Distributie van de gebouwen in België en de Gewesten volgens hun type (12) Eengezinswoningen Andere GB HOB OB Totaal Vlaams Gewest 25% 21% 33% 4% 17% 100% Waals Gewest 26% 22% 30% 2% 21% 100% Brussels Hoofdstedelijk Gewest 56% 8% 3% 15% 18% 100% Tabel Distributie van de gebouwen in de Gewesten volgens hun type [2] Eengezinswoningen GB HOB OB Andere België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel Woongelegenheden in België en de Gewesten (2011) Eengezinswoningen GB HOB OB Meergezinswoningen Meergezinswoningen Meergezinswoningen Meergezinswoningen België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel Aantal woongelegenheden per gebouwtype in België en de Gewesten (2011) (12) Andere Niet-residentiële gebouwen Om een idee te geven van het gewicht van de sectoren, en indirect de nood aan gebouwen binnen het niet-residentiële gebouwenpark, geeft Tabel 5.9 het aantal ondernemingen per NACE-sector in België en de Gewesten. 24

25 AANTAL ONDERNEMINGEN A B C D E F G H I J K L M N O PQZ TOTAAL België Vlaams gewest Waals gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest A : Landbouw, jacht en bosbouw B: Visserij C: Winning van delfstoffen D: Industrie E: Elektriciteit, gas, water F: Bouwnijverheid G: Handel, reparatie, auto's & huishoudelijke artikelen H: Hotels, restaurants I: Vervoer (uitgezonderd koopvaardij en de sportmonitoren), opslag, communicatie J: Financiële instellingen K: Onroerend goed, huur, diensten aan bedrijven L: Openbaar bestuur M: Onderwijs N: Gezondheid, maatschappelijke dienstverlening O: Gemeenschappelijke, sociale en persoonsvoorzieningen PQZ: Overige Tabel Aantal ondernemingen per NACE bedrijfssectie in België en de Gewesten (2007) (17) 25

26 In de volgende paragrafen zullen de sleutelsectoren zoals beschreven in (18) van enkele statistische gegevens voorzien worden. Op basis van deze gegevens kan niet onmiddellijk geconcludeerd worden dat de in (18) vernoemde procentuele verdeling van toepassing is voor het Belgisch niet-residentiële gebouwenpark Wholesale & retail België telt ongeveer winkels (voeding en niet-voeding), die een totaal oppervlakte van circa m² bestrijken. De verdeling per gewest komt overeen met de bevolkingsgraad. superette hypermarkt supermarkt Totaal Aantal Tot. opp. Aantal Tot. opp. Aantal Tot. opp. Aantal winkels (m²) winkels (m²) winkels (m²) winkels Tot. opp. (m²) België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel Aantal voedingszaken en totale oppervlakte volgens type winkel in België en de Gewesten (2008) (19) Totaal Aantal winkels Tot. opp. (m²) België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel Aantal niet-voedingszaken en totale oppervlakte volgens type winkel in België en de Gewesten (2008) (20) Kantoren, semi-industriële en logistieke gebouwen De gebouwenstock voor kantoren, semi-industrie en logistiek bedraagt ongeveer m². Het grootste aandeel kantoren bevindt zich in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, terwijl de meerderheid van de logistieke gebouwen zich in het Vlaams Gewest situeren. Het aantal gebouwen met semi-industrieel karakter is relatief gezien het hoogst in het Waals Gewest. 26

27 Kantoren Semi-industriële gebouwen Logistieke gebouwen België Vlaams Gewest (21) (22) Waals Gewest (23) (22) Brussels Hoofdstedelijk Gewest (24) (22) Tabel Oppervlakte kantoren, semi-industriële en logistieke gebouwen in België en de Gewesten (in m²) Opleidingsgebouwen De onderzoeksinstellingen, conservatoria en kunstacademies buiten beschouwing gelaten telt België ongeveer onderwijsinstellingen. Basisonderwijs Secundair onderwijs België Vlaamse Gemeenschap (25) Franstalige Gemeenschap (26) Duitstalige Gemeenschap (26) Tabel Aantal onderwijsinstellingen in de Gemeenschappen Hoger Onderwijs Hotels Ruim 50% van de hotels in België staan in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Er is geen data voorhanden omtrent de ouderdom van de hotels. Aantal hotels België Vlaams Gewest Waals Gewest 639 Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel Aantal hotels in België en de Gewesten (2007) (17) 27

28 Ziekenhuizen De 210 Belgische ziekenhuizen zijn ongeveer volgens de bevolkingsgraad over de Gewesten verspreid. Algemeen Psychiatrisch België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest Tabel Aantal algemene en psychiatrische ziekenhuizen in België en de Gewesten (2007) (17) (27) Verdeling van de gebouwen naar ouderdom Uit de gegevens in Tabel 5.16 mag blijken dat slechts 23% van de gebouwen in België na 1981 werden opgetrokken. Eengezinswoningen Aantal gebouwen opgetrokken GB HOB OB Meergezinswoningen Andere Totaal % voor % van 1900 tot % van 1919 tot % van 1946 tot % van 1962 tot % van 1971 tot % na % Totaal % Tabel De leeftijd van het gebouwenpark in België (2011) (12) Tabel 5.17, Tabel 5.18 en Tabel 5.19 geven deze statistieken per Gewest weer. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Waals Gewest hebben relatief gezien een beduidend ouder gebouwenpark dan het Vlaams Gewest. Zulks mag ook blijken uit (24). In het Waals en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden respectievelijk 51% en 66% van de gebouwen opgetrokken vóór

29 Eengezinswoningen Aantal gebouwen opgetrokken GB HOB OB Meergezinswoningen Andere Totaal % voor % van 1900 tot % van 1919 tot % van 1946 tot % van 1962 tot % van 1971 tot % na % Totaal % Tabel De leeftijd van het gebouwenpark in het Vlaams Gewest (2011) (12) Eengezinswoningen Aantal gebouwen opgetrokken GB HOB OB Meergezinswoningen Andere Totaal % voor % van 1900 tot % van 1919 tot % van 1946 tot % van 1962 tot % van 1971 tot % na % Totaal % Tabel De leeftijd van het gebouwenpark in het Waals Gewest (2011) (12) Eengezinswoningen Aantal gebouwen opgetrokken GB HOB OB Meergezinswoningen Andere Totaal % voor % van 1900 tot % van 1919 tot % van 1946 tot % van 1962 tot % van 1971 tot % na % Totaal % Tabel De leeftijd van het gebouwenpark in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2011) (12) Om de ouderdom van het gebouwenpark geografisch per gemeente te kunnen weergeven, heeft men het gebouwenpark in (16) gesynthetiseerd volgens 5 types. Type 1 bestaat uit de 29

30 gemeenten met een hoog aandeel woningen van vóór Type 2 onderscheidt zich door een oververtegenwoordiging van woningen gebouwd tijdens het interbellum. Type 3 wordt gedomineerd door woningen gebouwd tussen 1946 en 1970 en type 4 door woningen uit de periode tussen 1971 en Type 5 concentreert tot slot recente woningen (vooral vanaf 1980). Figuur Geografische weergave van de ouderdom van het gebouwenpark. (16) Op het eerste zicht zou men kunnen stellen dat er een beduidend verschil is tussen het Vlaams Gewest en de andere Gewesten. Uit de absolute getalwaarden van het Vlaams Gewest (Tabel 5.4) mag echter wel blijken dat er in Vlaanderen veel oude gebouwen staan, maar dat een belangrijke toename aan nieuwe gebouwen dit maskeert. In vergelijking met de buurlanden heeft België een relatief verouderd gebouwenpark (28). Figuur 5.2 Leeftijd van het gebouwenpark per periode in enkele buurlanden (2005) (28) 30

31 Jaarlijkse graad van nieuwbouw en renovatie Uit de statistieken aangaande de uitreiking van de bouwvergunningen in België blijkt dat er jaarlijks circa vergunningen worden afgeleverd die betrekking hebben om het verbouwen van woongebouwen en ongeveer voor de renovatie van niet-residentiële gebouwen. Dit komt neer op ongeveer renovaties op een totale gebouwenstock van om en bij de 4,25 miljoen gebouwen, of een renovatiegraad van 0,79% per jaar (11). En dit terwijl 77% van de gebouwen in België vóór 1981 opgetrokken werden. Met ongeveer nieuwbouw residentiele en nieuwbouw niet-residentiele gebouwen is de jaarlijkse nieuwbouwgraad het laatste decennium circa 0,74% per jaar (11) (12). Hiermee zit België onder het geschatte Europese gemiddelde van 1% jaarlijkse toename (18). residentieel niet-residentieel nieuwbouw renovatie nieuwbouw renovatie aantal eengezinswoningen aantal meergezinswoningen aantal gebouwen aantal gebouwen aantal gebouwen 2006 België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Gewest Hoofdstedelijk Tabel Afgeleverde bouwvergunningen voor nieuwbouw en renovaties in België en de Gewesten ( Augustus 2011) (11) 31

32 Wanneer we de renovatie- en nieuwbouwgraad per gewest beschouwen en deze vergelijken met het totaal aandeel van de gebouwenstock per gewest, blijkt dat men in het Vlaams Gewest iets meer bouwt en renoveert dan in de overige gewesten. nieuwbouwgraad (absoluut) renovatiegraad (absoluut) nieuwbouwgraad (relatief) renovatiegraad (relatief) Aandeel gebouwenstock België 0,74% 0,79% 100% 100% 100% Vlaams Gewest 0,51% 0,50% 69% 64% 59% Waals Gewest 0,22% 0,25% 30% 32% 37% Brussels Hoofdstedelijk 0,01% 0,03% 1% 4% 4% Gewest Tabel Renovatie- en nieuwbouwgraad per gewest (absoluut en relatief) Statistieken over lage energie gebouwen In (29) wordt een definitie gegeven voor lage energiewoningen ten einde een federale belastingvermindering te kunnen genieten. Hierin stelt men dat onder lage energiewoning een woning wordt verstaan die gelegen is een lidstaat van de Europese Economische Ruimte waarvan de totale energievraag voor ruimteverwarming en koeling beperkt blijft tot 30 kwh/m².jr geklimatiseerde vloeroppervlakte. Dit criteria wordt volgens (30) behaalt indien voldaan wordt aan een combinatie van een K- peil lager dan K25, een E-peil lager dan E40 en een goede luchtdichtheid. Ongeacht voornoemde definitie, worden er door de Gewesten geen vaste definities voor lage of zeer lage energiewoning of passiefhuizen gegeven. Zulks is onder meer te wijten aan de directe link tussen dergelijke benamingen en het heersende niveau van de eisen. Als het eisenniveau opschuift, zal de benaming zich mee verplaatsen. In de huidige gegevens van het VEA (Vlaams Gewest) en relatief bekeken ten opzichte van het huidige eisenniveau, beschouwt men voor woongebouwen in het Vlaams Gewest de groep E60/E40 als lage of zeer lage energiewoning. Er bestaat evenwel geen koppeling tussen het E-peil, K-peil en het verbruik in kwh/m²jaar. Ook voor laagenergie kantoren, scholen en industriële gebouwen zijn geen definities voorhanden. Om op heden aan de term lage energiewoning te voldoen spreekt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van een netto verwarmingsbehoefte 60 kwh/m².jr (31) en soms van een E-peil E60 (32). Het Waals Gewest vermeldt E-peil E w 60 en K-peil K35 (33). 32

33 Aantal lage energie gebouwen Vlaams Gewest Sedert april 2007 bestaat de mogelijkheid om EPB-aangiften in te dienen. Gezien de gemiddelde duur tussen de aanvraagdatum van de vergunning en de indieningsdatum van de EPB-aangifte ongeveer 2 jaar bedraagt, zijn er vanaf 2009 significant meer aangiften ingediend Totaal Startverklaring EPB-aangifte Tabel Aantal ingediende startverklaringen en EPB-aangiften per indieningsjaar (34) Voor het Vlaams Gewest geldt een verhouding van 73% EPB-aanvragen die betrekking hebben op een nieuwbouw, volledige herbouw of ontmanteling ten opzichte van 27 % voor de overige werkzaamheden, zoals de kleine gedeeltelijke herbouw, de kleine uitbreiding, de verbouwing en de functiewijziging. Ruim 96% van de EPB-aangiften worden ingediend met het oog een woongebouw op te trekken. De eengezinswoningen vertegenwoordigen hier ongeveer 60% van. Het aantal EPB-aangiften voor nieuwe, herbouwde of ontmantelde kantoren of scholen, gebouwen met een andere specifieke bestemming of industriegebouwen, is relatief beperkt (34). De cijfers van de behaalde E-peilen in de nieuwe gebouwen, opgesplitst per aanvraagjaar van de stedenbouwkundige vergunning, tonen enkele interessante en positieve evoluties. Jaar Eengezinswoningen Meergezinswoningen Kantoorgebouwen Schoolgebouwen E gemiddeld K gemiddeld E gemiddeld E gemiddeld K gemiddeld K gemiddeld E gemiddeld K gemiddeld Tabel Gemiddeld E-en K-peil van de nieuwbouw gebouwen in het Vlaams Gewest [bron: VEA] Op figuur 5.3 is te zien dat de groep E60-E80 -bouwers duidelijk toeneemt. Die groep stijgt geleidelijk van 27% in 2006 naar 63% in Overeenstemmend daarmee vermindert de groep E100-E80 -bouwers van 69% in 2006 over 33% in 2009 tot quasi nihil in De nieuwe woningen zijn duidelijk energiezuiniger. 33

34 % van ingediende EPB-aangiften % van ingediende EPB-aangiften evolutie E-peil bij woningen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% aanvraagjaar vergunning E E20 E20 < E E30 E30 < E E40 E40 < E E50 E50 < E E60 E60 < E E70 E70 < E E80 E80 < E E90 E90 < E E100 E >100 Figuur Evolutie E-peil bij eengezinswoningen [bron:vea] Niettegenstaande die positieve trend groeit de voorlopersgroep, de groep die energiezuiniger bouwt dan de gestelde eis, eerder langzaam. Voor vergunningen aangevraagd in 2010 bouwt ongeveer 35% een lage-energiewoning met E60 of lager. In analogie met de nieuwbouwwoningen, vergroot ook bij de appartementen de groep met een E-peil tussen E60 en E80 en verdwijnt de groep E80-E100 duidelijk in de periode evolutie E-peil bij appartementen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% aanvraagjaar vergunning E E20 E20 < E E30 E30 < E E40 E40 < E E50 E50 < E E60 E60 < E E70 E70 < E E80 E80 < E E90 E90 < E E100 E >100 Figuur Evolutie E-peil bij meergezinswoningen [bron:vea] 34

35 % van ingediende EPB-aangiften Een gelijkaardige trend kan vastgesteld worden bij de kantoorgebouwen waar een stijging van 8% tot 30% kan opgetekend worden voor gebouwen met een E-peil 70 of lager. evolutie E-peil bij kantoren 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% aanvraagjaar vergunning E E20 E20 < E E30 E30 < E E40 E40 < E E50 E50 < E E60 E60 < E E70 E70 < E E80 E80 < E E90 E90 < E E100 E >100 Figuur 5.5- Evolutie E-peil bij kantoorgebouwen [bron:vea] Van de aangevraagde bouwvergunningen in 2010 wordt in 18,5% van de dossiers de toepassing van minstens één hernieuwbare energie-maatregel (zonneboiler, warmtepomp en PV) vermeld. In 2006 betrof het een kleine 6%. Uit de gegevens van het Vlaams Energieagentschap (VEA) mag ook blijken dat het merendeel van de woningen E40-E60 of lager een laag E-peil bekomt door toepassing van innovatieve installaties (warmtepomp, ventilatiesysteem D, PV, zonneboiler) en niet zozeer door het louter optimaliseren van de gebouwenschil (doorgedreven isolatie en luchtdichte gebouwschil). Het luchtdicht bouwen wint echter terrein gelet op haar vrij lage investeringskost en de grote impact op de energieprestatie van een gebouw. Uit controles van het VEA blijkt dat een meting van de luchtdichtheid bij woningen in 2007 nog zeldzaam was met slechts 3,5% van de nieuwe woongebouwen waarin een luchtdichtheidstest uitgevoerd werd om de inspanning van het luchtdicht bouwen te valideren in het E-peil. In 2010 was dit percentage gestegen tot 22%. De geteste gebouwen blijken een zeer goede energieprestatie te realiseren. Zij behaalden gemiddeld een E-peil van E62, wat merkelijk lager is dan het algemeen gemiddelde van E83. 35

36 Figuur 5.6- Gemiddeld E-peil in functie van de gebruikte maatregel(en) [bron: VEA] ZB: Zonneboiler; LD: luchtdichtheid; WP: warmtepomp; PV: fotovoltaïsche cellen Jaarlijkse graad van nieuwbouw en renovatie op het vlak van energie efficiëntie Vlaams Gewest Sinds 2006 stelt men de jaarlijkse stijgingen vast die worden weergegeven in Tabel 5.24 en Tabel E70 < E E80 5,98 1,75 1,96 16,97 E60 < E E70 3,79 1,47 0,93 4,38 E50 < E E60 1,95 3,67 4,10 4,94 E40 < E E50 0,84 1,48 2,12 2,38 E30 < E E40 0,38 0,89 1,87 2,02 E20 < E E30 0,11 0,41 0,41 1,01 E E20 0,15 0,52 0,64 1,41 Tabel Jaarlijkse stijging van het aantal aanvragen voor eengezinswoningen binnen een bepaald E- peil interval (in %) [bron: VEA] 36

37 E70 < E E80 1,85 3,79 3,63 32,34 E60 < E E70 2,16 1,39 1,99 9,24 E50 < E E60 1,27 2,24-0,41 3,84 E40 < E E50 0,39 0,17 1,33 0,48 E30 < E E40 0,45-0,39 0,55 0,19 E20 < E E30 0,03 0,01-0,04 0,41 E E20-0,01 0,04 0,01 2,01 Tabel Jaarlijkse stijging van het aantal aanvragen voor meergezinswoningen binnen een bepaald E- peil interval (in %) [bron: VEA] Figuur 5.7 geeft een zicht van de jaarlijkse stijging in de toepassing van hernieuwbare energie- en luchtdichtheidsmaatregelen zoals deze mag blijken uit de EPB-aangiftes voor één- en meergezinswoningen. 25% 20% 15% luchtdichtheid warmtepomp zonneboiler 10% PV 5% 0% Figuur Jaarlijkse stijging van hernieuwbare energie- en luchtdichtheidsmaatrgelen in één- en meergezinswoningen [bron: VEA] 37

38 5.1.3 Bedrijven in de bouwsector Evolutie Evolutie per Gewest Onderstaande tabel geeft de evolutie van het aantal werkgevers die deel uitmaken van PC 124, dit is het paritair comité voor het bouwbedrijf. Gewest Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal Tabel 5.26 Evolutie werkgevers per Gewest Evolutie per bedrijfsgrootte Onderstaande tabel geeft de evolutie van het aantal werkgevers binnen PC 124 per bedrijfsgrootte. Bedrijfsgrootte Totaal Tabel 5.27 Evolutiewerkgevers per bedrijfsgrootte Evolutie per sector Onderstaande tabel geeft het aantal werkgevers binnen PC 124 per subsector. 38

39 Bedrijfsgrootte Ruwbouw Overige afwerking Schrijnwerk Ruwbouwafwerking Sanitair en CV Andere Handel/Verhuur Onbekend Wegenbouw Bagger Totaal Tabel 5.28 Evolutie werkgevers per sector 5.2 Statistieken rond de aanwezige werkkrachten in de bouwsector Evolutie Evolutie per leeftijd Onderstaande tabel geeft het aantal tewerkgestelde arbeiders binnen de bouwsector per leeftijdscategorie. Leeftijd Totaal Tabel 5.29 Evolutie arbeiders per leeftijd 39

40 Evolutie per beroep In onderstaande tabel vindt u het aantal arbeiders per beroep die tewerkgesteld zijn binnen PC 124. Beroep Werktuigkundige (voor de baggervaart) Baggerwerker Torenkraanbestuurder Bestuurder mobiele kraan/verreiker Boorder Bronbemaler Heimachinist Chauffeur Bouwplaatsmachinist Wegenwerker Natuursteenbewerker Metselaar Bekister Ijzervlechter Betonhersteller Prefab-monteerder Gevelwerker Voeger Dekvloerlegger Tegelzetter Stukadoor Dakdekker Dakafdichter Schrijnwerker-Timmerman Interieurbouwer Glaswerker Stellingbouwer Industrieel isolatiewerker Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Schilder-decorateur Industrieel schilder Magazijnier Totaal Tabel 5.30 Evolutie arbeiders per beroep 40

41 We zien een toename bij de volgende beroepen (tussen haakjes staat de evolutie over drie jaar): Dakdekker (+432) Dakafdichter (+461) Schrijnwerker-Timmerman (+977) Industrieel Isolatiewerker (+1006) Monteur Centrale Verwarming (+660) Sanitair Installateur (+555) Bouwplaatsmachinist (+984) Dit zijn net de beroepen (behalve bouwplaatsmachinist) die een belangrijke impact hebben op het gebied van Energie Efficiëntie en Hernieuwbare Energie Verdieping Beroep per gewest In onderstaande tabel vindt u het aantal arbeiders per beroep die tewerkgesteld zijn binnen PC 124 en dit opgesplitst per gewest. Beroep Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal 1. Werktuigkundige (voor de baggervaart) Baggerwerker Torenkraanbestuurder Bestuurder mobiele kraan/verreiker Boorder Bronbemaler Heimachinist Chauffeur Bouwplaatsmachinist Wegenwerker Natuursteenbewerker Metselaar Bekister Ijzervlechter Betonhersteller Prefab-monteerder Gevelwerker Voeger Dekvloerlegger Tegelzetter

42 Beroep Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal 21. Stukadoor Dakdekker Dakafdichter Schrijnwerker-Timmerman Interieurbouwer Glaswerker Stellingbouwer Industrieel isolatiewerker Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Schilder-decorateur Industrieel schilder Magazijnier Totaal Tabel 5.31 Arbeiders per beroep en per gewest Per kwalificatie en per leeftijd Er zijn geen gegevens van het aantal arbeiders per kwalificatieniveau, echter in de bouwsector worden bouwvakarbeiders verloond op basis van een loonbarema dat verband houdt met het kwalificatieniveau of de ervaring van de betreffende arbeider. Op basis van deze gegevens konden we onderstaande tabel samenstellen. Leeftijd Ongeschoold Geoefend Geschoold graad 1ste Geschoold graad 2de Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % ,0% ,1% 94 4,00% 21 0,9% ,0% ,7% ,0% ,2%.985 5,1% ,0% ,0% ,4% ,1% ,5% ,0% ,4% ,7% ,6% ,3% ,0% ,0% ,6% ,8% ,6% ,0% ,1% ,3% ,6% ,0% ,0% ,4% ,8% ,8% ,0% ,0% ,3% ,8% ,6% ,3% ,0% ,1% ,4% ,0% ,4% ,0% ,4% ,2% ,4% ,0% ,0% Totaal ,4% ,43% ,9% ,3% ,0% Tabel 5.32 Arbeiders per leeftijd en kwalificatieniveau 42

43 5.3 Statistieken rond energie en hernieuwbare energie in gebouwen Wat betreft het energieverbruik wordt er in diverse bronnen gegoocheld met verschillende energie-eenheden (boe, toe, MWh, PJ, ). Wanneer men twee bronnen beschouwt en de conversie van eenheden maakt, komt men niet noodzakelijk gelijkaardige cijfers uit. Om tot de nationale statistieken te komen geeft paragraaf de gegevens van Eurostat, in plaats van de bekomen gegevens van de Gewesten eenvoudigweg op te tellen. In 2005 waren de residentiele en commerciële gebouwen in België verantwoordelijk voor 35 % van het totaal primair energieverbruik (PE). De residentiële gebouwen verbruikten 73% (39 miljoen boe) van het PE. Binnen de niet-residentiële gebouwen bestaat een quasi gelijke verdeling tussen de scholen, ziekenhuizen en commerciële gebouwen (elk 10 miljoen boe). Volgens het McKinsey-rapport (1) (28) bedroeg het gemiddelde residentiële energieverbruik in België in 2005 ongeveer 348 kwh/jr.m², ruim 72% meer dan het gemiddelde van de EU-25 en. Het gebouwenpark blijkt ook niet zo performant te zijn als in de buurlanden, waar nochtans een gelijkaardig klimaat heerst. Figuur Gemiddeld residentieel energieverbruik in enkele Europese landen [in kwh/jr.m²] (2005) (28) Hiervoor zijn meerdere reden. Niet alleen, zoals eerder aangetoond werd in Figuur 5.2, is het Belgische gebouwenpark verouderd ten opzichte van de buurlanden, er is ook een relatief lage afbraakgraad (0,075%/jaar). Daarnaast heeft het Belgische gebouwenpark een grote vertegenwoordiging van eengezinswoningen en werden er met wat vertraging op de buurlanden maatregelen genomen om energie-efficiëntie zijn intrede te laten maken. Tabel 5.33 toont de vergelijking tussen België en het Verenigd Koninkrijk, dat volgens Figuur 5.2 een gebouwenpark heeft met ongeveer dezelfde distributie per leeftijd, voor wat betreft het doorvoeren van energie-efficiënte maatregelen. 43

44 België Verenigd Koninkrijk Muurisolatie 41% Geen gegevens Dubbele beglazing 36% 71% Dakisolatie 58% 73% Tabel Vergelijking energie-efficiënte maatregelen België-UK (% van het gebouwenpark) (2005) (28) Voorts meldt het McKinsey-rapport (28) dat de residentiële en commerciële gebouwen het grootste potentieel bezitten wat energie-efficiëntie betreft. Men berekent een potentieel van 61 miljoen boe Huidig energieverbruik Sinds de jaren 90 lijkt het totale woning gerelateerde energieverbruik min of meer stabiel te zijn, ondanks een stijging van het aantal gezinnen (+ 15 % sinds 1990). Het elektriciteitsverbruik van de woningsector is daarentegen sterk toegenomen (35). Figuur Energieconsumptie per sector ( ) (36) In het Tabula-project (37) wordt het Belgische residentiële gebouwenpark verdeeld in 25 woningtypes. Deze types vertegenwoordigen een bepaalde bouwtypologie uit vijf afgebakende bouwperiodes. Voor elk van deze types worden de huidige bouwkundige kenmerken en systeemeigenschappen gegeven. Op basis daarvan kan men Tabel Het K- en E-peil van de 25 Belgische woontypes volgens bouwperiode en Tabel Netto energiebehoefte verwarming (NEBV) en primair energieverbruik (PE) van de woningtypologieën [in kwh/jr.m²] opstellen. Voor het Vlaamse Gewest werd in (38) een soortgelijke tabel opgenomen. 44

45 < > 2005 K-peil E-peil K-peil E-peil K-peil E-peil K-peil E-peil K-peil E-peil Vrijstaande woning Halfopen bebouwing Rijwoning Ingesloten appartement Blootgesteld appartement Tabel Het K- en E-peil van de 25 Belgische woontypes volgens bouwperiode (37) < > 2005 NEBV PE NEBV PE NEBV PE NEBV PE NEBV PE Vrijstaande woning Halfopen bebouwing Rijwoning Ingesloten appartement Blootgesteld appartement Tabel Netto energiebehoefte verwarming (NEBV) en primair energieverbruik (PE) van de woningtypologieën [in kwh/jr.m²] (37) Vanuit energetisch oogpunt kan men stellen dat hoe groter of ouder de woning is, hoe meer energie de bewoning ervan verbruikt (37) Vlaams Gewest Figuur 5.10 toont de evolutie van het energieverbruik in de huishoudens in het Vlaams Gewest van 1990 tot Ten opzichte van 1990 is het aandeel van het gebruik van stookolie met 7% afgenomen, de aardgasconsumptie kende een toename van 10%. De residentiële en gelijkgestelde sector vertegenwoordigde in % van het totaal energieverbruik in het Vlaams Gewest (industrie 40% en transport 19%). Van deze fractie wordt 65% uitgemaakt door de huishoudens (272,6 PJ) en circa 27% door de tertiaire sector (112,1 PJ). 45

46 Figuur Evolutie van het energieverbruik van de gezinnen in het Vlaams Gewest [in PJ] (2010) (39) Energieverbruik PJ hotels en restaurants 8,3 gezondheidszorg 9,3 onderwijs 11,9 kantoren en administraties 38,8 handel 31,9 andere diensten 12,0 totaal tertiaire sector 112,1 Tabel Energiebalans van de tertiaire sector in het Vlaams Gewest (2009) Waals Gewest In 2008 bedroeg het totale eindverbruik in het Waals Gewest GWh PCI. Van 1990 tot 2008 vertoonde het verbruik van de tertiaire sector en de residentiële sector respectievelijk een stijging van 61 % en 9 %. De residentiële en gelijkgestelde sector vertegenwoordigde in % van het totaal energieverbruik in het Waals Gewest (industrie 41% en transport 25%). De huishoudens maken 70% van deze fractie uit ( GWh PCI) en circa 27% door de tertiaire sector ( GWh PCI). 46

47 Figuur Totaal energieverbruik en evolutie in het Waals Gewest per sector (2008) (40) Brussels Hoofdstedelijk Gewest In 2009 bedroeg het totale eindverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ktoe. Van 1990 tot 2009 vertoonde het verbruik van de tertiaire sector en de residentiële sector respectievelijk een stijging van 17 % en 7 %. In 2009 was de residentiële sector de belangrijkste energieverbruikende sector van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, met 40 % van het totaal, gevolgd door de tertiaire sector (33 %) en vervolgens de transportsector. Figuur Totaal energieverbruik en evolutie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest per sector (2009) (41) 47

48 Energieverbruik ktoe ovw verwarming eengezinswoningen 347,8 verwarming meergezinswoningen 231,1 woongebouwen excl. verwarming 262,9 totaal residentiële en aanverwante sector 841,8 Tabel Conventioneel verbruik per woningtype en type verwarming (2009) (41) Energieverbruik ktoe ovw handel 146,8 vervoer en communicatie 46,6 banken, verzekeringen en diensten aan ondernemingen 161,1 onderwijs 47,2 gezondheidszorg 63,5 cultuur en sport 29,5 andere diensten 22,8 administratieve en internationale besturen 109,5 water & energie 13,3 totaal tertiaire sector 644,3 Tabel Energiebalans van de tertiaire sector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2009) (41) Productie van hernieuwbare energie Vlaams Gewest De totale netto groene stroomproductie steeg in 2010 met meer dan 20% ten opzichte van Deze stijging is voornamelijk het gevolg van een spectaculaire toename van de productie uit PV-panelen (42) (43) (44) (45) (46). Volgens (42) steeg het aandeel bruto groene stroomproductie in het bruto eindverbruik van 1,8 % in 2005 tot 5,5% in Het totaal geïnstalleerd vermogen voor groene stroomproductie in het Vlaams Gewest bedroeg in 2011 ongeveer kw e. De in situ opwekking van groene elektriciteit op het niveau van de gebouwen situeert zich voornamelijk in het aantal PV installaties. De bijdrage van deze PV-installaties bedroeg circa kw e PV zon totaal Tabel Geïnstalleerd vermogen fotovoltaïsche installaties in het Vlaams Gewest [kw e] ( ) (42) (43) (46) 48

49 Aantal installaties Geïnstalleerd elektrisch vermogen kwe Netto groene elektriciteitsproduct ie MWh PV zon totaal Tabel Aantal PV-installaties en netto groene elektriciteitsproductie in het Vlaams Gewest (2010) (42) (46) Volgens (42) steeg het aandeel bruto groene warmteproductie in de totale warmteproductie tot 2,3% in warmteproductie door biomassainstallaties stoom/warmteproductie GJ industrie tertiair huishoudens landbouw warmtepompen warmtepompboilers 253 zonneboilers totaal Tabel Groene warmteproductie door installaties die enkel warmte produceren [in GJ] (2010) (42) Zonneboilers woningen Zonneboilers andere Warmtepompen woningen Warmtepompen andere Tabel Aantal aanvaarde premies in het Vlaams Gewest (per jaar) (bron:vea) Waals Gewest De totale netto groene stroomproductie steeg in 2010 met meer dan 28% ten opzichte van Deze stijging is voornamelijk het gevolg van een spectaculaire toename van de productie uit PV-panelen (47). 49

50 PV zon 0,0 0,0 4,2 24,1 65,7 totaal 459,5 358,2 707,3 843, ,37 Tabel Geïnstalleerd vermogen fotovoltaïsche installaties in het Waals Gewest [GWh] ( ) (47) Aantal installaties Geïnstalleerd elektrisch vermogen kwc Netto groene elektriciteitsproduct ie PV zon Tabel Aantal PV-installaties en netto groene elektriciteitsproductie in het Waals Gewest (2010) (47) MWh stoom/warmteproductie GWh warmteproductie door biomassainstallaties 5858 warmtepompen 69,5 zonneboilers 74,7 totaal 6.002,2 Tabel Groene warmteproductie door installaties die enkel warmte produceren [in GWh] (47) Brussels Hoofdstedelijk Gewest Fotovoltaïsche zonne-energie In 2009 zijn de fotovoltaïsche zonnepanelen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest goed voor een totaal van productie die geraamd wordt op 174 toe (41) Thermische zonne-energie Eind 2009 was het totale geïnstalleerde oppervlakte zonnepanelen ongeveer m². Op basis van de reeds eerder geïnstalleerde oppervlaktes, wordt de productie van de zonnepanelen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op 423 toe warmte geschat. In deze hypothese gaat men ervan uit dat 50 % van de geïnstalleerde oppervlakte tot de woningsector behoort, terwijl de rest deel uitmaakt van de tertiaire sector. 50

51 Warmteproductie toe m² Geïnstalleerde oppervlakte Tabel Productie van thermische zonne-energie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2009) (41) Warmtepompen De totale warmteproductie van warmtepompen wordt op 923 toe geraamd. Ongeveer 600 toe heeft betrekking op warmtepompen die voor de residentiële sector werden geplaatst. Warmteproductie toe residentieel 614 andere 309 totaal 923 Tabel Energieproductie van warmtepompen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2009) (41) 5.4 Missing data Gebouwenpark Het ratio waaraan de bestaande gebouwenstock gerenoveerd wordt, is moeilijk te achterhalen. Benevens de renovaties waarvoor een vergunning uitgereikt werd zijn er nog tal van niet-vergunde werkzaamheden. Daarnaast zijn er beperkte gegevens voorhanden omtrent de functie van gebouwen. Het is niet steeds evident om het aantal of totale oppervlakte van de niet-residentiële gebouwen in België en de Gewesten te achterhalen. Vaak wordt enkel het aantal of de totale oppervlakte gegeven. In (17) wordt de bodembezetting naar aard van de percelen (in 2007) opgelijst. Hierbij wordt echter niet enkel het bebouwde oppervlak in beschouwing genomen, maar het volledige oppervlak van het perceel. In het kader van dit rapport is dit minder relevant. Er is dus onvoldoende data beschikbaar over de niet-residentiële gebouwen in België en de Gewesten. Het paragraaf werd samengesteld op basis van diverse documenten, die niet noodzakelijk onderlinge overeenstemming vertonen. 51

52 5.4.2 Huidig energieverbruik Hoewel het energiegebruik door de huishoudens nauw verband houdt met de gebouwenverwarming en klimaatschommelingen, is het moeilijk om het exacte aandeel van het energieverbruik voor verwarming, koeling, ventilatie, productie van warm water, verlichting en het gebruik van elektrische toestellen te bepalen. Uit de beschikbare statistieken is niet te achterhalen welk aandeel van de hernieuwbare energie daadwerkelijk op de bouwplaatsen zelf opgewekt wordt Aantal lage energie gebouwen Het is niet evident om exacte cijfers te bekomen van het aantal laagenergie-gebouwen. De EPB-aangifte waarop het E-peil gedeclareerd wordt immers met een vertraging van ca. 2 jaar ingediend. In worden de gegevens getoond zoals ze verschenen in de diverse regionale publicaties. 52

53 6 Bestaande VET voorzieningen 6.1 Verantwoordelijke instellingen Formeel onderwijs Verschillende actoren De rol van de overheid De voornaamste rol van de overheid is het ontwikkelen van onderwijsbeleid. Het zijn de regionale overheden die bevoegd zijn voor onderwijs (Vlaamse gemeenschap, Franse gemeenschap en de Duitstalige gemeenschap). Het departement onderwijs en vorming bereidt een decreet voor. In deze voorbereidende fase is de bevoegde minister verplicht om het advies van verschillende derde partijen in te roepen (vb. betreffende financiering, de validiteit van de wetgeving, etc.). Een van deze derde partijen is de Onderwijsraad (Vlor, Conseils pour l enseignement). Deze raad werkt onafhankelijk van het departement onderwijs en de bevoegde minister. Nadat deze Onderwijsraad de gelegenheid krijgt om een advies te formuleren kan het decreet naar het parlement. Het is daarna de bevoegdheid van de uitvoerende macht (het Departement onderwijs) om het beleid te implementeren. Tijdens deze implementatie wordt het beleid geëvalueerd door scholen en inspectiediensten. Netten Vrijheid van onderwijs is een essentieel onderdeel van de Belgische grondwet. Onderwijs wordt georganiseerd door verschillende netten. Dit garandeert het recht van scholen om hun eigen pedagogische aanpak uit te werken. Er zijn drie belangrijke netten: - Gemeenschapsonderwijs - Officieel gesubsidieerd onderwijs (georganiseerd door gemeentes of provincies) - Vrij gesubsidieerd onderwijs Ontwikkeling, erkenning en regelgeving rond kwalificaties en vaardigheden De eerste stap bestaat erin dat er beroepscompetentieprofielen worden opgesteld, deze profielen moeten beantwoorden aan de noden van de bouwnijverheid. Deze beroepsprofielen worden gevalideerd door de sociale partners. Ze vormen de basis voor de leeruitkomsten in de verschillenden trajecten die door jongeren kunnen gevolgd worden. Beroepsprofielen worden ontwikkeld door middel van een analytische procedure. Eerst wordt er bronmateriaal verzameld: handboeken, opleidingen, literatuur, maar ook interviews met bedrijven en experten. Vervolgens wordt een ontwerp van beroepsprofiel gemaakt. Dit 53

54 ontwerp wordt gepresenteerd aan sociale partners en experten uit het domein. Dit laat toe dat er bijsturingen en veranderingen worden uitgevoerd. Ten slotte wordt het document gepresenteerd aan alle relevante sociale partners. Na deze laatste fase kunnen er nog kleine aanpassingen gebeuren. Dit proces garandeert dat de sociale partners instemmen met de inhoud van het beroepsprofiel. Als dusdanig kan het beroepsprofiel gebruikt worden als een beroepsstandaard of als bronmateriaal voor afgeleide producten. Het kan gebruikt worden als bron voor schoolse opleidingen en modules, maar ook voor opleidingen in opleidingscentra, etc. De tweede stap is het opstellen van opleidingsprofielen, deze taak wordt uitgevoerd door de eerder genoemde Onderwijsraad. Deze profielen streven de volgende doelstellingen na: Een overeenstemming bekomen tussen de eisen van onderwijs en de eisen van de arbeidsmarkt De doorstroming van gekwalificeerde werknemers bevorderen De kwaliteit van onderwijs garanderen. Deze profielen bevatten de nodige kennis en vaardigheden waarover een bouwvakarbeider aan het begin van zijn carrière zou moeten beschikken. De doelstelling van een opleidingprofiel: de ontwikkeling van een instrument, gevalideerd door een specifieke sector, die toelaat dat VET in overeenstemming is met de realiteit van de arbeidsmarkt. De derde stap is het opstellen van leerprogramma s, dit wordt meestal uitgevoerd door de verschillende netten. Het curriculum bestaat uit: Algemene vakken Praktische vakken Stages Scholen (of de netten) ontwikkelen de leerprogramma s. De overheid bepaalt de ontwikkelingsdoelen en eindtermen. Maar aangezien de beroepsprofielen opgesteld en gevalideerd werden door de sociale partners en deze beroepsprofielen het bron- en referentiemateriaal vormen die deze eindtermen bepalen, hebben de sociale partners een grote invloed op het leerprogramma. De wijze waarop deze doelstellingen behaald worden is de verantwoordelijkheid van de school of het opleidingscentrum. Een groot deel van de verantwoordelijkheid in verband met de kwaliteit en de effectiviteit van onderwijs ligt bij de scholen. De overheid auditeert scholen wel om na te gaan of de eindtermen bereikt worden. Deze inspectie verzekert ook dat: Scholen de minimumvereisten bereiken en de goedgekeurde onderwijsprofielen volgen Eindtermen worden behaald De infrastructuur adequaat is. 54

55 De structuur van VET en kwalificaties Competentie is gerelateerd aan de performantie van werkplek activiteiten in een afgebakende beroepsactiviteit en is gebaseerd op een integratie van kennis, vaardigheden en attitudes. Er wordt verondersteld dat een student beroep doet op kennis (vb. eigenschappen van isolatiemateriaal), vaardigheden (het kunnen plaatsen van isolatiemateriaal) en (arbeids)attitudes (een graad van nauwkeurigheid, efficiëntie, samenwerking, etc.). Eindtermen worden beschreven in termen van competenties: een student kan een bepaalde taak uitvoeren, een student kent bepaalde feiten en beschikt over bepaalde attitudes. Een kwalificatie is een exhaustieve set van competenties waarvoor iemand een officieel getuigschrift kan behalen. Een kwalificatie definieert die competenties die relevant zijn voor een specifieke job, sociale functie of toegang tot een opleidingsstelsel. Om een kwalificatie te behalen bestaan er verschillende routes. Deze routes worden in de volgende tekst toegelicht. Buitengewoon secundair onderwijs. Dit is een onderwijssysteem dat zich richt naar studenten met een fysieke handicap, met leermoeilijkheden of met ontwikkelingsstoornissen (zoals ADHD, autisme, etc.). Studenten kunnen een kwalificatie verwerven door in dit systeem een opleiding te volgen. Een student moet hiervoor minstens 2 en maximaal 4 jaar opleiding volgen. Dit bestaat uit een praktische en theoretische opleiding in een schoolse setting (observatiefase). Dit wordt gevolgd door een kwalificatiefase. Deze bestaat weer uit 2, 3 of 4 jaar opleiding. In deze fase is er ook een stage in een onderneming. Nadien kan een student nog optioneel kiezen om een alternerende opleiding te volgen (2 dagen per week in school en 3 dagen per week in een onderneming). Alle onderwijssystemen focussen zich op 3 domeinen: Algemene vorming: hoe functioneren in de maatschappij en hoe zich ontwikkelen als een persoon; Voorbereidende vorming: voorbereiding voor verdergezet onderwijs, Arbeidsmarkt voorbereidend: de verwerving van competenties die gebruikt kunnen worden om een plaats te vinden in de arbeidsmarkt. Alle scholen moeten aandacht geven aan deze drie domeinen. Echter, de nadruk die op een van deze domeinen licht kan verschillen van bij de verschillende onderwijssystemen. Buitengewoon Onderwijs richt zich bijna uitsluiten op arbeidsgerichte vorming. Aan de andere kant richt ASO zich bijna volledig op een voorbereiding voor verdergezet onderwijs. De 6 jaar secundair onderwijs (tussen 12 en 18) is verdeeld in 3 graden van 2 jaar. De eerste graad (jaar 1 en 2) in alle onderwijsstelsel is hetzelfde. In de tweede graad kiest een student een zeker domein. In de derde graad kiest de student voor een specifiek domein. 55

56 Beroepssecundair onderwijs De klassieke route om een kwalificatie binnen de bouwsector te bekomen is voltijds onderwijs: Beroepssecundair onderwijs. Dit onderwijssysteem bereid jongeren voor op tewerkstelling als gekwalificeerde werknemers en draagt bij tot de beroepsmatige en sociale ontwikkeling. Technisch Secundair Onderwijs De doelstelling van dit onderwijs is tweeledig. Studenten voorbereiden op de arbeidsmarkt, maar ook ze voorbereiden op verdergezet onderwijs. Het leerplan heeft meer aandacht voor ontwerp dan alleen maar de uitvoering van taken. Volwassenen Onderwijs Volwassenen kunnen opleidingen volgen in centra voor volwassenen onderwijs (CVO). De bovenstaande onderwijssystemen bestaan uit voltijds onderwijs in een school (alhoewel er ook bepaalde periodes in een onderneming worden doorgebracht). Jongeren die de derde graad bereikt hebben kunnen ook kiezen voor een alternerende opleiding. In dit systeem brengen de jongeren het merendeel van hun tijd door binnen een onderneming (60-80%), de rest van de tijd wordt doorgebracht in een opleidingscentrum. Er zijn twee verschillende stelsels. Alhoewel ze gelijkaardig zijn qua inhoud van de opleiding, zijn er wel verschillen voor wat betreft de inrichtende macht en de globale doelstelling. Industrieel Leerlingwezen (ILW): een stelsel dat jongeren opleidt tot gekwalificeerde arbeiders. Binnen de bouwsector is er een Paritair Leercomité. Dit comité beheert de goede werking van het Industrieel Leerlingwezen binnen de bouwsector. o Voordat een opleiding binnen het ILW kan starten moet er een contract getekend worden tussen de leerling en een bedrijf. Dit contract moet erkend zijn door dit comité. o Andere voorwaarden: Het bedrijf moet een opleidingsverantwoordelijke aanstellen (een ervaren arbeider). De jongere moet een opleiding volgen in een centrum voor deeltijds onderwijs (CDO). Dit centrum moet erkend worden door het Paritair Leercomité. Het opleidingscentrum wordt geëvalueerd op criteria als: gekwalificeerd personeel, aanwezigheid van het noodzakelijke materiaal en materieel, veiligheid, etc. 56

57 Leerprogramma: het leerprogramma is op maat van de leerling. Het is gebaseerd op het beroepsprofiel voor het aan te leren beroep. Tijdens het leercontract wordt de jongere geëvalueerd aan de hand van proeven. De laatste proef is een praktische test waar de jongere wordt beoordeeld door een jury bestaande uit een vertegenwoordiger van het CDO, een vertegenwoordiger van de onderneming, een vertegenwoordiger van fvb-ffc Constructiv en lokale sociale partners. Het opleidingscentrum wordt geïnspecteerd door het ministerie van onderwijs. De opleiding in de onderneming wordt geëvalueerd door medewerkers van fvb-ffc Constructiv. Leertijd (Syntra, IFAPME, EFPME, IAWM): een stelsel dat studenten voorbereidt op een zelfstandige activiteit. Het grootste verschil tussen dit stelsel en het Industrieel Leerlingwezen is dat hier ook basiskennis in verband met bedrijfsbeheer wordt meegegeven. Dit is een voorwaarde om een zelfstandige activiteit te kunnen uitoefenen. De opleiding binnen de onderneming is ongeveer hetzelfde als bij het Leerlingwezen. Tijdens de leertijd brengen de studenten wel 80% van hun tijd door in de onderneming. Bij het Leerlingwezen is dat maximaal 60%. Veel van de jongeren in de leertijd worden niet onmiddellijk na afsturen zelfstandig, maar beginnen eerst als tewerkgestelde arbeiders Verhouding van de verschillende routes Wanneer we het aantal leerlingen bekijken in de verschillende opleidingstelsels, kunnen we vaststellen dat de verhouding tussen de verschillende routes als volgt ligt: Buitengewoon onderwijs: 20% Beroeps en Technisch onderwijs: 40% Industrieel Leerlingwezen: 20% Leertijd: 20% (bron: statistieken Syntra, IFAPME, fvb-ffc Constructiv) Het beroeps en technisch onderwijs vormen dus het belangrijkste potentiële instroomkanaal, de andere kunnen proportioneel voor evenveel instroom zorgen CVET Fvb-ffc Constructiv Het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (fvb-ffc Constructiv) is opgericht in 1965 als een Fonds voor Bestaanszekerheid, met als opdracht de opleiding van de huidige en toekomstige arbeiders in de bouw te bevorderen en te ondersteunen en de kwaliteit en het resultaat van hun opleiding te waarborgen. 57

58 Het belang dat de sector aan opleiding hecht werd reeds van in het begin duidelijk gemaakt door de unieke financiering van dit fonds. Fvb-ffc Constructiv werd en wordt namelijk gefinancierd door een percentage dat alle bouwbedrijven betalen op de uitbetaalde loonmassa. Op deze wijze wordt de kost voor opleiding volledig gesolidariseerd. De geschiedenis van het fvb-ffc Constructiv wordt gekenmerkt door enkele fundamentele veranderingen. - In eerste instantie was het fvb-ffc Constructiv enkel actief in de ruwbouwsector. In 1987 werd daar ook de voltooiingsector aan toegevoegd. - In de beginjaren van het fvb-ffc Constructiv werd de hoofdaandacht toegespitst op acties rond jongeren. Sinds de jaren negentig is de werking gebaseerd op 3 pijlers: samenwerking met het onderwijs, omscholing van werkzoekenden en bijscholing van bouwvakarbeiders. - Verder werkt het fvb-ffc Constructiv ook aan de opwaardering van het imago van de bouwberoepen en aan de sensibilisering voor de veiligheidsaspecten in de bouw. Op beide domeinen worden enorme inspanningen geleverd, niet alleen voor, maar ook door de ondernemingen en de arbeiders van de bouwsector. Het Paritair Comité van de Bouw is de uiteindelijke opdrachtgever van fvb-ffc Constructiv. Zo benoemt het onder meer de leden van de Raad van Beheer van het fvb-ffc Constructiv, waarin werkgevers- en werknemersorganisaties vertegenwoordigd zijn. De fvb-ffc Constructiv-structuur van permanente medewerkers kan bovendien rekenen op de inbreng van zowel regionale als vaktechnische adviesgroepen met daarin vertegenwoordigers van de sector en de opleidingspartners Vormelek Vormelek is het opleidingscentrum voor alle werkgevers en werknemers in het paritair comité Dit is het paritair comité voor elektriciens. In deze sector worden dus ook werknemers tewerkgesteld die actief zijn binnen hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Denken we maar bijvoorbeeld aan installateurs van zonnepanelen. De organisatie werd opgericht in 1991 als antwoord op de constante opleidingsbehoeften. Om succesvol te blijven is opleiding met andere woorden cruciaal. Dat inzicht heeft de sociale partners er toe gebracht om een professioneel opleidingscentrum op te richten. Net als fvb-ffc Constructiv wordt Vormelek gefinancierd door middel van een cao. In de cao hebben werkgevers en vakbonden vastgelegd dat 0,75% van het brutoloon van elke arbeider wordt doorgestort voor de ondersteuning van opleiding voor arbeiders en voor de activering van risicogroepen. Om het kennisniveau in onze sector op peil te houden, werkt Vormelek op verschillende fronten tegelijk. Vooreerst zijn er de inspanningen op het vlak van opleiding en competentiebeheer. Verder maakt Vormelek ook werk van sectoronderzoek en -analyse. 58

59 Daarnaast onderneemt Vormelek allerhande acties om de instroom van werknemers te bevorderen OCH Het OpleidingsCentrum Hout is het opleidingscentrum van de sector Stoffering en Houtbewerking. Dit sectorale opleidingscentrum werd opgericht in Om het opleidingsen competentiebeleid in de sector te ontwikkelen en te ondersteunen, is OCH op verschillende terreinen actief en voor verschillende doelgroepen: Opleidingen en competentiebeleid voor bedrijven en werknemers. Begeleiding en opleidingsadvies, opvolging opleidingsmarkt... Opvolging van de arbeidsmarkt i.f.v. knelpuntvacatures. Onthaal nieuwe werknemers (opleiding werkzoekenden). Opvang uitstroom via sectoraal outplacement... Link tussen onderwijs en arbeidsmarkt o.a. via aangepast houtonderwijs. Nascholingen en bedrijfsbezoeken voor leerkrachten, opvolging "Leren en Werken", promotie stages... Promotie en imago sector 6.2 Opleidingspartners binnen de bouwsector Publieke opleidingscentra: VDAB / Le Forem / Bruxelles Formation / Arbeitsamt Elke regio in België beschikt over een organisatie die beroepsopleiding organiseert voor 3 doelgroepen: Werkzoekenden Werkenden Bedrijven Voor Vlaanderen is dit VDAB, voor de Franstalige Gemeenschap is dit Le Forem, voor Brussel is dit Bruxelles Formation, voor de Duitstalige gemeenschap is dit Arbeitsamt. 59

60 SyntraVlaanderen / IFAPME / EFPME / IAWM Naast de voorgaande publieke opleidingscentra zijn er de opleidingscentra die zich richten op zelfstandigen : Syntra: voor de Vlaamse Gemeenschap. De leertijdopleidingen vallen onder het decreet leren en werken, net als deeltijds onderwijs, en richten zich dus zeker ook niet alleen naar zelfstandigen. SYNTRA Vlaanderen biedt ondernemerschapstrajecten aan maar vele van deze hebben een erkende uitstroom KMO-medewerkers. IFAPME: voor de Franstalige Gemeenschap Espace Formation PME: Brusselse Franstalige Gemeenschap IAWM: voor de Duitstalige Gemeenschap Sectorale opleidingscentra: Edutec / Construtec / BRC Om vlugger op opleidingsbehoeftes een antwoord te kunnen bieden en om specifieke en innovatieve opleidingen te ontwikkelen bestaan er binnen de bouwsector ook specifieke sectorale opleidingscentra. Voor Vlaanderen is dit Edutec, voor het Waalse gewest is dit Construtec en voor Brussel is dit het Beroepsreferentiecentrum voor de Bouw (BRC). Het BRC wordt ook bijkomend gefinancierd vanuit de gewestelijke overheden Commerciële opleidingscentra Naast de publieke en sectorale opleidingscentra bestaan er ook commerciële opleidingscentra die opleidingen aanbieden. De relevante opleidingscentra voor opleidingen rond hernieuwbare energie en energie-efficiëntie kunnen teruggevonden worden in onderstaand overzicht rond het bestaande opleidingsaanbod. Dit kunnen specifieke opleidingscentra zijn, maar ook bijvoorbeeld fabrikanten van installaties of materialen die opleidingen organiseren rond de door hen geproduceerde installaties of materialen. 60

61 6.2.2 Opleidingsaanbod EE en RES Onderwijs In onderstaande tabellen vindt u telkens die opleiding binnen de verschillende opleidingsoperatoren die verband houden met EE en RES. Deze informatie is steeds afkomstig uit data waarover fvb-ffc Constructiv beschikt (data onderwijs, gegevens opleiding in eigen database, etc.) Voltijds Onderwijs Nederlandstalig Buso Centrale verwarming en san. installaties Dakdekker metalen dak Dakdichter Elektrische installaties Elektromechanica Elektrotechnieken Houtbewerking Metselaar BSO Bijzondere schrijnwerkconstructies Centrale verwarming en san. installaties Franstalig Spécial CGO Menuiserie Zinguerie - Sanitaire - Travaux sur tuyauterie Profesionnel Couvreur/Couvreuse Menuisier/Menuisière Dakwerken Monteur/Monteuse en sanitaire et en chauffage Duurzaam wonen Houtbewerking Koelinstallaties Koeltechnische installaties Renovatie bouw Ruwbouw Ruwbouwafwerking Verwarmingsinstallaties TSO Bouw constructie- en planningstechnieken Ouvrièr(e) qualifié(e) en construction gros oeuvre Technique Dessinateur/Dessinatrice en construction Bouw- en houtkunde Bouwtechnieken Technicien/Technicienne des industries du bois Technicien/Technicienne en construction et travaux publics 61

62 Hout constructie- en planningstechnieken Houttechnieken Industriële koeltechnieken Koel- en warmtechnieken Tabel 6.48 Opleidingsmogelijkheden in het Voltijds Onderwijs Technicien/Technicienne en équipements thermiques Industrieel Leerlingwezen Opleiding tot het beroep: Boorder Metselaar Monteur metalen gevelelementen Koelmonteur Residentieel elektrotechnisch installateur Prefab-monteur Gevelwerker Monteur metalen constructies Stukadoor Dakdekker Dakdichter Metalen dakbedekker Timmerman Schrijnwerker-timmerman Buitenschrijnwerker Binnenschrijnwerker Glaswerker Industrieel isolateur Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Monteur gastoestellen Schilder-decorateur Plaatser van kokers en kanalen Ruwbouwafwerker Tabel Opleidingsmogelijkheden in het Deeltijds Onderwijs 62

63 Zelfstandigenopleiding Syntra (Vlaamse Gemeenschap) Opleiding tot het beroep: Binnenschrijnwerker Buitenschrijnwerker aluminium Buitenschrijnwerker hout Buitenschrijnwerker kunststoffen Dakafdichter Dakdekker leien en pannen Dakdekker metalen daken Daktimmerman Installateur van centrale verwarming Installateur voor gasverwarming met individuele toestellen Glaswerker Metselaar Plaatser binnenschrijnwerk Plaatser buitenschrijnwerk Tabel Opleidingsmogelijkheden in de Leertijd EFPME (Franstalige Gemeenschap Brussel) Opleiding tot het beroep: installateur électricien installateur en chauffage central installateur sanitaire et plomberie menuisier - charpentier maçon - bétonneur Tabel Opleidingsmogelijkheden in de Leertijd in de Brusselse Franstalige Gemeenschap 63

64 IFAPME (Franse Gemeenschap) Beroepen in apprentissage Menuisier-charpentier Vitrier Installateur de fermeture de baies et protection solaire Poseur de plafonds suspendus, de cloisons amovibles et de bardage Fabricant et poseur de châssis et portes en PVC/Alu Maçon-bétonneur Couvreur Plafonneur Carreleur Installateur de chauffage au gaz par appareils individuels Installateur de chauffage au gaz à air chaud et traitement de l air Installateur en chauffage central Installateur sanitaire et de plomberie Monteur-réparateur en climatisation Frigoriste Beroepen in «Formation Chef d entreprise» Entrepreneur Menuisier-charpentier Entrepreneur de vitrage Constructeur de châssis et portes en PVC/Alu Entrepreneur de maçonnerie et de béton Entrepreneur de couverture métallique et non métallique de construction Entrepreneur charpentier Entrepreneur plafonneur cimentier Carreleur Entrepreneur en rénovation et restauration des bâtiments anciens Entrepreneur général Métreur deviseur à orientation PEB Pisciniste - laguneur Installateur en chauffage central Installateur sanitaire et de plomberie Monteur-réparateur en climatisation Frigoriste Calorifugeur-isolateur Installateur électricien Installateur électricien Technicien en système de domotique et de contrôle Tabel Opleidingsmogelijkheden in de Leertijd in de Franstalige Gemeenschap ZAWM (Duitstalige Gemeenschap) Opleiding tot het beroep: Bauschreiner Installateur v. san. Anlagen Heizungsinstallateur Elektroinstallateur Maurer Dachdecker und Bauklempner Tabel Opleidingsmogelijkheden in de Leertijd in de Franstalige Gemeenschap 64

65 Verdergezette opleidingen Onderstaande tabellen bieden een overzicht van alle mogelijke opleidingen die kunnen gevolgd worden door bouwvakarbeiders in de Belgische bouwsector. Dit opleidingsaanbod van verdergezette opleidingen wordt weergegeven per Gewest. Vervolgens wordt een onderscheid gemaakt tussen de private opleidingscentra, de publieke opleidingscentra voor zelfstandigen, de publieke opleidingscentra voor werkenden en werkzoekenden en de sectorale opleidingscentra. Tenslotte wordt het overzicht gegeven van de verschillende specifieke opleidingscentra, de opleidingsmodules die ze aanbieden en de het beroep waar deze opleidingsmodule verband mee houdt. Op deze manier komt u tot een zo exhaustief mogelijk overzicht van vervolmakingsopleidingen in het domein EE en RES. Deze lijst is samengesteld op basis van informatie vervat in de database van fvb-ffc Constructiv Vlaanderen Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Private opleidingscentra ALBINTRA NV Monteur industriële isolateur Thermische isolatie plaatsen ARISTON THERMO BENELUX Monteur centrale verwarming Wandketel Chaffoteaux Vloerketel Chaffoteaux Zonneboiler Ariston (ook dakdekker) Sanitair installateur Dakdekker Wandketel Chaffoteaux / Zonneboiler Ariston Zonneboiler Ariston BCQS asbl Dakdekker Nieuwe technieken dakbedekking & isolatie BOUWUNIE Dakdichter Isolatie & luchtdichtheid woningen Industrieel isolateur Monteur centrale verwarming Gecombineerde opleiding touwtechnieken in masten & structuren De CV-installatie van de toekomst G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels Warmteverliesberekening 65

66 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Ploegbaas bouw Energiebewuste aannemer - 1 Alg. energiekader gebouwen Energiebewuste aannemer - 2 Gebouwschil - principes Energiebewuste aannemer - 3 Technische installaties Energiebewuste aannemer - 4 Duurzaam bouwen in de praktijk BOUWUNIE LIMBURG Ploegbaas bouw Energiebewuste aannemer - 1 Alg. energiekader gebouwen Energiebewuste aannemer - 2 Gebouwschil - principes Energiebewuste aannemer - 3 Technische installaties Energiebewuste aannemer - 4 Duurzaam bouwen in de praktijk CAPAROL BELGIUM BVBA Stukadoor Moderne isolaties bouwmaterialen en pleisterrenovatie CNO CENTRUM VOOR NASCHOLING Metselaar Energiezuinig en duurzaam bouwen Milieubeheer Monteur centrale verwarming Workshop klimaat en energie G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G2 - Verkorte opleiding technicus gasvormige brandstof gasunits Sanitair installateur Condensatieketels op stookolie CONFEDERATIE BOUW - TECNOBOUW VZW Monteur centrale verwarming Basisopleiding attest mazoutbranders Hernieuwing attest mazoutbranders Warmteverliesberekening Woningventilatie CONFEDERATIE BOUW ANTWERPEN Dakdekker Isolerende dakelementen Industrieel isolateur Kwaliteitszorg Metselaar Monteur centrale verwarming Schadelijke stoffen Omgaan met energie- & afvalbeheer binnen een bouwonderneming Energiezuinig en duurzaam bouwen G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G2 - Gasunits gastoestellen type C WDO 66

67 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Monteur industriële isolateur Sanitair installateur Ventilatie van woningen Duurzaam bouwen - koude bruggen & infraroodtest G2 - Gasunits en gastoestellen type C (avond-zat) Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 2 - Ecodriving CONFEDERATIE BOUW KEMPEN Dakdekker Combi plaatsen dakraam & toebehoren conform EPB + EHBO Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 1 - Defensief rijden CONFEDERATIE BOUW LIMBURG Ploegbaas bouw Energiezuinige renovatie - Isolatie & luchtdichtheid Timmerman Nieuwe regeling EPB : Bouwknopen & Koudebruggen Houtskeletbouw Houtskeletbouw - Bouwfysica Houtskeletbouw - Luchtdichtheid voor installateurs Houtskeletbouw - Materialenkennis Houtskeletbouw - Metingen & controles Houtskeletbouw - Ontwerp Houtskeletbouw - Opbouw Houtskeletbouw - Werfleiding in de praktijk Houtskeletbouw Basis Houtskeletbouw in de praktijk Opbouw van een houtskeletbouw Woning CONFEDERATIE BOUW OOST- VLAANDEREN Dakdekker EPB-normen hellende daken Dakdichter Metselaar Ploegbaas bouw EPB-normen schrijnwerk Isolatie en luchtdichtheid van houten constructies Energiezuinig en duurzaam bouwen Nieuwe regeling EPB : Bouwknopen & Koudebruggen 67

68 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Steenhouwer - Marmerbewerker Vakkundig plaatsen van thermische isolatie Timmerman Houtskeletbouw CONFEDERATIE BOUW VLAAMS BRABANT Industrieel isolateur Schadelijke stoffen Monteur centrale verwarming Sanitair installateur G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen WDO G1.2 Leidingen en toestellen (avond-zat) G2 - Verkorte opleiding gasunits gastoestellen type C WDO Technicus vloeibare brandstoffen (avond) G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen (avond-zat) G1.1 Habilitatie van de aardgasinstallateur (avond-zat) G2 - Gasunits en gastoestellen type C (avond-zat) Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 2 - Ecodriving CONFEDERATIE BOUW WAASLAND Vrachtwagenchauffeur Ecodriving CONFEDERATIE BOUW WEST- VLAANDEREN Basistechnieken Koeltechnieken Energieprestatie en binnenklimaatregeling Dakdekker Metselaar Ploegbaas bouw Steenhouwer - Marmerbewerker Timmerman Isoleren & bouwknopen voor het dak Energiezuinig en duurzaam bouwen Isoleren & bouwknopen voor de ruwbouw Nieuwe regeling EPB : Bouwknopen & Koudebruggen Vakkundig plaatsen van thermische isolatie Houtskeletbouw VCB Vlaamse Confederatie Bouw Metselaar Energiezuinig en duurzaam bouwen Monteur centrale verwarming Woningventilatie CVO DE NOBEL Monteur centrale verwarming Installatie individuele gastoestellen (gasbrandertechnicus) CVO HEUSDEN-ZOLDER Metselaar Technische werkzaamheden Isolatie 68

69 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding CVO HIK GEEL Monteur centrale verwarming Certificaat gekwalificeerd brandertechnicus CVO LEERSTAD Monteur centrale verwarming CV-Verbrandingscontrole CVO OVERPELT Dakdekker Bouwafwerking - Dak CVO ROESELARE Monteur centrale verwarming G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels Gasbrandertechnicus en habilitatie Oliebrander praktijk Oliebrander technologie Sanitair installateur G2 - Gasunits en gastoestellen type C (avond-zat) CVO SINT-JOZEF GERAARDSBERGEN Monteur centrale verwarming Stookolieketels en stookoliebranders DE CONINCK MANAGEMENT & ORG. Monteur centrale verwarming EPB algemeen kader Plaatsen van zonnepanelen Vrachtwagenchauffeur Defensief rijden DE ORANJERIE CVO GO (DIEST) Monteur centrale verwarming Technicus vloeibare brandstoffen (avond) DRIVOLUTION Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 1 - Defensief rijden Preventief en zuinig rijden ECR Binnenschrijnwerker Luchtdichtheid & schrijnwerkerij Industrieel isolateur Milieubeheer Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Passief huis & energiebesparing Isoleren van bouwdelen Gedetailleerd ontwerpen : thermische isolatie & koude bruggen Ventilatie van woningen EURO-INDER Monteur centrale verwarming Meettechnieken Sanitair installateur Energiezuinige maatregelen & Hernieuwbare energie Meettechnieken HENDRICKX Vrachtwagenchauffeur Ecodriving 69

70 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding TRANSPORTOPLEIDINGEN BVBA HITS Industrieel isolateur Gecombineerde opleiding touwtechnieken in masten & structuren KATHO - VHTI Z-W- VLAANDEREN Monteur centrale verwarming Certificaat gekwalificeerd brandertechnicus Sanitair installateur Erkend technicus verwarmingsaudit WDO Hernieuwen attest brandertechnicus Hernieuwen attest controle en onderhoud stookolietanks Hernieuwen attest onderhoud en controle stookolietanks G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen (avond-zat) G1.1 Habilitatie van de aardgasinstallateur (avond-zat) G2 - Gasunits en gastoestellen type C (avond-zat) G3 - Ventilator gasbranders (avond-zat) G3 - Verkorte opleiding Gasbrandertechnicus (avond-zat) KCST CENTRUM VOOR VOLWASSENENONDERWIJS Monteur centrale verwarming Certificaat gekwalificeerd brandertechnicus KEY DRIVING COMPETENCES Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 2 - Ecodriving KLIMACONNECT BELGIUM BVBA Monteur centrale verwarming Gebruik airco + voordeel warmtepompwerking KVBG/ARGB Sanitair installateur Bijscholing Cerga professionnele gasinstallateur MOSA-IC Monteur centrale verwarming Hernieuwen attest controle en onderhoud stookolietanks OPLEIDING & TECHNIEK VZW Monteur centrale verwarming G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G2 - Gasunits gastoestellen type C WDO PCVO Meetjesland EEKLO Monteur centrale verwarming Installatie individuele gastoestellen (gasbrandertechnicus) PCVO WAAS & DURME Elektriciteit voor bouwarbeiders Domotica Monteur centrale verwarming Gasbranders ROOF TRAININGCENTER Dakdekker Plaatsen van fotovoltaïsche zonnepanelen Pose d'ardoises photovoltaïques 70

71 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Dakdichter Monteur centrale verwarming Monteur industriële isolateur Pose de sous-toiture - étanchéité au vent Zonnepanelen Zonnepanelen Thermisch in dakvlakramen Zonnepanelen Thermische systemen algemeen Draagstukken & isolatie Plaatsen van een thermische en PV-installatie Plaatsen van zonnepanelen Eniergiezuinige gevelopbouwen met montageschroeven STROOMOP - Ökofen Belgium Monteur centrale verwarming Installatie van balansventilatiesystemen Sanitair installateur Kachels : pellet & houtkachels Thermische zonne-energie voor santiair en verwarming VAB RIJSCHOOL Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 1 - Defensief rijden VASCO NV Monteur centrale verwarming Vloerverwarming VION Monteur centrale verwarming C.V. regeltechnieken VTI WAREGEM Volwassenonderwijs Monteur centrale verwarming Attest onderhoud en controle van stookolietanks ZEHNDER GROUP BELGIUM NV Monteur centrale verwarming Installatie van balansventilatiesystemen ACV BELGIUM Monteur centrale verwarming Brûleurs Chaudières murales Wandketels Zonneboilers (ook dakdekker) Vloerketels Warmtepompen Sanitair installateur Wandketels Zonneboilers ATAG VERWARMING BV Monteur centrale verwarming Wandketel 71

72 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Vloerketel Zonneboilers Sanitair installateur Vloerketel Zonneboiler Dakdekker Zonneboiler AXO INDUSTRIES BVBA Gevelwerker Na-isoleren van gebouwen met een thermisch gevelisolatiesysteem BELGIUM INVEST Monteur centrale verwarming Plaatsen van Super-Isol Panelen BOOMER BVBA Dakdichter Isolatie & luchtdichtheid woningen BUDERUS Dakdekker Zonneboiler Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Wandketel Vloerketel Brander Warmtekrachtkoppeling Warmtepompen Pelletketels Wandketel COMAP BENELUX Monteur centrale verwarming Vloerverwarming DANFOSS Monteur centrale verwarming Brandercomponenten (CV) Radiator- en kamerthermostaten, zonneregeling DESCO Monteur centrale verwarming Optimaal rendement vd verwarmingsinstallatie EANDIS VLAANDEREN Vakman nutsleiding Aansluiten budgetmeter aardgas ELCO Belgium NV Monteur centrale verwarming Wandketel Vloerketel Warmtepomp Brûleur/Brander Pompes à chaleur Sanitair installateur Wandketel EGADA Monteur Centrale Verwarming Ventilatiesystemen ENERTECH Monteur Centrale Verwarming Warmtepomp 72

73 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Dakdekker Zonneboiler Zonneboiler EURABO CVBA Industrieel isolateur Pro Clima GEOTHERMA Monteur centrale verwarming Warmtepomp GROHE Monteur centrale verwarming Thermostats HAROL CONSYST NV Buitenschrijnwerker Protection solaire Technisch-commerciële opleiding Zonwering Zonnewering HENCO INDUSTRIES Monteur centrale verwarming Vloerverwarming ILE-DE-CHAUX Stukadoor Bouwen & isoleren met kalk & hennep IMPERBEL (DERBIGUM) Dakdichter Bitumineuze membranen & isolatie Membrane bitumineuse et isolation INTERNATIONAL ROOF SYSTEMS - BTECH Dakdichter Plaatsen van Solar ISOPROC CVBA Dakdichter Isolatie & lucht- + waterdichtheid Industrieel isolateur ITHO DAALDEROP Monteur centrale verwarming Wandketel Dakdekker Isoler étanche au vent & à l'air Zonneboilers Zonneboilers IZEN Monteur centrale verwarming Warmtepomp Sanitair installateur Dakdekker Zonneboilers Zonneboilers Zonneboilers JAGA Monteur centrale verwarming Lage watertemperateur radiatoren (Low-h20) JUNKERS SERVICO Dakdekker Zonneboilers Monteur centrale verwarming Wandketel Vloerketel 73

74 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Mitsubishi Electric Air Conditioners - Belklima Sanitair installateur Basistechnieken Koeltechnieken Warmtepompen Wandketels + Zonneboilers MODDE BOUWMATERIALEN Dakdekker Iso-finish buitengevelisolatie NATHAN Monteur centrale verwarming Warmtepomp OMNI-TERM BVBA Monteur centrale verwarming Condenserende gasketels Airco Type RAC en MR Slim R410A units en INVERTERS Airconditioning Type Multi R410A PROFIALIS Schrijnwerkerij-Timmerwerk Lucht- & waterdichtheid van ramen RECTICEL INSULATION Binnenschrijnwerker Eurowall spouwisolatie Buitenschrijnwerker Powerwall buitengevelisolatie & Isofinish concept REMEHA MAMPAEY NV/SA Sanitair installateur Wandketel REMEHA & OERTLI Zonneboiler OERTLI RENSON NV RIELLO NV SANUTAL BELGIE Monteur centrale verwarming Dakdekker Basistechnieken Koeltechnieken Buitenschrijnwerker Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Wandketel REMEHA & OERTLI Vloerketel REMEHA & OERTLI Brander Zonneboiler OERTLI Energieprestatie en binnenklimaatregeling Plaatsen van eclips-, icarus-zonwering en lamellenwandsysteem Wandketels Vloerketel Warmtepompen Wandketel Pelletketels Zonneboiler Zonneboiler SIEMENS NV Monteur centrale verwarming Automatische regelingen in de centrale verwarming 74

75 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding SMA SOLAR TECHNOLOGY Dakdekker Sunny family (Sunny Boy, Mini Central, Sunny Design) SOMFY nv Buitenschrijnwerker Bekabelde oplossingen voor rolluiken en buitenzonwering STIEBEL ELTRON Monteur centrale verwarming Warmtepompen Motorisatie van rolluiken & zonwering met RTS Motoren - Basis Motorisatie van rolluiken & zonwering met RTS motoren-gevorderde STO Gevelwerker Plaatsen van gevelisolatie en isolatiewerken Industrieel isolateur Ecolage de base TDN MATERIALS BVBA Stukadoor Buitengevelisolatie met bepleistering Buitengevelisolatysteem Baumit TYCO Sanitair installateur Heattracing installatiecursus TESTO Sanitair installateur Meettechnieken Monteur centrale verwarming Meettechnieken UBBINK Monteur centrale verwarming Ventilatiesystemen VAILLANT Monteur centrale verwarming Chaudières murales / Wandketels Sanitair installateur Dakdekker Vloerketels Warmtepompen Zonneboilers Brander Wandketel Zonneboiler Zonneboiler VAN MARCKE COLLEGE Dakdekker Zonneboiler Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Wandketel Vloerketel Zonneboiler Warmtepomp Wandketel 75

76 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Zonneboiler VAN OIRSCHOT Monteur centrale verwarming Woonhuisventilatie (Ventiline) VENTILAIR Monteur centrale verwarming Inleiding tot residentiële ventilatie VERBEKE H. DIEPSONDERINGEN EN FUNDERINGSADVIES BVBA Boorder Boormeester geothermie & pressiothermie VICTOIR NV Binnenschrijnwerker Plaatsen van isolatie Stukadoor Buitengevelisolatie & Rendering - Machinaal werken Buitengevelisolatie & Rendering - Praktijk Buitengevelisolatie & Rendering - Theorie PUR-schuim VIESSMANN-BELGIUM Dakdekker Zonneboiler Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Wandketel Brander Vloerketel Pelletketel Warmtepomp Zonneboiler Warmtekrachtkoppeling Zonneboiler Wandketel WATTS-ON Monteur centrale verwarming Micro WKK Whispergen WIENERBERGER NV Dakdekker KoraSun Gevelwerker Na-isoleren van gevels met façatile of kleipannen ZEHNDER ACADEMY Monteur centrale verwarming Introductie ventilatiesystemen C & D (+Comfokits) Ventilatie Systeem C Ventilatie Systeem D 76

77 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Publiek opleidingscentrum zelfstandigen ZEN RENEWABLE Monteur centrale verwarming Zonneboiler Sanitair installateur Zonneboiler Dakdekker Zonneboiler Syntra Algemeen Isoleerder luchtdicht bouwen Plaatser van thermische isolatie Energiedeskundige type C Energiedeskundige type A Energiedeskundige type B Erkend technicus verwarmingsaudit > 100kW Dakdekker Dakdichter Monteur centrale verwarming Plaatsen van fotovoltaïsche zonnepanelen Isolatie & luchtdichtheid woningen Isolatiedeskundige Isolatiedeskundige - de uitvoerders Aannemer installateur van centrale verwarming CERGA Professioneel gasinstallateur Aannemer installateur sanitaire installaties CERGA professionele propaangasinstallateur Pomptechniek voor installateurs Residentieel ventilatietechnicus Technicus thermische zonne-energie Fotovoltaïsche cellen Afstellen van gasbranders Afstellen van stookoliebranders Attest onderhoud en controle van stookolietanks Brander- en kacheltechnicus C.V. regeltechnieken Centrale verwarmingstechnieken voor energiedeskundigen Certificaat gekwalificeerd brandertechnicus 77

78 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Energiedeskundige Type A Energiedeskundige Type A verkort Energiedeskundige type B (EAP) EPB algemeen kader Erkend technicus verwarmingsaudit WDO G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen WDO G1.1 Habilitatie van de aardgasinstallateur WDO G1.2 Leidingen en toestellen (avond-zat) G1.2 Leidingen en toestellen WDO G2 - Gasunits gastoestellen type C WDO G2 - Verkorte opleiding gasunits gastoestellen type C WDO G3 - Gasbrandertechnicus WDO G3 - Verkorte opleiding Gasbrandertechnicus WDO Gedwongen afvoer en condensatieketels Habilitatie van de gasinstallateur Heating, ventilation, airconditioning HVAC Hernieuwen attest controle en onderhoud stookolietanks Hernieuwen attest onderhoud en controle stookolietanks Hernieuwing attest brandertechnicus - zonder opl G1-G2 Hernieuwing T-nummer - afstellen van oliebranders Hydraulisch inregelen van CV-installaties Inleiding tot residentiële ventilatie Instal. verwarming, onderhoud van mazouttanks, instal. gasverw. Installatie individuele gastoestellen (gasbrandertechnicus) Kachels : pellet & houtkachels Klas. en condens. wand en vloer gasketels in open en gesl. uitv. Onderhoud en herstellen van cv-installaties 78

79 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Monteur industriële isolateur Ploegbaas bouw Sanitair installateur Timmerman Vrachtwagenchauffeur Ontwerp & berekening ventilatie Technicus vloeibare brandstoffen (avond) Ventilatie passieve woningbouw Warmtepompen Warmteverliesberekening Werking en gebruik van een warmtepomp Woningventilatie Thermische isolatie plaatsen Brandpreventie en energieprestatieregelgeving Duurzaam energie- en watergebruik via zonne-energie G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen (avond-zat) G1.1 Habilitatie van de aardgasinstallateur (avond-zat) G2 - Gasunits en gastoestellen type C (avond-zat) G3 - Ventilator gasbranders (avond-zat) G3 - Verkorte opleiding Gasbrandertechnicus (avond-zat) Zonne-energieprojecten Houtskeletbouw Preventief en zuinig rijden Schadepreventie & eco-driving Syntra WEST Varia Blower Door Bouwconducteur - werfleider Centrale verwarming en sanitair warm water voor architecten en energiedeskundigen Droge afbouw Energiedeskundige A/B (vooropleiding) Energiedeskundige type A - groep a Energiedeskundige type B 79

80 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Energiedeskundige type C Club Energiedeskundigen bijscholing energiedeskundige: FAQ EPB Algemeen wetgevend kader Begeleiding van de EPB verslaggever EPB BOUWKNOPEN module theorie EPB BOUWKNOPEN module toepassingen EPB Software gevorderden EPB Transmissieverliesberekeningen EPB Ventilatievoorzieningen EPB--software (basis) Houtskeletbouw: algemene kennismaking Isolatiedeskundige Legionellawetgeving Micro WKK warmtekrachtkoppeling voor residentieel gebruik en kmo Passief bouwen Plaatser van thermische isolatie Planlezen voor interieur en de bouw Tadelakt: Marokkaanse sierpleister Technicus Thermische Zonne-energie Thermografie voor architect en energiedeskundige Warmte uit water, lucht, bodem..het kan! Waterpompen voor de installateur Zichtbeton Blower Door Bouwconducteur - werfleider 80

81 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Centrale verwarming en sanitair warm water voor architecten en energiedeskundigen Droge afbouw Energiedeskundige A/B (vooropleiding) Energiedeskundige type A - groep a Energiedeskundige type B Energiedeskundige type C Club Energiedeskundigen bijscholing energiedeskundige: FAQ EPB Algemeen wetgevend kader Begeleiding van de EPB verslaggever EPB BOUWKNOPEN module theorie EPB BOUWKNOPEN module toepassingen EPB Software gevorderden EPB Transmissieverliesberekeningen EPB Ventilatievoorzieningen EPB--software (basis) Houtskeletbouw: algemene kennismaking Isolatiedeskundige Syntra AB Varia Centrale verwarming voor Energiedeskundigen Luchtdicht bouwen Luchtdichtheidsmetingen volgens NBN EN One-Day-Topic: Thermografie One-Day-Topic: Ventilatie Thermografie: het zichtbaar maken van warmteverlies Vooropleiding energiedeskundige type A/B Zonneboiler 81

82 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Publiek opleidingscentrum VDAB Dakdekker Dakopbouw in functie van de energieprestatieregelgeving Gevelwerker Industrieel isolateur Monteur centrale verwarming Plaatsen & installeren van zonne- en fotovoltaïsche panelen Plaatsen van dakisolatie Gevelisolatie Armaflex Basistechnieken industrieel isoleerder Industriële isolateur JLW/ABO Isolatiemonteur Isolatievakman Opmeter Plaatwerker Aansluiten van verwarmingsketels (CV) Attest oliebranders Attest onderhoud en controle van stookolietanks Condenserende gasketels G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen WDO G2 - Gasvormige brandstof - gasunits G2 - Verkorte opleiding technicus gasvormige brandstof gasunits G3 - Gasbrandertechnicus WDO G3 - Verkorte opleiding Gasbrandertechnicus WDO Gasbranders VDAB Hernieuwen attest brandertechnicus Hernieuwen attest brandertechniqus + audit Hernieuwen attest onderhoud en controle stookolietanks Meet- en regeltechniek automatisatie 82

83 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Regeling en sturing voor brandertechnicus Stukadoor Isoleren met droogbouw afwerking Sectoraal opleidingscentrum EDUTEC Buitenschrijnwerker Plaatsen van ramen Dakdekker Dakdichter Klein Handgereedschap Koelmonteur Metselaar Milieubeheer Elektrisch Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Stukadoor Tabel 6.54 Aanbod vervolmakingsopleidingen in het Vlaams Gewest Vrachtwagenchauffeur Duurzame energie : fotovoltaïsche energie Duurzame energie : zonthermische energie Isolatie en luchtdichtheid van houten constructies EPB en gevolgen op de werf Ventilatiesystemen en energiebesparing Energiezuinig en duurzaam bouwen Isolatietechnieken (vervolmaking) Duurzaam bouwen en thermografie Duurzame energie : thermische zonne-energie Energiebewust bouwen met leerlingen Milieubewust werken Duurzame energie: condensatieketels Duurzame energie: warmtepompen Ventilatie van woningen Duurzame energie : kennismaking Duurzame energie: zonne-energie Lage energie-woning/ passief huis Sierbepleistering en buitenisolatie Bouwchauffeurs - Module 1 - Defensief rijden Bouwchauffeurs - Module 2 - Ecodriving Preventief en zuinig rijden 83

84 Wallonië Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Private opleidingscentra AIR MOVEMENT COMPANY Koelmonteur Recuperatie ventilatiegroepen CEFORTEC Basistechnieken Koeltechnieken Montage, mise en service et dépannage des climatiseurs Elektriciteit voor bouwarbeiders Prescription d'avis énergétique PAE Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Production d'électricité verte par modules photovoltaïques Chauffagiste: Chaudières à condensation Chauffagiste: Contrôle de la combusti.& entretien instal. Mazout Chauffagiste: Habilitation gaz Chauffagiste: Réglages combustion & entretiens installations gaz Concept de la maison passive Formation technicien agréé combustible liquide Formation technicien agréé combustible liquide BXL G1 - Formation technicien agréé combustible gazeux (cycle court) G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G2 - Gasvormige brandstof - gasunits Hernieuwing attest mazoutbranders Hydraulique et régulation appliquées aux installations solaires Prolongation de l'agrément Soltherm Recyclage habilitation gaz VMC - Ventilation mécanique contrôlée Chaudières murales au gaz Général constr.: Utilisation rationnelle de l'énergie Instal.sanit.: La production d'eau chaude à l'énergie solaire Installations solaires thermiques combinées 84

85 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Pompes à chaleur EDDY DEVOS CONSTRUCTIONS SA Stukadoor Plaatsingtechnieken van crepi's en pleisters op isolatie EMEC Dakdekker Installations panneaux photovoltaïques FORMATTOIT Buitenschrijnwerker Menuisier: Velux Dakdekker Couvreur: Isolation de toiture GIACOMINI BENELUX NV Monteur centrale verwarming Vloerverwarming IDEDD - INSTITUT DE CONSEIL & D'ETUDES EN DEVELOPPEMENT DURABLE Elektriciteit voor bouwarbeiders Prescription d'avis énergétique PAE INSTITUT D'ENSEIGNEMENT - P. S. Dakdekker Panneaux solaires thermiques / panneaux solaires photovoltaïques LA MAISON ECOLOGIQUE Metselaar Systèmes d'isolation en fibres de bois Unger Diffutherm ORES (AYE) Vakman nutsleiding Compteur à budget ORES (STREPY) Vakman nutsleiding Compteur à budget PROMOTION SOCIALE Les Aumôniers du Tr. Monteur centrale verwarming Certificat d'aptitude de technicien qualifié TECHNIFUTUR Dakdichter Thermographie infrarouge orientée bâtiment ATLANTIC BELGIUM SA Monteur centrale verwarming Chaudières murales Chaudières sol Pompes à chaleur Sanitair Installateur Chaudières murales CPB/ISOCELL Industrieel isolateur Technique d'isolation cellulosique par insuflation Installateur Sanitair Chaudières murales BROTJE / CHAPPEE BAXI Belgium Chauffe-eau solaire Monteur centrale verwarming Chaudières murales BROTJE / CHAPPEE Chaudières sol BROTJE / CHAPPEE Pompes à chaleur Chauffe-eau solaire 85

86 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Brûleur DAIKIN AIRCONDITIONING Training Center Dakdekker Basistechnieken Koeltechnieken Chauffe-eau solaire Airconditionné de base MULT & SPLIT service VRV III Heat Pump DEPASSE BELGIUM SA Monteur centrale verwarming Installation, mise en route & entretien de la chaudière Burneco ECOBATI SCRL Industrieel isolateur Isolatietechnieken met cellulosevlokken Soufflage Thermofloc ESE Monteur centrale verwarming Chauffe-eau solaire Sanitair installateur Dakdekker Chauffe-eau solaire Chauffe-eau solaire ETS A. MARCHAL SPRL Monteur centrale verwarming Système de régulation de chauffage EBV FLACHDACH TECHNOLOGIE Dakdichter Couvreur-zingueur: membrane bitmunineuse et isolation GIRRETZ PIERRE Monteur centrale verwarming Houtpelletkachel - Edilkamin niveau 1 Houtpelletkachel - Edilkamin niveau 2 KNAUF Schrijnwerkerij-Timmerwerk L'isolation & son parachèvement Stukadoor Buitenpleisters op isolatie LUC DELHEZ ISOLATION Dakdichter Application de la mousse isolante ICYNENE PITTSBURGH CORNING EUROPE NV Dakdichter Plaatsen van isolatie met foamglas PROMINENT BELGIUM NV Monteur centrale verwarming Plaatsen, afregelen & herstel automatisatietoestellen Chauffe-eau Solaires SONNENKRAFT Chaudières pellets WINDHAGER Chaudières murales REMEHA Chaudières sol REMEHA THEMA SA Monteur centrale verwarming Chaudières pellets Sanitair installateur Chaudières murales REMEHA + Chauffe-eau solaires 86

87 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding SONNENKRAFT Publiek opleidingscentrum zelfstandigen Dakdekker Chauffe-eau solaires SONNENKRAFT Saint Roch Couvin Monteur centrale verwarming Chaudières Pellets Chaudières Murales Chaudières sol Chauffe-eau solaires Brûleur Sanitair installateur Chaudières murales Chauffe-eau solaires Dakdekker Chauffe-eau solaires Groene technologie Géothermie IFAPME Energie en duurzame ontwikkeling PAE Le petit éolien Eco-construction Utilisation rationnelle de l énergie-ure Le concept de maison passive Gestion énergétique d'un bâtiment ou d'un parc de bâtiment L'enveloppe du bâtiment Logiciel PHPP1 Logiciel PHPP2 Conseiller en environnement Responsable énergie pour le secteur tertiaire privé Thermographie Prescription d'avis énergétique Modules d'hydraulique et régulation appliqué à la PAE Le Blower-Door Test 87

88 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Formation à la certification énergétique des logements existants en RW pour auditeurs PAE Formation à la certification énergétique des logements existants en RW pour non-auditeurs PAE Responsable PEB (appropriation de la méthode et du logiciel PEB) Ruwbouw metselaar, dak) Dakdekker / Dakafdichter Schrijnwerker (schrijnwerk, Nœuds constructifs dans la PEB Les ponts thermiques dans les constructions Les ponts thermiques (méthode de calcul sur logiciel) La PEB et ses conséquences pour les maçons Les nœuds de la construction (ponts thermiques)-raccordement des isolants Isolation des murs Les maçonneries performantes Isolation des planchers L étanchéité à l'air d'un bâtiment La construction en ballots de paille Techniques d'isolation des toitures Condensation dans les toitures Désamiantage des toitures Toiture verte Bardage en tuiles et isolation Isolation et ponts thermiques PEB-Couvertures des bâtiments Panneaux solaires thermiques / panneaux solaires photovoltaïques : technique de pose Maisons à ossature bois Pose des menuiseries extérieures 88

89 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Stukadoor Enduits à l'argile Elektriciteit Sanitair installateur Koel klimatiseringstechnieken Monteur CV en Cimentage extérieur sur isolant Régulation électrique Production d'électricité verte par modules photovoltaïques: Etude technique et énergétique Maintenance et dépannage des installations solaires photovoltaïques Domotique-immotique Eclairagisme appliqué aux bâtiments Micro-production décentralisée d'électricité à partir d'énergies renouvelables Traitement des eaux usées Traitement des eaux de distribution et de pluie Production d eau chaude par capteurs solaires (SOLTHERM) Hydraulique et régulation appliquée aux installations solaires Optimalisation du rendement global de la production de chaleur et d'eau chaude sanitaire La ventilation dans l habitat: principes de base La ventilation des bâtiments résidentiels et non résidentiels Certification des techniciens frigoristes cat1 (certification environnementale) Certification des techniciens frigoristes cat2 (certification environnementale) VMC pour le bâtiment avec récupération de chaleur Chauffage à pellets: études techniques et énergétiques Chauffage thermodynamique par pompe à chaleur : conception de l'installation Panneaux solaires thermiques : systèmes combinés pour la 89

90 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding production d eau chaude, le chauffage des locaux et/ou des piscines Régulation domestique en chauffage central Les brûleurs mazout à flamme bleue Chaudière mazout à condensation Technicien agréé combustible liquide de type L Renouvellement de type L agrément Région Wallonne et Bxl Capitale) Technicien agréé combustible gazeux type G1/GI : formation à destination des candidats déjà actifs en gaz naturel Technicien agréé combustible gazeux type G1/GI : formation longue à destination des candidats avec peu de prérequis Technicien agréé combustible gazeux type G2/GII Formation de technicien qualifié au contrôle de combustion et à l entretien des installations alimentées en combustible liquide (formation courte) Formation de technicien qualifié au contrôle de combustion et à l entretien des installations alimentées en combustible liquide (formation longue) Recyclage et renouvellement du certificat d aptitude pour brûleurs à combustible liquide en Région Wallonne Formation de base «Installateur gaz professionnel Cerga» Logiciel maxitherm IAWM Industrieel isolateur Grundlagen der Bauphysik -+ Wärme & Feuchte Klein Elektrisch Handgereedschap Thermographie von Gebäuden Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Schulung zur Verlängerung des Solthermzerifikats Solare Heizungsunterstützung Maison basse énergie 90

91 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Publiek opleidingscentrum FOREM Dakdekker Couvreur: Isolation de toiture werknemers en werkzoekenden Couvreur: Pose de panneaux solaires Industrieel isolateur Metselaar Monteur centrale verwarming Sanitair installateur Plaatsen van fotovoltaïsche zonnepanelen Isolateur indust.: Croquis isometriques calorifugeur Isolateur indust.: Mesure real. montage,synthese et evaluation Isolateur indust.: Metreur Isolateur indust.: Monteur Isolateur indust.: Pose de PVC Isolateur indust.: Pose manchons mousse en isolat industrielle Isolateur indust.: Specialiste Isolateur indust.: Start-connais.materiaux,decoupe cisaille main Isolateur indust.: Technologie assemblage par moulures Isolateur indust.: Tolier traceur Isolateur indust.: Tracé & fabrication de penetration & de cones Isolateur indust.: Tracé elementaire de l'onglet(realisation) Isolateur indust.: Tracé et fabrication de coudes a section Isolateur industriel RAJ/RAC Maçon: Maconnerie mixte et isolation Chauffagiste: rénovation Chauffage Pompes à chaleur Air/Eau, type Split system Energie solaire photovoltaique Instal. Sanit.: Energies renouvelables ARBEITSAMT Industrieel isolateur Isolation thermique, acoustique, étanchéité Metselaar Maçonnerie extérieure - briques, blocs, isolation Sectoraal Opleidingscentrum CONSTRUTEC WALLONIE Industrieel isolateur PEB - Etanchéité à l'air 91

92 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Metselaar Tabel 6.55 Aanbod vervolmakingsopleidingen in het Waalse Gewest Monteur centrale verwarming Ploegbaas bouw Sanitair installateur PEB - Noeuds de la construction Maçon: Maconnerie mixte et isolation PEB - Conséquences pour les maçons PEB - Isolation des murs PEB - Isolation des planchers PEB - Maçonneries performantes Chauffagiste: Brûleurs flamme bleue Chauffagiste: Certificat d'entretien&réglage inst. chauf. mazout Chauffagiste: Habilitation gaz Isolation thermique des parois à ossature Isolation thermique des parois en maçonnerie Chauffage thermodynamique par pompe à chaleur : installation Chauffage thermodynamique par pompe à chaleur : pratique Instal. Sanit : Soltherm - recyclage Instal. Sanit.: Soltherm Techniques solaires (Brusoltherm) 92

93 Brussel Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Private opleidingscentra CEDICOL Monteur centrale verwarming Basisopleiding attest mazoutbranders Certificaat gekwalificeerd brandertechnicus Energiedeskundige type B (EAP) Erkend technicus verwarmingsaudit WDO G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels Hernieuwen van attest brandertechicus met audit Hernieuwing attest brandertechnicus - zonder opl G1-G2 Initiatie verwarmingstechniek Renouvellement technicien brûleur - Module pr Wallonie & Bxl Technicien brûleur - Module pour la région flamande Technicien brûleur - Module pour la région wallonne et brux. Technicien brûleurs certifiés CEVORA - CEFORA Monteur centrale verwarming Duurzaam bouwen - Ventilatie Energiezuinige renovatie - Algemene Inleiding Energiezuinige Renovatie - Koelte & Verwarming Warmtepompen CONFEDERATIE BOUW BRUSSEL-HOOFDSTAD CBB-H Dakdichter Isolatie & lucht- + waterdichtheid MERCEDES BEN BELUX Vrachtwagenchauffeur Ecodriving R.A.C.B. Safety Academy Vrachtwagenchauffeur Defensief rijden ROAD SAFETY CONSULTING Vrachtwagenchauffeur Bouwchauffeurs - Module 2 - Ecodriving Formation de conduite Ecodrive sur simulateur 93

94 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding VCB Vlaamse Confederatie Bouw Metselaar Energiezuinig en duurzaam bouwen Monteur centrale verwarming Woningventilatie WTCB-CSTC Dakdekker Nieuwe technieken dakbedekking & isolatie Industrieel isolateur Monteur centrale verwarming BULEX Monteur centrale verwarming Wandketel Sanitair installateur Dakdekker Na-isolatie van spouwmuren Chauffagiste: Chaudières à condensation Vloerketel Zonneboiler Warmtepomp Ventilatiesysteem Wandketel Zonneboiler Zonneboiler HONEYWELL Monteur centrale verwarming Regeling Evohome RENOVA BULEX Sanitair installateur Gaswandketels Chaffoteaux WEISHAUPT Monteur centrale verwarming Wandketel Sanitair installateur Vloerketel Brander Warmtepomp Zonneboiler Warmtepomp Zonneboiler Publiek ESPACE FORMATION PME Dakdichter Isolatie & lucht- + waterdichtheid opleidingscentrum zelfstandigen Monteur centrale verwarming Chauffagiste agréé < 100 kw Chauffagiste: Certificat d'entretien&réglage inst. chauf. mazout Chauffagiste: Chaudières à condensation Chauffagiste: Electricité appliquée au chauffage 94

95 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding Sanitair installateur Chauffagiste: Habilitation gaz Chauffagiste: Régulation électrique G1 - Formation technicien agréé combustible gazeux (cycle court) G1 - Gasvormige brandstof - atmosferische ketels G2 - Gasvormige brandstof - gasunits Montage d'une chaudière à condensation et atmosphérique Montage et dépannage d'une chaudière murale mixte Montage et dépannage d'une installation de chauffage Combustibles liquides : formation de base et recyclage Energie solaire photovoltaique Installations solaires thermiques combinées Solaire thermique - entretien Techniques solaires (Brusoltherm) Thermische zonne-energie voor santiair en verwarming SYNTRA BRUSSEL Monteur centrale verwarming G1.2 Leidingen en toestellen (avond-zat) Sanitair installateur Varia G1 - Verkorte opleiding atmosferische gastoestellen (avond-zat) G1.1 Habilitatie van de aardgasinstallateur (avond-zat) G2 - Gasunits en gastoestellen type C (avond-zat) G2 - Verkorte opleiding gesloten wandtoestellen (avond-zat) EPB-adviseur (+ bijscholing) Vooropleiding Energiedeskundige type A Vlaanderen Energiedeskundige Brussel Publiek opleidingscentrum werknemers en BRUXELLES FORMATION Dakdekker Plaatsen van fotovoltaïsche zonnepanelen werkzoekenden Dakdichter Isolatie & lucht- + waterdichtheid Monteur centrale verwarming Chauffage: la régulation 95

96 Type opleidingscentrum Opleidingscentrum Beroep Opleiding VDAB ANDERLECHT Monteur centrale verwarming Aansluiten van verwarmingsketels (CV) Tabel 6.56 Aanbod vervolmakingsopleidingen in het Brussels Gewest 96

97 6.2.3 Gerealiseerde opleidingen Onderstaande tabellen geven een overzicht van de opleidingen die gevolgd worden door bouwvakarbeiders binnen de bouwsector in België. Voor een volledig beeld te geven, alsook voor het relatieve belang van opleidingen op het vlak van EE en RES wordt telkens de onderverdeling gemaakt tussen gewone opleidingen, opleidingen mbt EE en opleidingen mbt RES Aantal opleidingsuren per beroep met onderscheid tussen EE en RES Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Algemeen Andere machinale beroepen Andere opleidingen Asbestverwijderaar Asfalteerder Baggerwerker Bekister Bestuurder mobiele kraan en verreiker Betonhersteller Binnenschrijnwerker Boorder / Bronbemaler Bouwplaatsmachinist Buitenschrijnwerker Chauffeur Dakafdichter Dakdekker Daktimmerman

98 Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Dekvloerlegger Glaswerker Heftruckbestuurder Ijzervlechter Industrieel isolateur Industrieel schilder Interieurbouwer Magazijnier Metselaar Monteur centrale verwarming Monteur metalen gevel- en dakelementen Plaatser nutsleidingen Rioollegger Sanitaire installateur Schilder decorateur Schrijnwerker-Timmerman Spoorwerker Steenhouwer/ Marmerbewerker Stellingbouwer Stratenmaker Stukadoor Tegelzetter Torenkraanbestuurder Wegenbouwer Totaal Tabel Aantal opleidingsuren per beroep met onderscheid tussen EE en RES 98

99 Percentage van het aantal opleidingsuren per beroep met onderscheid tussen EE en RES Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Algemeen 99,8% 0,2% 0,0% 100,0% 99,9% 0,0% 0,1% 100,0% 99,2% 0,8% 0,0% 100,0% Andere machinale beroepen 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Andere opleidingen 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Asbestverwijderaar 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Asfalteerder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Baggerwerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Bekister 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Bestuurder mobiele kraan en verreiker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Betonhersteller 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Binnenschrijnwerker 99,3% 0,7% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Boorder / Bronbemaler 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Bouwplaatsmachinist 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Buitenschrijnwerker 93,3% 6,7% 0,0% 100,0% 89,9% 10,1% 0,0% 100,0% 95,8% 4,2% 0,0% 100,0% Chauffeur 99,2% 0,8% 0,0% 100,0% 99,1% 0,9% 0,0% 100,0% 97,6% 2,4% 0,0% 100,0% Dakafdichter 82,7% 15,7% 1,6% 100,0% 83,8% 16,2% 0,0% 100,0% 84,9% 15,1% 0,0% 100,0% Dakdekker 95,5% 0,7% 3,8% 100,0% 98,6% 0,2% 1,2% 100,0% 96,5% 2,5% 1,0% 100,0% Daktimmerman 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 98,6% 1,4% 0,0% 100,0% Dekvloerlegger 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Glaswerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Heftruckbestuurder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Ijzervlechter 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Industrieel isolateur 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% Industrieel schilder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Interieurbouwer 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 99

100 Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Magazijnier 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Metselaar 98,5% 1,5% 0,0% 100,0% 96,0% 4,0% 0,0% 100,0% 90,4% 9,6% 0,0% 100,0% Monteur centrale verwarming 35,0% 61,1% 3,8% 100,0% 36,6% 61,8% 1,6% 100,0% 38,4% 60,0% 1,7% 100,0% Monteur metalen gevel- en dakelementen 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Plaatser nutsleidingen 99,3% 0,7% 0,0% 100,0% 99,5% 0,5% 0,0% 100,0% 97,9% 2,1% 0,0% 100,0% Rioollegger 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Sanitaire installateur 76,2% 12,4% 11,4% 100,0% 78,4% 15,9% 5,7% 100,0% 81,2% 15,7% 3,1% 100,0% Schilder decorateur 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Schrijnwerker-Timmerman 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 96,7% 3,3% 0,0% 100,0% Spoorwerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Steenhouwer/ Marmerbewerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Stellingbouwer 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Stratenmaker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Stukadoor 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 96,5% 3,5% 0,0% 100,0% 92,9% 7,1% 0,0% 100,0% Tegelzetter 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Torenkraanbestuurder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Wegenbouwer 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Totaal 94,5% 4,8% 0,7% 100,0% 94,1% 5,6% 0,3% 100,0% 94,0% 5,8% 0,2% 100,0% Tabel 6.58 Percentage opleidingsuren per beroep met onderscheid tussen EE en RES 100

101 Aantal opgeleide bouwvakarbeiders per beroep met onderscheid tussen EE en RES Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Algemeen Andere machinale beroepen Andere opleidingen Asbestverwijderaar Asfalteerder Baggerwerker Bekister Bestuurder mobiele kraan en verreiker Betonhersteller Binnenschrijnwerker Boorder / Bronbemaler Bouwplaatsmachinist Buitenschrijnwerker Chauffeur Dakafdichter Dakdekker Daktimmerman Dekvloerlegger Glaswerker Heftruckbestuurder Ijzervlechter Industrieel isolateur Industrieel schilder Interieurbouwer

102 Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Magazijnier Metselaar Monteur centrale verwarming Monteur metalen gevel- en dakelementen Plaatser nutsleidingen Rioollegger Sanitaire installateur Schilder decorateur Schrijnwerker-Timmerman Spoorwerker Steenhouwer/ Marmerbewerker Stellingbouwer Stratenmaker Stukadoor Tegelzetter Torenkraanbestuurder Wegenbouwer Totaal Tabel Aantal opgeleide bouwvakarbeiders per beroep met onderscheid tussen EE en RES 102

103 Percentage opgeleide bouwvakarbeiders per beroep met onderscheid tussen EE en RES Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Algemeen 99,9% 0,1% 0,0% 100,0% 99,9% 0,0% 0,1% 100,0% 99,5% 0,5% 0,0% 100,0% Andere machinale beroepen 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Andere opleidingen 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Asbestverwijderaar 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Asfalteerder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Baggerwerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Bekister 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Bestuurder mobiele kraan en verreiker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Betonhersteller 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Binnenschrijnwerker 96,3% 3,7% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Boorder / Bronbemaler 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Bouwplaatsmachinist 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Buitenschrijnwerker 87,6% 12,4% 0,0% 100,0% 83,4% 16,6% 0,0% 100,0% 91,5% 8,5% 0,0% 100,0% Chauffeur 98,3% 1,7% 0,0% 100,0% 98,9% 1,1% 0,0% 100,0% 96,3% 3,7% 0,0% 100,0% Dakafdichter 83,4% 13,5% 3,2% 100,0% 85,7% 14,3% 0,0% 100,0% 82,4% 17,6% 0,0% 100,0% Dakdekker 94,2% 1,2% 4,5% 100,0% 98,2% 0,1% 1,6% 100,0% 97,7% 1,5% 0,8% 100,0% Daktimmerman 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 88,4% 11,6% 0,0% 100,0% Dekvloerlegger 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Glaswerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Heftruckbestuurder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Ijzervlechter 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Industrieel isolateur 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% Industrieel schilder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Interieurbouwer 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 103

104 Beroep Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Andere EE RES Totaal Magazijnier 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Metselaar 97,6% 2,4% 0,0% 100,0% 85,7% 14,3% 0,0% 100,0% 86,8% 13,2% 0,0% 100,0% Monteur centrale verwarming 33,8% 60,3% 5,9% 100,0% 36,7% 59,2% 4,1% 100,0% 44,7% 52,5% 2,8% 100,0% Monteur metalen gevel- en dakelementen 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Plaatser nutsleidingen 98,8% 1,2% 0,0% 100,0% 99,0% 1,0% 0,0% 100,0% 96,2% 3,8% 0,0% 100,0% Rioollegger 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Sanitaire installateur 68,3% 20,1% 11,6% 100,0% 77,4% 17,4% 5,2% 100,0% 83,6% 14,5% 1,9% 100,0% Schilder decorateur 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Schrijnwerker-Timmerman 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 96,3% 3,7% 0,0% 100,0% Spoorwerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Steenhouwer/ Marmerbewerker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Stellingbouwer 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Stratenmaker 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Stukadoor 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 91,1% 8,9% 0,0% 100,0% 84,0% 16,0% 0,0% 100,0% Tegelzetter 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Torenkraanbestuurder 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Wegenbouwer 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% 100,0% 0,0% 0,0% 100,0% Totaal 94,7% 4,3% 1,0% 100,0% 95,5% 4,1% 0,4% 100,0% 95,2% 4,6% 0,2% 100,0% Tabel 6.60 Percentage opgeleide bouwvakarbeiders per beroep met onderscheid tussen EE en RES 104

105 6.2.4 Structuren om ontwikkelingen op het vlak van technologie, competenties en opleiding op te monitoren Technische comités WTCB Het WTCB telt 16 Technische Comités. Elf ervan zijn gewijd aan een specifieke bouwdiscipline en worden voorgezeten door een aannemer, terwijl een door het WTCB aangeduide ingenieur-animator het goede verloop van de vergaderingen voor zijn rekening neemt. In deze beroepsgebonden Comités zetelen verder ook nog afgevaardigden van de betreffende bouwvakken en diverse andere experts. Vier andere Technische Comités, die eveneens voorgezeten worden door een aannemer, hebben tot taak om de eerder horizontale, beroepsoverschrijdende thema s (oa. hygrothermie, akoestiek en bedrijfsbeheer) aan te sturen. Het laatste Technische Comité is samengesteld uit afgevaardigden van de architectenwereld en staat in voor het overleg met de ontwerper. De verschillende Technische Comités die onderzoeksacties verrichten het gaat hier met name om de elf beroepsgebonden Comités en de horizontale Comités dienen systematisch een drieledig werkprogramma (informatieoverdracht, informatievergaring en andere acties) voor te bereiden. Voor wat betreft de informatieoverdracht, ontwikkelen de Technische Comités Technische Voorlichtingen en rapporten. Om aan informatieverspreiding te kunnen doen, dient men echter eerst en vooral de nodige informatie te vergaren. Het betreft hier onderzoeksactiviteiten die gewoonlijk lopen over meerdere jaren en die zowel innovatief als prenormatief van aard kunnen zijn. Daarnaast vormt ook de deelname aan de activiteiten op het vlak van normalisatie en technische goedkeuring een belangrijke bron van informatie (48). Ze hebben tot taak om het speurwerk in hun specifieke domein vanuit de praktijk aan te sturen (bottom-upbenadering) en ervoor te zorgen dat de onderzoeksresultaten op bruikbare wijze naar de werkvloer overgedragen worden Fvb-ffc Constructiv (FVB) De 3 pijlers van het FVB zijn: samenwerking met het bouwvakonderwijs; ondersteuning van de werkzoekenden opleiding; stimuleren van de bijscholing van de actieve bouwvakarbeiders. Het FVB is hiervoor het aanspreekpunt voor alle betrokken doelpublieken. Het FVB is en blijft een federaal sectoraal Fonds. Het is dan ook de Raad van Bestuur die de uiteindelijke verantwoordelijkheid draagt. Aangezien "onderwijs" en "opleiding van werkzoekenden" geregionaliseerde materies zijn wordt er gewerkt met sectorale referentiekaders waarbij de uitvoering gebeurt door de regionale oriëntatiegroepen in de sectorale referentiekaders worden uniforme sectorale doelstellingen vastgelegd zoals: 105

106 het verhogen van de instroom naar bouwopleidingen; de kwaliteit van de opleiding verhogen; de doorstroming naar de tewerkstelling bouw verhogen; het verminderen van het aantal afhakers. Rekening houdend met deze sectorale referentiekaders wordt de verdere uitwerking toevertrouwd aan de 3 regionale oriëntatiegroepen. Hierbij zal gestreefd worden naar een optimale afstemming met de regionale overheden inzake deze materies. Er zijn 3 volwaardige oriëntatiegroepen: Vlaanderen, Brussel, Wallonië. In algemene zin zullen deze waar nodig samen overleg plegen. De regie en het beheer van de werknemersopleidingen blijft een federale aangelegenheid. Het FVB krijgt adviezen toegespeeld vanuit twee kanalen: de FVB-regio s en de FVB-secties. De FVB-regio is een paritair actie- en overlegorgaan van het FVB op provinciaal vlak. In de uitvoering van haar opdrachten kan deze ook subprovinciale gevoeligheden aan bod laten komen. Zij is samengesteld uit vertegenwoordigers van de lokale sociale partners van de bouwsector en wordt ondersteund door de bevoegde regiomanager van het FVB. De taken van de FVB-regio's omvatten: de samenwerking met het dagonderwijs met volledig leerplan; de samenwerking in het kader van de organisatie en opvolging van het jongerenleerlingenwezen (JLW), het bouwleerlingenwezen (ABO); de samenwerking in het kader van de toepassing van de opleidingsplanning; de samenwerking voor de ontwikkeling van de sectorale initiatieven ten voordele van de "risicogroepen bouw"; de verzameling van alle nuttige inlichtingen inzake de provinciale sectorale arbeidsmarkt en de bouwinterim, alsook het regelmatig opstellen van een lijst van de vraag naar bouwcompetenties die niet konden beantwoord worden op de arbeidsmarkt. De geografische bevoegdheid van de FVB-regio strekt zich uit over het grondgebied van de provincie. De FVB-regio wordt beheerd door een dagelijks bestuur, dat paritair is samengesteld uit de regionale vertegenwoordigers van de ledenorganisaties van het FVB, waaronder de werkgevers- en de werknemersorganisaties. Het dagelijks bestuur wordt adviserend bijgestaan door één vertegenwoordiger van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en Hygiëne in het Bouwbedrijf (NAVB) en de regiomanager van het FVB of een door hem aangestelde opleidingsadviseur. De rol van de regiomanager omvat de algemene coördinatie van de werkzaamheden van de FVB-regio. De regiomanager of een door hem aangestelde opleidingsadviseur van het FVB verzorgt het secretariaat van de FVB-regio. De FVB-secties zorgen ervoor dat de inhoud van de opleiding optimaal afgestemd wordt op de specificiteiten van de onderscheiden beroepen. Zij brengen advies uit aan de Raad van Bestuur van het FVB. Elke sectie wordt geleid door een kerngroep samengesteld uit deskundigen van de ledenorganisaties van het FVB en medewerkers van het departement opleiding. 106

107 7 Kloof tussen de huidige situatie en de noden voor 2020 op het vlak van vaardigheden 7.1 Evolutie van het werknemersbestand Personeelsverloop Inleiding Dit onderzoek gebeurt op basis van een vergelijking van het bouwvakarbeidersbestand actief op 30 juni 2009, met de bouwvakarbeiders die actief waren op 30 juni Hierdoor kunnen we verschillende categorieën arbeiders onderscheiden: zelfde werkgever in de bouw, arbeiders die niet van werkgever zijn veranderd (ZWB) andere werkgever in de bouw, arbeiders die van werkgever zijn veranderd, maar die nog steeds binnen de bouwsector actief zijn (AWB) uitstroom, dit zijn arbeiders die niet meer als arbeider in de bouwsector aanwezig zijn. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn. Zo kan een arbeider op 30 juni 2010 actief zijn in een andere sector, of niet meer terug te vinden zijn wegens overlijden, (brug)pensioen, werkloosheid (uitstroom) instroom, arbeiders kunnen op 30 juni 2009 niet actief zijn binnen de bouwsector, maar wel op 30 juni 2010, deze mensen zijn m.a.w. beginnen werken in de bouwsector (instroom). De bron voor dit onderzoek is de database waarover fvb-ffc Constructiv beschikt. Deze database wordt gevoed door informatie vanuit de Kruispuntenbank voor de Sociale Zekerheid. Zij bevat alle informatie over de tewerkstelling van arbeiders binnen de bouwsector. Het verloop van de arbeiderspopulatie van juni 2009 over de periode van één jaar wordt in onderstaand schema weergegeven (noot: het verschil in aantal werknemers met de tabel in de voorgaande tekst (Tabel 5.29 Evolutie arbeiders per leeftijd) komt door een verschillend meetmoment: in deze studie wordt de tewerkstelling gemeten op 30 juni 2009, in de voorgaande tabel met betrekking tot de tewerkstelling wordt de meting gedaan op december 2009). 107

108 Figuur schematisch overzicht van het verloop in de bouwsector (cijfers 2010) Van de, bij benadering, in 2009 tewerkgestelde arbeiders zijn er ongeveer van werkgever veranderd (22%). Van deze zijn er ongeveer binnen de sector van werkgever veranderd. Ongeveer arbeiders (13%) hebben de sector verlaten. Hiervan vallen een tal personen onder natuurlijk verloop: zij zijn op (brug)pensioen, langdurig werkonbekwaam, overleden, De resterende arbeiders zijn overgestapt naar een andere sector, zijn werkloos of zijn van statuut veranderd (bediende of zelfstandige) Verloop per gewest Als we het personeelsverloop bekijken per gewest, kunnen we het volgende vaststellen: Het totale verloop is procentueel het grootst in het Waalse Gewest. 24,2% van de bouwvakarbeiders die actief waren in de bouwsector op 30 juni 2009, werkten het jaar nadien niet meer bij dezelfde werkgever ( arbeiders). Hiervan verlieten personen de sector. Het kleinste verloop is terug te vinden in het Vlaamse Gewest. Hier is dan ook de kleinste uitstroom te vinden: 11,4% van de bouwvakarbeiders die actief waren in de bouwsector op 30 juni 2009 ( arbeiders) verlieten de bouwsector. Brussel bevindt zich ergens tussen in: 77,7% blijft bij dezelfde werkgever; 6,9% verandert van werkgever, maar blijft in de sector actief als bouwvakarbeider; 15,4% verlaat de sector. 108

109 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Vlaanderen Wallonië Brussel uitstroom awb zwb Figuur 7.14 : situatie van de populatie bouwvakarbeiders van 2009 na één jaar, onderverdeling per gewest (cijfers 2010) Verloop per subsector In figuur 7.15 wordt het verloop van de bouwsector per subsector weergegeven. De subsectoren wegenbouw, handel/verhuur, schrijnwerk en baggersector kennen het grootste aandeel bouwvakarbeiders dat op 30 juni 2010 dezelfde werkgever kende als het jaar voordien. Als we kijken naar de effectieve uitstroom uit de sector, zien we dat de wegenbouw de kleinste uitstroom kent. De subsector overige afwerking kent de grootste uitstroom, nl. 15%. De ruwbouw, overige afwerking, ruwbouwafwerking en andere kennen het grootste verloop (23%). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 13% 15% 12% 9% 13% 14% 13% 12% 12% 10% 8% 7% 6% 7% 9% 10% 7% 4% 77% 77% 81% 85% 80% 77% 77% 81% 84% zwb awb uitstroom Figuur 7.15 : situatie van de populatie bouwvakarbeiders van 2009 na één jaar, onderverdeling per sector (cijfers 2010) 109

110 Verloop per leeftijd Figuur 7.16 : de leeftijdsverdeling van het verloop in de bouwsector, relatieve aantallen (cijfers 2010) geeft de relatieve leeftijdsverdelingen van de verschillende subpopulaties en de totale populatie weer. De leeftijdsverdeling van de populatie zelfde werkgever bouw benadert de leeftijdsverdeling van de totale populatie. De subpopulaties uitstroom en andere werkgever bouw kennen een relatief jonge populatie. Bij de uitstroom zijn er uiteraard ook veel oudere bouwvakarbeiders, die op (brug)pensioen gaan of overlijden. De instroom kent uiteraard een zeer groot aandeel jongeren, maar dit wordt gedeeltelijk teniet gedaan door jongeren die uitstromen. 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Zelfde werkgever Uitstroom Andere werkgever bouw Instroom Figuur 7.16 : de leeftijdsverdeling van het verloop in de bouwsector, relatieve aantallen (cijfers 2010) Evolutie verloop Jaar ZWB AWB Uitstroom Instroom ,3 % 11,5 % 15,2 % 11,6 % ,4 % 10,6 % 13,0 % 12,5 % ,1 % 10,9 % 11,0 % 13,2 % ,9 % 10,6 % 14,5 % 16,0 % ,5 % 8,8 % 13,7 % 11,9 % ,6 % 8,8 % 12,8 % 13,3 % Tabel 7.61 evolutie van het personeelsverloop in de bouwsector tussen 1994 en 2009 Het personeelsverloop in de bouwsector kende sinds 1994 belangrijke schommelingen. Waar het totale verloop in 1994 nog 27% was, daalde dit in 2005 tot 22%. Echter, in 2007 steeg het verloop opnieuw naar 25%. In 2010 daalde dit verloop opnieuw tot 22%. De schommelingen in het verloop kunnen bijna steeds teruggebracht worden tot een 110

111 verandering in de uitstroom: van 15% in 1994, naar 11% in 2005, naar 15% in 2007 en 13% in Het intern verloop is lange tijd constant gebleven. Ook hier is er een dalende trend de laatste jaren. Het intern verloop daalt hier tot 9%. Dit is een stagnering in vergelijking met het vorige jaar. De instroom blijft doorheen de tijd in absolute aantallen stabiel Oorsprong instroom Figuur 7.17 : oorsprong van de instroom in de Belgische Bouwsector Bovenstaande figuur geeft de oorsprong van de instroom weer. Vastgesteld wordt dat van de totale instroom van bouwvakarbeiders in 2010 er (35%) afkomstig zijn uit een opleidingsstelsel (of via interim). 14% komen uit een systeem van alternerend leren (JLW, ABO, IBO) 12% komen uit een basisopleiding voor werkzoekenden 12% komen via een interim contract in de sector 20% komt uit het bouwonderwijs 42% komt uit een combinatie van de voorgaande systemen (vb. interimcontract na bouwonderwijs) (24%) zijn herintreders, dus arbeiders die opnieuw in de bouwsector zijn komen werken. De resterende instroom (8.663 ; 41%) bestaat uit nieuwkomers die niet kunnen getraceerd worden. Concreet bestaat deze niet-gedefinieerde instroom uit individuen die niet terug te vinden zijn in bouwopleidingen. Mogelijks zijn dit dus jongeren zijn die een opleiding hebben gevolgd buiten het bouwonderwijs (Horeca, metaal, etc.). Dit kunnen ook oudere 111