DUURZAAM wonen. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 3

Transcriptie

1

2

3 DUURZAAM wonen GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 3

4 >>> VOORWOORD

5 Voortaan heeft de mens de toekomst van deze planeet in handen. Ofwel blijft hij de niet-hernieuwbare natuurlijke bronnen uitputten en de aarde verder opwarmen, ofwel kiest hij ervoor de planeet en haar bronnen te redden in het belang van de kinderen en de komende generaties. De Brusselse Hoofdstedelijke Regering maakte van duurzame ontwikkeling een belangrijk programmapunt en nam concrete initiatieven in die richting. Leefmilieu Brussel en de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (GOMB) groeiden uit tot pioniers op het vlak van duurzame ontwikkeling. Ze bundelden hun respectieve krachten en deskundigheid om bij te dragen tot de bouw van duurzame woningen. Leefmilieu Brussel bouwde knowhow uit inzake leefmilieu en energie en ontwikkelde een heel arsenaal aan incentives. De GOMB koos, als openbare operator inzake stadsvernieuwing, resoluut voor een duurzame koers: ze bouwt voortaan woningen die voldoen aan de lage-energiestandaard of de passiefnorm en besteedt daarbij aandacht aan alle facetten van duurzame ontwikkeling. Een duurzamer leefmilieu begint bij bewustmaking, objectieve informatie en voorlichting. Met de brochure Duurzaam wonen ligt deze informatie binnen ieders bereik. Evelyne Huytebroeck Brussels minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 5

6 >>> INLEIDING 6 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

7 De laatste jaren groeide, niet in het minst in de bouwsector, het besef dat een meer verantwoorde houding aan de dag moest worden gelegd ten opzichte van onze planeet en de komende generaties. Oude gedragingen en gewoontes werden in vraag gesteld; nieuwe levenswijzen, die comfort en eerbied voor onze aarde verenigen, zagen het licht. U denkt erover een woning te kopen in een van de recente projecten van de GOMB of u bent reeds de gelukkige eigenaar van zo n woning? In deze brochure reiken wij u enkele sleutelprincipes aan voor het gebruik van uw woning. Zo kunt u ten volle genieten van de nieuwe vorm van welbehagen die een duurzame woning schenkt, of het nu een lage-energiewoning of een passiefwoning is. De in deze brochure beschreven systemen zijn niet noodzakelijkerwijs allemaal terug te vinden in elk nieuw project van de GOMB. Hoewel van bij het ontwerp van de projecten bijzondere aandacht uitgaat naar iedere problematiek die in deze brochure aan bod komt, kan de keuze naargelang van de plaatselijke omstandigheden vallen op een efficiënter geacht systeem. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 7

8 >>> INHOUD HOOFDSTUK 1 >>> VERSPILLEN? DAAR ZIT GEEN TOEKOMST IN! Duurzame ontwikkeling: een topprioriteit Drie pijlers IJveren voor onze planeet op alle niveaus HOOFDSTUK 2 >>> HET ENGAGEMENT VAN DE GOMB Isolatie Zuinigheid Comfort HOOFDSTUK 3 >>> ENERGIE BESPAREN Waarom moeten we energie besparen? Wat kunnen we doen? HOOFDSTUK 4 >>> WAT IS EEN DUURZAME WONING? Duurzaam Hoe het verbruik van een gebouw meten? Passiefwoning of lage-energiewoning? HOOFDSTUK 5 >>> DUURZAAM WONEN, COMFORTABEL WONEN Thermische isolatie Luchtdichtheid Ventilatie Vensters Verwarming Elektriciteit Groendaken

9 HOOFDSTUK 6 >>> DE ECOBALANS VAN DE CONSTRUCTIE VERBETEREN 40 Materialen HOOFDSTUK 7 >>> DUURZAAM WONEN IN BRUSSEL Water Lawaai Mobiliteit HOOFDSTUK 8 >>> DUURZAME WONING, DUURZAME URBANITEIT In goed nabuurschap leven Wat vinden de bewoners van hun passiefwoning? HOOFDSTUK 9 >>> FINANCIEEL ASPECT De aankoop van een passieve woning Premies en fiscaliteit HOOFDSTUK 10 >>> MEER WETEN? De passieve woning Tips voor duurzame ontwikkeling Algemene websites over duurzame ontwikkeling en duurzaam bouwen Kwaliteitslabels en -certificaten

10 >>> VERSPILLEN? Daar zit geen toekomst in! De aarde is gul, maar sommige natuurlijke hulpbronnen raken sneller uitgeput dan dat ze zich hernieuwen en andere raken op omdat ze niet hernieuwbaar zijn. Hulpbronnen en de energie die we eruit halen verspillen terwijl er oplossingen bestaan die minder verspillend zijn en die bovendien meer comfort bieden, heeft uiteraard geen zin. Het is onverantwoord grondstoffen te blijven verspillen terwijl we afstevenen op een schaarste en gezien de gevolgen die het gebruik ervan heeft op ons milieu. Duurzame ontwikkeling, een topprioriteit. Drie pijlers: bescherming van ons milieu, sociale vooruitgang en een goed economisch beheer. Op alle niveaus ijveren voor onze planeet. BOOJOO 10 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

11 De klimaatontregeling, die onze levensomstandigheden bedreigt, is onmiskenbaar te wijten aan menselijke activiteiten (verwarming, industrie, auto s). Net deze menselijke activiteiten moeten zuiniger, en dus minder verontreinigend, worden. De bouwsector is verantwoordelijk voor maar liefst 50 % van het totale verbruik van de natuurlijke hulpbronnen en voor 41 % van het energieverbruik. In 2005 produceerde de woonsector 48 % van de CO 2 -gassen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Om dit percentage terug te dringen, investeert de GOMB in duurzaam bouwen en brengt ze woningen op de markt die morgen de norm zullen zijn. Hoewel experten het niet helemaal eens raken over wanneer de olievoorraad precies uitgeput zal zijn, is het overduidelijk dat hij almaar slinkt. Uit de evolutie van de nieuw ontdekte olievelden en de olieproductie blijkt dat de wereldwijde olieproductie bijna haar toppunt heeft bereikt en dat de onomkeerbare neergang zich binnenkort zal inzetten. Dit komt doordat nieuwe vindplaatsen steeds schaarser worden en doordat het te duur wordt om ze te exploiteren. De oliecrisissen van 1973 en 1979 kwamen onverwacht, waren tijdelijk en het gevolg van louter politieke spanningen. De oliecrisis van 2008 heeft een geologische oorzaak en zal de wereld verschillende decennia in haar greep houden. Ze zal een echt keerpunt vormen voor de mensheid die voor een dubbele uitdaging komt te staan: de opwarming van de aarde en de uitputting van de olievoorraad. Duurzame ontwikkeling is dus een absolute prioriteit. De bouwsector is verantwoordelijk voor 50 % van het totale verbruik van de natuurlijke hulpbronnen en voor 41 % van het energieverbruik. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 11

12 >>> DUURZAME ONTWIKKELING: EEN TOPPRIORITEIT In 1972 verscheen Limits to Growth van het Massachusetts Institute of Technology (in het Nederlands vertaald als Rapport van de Club van Rome. De grenzen aan de groei: een wereldomvattende uitdaging, Aulapocket, 1972). Het geschrift stelde voor het eerst een aantal diagnoses en zette daarmee aan tot een reflectie over de economische en ecologische opties die in de toekomst op wereldvlak de voorkeur verdienden. Met dit rapport ontstond een nieuwe denkwijze die nadien mondjesmaat ingang zou vinden: duurzame ontwikkeling. Het Brundtland-rapport (1987) omschrijft duurzame ontwikkeling als een economische en sociale ontwikkeling die oog heeft voor het milieu en die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder daarmee het vermogen van de komende generaties om ook in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Anders gezegd, wij hebben het recht de natuurlijke hulpbronnen van de aarde te gebruiken, eerlijk verdeeld onder alle mensen, maar we hebben ook de taak het voortbestaan ervan voor de volgende generaties te verzekeren. >>> DRIE PIJLERS Duurzame ontwikkeling berust op drie pijlers of drie principes waar collectiviteiten en ondernemingen rekening mee moeten houden: Milieubescherming De activiteiten van een onderneming of collectiviteit moeten verenigbaar zijn met het behoud van ecosystemen. Ondernemingen en collectiviteiten moeten ook stilstaan bij hun impact door het verbruik van natuurlijke hulpbronnen, afvalproductie, uitstoot van verontreinigende stoffen LEEFBAAR ECOLOGISCH LEVENS- VATBAAR DUUR- ZAAM SOCIAAL BILLIJK ECONOMISCH 12 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

13 Sociale vooruitgang Ondernemingen en collectiviteiten moeten zorgen voor gezonde en billijke arbeids-, verlonings- en hygiënische omstandigheden voor hun werknemers. In hun relatie met leveranciers, klanten, lokale gemeenschappen en de maatschappij in het algemeen moeten ze de commerciële deontologie in acht nemen. Goed economisch beheer Ondernemingen en collectiviteiten moeten niet alleen sterk staan op financieel vlak, maar ook bijdragen tot de economische ontwikkeling van het gebied waarin ze gevestigd zijn. >>> IJVEREN VOOR ONZE PLANEET OP ALLE NIVEAUS Wat geldt voor collectiviteiten, gaat ook op voor ieder van ons. Onze dagelijkse handelingen - zelfs de meest banale - hebben een impact op het milieu en op de duurzaamheid van onze ontwikkeling. Denk maar aan de energie die ieder van ons thuis en bij verplaatsingen verbruikt, aan de keuzes die we maken bij de boodschappen, aan wat we doen met ons afval of aan de manier waarop we de natuur respecteren. Duurzame ontwikkeling staat voor vooruitgang maar ook voor voortduren, duurzaam zijn. Verantwoordelijk gedrag draagt bij tot een meer bedachtzame collectieve ontwikkeling. Collectieve duurzame ontwikkeling is enkel mogelijk als elk individu zijn verantwoordelijkheid neemt.

14 >>> HET ENGAGEMENT van de GOMB De GOMB heeft zich aangesloten bij het gedachtegoed van duurzame ontwikkeling en onder meer een milieucharter ingevoerd. Daarmee heeft de instelling zich ertoe verbonden woongebouwen te ontwerpen en te bouwen met kwaliteitsvolle materialen die werden vervaardigd op een grondstoffen- en energiezuinige manier, die een zo lang mogelijke levensduur hebben en waarvan de prestaties het energieverbruik tot een minimum beperken. Wie een GOMB-woning koopt, wordt tevens partner in de duurzame koers die de instelling sinds 2008 vaart. De GOMB stelt drie prioriteiten. >>> ISOLATIE De eenvoudigste manier om energie te besparen is geen energie verspillen. In gebouwen is warmteverlies de belangrijkste oorzaak van energieverspilling. Om de warmte in de winter (en de koelte in de zomer) binnen te houden, moeten gebouwen worden ontworpen als hermetische en perfect geïsoleerde dozen die op een correcte manier worden geventileerd.

15 >>> ZUINIGHEID Het Griekse oikos ( οiκος ) betekent huis. Uit dit woord is het voorvoegsel eco ontstaan dat terug te vinden is in economie en in ecologie. In een duurzaam huis of gebouw worden deze twee aspecten verenigd: de bedoeling is dat het huis of gebouw, zowel bij de constructie als bij het gebruik, zo zuinig (economisch) mogelijk is en tegelijkertijd het milieu zo weinig mogelijk belast. >>> COMFORT Energieverlies beperken mag niet ten koste gaan van het comfort. De kwaliteitsnormen voor temperatuur, akoestiek, natuurlijke verlichting, ventilatie en gebruik van huishoudtoestellen worden dan ook strikt nageleefd. De GOMB verbindt zich ertoe woningen op te trekken die comfortabel, voordelig en, zowel qua constructie als qua gebruik, duurzaam zijn. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 15

16 >>> ENERGIE besparen >>> Waarom moeten we energie besparen? Waarom moeten we energie besparen? Hoewel het antwoord op deze vraag misschien evident lijkt, is het niet overbodig nog eens op een rijtje te zetten waarom elke Brusselaar, in het bijzonder in zijn woning, absoluut energie moet besparen: om financiële redenen De prijzen van de voornaamste energiebronnen, zoals olie, gas, steenkool en elektriciteit, zijn onderhevig aan sterke schommelingen op de internationale markt en het ziet er niet naar uit dat daar snel verandering in zal komen. om economische redenen De enige manier om niet ten prooi te vallen aan de verwachte prijsstijgingen van fossiele energie is de productie van hernieuwbare energie opvoeren en ons verbruik verminderen. om milieuredenen Door de verbranding van fossiele brandstoffen neemt de hoeveelheid broeikasgassen in onze atmosfeer almaar toe. Wij spelen dus een hoofdrol in de opwarming van de aarde. En dan is er ook nog de uitstoot van diverse verontreinigende stoffen die schadelijk zijn voor onze gezondheid (onder meer fijnstof, koolstofmonoxides en PAK s). PAK: Polycyclische aromatische koolwaterstoffen 16 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

17 De woonsector is verant- woordelijk voor 41 % van het energieverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hoog tijd voor actie! om wettelijke redenen Met de ondertekening van het Kyotoprotocol is België verplicht de uitstoot van broeikasgassen tussen 1990 en 2010 met 7,5 % te doen dalen. De Europese post- Kyotoakkoorden leggen ons land een gelijkaardige verplichting op voor de periode om geopolitieke redenen België moet minder afhankelijk worden van de energieproducerende landen. Om te ontsnappen aan de verwachte prijsstijgingen van fossiele energie moeten we de productie van hernieuwbare energie opvoeren en ons verbruik verminderen. om maatschappelijke redenen In 2006 was de woonsector verantwoordelijk voor 41 % van het energieverbruik in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en daarmee de meest energieverslindende sector. Het is dan ook van het grootste belang dat elke Brusselaar mee de strijd aanbindt tegen energieverspilling. Uiteindelijk energieverbruik per sector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Huisvesting 41 % Tertiaire sector 31 % Vervoer 25 % Industrie 3 % (energiebalans 2004 Leefmilieu Brussel - BIM) >>> Wat kunnen we doen? De actiemiddelen zijn legio. Door al van bij het ontwerp van een woning actie te ondernemen kunnen ontwerpers efficiënte oplossingen uitwerken en de nodige aandacht besteden aan de vier essentiële kenmerken van duurzame constructies: thermische isolatie, luchtdichtheid, ventilatie en ramen. Er kunnen ook maatregelen worden getroffen op het vlak van productie en distributie van warmte en/of elektriciteit. Deze brochure heeft niet de bedoeling een exhaustief overzicht te geven van alle technieken die worden toegepast om de gewenste kwaliteit en duurzaamheid te bereiken. Met deze brochure wil de GOMB meer inzicht bieden in de algemene aanpak die voortaan het richtsnoer zal vormen bij de bouw van openbare woningen in het Brussels gewest. De hierna beschreven technieken en systemen zijn niet noodzakelijkerwijs allemaal terug te vinden in elke duurzame woning. Het is evenwel steeds de bedoeling optimale prestaties te bereiken. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 17

18 >>> WAT IS EEN duurzame woning? >>> DUURZAAM Duurzaam bouwen betekent meer dan sterk en stevig bouwen, het betekent bouwen op een zodanige manier dat wereldwijd een gezonde, ecologische en sociaal aanvaardbare leefomgeving wordt geschapen en gevrijwaard voor de huidige en de toekomstige generaties. Deze vorm van bouwen wordt op een heel specifieke manier benaderd bij ecoconstructie. Ecoconstructie is een totaalbenadering die de integratie beoogt van de diverse milieu-uitdagingen in de bouw, in het beheer en in de renovatie van een gebouw, van zijn omgeving en van de openbare ruimte: hulpbronnen zoals water, energie, grondstoffen en ruimte, rationeel gebruiken; verontreiniging zoals lawaai, binnenhuisverontreiniging en afval, voorkomen; het comfort en de gezondheid vrijwaren; ruime aandacht en zorg besteden aan de stedelijke context onder meer op het vlak van sociale contactmogelijkheden, zachte mobiliteit, stedelijk landschap en biodiversiteit. De duurzame woning is zodanig ontworpen dat elke vorm van verspilling en milieuhinder tot een minimum wordt herleid. Afhankelijk van de lokale omstandigheden en de mogelijkheden voldoet de woning aan strenge of minder strenge eisen. Het verschil tussen de diverse types van duurzame woningen zit hem in het niveau van die prestaties. Deze prestaties moeten evenwel kunnen worden gemeten en vergeleken. Ecoconstructie: minimale verspilling en strenge energienormen. 18 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

19 Een strijkijzer geeft voldoende warmte af om een passieve woning te verwarmen. >>> HOE HET VERBRUIK VAN EEN GEBOUW METEN? Energieverbruik wordt uitgedrukt in kwh. De kilowattuur (kwh) is een natuurkundige eenheid van energie, meer bepaald van elektrische energie. Een kwh is de hoeveelheid energie die per uur wordt verbruikt of geleverd door een toestel met een vermogen van W (1 kw). Met een omzetting naar kwh/m 2 wordt het verband gelegd tussen het energieverbruik (stookolie, gas, elektriciteit, hout ) en de oppervlakte waarop het betrekking heeft. Het verbruik per oppervlakte-eenheid kan worden bekeken voor diverse tijdsduren. In onderstaande tabel wordt elk verbruik gemeten en vergeleken voor een jaar. 300 bestaande woning (Vlaanderen) Energieverbruik (kwh/m 2 - jaar) nieuwbouw (Vlaanderen) passiefhuis lageenergiewoning verwarming sanitair warmwater ventilatie huishoudstroom 0 Energieverbruik volgens type woning ( Bron: Passiefhuis-Platform vzw, Antwerpen ) GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 19

20 >>> PASSIEFWONING OF LAGE-ENERGIEWONING? Elk nieuw project van de GOMB beantwoordt aan de lage-energiecriteria of aan de passiefstandaard. Het verschil tussen een passiefwoning en een lage-energiewoning Het verschil tussen een lage-energieconstructie en een passiefconstructie zit hem in de energiebehoefte. De aanwezigheid van de bewoners volstaat om een vertrek te verwarmen. Een mens geeft gemiddeld 100 W af per dag. Wat is een passiefwoning? De passiefhuisstandaard is een van de standaarden met de laagste energiebehoefte: minder dan 15 kwh/ m 2 /jaar voor de verwarming en minder dan 50 kwh/m 2 /jaar eindenergie (15 kwh/m 2 /jaar voor de verwarming + de energie nodig voor de verwarming van water + de elektriciteit die de ventilatie verbruikt + klimaatregeling + huishoudelijke elektriciteit). Een passiefwoning is een gebouw dat zeer energiezuinig is. De prestaties van de thermische isolatie liggen zo hoog dat het vermogen van een strijkijzer (ongeveer W) al voldoende is om de woning aangenaam te verwarmen. Om te komen tot zulke prestaties moet zorgvuldig worden nagedacht over het ontwerp van het gebouw en de uitwerking van de verschillende onderdelen: doorgedreven isolatie van alle wanden van het gebouw, driedubbele beglazing en buitenschrijnwerk dat speciaal werd ontworpen om warmteverlies te beperken, een mechanisch ventilatie systeem, extra aandacht voor mogelijke koudebruggen Warmtewinst De isolatie in een passiefhuis is zo efficiënt dat centrale verwarming overbodig is. De geringste warmtetoevoer heeft een optimaal effect. De voornaamste warmtebron is zonne-energie die wordt opgeslagen door het superisolerende glas van de zuidgerichte ramen. Deze ramen brengen in de winter meer warmte van de zon binnen dan ze naar buiten verliezen. Tijdens warmere periodes voorkomt zonnewering oververhitting. Een passiefhuis maakt ook gebruik van andere warmtebronnen, zoals huishoudtoestellen (microgolfoven, wasmachine) en huishoudelijke activiteiten (koken, wassen). Een vertrek wordt zelfs verwarmd door de loutere aanwezigheid van de bewoners: een persoon geeft per dag 100 W warmte af. Deze interne warmtebronnen compenseren voor een groot stuk de warmteverliezen van het gebouw, die miniem zijn. 20 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

21 Volgende grafiek is gebaseerd op metingen in de passiefhuizen van het CEPHEUS-project in Hannover (Duitsland), die werden gebouwd voor de wereldtentoonstelling van Het warmteverlies in deze woningen bedraagt 38 kwh/m 2 /jaar. De warmte gaat voornamelijk verloren via de ramen, de buitenwanden en de ventilatie. Om dit verlies te compenseren moeten de warmtewinsten even hoog liggen, anders daalt de temperatuur in het gebouw. Opmerkelijk is dat de bijverwarming slechts een aandeel van 37 % (14 kwh/m 2 /jaar) heeft in de totale warmtetoevoer. De overige thermische energie is afkomstig van de zon en menselijke activiteiten (huishoudtoestellen, keuken). Comfort In een passiefwoning ligt het levenscomfort hoger dan in de meeste andere woningen. Zo valt er dankzij de zuidelijke oriëntatie heel wat Paylessimages kwh/m 2 /jaar { verliezen ramen muren ventilatie dak { toevoer bodem verwarming zon interne toevoer Thermisch evenwicht van een passiefhuis ( Bron: CEPHEUS ) natuurlijk licht binnen en voorkomt de nagenoeg maximale dichtheid de vorming van tocht. Bovendien heerst er een homogene temperatuur in de hele woning en is het akoestische comfort opmerkelijk. Passiefhuiscertificaat De vzw Passiefhuis-Platform (PHP) verleent een passiefhuiscertificaat voor passiefwoningen die voldoen aan bepaalde criteria. De certificatiecriteria van de vzw zijn sinds 1 maart 2009 de volgende: de netto-energiebehoefte voor verwarming moet gelijk zijn aan of lager liggen dan 15 kwh/m 2 /jaar; het aantal luchtwisselingen per uur (ACH of air changes per hour) in de woning, gemeten aan de hand van een blowerdoortest, ligt lager dan of is gelijk aan 0,6; het risico op oververhitting (binnentemperatuur hoger dan 25 C) moet gelijk zijn aan of lager ligger dan 5 %. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 21

22 Blowerdoortest Zodra de deuren van een passiefhuis of -appartement geplaatst zijn, wordt nagegaan of de constructie luchtdicht is aan de hand van een blowerdoortest. Bij zo n test wordt de woning in lichte onderdruk gezet en wordt lucht in de woning geblazen. Uit deze test blijkt of de passiefwoning aan de normen beantwoordt. Daarvoor moet het aantal luchtwisselingen per uur in de woning kleiner dan of gelijk zijn aan 0,6 ACH. solarthermienator De blowerdoortest meet de luchtdichtheid van de woning. Hoe minder luchtwisselingen, hoe groter de energie-efficiëntie. Wat is een lage-energiewoning? De lage-energiestandaard impliceert een prestatieniveau van 75 kwh/m 2 /jaar voor de verwarming en minder dan 120 kwh/m 2 /jaar eindenergieverbruik. Bij de lage-energiestandaard ligt het jaarlijkse energieverbruik dus hoger dan in een passiefwoning, maar de prestaties van een lageenergieconstructie overtreffen ruimschoots die van een traditionele constructie. In vergelijking met nieuwe constructies valt de verwarmingsfactuur voor lageenergiewoningen met de helft lager uit en zelfs drie keer zo laag als de vergelijking wordt doorgetrokken naar oudere constructies. 22 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

23 Wetgeving en instrumenten EPB De Energieprestaties en het Binnenklimaat van gebouwen (EPB) is een Europese richtlijn die bepaalde eisen inzake thermische isolatie, ventilatie, verlichting, technische installaties voor verwarming en klimaatregeling oplegt. Bedoeling is het energieverbruik, en dus ook de CO 2 -uitstoot van gebouwen, te verlagen en tegelijk het binnenklimaat te verbeteren. In december 2007 keurde de Brusselse Hoofdstedelijke Regering een nieuwe regelgeving goed om de door Europa bepaalde doelstellingen te halen. Vanaf 2010 moeten alle nieuwe koopen huurwoningen en alle openbare gebouwen beschikken over een EPBcertificaat. Dankzij dit document krijgen potentiële kopers of huurders een idee van de energiekosten van de woning die ze willen kopen of huren. De vastgelegde normen hebben onder meer betrekking op het maximale E- en K-peil en de maximaal toelaatbare U-waarde, de ventilatie, koudebruggen en de warmteverdeling in een gebouw. PHPP Het Passiv Haus Projektierungs Paket (PHPP) omvat een berekeningsmethode en een handleiding. Het is een belangrijk instrument voor het ontwerpen van passiefhuizen. Met PHPP kunnen architecten en ingenieurs immers het prestatieniveau van hun project verifiëren. Het PHPP beschouwt de woning als een eenheid en houdt rekening met de ventilatie en de overige bouwtechnieken. De handleiding vertelt de gebruiker niet alleen hoe hij de gegevens moet invoeren, maar bevat ook een groot aantal tips voor een optimale regeling van de bouwelementen, voor het ontwerp en de kwaliteitscontrole. Vanaf 2010 moeten alle nieuwe woningen een energieprestatiecertificaat hebben. Edyta Pawlowska GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 23

24 >>> DUURZAAM wonen, comfortabel wonen >>> THERMISCHE ISOLATIE Een duurzame woning is zodanig ontworpen dat het warmteverlies zoveel mogelijk beperkt is. Om het warmteverlies tot een minimum te herleiden, moet de woning zorgvuldig worden geïsoleerd. Wat is het isolatiepeil? Het warmte-isolatiepeil van een gebouw is een indicator van de kwaliteit van de isolatie. Hierbij zijn drie waarden (U, K en E) van belang. Voor deze waarden gelden zeer strikte normen. Chlorophyle De beste manier om energie te besparen is er geen verbruiken. 24 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

25 Het thermische-isolatieniveau van een woning wordt gemeten aan de hand van verschillende waarden: de warmtedoorgangscoëfficiënt U, het warmte-isolatiepeil K en het energieprestatiepeil E. U-waarde (warmtedoorgangscoëfficiënt in W/m²K) K-waarde ( globaal warmte-isolatiepeil van een gebouw ) De U-waarde van een bepaald onderdeel van een gebouw stemt overeen met de hoeveelheid energie (warmte) die overgaat van binnen naar buiten doorheen een wand van het beschermd of verwarmd volume. De U-waarde wordt berekend op basis van de dikte en het type van de materialen waaruit de wand bestaat (bouwstenen, isolatie, beglazing). Hoe lager de U-waarde, hoe beter de isolerende werking van het constructieonderdeel. In passiefconstructies gelden de volgende normen voor de U-waarden: vloeren, muren en daken: U < 0,15 W/m 2 K buitenschrijnwerk ( onder meer ramen ): U < 0,80 W/m 2 K beglazing: U < 0,80 W/m 2 K De K-waarde of het globale warmteisolatiepeil van een gebouw geeft de thermische kwaliteit van de gebouwschil aan. Hoe lager de K-waarde, hoe beter een gebouw geïsoleerd is. De K-waarde wordt berekend op basis van de transmissieverliezen via de verschillende onderdelen van de gebouwschil en de compactheid van het gebouw. De berekening gebeurt volgens de norm NBN B Voor nieuwe woningen moet de gedetailleerde berekening van de K-waarde bij de aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning worden gevoegd. De K-waarde van de lage-energiewoningen die de GOMB op de markt brengt, ligt lager dan K30 (terwijl de wettelijke norm voor nieuwbouw op K40 ligt). De passiefhuizen hebben een K-waarde van om en bij de 15. E-peil (globaal energieprestatiepeil van een gebouw) Het E-peil drukt uit hoe een gebouw presteert op het vlak van energieverbruik. Dit energieverbruik hangt af van: de warmteverliezen ( isolatie, beglazing ); het rendement van de verwarmingsinstallatie en warmwaterproductie; het rendement van de koelinstallatie, de verlichting en de eventuele zonne-energiesystemen. Het E-peil wordt door vakmensen berekend met behulp van EPB-software. De GOMB hanteert voor haar lage-energiegebouwen een E-peil van E60 en voor de passiefgebouwen van E30. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 25

26 Koudebruggen Koudebruggen zijn zwakke punten in de thermische-isolatielagen van de gebouwschil, die de efficiëntie van de thermische isolatie aantasten. Koudebruggen zijn meestal het gevolg van problemen bij het ontwerp en/of de plaatsing van de isolatie. Koudebruggen komen het vaakst voor aan ingangen en dorpels en op vier klassieke plaatsen: de verbinding tussen de muren en het dak of de plafonds (1), de verbinding tussen de muren en de ramen (2), de verbinding tussen de muren en de vloer (3) en ten slotte in de hoeken tussen twee muren. Dit is duidelijk te zien op de warmtefoto. Tijdens de stookperiode ligt de oppervlakte-temperatuur van de gebouwschil op deze plaatsen lager dan die van de omliggende oppervlakken. Koudebruggen werken condensatie op de binnenwanden in de hand, wat onder meer leidt tot de vorming van (1) schimmelplekken (problemen voor de gezondheid en het gebouw). Met een goed doordacht ontwerp en door enkele goede technieken toe te passen bij de plaatsing van de isolatie, worden koudebruggen zo goed als voorkomen. Op onderstaande warmtefoto komen de paars-blauwachtige gebieden overeen met grote warmteverliezen veroorzaakt door koudebruggen. De grootste koudebrug bevindt zich ter hoogte van het dwarshout en de rolluikkast boven het raam. Er zijn ook koudebruggen te zien bij de verbinding tussen de verschillende muren en bij de overgang van de muren naar het plafond. Passief- en lage-energieconstructies zijn zo ontworpen dat koudebruggen volledig worden uitgesloten. Een warmtefoto van een dergelijke constructie zou een gele tot rode kleur hebben, wat betekent dat de energieverliezen minimaal zijn. (2) (2) (3) Woffman & Dupont sprl Warmtefoto Koudebruggen ( Bron: Optimiser votre maison, MRW, 2002 ) 26 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

27 >>> LUCHTDICHTHEID In duurzame gebouwen wordt zo min mogelijk gebruik gemaakt van fossiele energie voor de verwarming. Alle warmtebronnen worden benut om een aangename omgevingstemperatuur te bereiken. Dat zijn onder meer interne warmtebronnen zoals de bewoners zelf, de verlichting en de huishoudtoestellen. Om de opgewekte warmte in de woning te houden, dient elke bron van warmteverlies te worden weggewerkt. De energie-efficiëntie van een woning is dus des te groter wanneer ze luchtdicht is en de warmte in de winter (en de koelte in de zomer) weet binnen te houden. industriële verontreiniging vervuilende voertuigen lawaai pollen radon vochtigheid methaan geur ozon CO 2 Jean-François DESSUP deeltjes vochtigheid bacteriën sigarettenrook formaldehyde Verontreinigende stoffen binnen en buiten (Bron: La ventilation et l énergie, MRW, 2001) Bij de constructie wordt dan ook aandacht besteed aan de luchtdichtheid van de woning. De luchtdichtheid wordt uiterst nauwkeurig getest via een blowerdoortest. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 27

28 >>> VENTILATIE Wie verse lucht wil brengen in een traditionele woning (verluchten), zet de ramen open. Ook courant zijn de speciale roosters die in ramen worden ingebouwd of gelijkaardige systemen. Een groot nadeel van deze technieken is dat de luchtaanvoer niet continu gebeurt. Bovendien daalt de temperatuur in de woning gevoelig als er langer dan een kwartier wordt verlucht. De warmte die ontsnapt, moet worden gecompenseerd door extra warmte toe te voegen, wat de verwarmingsfactuur de hoogte injaagt. Deze technieken vallen duidelijk niet te rijmen met de noodzaak om zo weinig mogelijk energie te verspillen. Bij duurzaam bouwen wordt dan ook de voorkeur gegeven aan gestuurde ventilatie. Deze ventilatie is essentieel om het binnenklimaat gezond te houden en warmteverlies zo veel mogelijk te beperken. Via ventilatie wordt continu verse lucht in de woning gebracht en de vervuilde lucht verwijderd. Door de continue aanvoer van verse lucht voert de ventilatie de vochtige lucht af die elke bewoner voortbrengt via ademhaling en transpiratie (1 liter per dag voor een persoon in rust) en tijdens activiteiten (koken, douche). Een te hoge relatieve luchtvochtigheid werkt schimmelvorming in de hand. Schimmels kunnen niet alleen schade aanrichten aan het gebouw, maar kunnen ook leiden tot ongezonde situaties voor de bewoners. De ventilatie voert dus de vervuilde lucht, die zich opstapelt in de woning, af. Paylessimages De lucht in de woning raakt onder meer vervuild door de verontreinigende stoffen die dagelijks gebruikte producten en de verf van meubels en andere materialen afgeven. Daarnaast komen bij menselijke activiteiten CO en CO 2 vrij en ontsnappen er allerlei gassen onder meer bij verbranding in de keuken. Een goede ventilatie gebeurt steeds in een welbepaalde richting: de verse lucht passeert eerst in de droge ruimtes (woonkamer, bureau, slaapkamers) en wordt afgevoerd langs de natte ruimten of de ruimten waar geuren zich opstapelen (keuken, badkamer). Inkomende lucht wordt gratis verwarmd of afgekoeld dankzij het gecontroleerd mechanisch ventilatiesysteem met dubbele flux. 28 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

29 Gecontroleerd mechanisch ventilatiesysteem met dubbele flux Een gecontroleerd mechanisch ventilatiesysteem met dubbele flux verzekert de mechanische ventilatie van de woning en beperkt daarbij het warmteverlies zoveel mogelijk. Via een warmtewisselaar verwarmt de uitgaande warme lucht de binnenstromende koude lucht. Uiteraard kunnen de twee luchtstromen zich daarbij niet vermengen. Dankzij het grote contactoppervlak tussen de inkomende en de uitgaande lucht wordt 80 tot 90 % van de warmte uitgewisseld. In warmere periodes kan via dit systeem de van buiten binnenstromende warme lucht worden afgekoeld. a + a: Stroom van aangevoerde, gefilterde lucht (in de winter verwarmd in de ondergrond en via de afgevoerde lucht). a + a: Stroom van afgevoerde lucht, waarbij 90 % van de warmte wordt gerecupereerd via warmte-uitwisseling. (bron: ) >>> VENSTERS Dubbele beglazing is tegenwoordig de norm. Opdat zo weinig mogelijk warmte verloren zou gaan, wordt in passiefwoningen beglazing met een nog hoger prestatieniveau geplaatst. Driedubbele beglazing, in combinatie met raamwerk dat werd ontworpen om eventueel warmteverlies te voorkomen, levert een optimaal resultaat. Meer nog, als de zon volop op het glas schijnt, kan meer warmte worden opgeslagen dan dat de vensters verliezen. In passiefwoningen mogen ramen (en deuren) onbeperkt worden geopend. Als de bewoners regelmatig de vensters openzetten in koudere periodes, zal het energieverbruik, net als in een traditionele woning, uiteraard wel toenemen. Bij het begin of op het einde van warmere periodes of op een zomeravond wanneer de buitentemperatuur overeenstemt met de vereiste comfortcriteria - maakt het qua energieverbruik weinig uit of de vensters al dan niet openstaan. Indien het gebouw niet is uitgerust met een systeem voor de natuurlijke verversing van omgevingslucht (bijvoorbeeld een Provençaalse put) blijft de woning tijdens warme periodes overdag langer koel als de vensters s nachts openstaan. De mechanische ventilatie s nachts minder laten draaien tijdens warmere periodes, levert echter hetzelfde resultaat op. In combinatie met speciale ramen beperkt driedubbele beglazing het warmteverlies tot een minimum. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 29

30 >>> VERWARMING In een traditionele woning verbruikt de verwarming nog steeds veel energie en vormt ze een belangrijke bron van verontreiniging. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest had verwarming, naast vervoer, in 2006 een groot aandeel in de energiefactuur (56 %) en in het energieverbruik (73 %) van een doorsneegezin. Vroeger stond in elke kamer van een woning een directe warmtebron. Met de komst van de centrale verwarming (eerst individueel nadien ook gecentraliseerd) zijn directe warmtebronnen verder geëvolueerd. Een centrale verwarming die is ontworpen op maat van een gebouw of een gebouwencomplex waarborgt niet alleen een hoger rendement van de installatie, maar levert ook besparingen op qua middelen, materialen, ruimte en onderhoud. Met de hedendaagse elektronische meetsystemen is het individuele verbruik nauwkeurig te meten. Dit individuele verbruik ligt evenwel nog steeds te hoog. In duurzame woningen wordt dan ook een extra inspanning geleverd om het individuele verbruik verder in te perken, of zelfs nagenoeg volledig uit te schakelen, zoals in passiefwoningen het geval is. Zo wordt in de eerste plaats het warmteverlies tot een minimum beperkt door de constructie luchtdicht te maken en performante ventilatiesystemen te installeren. Gemiddeld energieverbruik*: kwh/jaar 73 % 4 % 55 % verwarming elektro + verlichting 9 % 14 % koken warm water Gemiddelde energiefactuur*: 1250 euro 13 % 25 % 6 % *Cijfers behalve transport voor een gemiddeld gezin in 2006 (Staat van het Brusselse leefmilieu) In een traditionele woning vertegenwoordigt de verwarming meer dan 50 % van het energieverbruik. Thermisch comfort De omgevingstemperatuur is bepalend voor het comfort. Doorgaans houdt de verwarming die temperatuur, die in de leefruimten schommelt tussen 18 en 20 C, op peil. Het thermische comfort van de bewoners hangt echter niet enkel af van de temperatuur van de lucht in het vertrek. Belangrijk voor het thermische comfort is de operatieve temperatuur van de ruimten: de temperatuur zoals de bewoners die werkelijk aanvoelen. T buitenlucht = 0 C T binnenlucht = 20 C U muur = 1,4 W/m 2 K operatieve T = 18,25 C T wand = 16,5 C U muur = 0,6 W/m 2 K operatieve T = 19,25 C T wand = 18,5 C Vergelijking van de waargenomen temperatuur volgens het isolatieniveau ( Bron: Leefmilieu Brussel ) 30 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

31 De operatieve temperatuur is het gemiddelde van de luchttemperatuur en de temperatuur van de wanden. T operatief = (T binnenlucht + T wanden) / 2 Het koudegevoel op een wand kan het gevolg zijn van een slechte isolatie van de muren en de vloer of van beglazing met laag prestatieniveau. Als de temperatuur van een wand met 2 C stijgt, neemt de gevoelstemperatuur met 1 C toe. Een passiefwoning, waar de U-waarde van de muren lager ligt dan 0,15 W/m 2 K, biedt dan ook een uiterst kwaliteitsvol thermisch comfort. De bewoners voelen in de hele woning een constante en homogene temperatuur. Voor een nog nauwkeurigere berekening van de operatieve temperatuur moeten ook de luchtsnelheid en de relatieve luchtvochtigheid in de woning in aanmerking worden genomen. Lageenergiewoningen en passiefwoningen scoren voor deze twee waarden zeer hoog. De voortreffelijke resultaten zijn te danken aan de hoge luchtdichtheid en de dubbelefluxventilatie, die het gevoel van welbehagen nog verhoogt. Het thermische comfort hangt af van de operatieve temperatuur, dit is het gemiddelde van de luchttemperatuur en de temperatuur van de wanden. Verwarmingsketels In passiefwoningen is een verwarmingsketel bijna overbodig. Toch is het niet onnuttig even stil te staan bij de verwarmingsketels die tegenwoordig op de markt zijn: het rendement van deze moderne installaties ligt immers een heel stuk hoger dan bij traditionele ketels. Zo n moderne installatie bespaart dus heel wat energie. Fabrikanten trachten het rendement van hun ketels almaar op te voeren door de gebruikte primaire energie maximaal te benutten. Aan de hand van het verbrandingsrendement van een ketel kan zijn vermogen om alle energie die vervat zit in de brandstof (gas, stookolie) om te zetten in warmte, worden ingeschat. Bij een vergelijking van het rendement van de verschillende types verwarmingsketels wordt al snel duidelijk dat het zowel economisch als ecologisch een goede zaak is een ketel te plaatsen die gebruik maakt van de modernste technologieën. verwarmingsketel ouder dan 15 jaar: 75 à 80 % recente verwarmingsketels: 90 % condensatieketels: 100 à 105 % Het rendement van een verwarmingsketel heeft een grote invloed op het brandstofverbruik: 1 % rendementsverlies betekent 1 % meer energieverbruik voor de verwarming. Toch is het van belang te weten dat onze dagelijkse verwarmingsgewoonten minstens evenveel invloed hebben op het milieu en onze portefeuille als het type ketel. Lagetemperatuurketel (hoogrendementsketel HR+) Lagetemperatuurketels gaan samen met overgedimensioneerde radiatoren of met vloerverwarming. Dankzij het hogere rendement van laagtemperatuurketels, is een energiebesparing van 12 à 15 % mogelijk. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 31

32 Nieuwe verwarmingsinstallaties zoals lagetemperatuur- en condensatieketels, en warmtekrachtkoppeling, hebben een hoger rendement dan de oude systemen. Condensatieketel (HR Top) Condensatieketels recupereren een groot deel van de waterdamp die met de rookgassen ontsnapt. De warmte die in de waterdamp zit, wordt gerecupereerd bij de condensatie van de waterdamp. Dankzij de energie die dit systeem levert, kan het brandstofverbruik tot 25 % lager uitvallen en wordt de uitstoot van bepaalde verontreinigende stoffen (CO 2, stikstofoxide) herleid tot een tiende. Warmtekrachtkoppeling Om het rendement van de primaire brandstof (meestal gas) nog te verhogen en netverliezen te voorkomen, worden bij warmtekrachtkoppeling de nietverbrande gassen gerecupereerd om elektriciteit op te wekken. In een en dezelfde installatie wordt dus tegelijk warmte (voor de verwarming en het sanitair warmwater) en elektriciteit geproduceerd. Het systeem is uitgerust met een motor of een turbine, op onder meer aardgas, die een alternator aandrijft. Deze alternator zet de mechanische arbeid om in elektriciteit. De warmte in de uitlaatgassen en in het koelwater wordt gerecupereerd om sanitair warmwater en warm water voor de verwarming te bekomen. Een klassieke verwarmingsketel blijft evenwel nodig. Bij warmtekrachtkoppeling liggen de energierendementen hoger in vergelijking met de gescheiden productie van dezelfde hoeveelheden elektriciteit en warmte. Dit systeem bereikt zijn volle kracht op een lokaal net met een zekere omvang. De elektriciteit die eventueel overblijft nadat de onmiddellijke behoeften van de op het lokale net aangesloten gebruikers zijn gedekt, wordt in het distributienet van de leverancier gebracht. Op die manier kunnen de afnemers heel wat besparen op hun energiefactuur: ze hoeven enkel nog een beroep te doen op de elektriciteit van de leverancier wanneer het lokale net onvoldoende produceert om hun behoeften op een bepaald moment te dekken. Warmtekrachtkoppeling komt ook het milieu ten goede. Met dit systeem kan immers 15 à 20 % primaire energie worden bespaard in vergelijking met een gescheiden productie, waardoor minder CO 2 wordt uitgestoten. Leidingen In een duurzame woning is het absoluut noodzakelijk de leidingen van de nietverwarmde delen van het gebouw te isoleren. Een niet-geïsoleerde warmwaterleiding verliest ongeveer 60 W warmte per meter leiding, dit is een verlies van 6 euro per jaar en per strekkende meter leiding. In een gebouw met veel verdiepingen en appartementen is dit verlies verre van verwaarloosbaar. Isolatie van de leidingen impliceert een aangepaste omvang van de kokers. 32 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

33 Alternatieve warmtebronnen Thermische zonnepanelen Thermische zonnecollectoren, die meestal op het dak worden geplaatst, absorberen het zonlicht waardoor de temperatuur in de collector stijgt. Die warmte wordt overgedragen op de warmtegeleidende vloeistof (warmtetransporteur) en naar een waterreservoir gebracht. Met deze installatie kan een deel van het sanitair water in een woning worden verwarmd. Ze levert 40 % tot 60 % van het sanitair warmwater dat een gezin nodig heeft en 10 à 50 % van de energie nodig voor de verwarming. In veel gevallen worden het net van de verwarming en dat van het sanitair warmwater gecombineerd en is deze installatie gemeenschappelijk (dus voor een heel gebouw). Dit levert een optimaal rendement op en beperkt de verliezen per woning tot een minimum. Dit systeem werkt ook bij bewolkt weer en in de winter, wanneer de zon slechts enkele uren schijnt. De gebruikte technologie staat nu volledig op punt. Het materiaal is betrouwbaar en heeft een levensduur van minstens 25 jaar. Om het in ons land vereiste comfort te bereiken, moet dit systeem worden aangevuld met een ander verwarmingssysteem (cf. supra) als de installatie onvoldoende warmte oplevert. creative Warmtepomp Adam Tomasik Een warmtepomp pompt de warmte van een nabije omgeving, zoals de bodem, water of de buitenlucht, naar de centraleverwarmingsinstallatie. Om warmte over te brengen van een koude omgeving (bron van calorieën) naar een warmere omgeving (te verwarmen woning) verbruikt deze pomp elektriciteit. Het is dus een hybridetechnologie, die zowel hernieuwbare energie als fossiele energie verbruikt. De warmtepomp is vanuit energieoogpunt enkel en alleen interessant als het elektriciteitsverbruik ruimschoots wordt gecompenseerd door de hoeveelheid warmte die wordt overgedragen. De terminologie verschilt naargelang van de gebruikte bron van calorieën, maar het principe blijft hetzelfde. Een warmtepomp die calorieën put uit de lucht, wordt een aërothermische waterpomp genoemd, een die calorieën put uit de bodem, is een geothermische waterpomp en ten slotte is er de aquathermische pomp die calorieën haalt uit een vijver of een grondwaterlaag. De keuze van de koude omgeving hangt af van de ligging van het gebouw. Het is bovendien mogelijk verschillende bronnen te combineren. Een warmtepomp gaat samen met vloer- en muurverwarming of met heteluchtverwarming. In sommige gevallen kan het rendabel zijn om via dit systeem een deel van het sanitair warmwater te produceren. GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 33

34 Canadese of Provençaalse put De Canadese of Provençaalse put is een systeem waarmee warmte wordt uitgewisseld tussen lucht en de bodem. Dit systeem wordt vaak gebruikt in combinatie met dubbelefluxventilatie. De lucht wordt in de bodem voorverwarmd (Canadese put) of afgekoeld (Provençaalse put) alvorens de warmtewisselaar te bereiken, waardoor die een hoger rendement heeft. Een Canadese put en een Provençaalse put zijn een en dezelfde installatie, die van naam verandert naargelang van het seizoen. De opgezogen verse lucht wordt afgevoerd naar een buis die op twee meter diepte onder de grond ligt. Op die diepte heerst het hele jaar door een constante temperatuur van 10 C. De aangezogen lucht wordt in de winter voorverwarmd en in de zomer afgekoeld. Bij grote hitte kan de frisse lucht rechtstreeks in de woning worden geblazen. 1,70 m Filter Natuurlijke bodem Afgedichte koppelstukken > Helling 1 tot 2 % 20,00 m Luchtinlaat 2,00 m Klep Afvoer van het condensaat / Sifon Thermische zonnepanelen verwarmen 40 à 60 % van het sanitair water en leveren 10 à 50 % van de nodige verwarmingsenergie. >>> ELEKTRICITEIT In weerwil van het Kyotoprotocol verbruikten de Brusselse gezinnen tussen 1990 en 2008 vijftig procent meer elektriciteit. Aangezien de markt wordt overspoeld door nieuwe technologieën (onder meer in de informatica- en telecommunicatiesector), ziet het er naar uit dat deze trend zich nog zal doorzetten. Elektriciteit is onmisbaar voor ons comfort, maar heeft spijtig genoeg een zeer groot nadeel: elektriciteit kan nagenoeg niet worden opgeslagen. Het gebruik hangt rechtstreeks af van de productie. Productie en opslag vormen dan ook de belangrijkste uitdagingen van het energiebeleid. Intussen kunnen we wel al ons elektriciteitsverbruik aanzienlijk doen afnemen. Yury Shirokov Leds gaan 10 maal langer mee en verbruiken 3 keer minder energie dan spaarlampen. 34 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM

35 Het verbruik verminderen Met enkele eenvoudige ingrepen - de juiste lampen gebruiken en toestellen volledig uitschakelen in plaats van in waakstand te zetten - valt het elektriciteitsverbruik meestal al heel wat lager uit. Het comfort wordt er zeker niet minder op. Lampen Elektrische lampen produceren licht maar ook warmte. Een groot deel van de elektrische energie gaat dan ook verloren aan die warmteproductie. Wetenschappers onderzoeken momenteel hoe ze de lichtopbrengst van lampen kunnen verhogen en de warmteproductie tot een minimum kunnen herleiden. Het verbruik van een lamp is eenvoudig in te schatten aan de hand van de energieklasse, die is aangegeven op de verpakking. Deze indicatieve waarde wordt aangeduid op een schaal van A (meest energiezuinig) tot G (zeer energieverslindend). Momenteel zijn er vier grote soorten lampen op de markt: de klassieke gloeilampen; halogeenlampen: dit is slechts een verbeterde versie van de klassieke gloeilamp. De wolframgloeidraad in de lamp wordt omgeven door een gasatmosfeer met halogeengassen. Het licht van een halogeenlamp is witter en de lichtopbrengst ligt 20 % hoger dan bij een klassieke gloeilamp; fluorescentielampen of spaarlampen, en neonlampen. Deze meestal buisvormige lampen zijn langs de binnenzijde bedekt met een fluorescerend poeder. Door een elektrische gasontlading gaat de aanwezige kwikdamp ultraviolet licht uitzenden. In de fluorescerende laag wordt de ultraviolette straling omgezet in zichtbaar licht. Aangezien deze lampen giftige stoffen bevatten, zijn ze te beschouwen als gevaarlijk afval. Net als batterijen moeten ze worden ingeleverd op speciaal daarvoor voorziene inzamelpunten; ledlampen. Deze lampen bevatten een of meerdere leds. Een led (light emitting diode) is een elektronische component die licht uitstraalt wanneer er elektrische stroom doorheen gaat. In onderstaande overzichtstabel is de energieklasse bij de led-lampen niet ingevuld, omdat er geen energieklasse bestaat voor zo n laag energieverbruik. janda75 Vergelijkende tabel verschillende soorten lampen (Bron: Leefmilieu Brussel) Type lamp Vermogen (Watt) Energieklasse Aankoopprijs Levensduur (uren) Jaarlijks verbruik Gloeilamp 75 W G kwh Halogeenlamp 50 W C tot E kwh Spaarlamp 15 W A of B tot kwh Ledlamp 5 W niet ingedeeld tot kwh GOMB/BIM > duurzaam wonen >>> 35

36 Toestellen in waakstand Uit de tabel blijkt dat huishoudtoestellen in waakstand veel energie verbruiken, het zogenaamde sluipverbruik. Toestellen die vaak gelijktijdig worden gebruikt ( zoals de televisie en de dvdspeler ) worden best aangesloten op een multistekker met een schakelaar. Via deze schakelaar kunnen ze gemakkelijk volledig worden uitgeschakeld en gaat geen onnodige elektriciteit verloren. Een Britse studie heeft aangetoond dat het equivalent van een kerncentrale nodig is om de energiebehoefte van alle toestellen die in Groot-Brittannië in waakstand staan, te dekken. Als we alleen al maar denken aan de kostprijs van zo'n installatie en aan alle problemen, onder meer inzake radioactief afval, wordt het hoog tijd om de eenvoudige oplossingen die bestaan voor dit onnodige verbruik toe te passen. - een televisie (4 tot 10W) = 70 kwh/jaar - een videorecorder (4 tot 10W) = 80 kwh/jaar - een kleine hifi-installatie (10W) = 70 kwh/jaar - een halogeenlamp (6W) = 45 kwh/jaar - een microgolfoven (5W) = 43 kwh/jaar - een antwoordapparaat (5W) = 43 kwh/jaar - twee radiowekkers (2 keer 2W) = 35 kwh/jaar Totaal = 386 kwh = 70 /jaar Het totale verborgen energieverbruik bedraagt 60 W. Het is m.a.w. net of je een klassieke gloeilamp van 60 W dag en nacht laat branden. Ieder jaar gaat zo 500 kwh nodeloos verloren, het totale verbruik van één grote oude koelkast of 3 koelkasten met het label A++. Alle toestellen in waakstand volledig uitschakelen, voorkomt elektriciteitsverspilling. Alternatieve energiebronnen Fotovoltaïsche panelen Via de fotovoltaïsche technologie kan licht worden omgezet in elektriciteit. Fotovoltaïsche panelen zijn niet te verwarren met thermische panelen: beide systemen gebruiken zonlicht als energiebron maar fotovoltaïsche panelen zetten dit licht om in elektriciteit en thermische panelen in warmte. Met een fotovoltaïsch systeem kan een gezin een deel van zijn elektriciteit op een milieuvriendelijke manier produceren en de aldus opgewekte elektriciteit die het zelf niet gebruikt in het netwerk brengen. In België levert een fotovoltaïsche installatie met 10 m 2 panelen in een doorsnee meteorologisch jaar evenveel energie als 100 liter stookolie of 100 m 3 aardgas, dit is ongeveer kwh/jaar. manfredxy 36 <<< duurzaam wonen < GOMB/BIM