Suiciderisico bij jongeren. Pieter Boeke Lezing. 16 november Ad Kerkhof

Transcriptie

1 Suiciderisico bij jongeren Pieter Boeke Lezing 16 november 2015 Ad Kerkhof

2 Opbouw Statistische gegevens Begrijpen van suïcide Wanhoop bespreken en onderkennen Bejegening en behandeling Wetenschappelijk onderzoek, MDR Cognitieve gedragstherapie Behandeling gezin

3 Aantal Suïcide in Nederland : absolute aantallen Mannen Vrouwen Totaal Jaar Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek 2015

4 Aantal per Aantal suïcides in 2014 Vrouwen en mannen naar leeftijd jr Leeftijd vrouwen mannen Centraal Bureau voor de Statistiek 2015

5 Aantal per Verhoudingscijfers suïcides in 2014 Vrouwen en mannen naar leeftijd per vrouwen mannen jr Leeftijd Centraal Bureau voor de Statistiek 2015

6 Aantal Suïcide onder jongeren tot 20 jaar in Nederland Suïcide onder jongeren (t/m 19 jaar) absolute aantallen in Nederland absolute aantallen Meisjes Jongens Totaal Jaar Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek 2015

7 Percentage suicidepogingen: 3 e klas ROC s (J+M) 3 e klas ROC s Nederlands 6 % 9 % Surinaams 9 % 11 % Antilliaans 10 % 9 % Marokkaans 4 % 4 % Turks 8 % 3 % Kaapverdiaans 4 % 8 % Mieloo, e.a. 2008, VdLooij, 2008

8 Suicidaliteit jongeren Ziekenhuisopname en crisisinterventie: Turkse meisjes Surinaamse meisjes Jonge asielzoekers Burger e.a., 2005, 2009; Goossen 2009

9 Suïcidegedachten Jeugdmonitor Rotterdam:Van Buuren 2008: jaar: klas 1 t/m 3: 20% in afgelopen jaar

10 Motieven die een rol spelen bij suïcidepogingen (uitgedrukt in percentages respondenten, N = 113) 1 De situatie was zo ondraaglijk dat ik niets anders wist te doen 78 % 2 Mijn gedachten waren zo vreselijk dat ik daar vanaf wilde zijn 55 % 3 Ik wilde een tijdje weg uit een onmogelijk situatie 50 % 4 Ik wilde sterven 48 % 5 Ik wilde geen pijn meer voelen 44 % 6 Ik leek de controle over mezelf te verliezen 42 % 7 Ik wilde anderen duidelijk maken hoe wanhopig ik me voelde 39 % 8 Ik wilde het voor anderen gemakkelijker maken 27 % 9 Ik wilde hierdoor hulp van iemand zien te krijgen 27 % 10 Ik wilde weten of er iemand was die werkelijk van me hield 14 % 11 Ik wilde iemand laten zien hoeveel ik van hem/haar hield 13 % 12 Ik wilde anderen betaald zetten voor de manier waarop ze me behandelden 13 % 13 Ik wilde iemand van mening doen veranderen 10 % 14 Ik wilde dat iemand zich schuldig zou gaan voelen 10 % Bron: A.J.F.M. Kerkhof (1985), Suïcide en de Geestelijke Gezondheidszorg

11 Risicofactoren Depressie, eerdere pogingen of DSH Borderline Persoonlijkheidstrekken Depressieve stemming Hopeloosheid Angst Woede en snelle irritatie Schaamte en schuld

12 Risicofactoren Geestelijke pijn Emotionele instabiliteit Impulsiviteit, afweer, kwaadheid Perfectionisme Lage zelfwaardering Identiteitsvragen

13 Risicofactoren Sexueel misbruik Mishandeling Alcohol en drugsgebruik Interpersoonlijke conflicten Gepest worden Verlies, Gezichtsverlies Delinquent gedrag

14 Risicofactoren Acne, jeugdpuistjes Schoolproblemen Deviantie Falen Liefdesperikelen Afwijzing Problemen met ouders

15 Risicofactoren Ouders met psychiatrische problemen Verslaafde ouders Scheiding van ouders Suïcidale voorbeelden van ouders Afwijzing door ouders Aantal risicofactoren bij elkaar opgeteld

16 Orbach: 3 typen 1. Depressief perfectionistisch - internaliserend met sterke negatieve emoties; 2. Agressief impulsief externaliserend met gebrekkige impulscontrole 3. Desintegrerend met paniek, angst en psychopathologie, met verlies van controle

17 Wagner en Hustead 1. Jongere ernstige pathologie, ouders niet 2. Ouders ernstige pathologie, jongere niet 3. Jongere en ouders ernstige pathologie

18 Emotie-regulatie: Hopeloosheid Rumineren Zelfbeschuldiging Catastrophering Moeite impulsen te controleren Woede

19 Emotie-regulatie: Niet bewust zijn van emoties Geen woorden voor emoties Niet accepteren van emoties Niet begrijpen van emoties Niet tolereren van emoties Emoties trachten te ontvluchten

20 Emotie-regulatie: Metafoor 1: Laatste druppel Metafoor 2: Heksenketel

21 Multidisciplinaire Richtlijn Contact maken: gehoor vinden Continuïteit van aandacht / zorg Diagnostiek van suïcidaliteit als focus Behandeling suïcidaliteit als focus Betrekken van familieleden / naasten Veiligheid

22 Omgang met suïcidale jongeren: Persoonlijke band Continuïteit van aandacht Betrekken van familieleden Crisisinterventie Uitdrukkelijk aandacht voor suïcidaliteit Veiligheid, evt. (her)opname BOR / TOR

23 Beginvragen Hoe wanhopig ben je? Waarover ben je het meest wanhopig? Wat zit je het meest dwars? Wat is het belangrijkste in je leven? Welke gedachten gaan het meest door je heen? Welke gevoelens kwellen je?

24 Vragen over suïcidaliteit Denk je wel eens over zelfmoord? Welke gedachten of beelden heb je dan? Hoe vaak denk je over zelfmoord? Heb je plannen gemaakt? Heb je voorbereidingen getroffen? Waar zou je dan van af zijn?

25 Omgang met familieleden Betrek familieleden / partners / vrienden indien mogelijk bij gesprekken en verwijzing Geef psycho-educatie: leg uit en verklaar wat suïcidaliteit is Vraag familieleden om op te letten en samen te werken Leg uit wat familieleden kunnen doen bij suïcidale crisissituaties Vorm een band in het belang van de jongere

26 Omgang met familieleden Leg uit dat terugval mogelijk is Leg uit welke waarschuwingssignalen Geef telefoonnummers en namen, voor het geval dat Leer hen hoe te communiceren over suicidaliteit

27 Waarschuwingssignalen: Dreigen met zelfmoord Voorbereidingen voor zelfmoord Afscheid nemen Praten over de dood Hopeloosheid wanhoop Somberheid Afzondering

28 Waarschuwingssignalen: Alcohol en drugsgebruik Roekeloos gedrag, vechtpartijen, Slaapproblemen piekeren Plotselinge veranderingen Verwaarlozing En nog veel meer

29 Klinische observaties: Meerderheid geneigd te internaliseren, Minderheid externaliseert, agressie Emotioneel teruggetrokken Verbergen hun verdriet Matige emotionele vaardigheden Geringe zelfwaardering Totale mislukkeling, veel piekeren Identiteitsvragen, toekomstperspectief

30 Klinische observaties: Veel suïcidale jongeren niet in de GGZ Vaak wel problematisch maar geen hulp Ook vaak geen vermoeden van aandoening Vaak niet problematisch voor omgeving Stil depressief en suicidaal Schaamte (zelf-stigma) Toch vaak iets psychiatrisch, 90% MDR

31 Klinische observaties: Depressies Psychosen Angststoornissen Persoonlijkheidsproblematiek Gedragsproblemen Eetstoornissen Middelen misbruik Autisme

32 Sociale observaties: Vaak onrust, verhuizingen, verlies Vaak contacten met lotgenoten Meer alcohol en drugs gebruik Vaak verlaten gevoeld Weinig geneigd hulp te zoeken

33 Gezinsobservaties: Weten soms niet waar hun kind uithangt Kind onttrekt zich aan gezin, vervreemding Negatieve interactiepatronen Teleurstellingen over en weer Schuldgevoelens bij ouders Afwijzing, wederzijds Problemen bij ouders, vechtscheiding

34 Behandeling volgens MDR Geen bewijs effectiviteit behandeling reductie suïcidaliteit, voorzichtige positieve resultaten: Antidepressiva Gezinstherapie Interpersoonlijke therapie Dialectische Gedragstherapie Cognitieve Gedragstherapie Psychodynamische behandeling

35 Psychotherapie Essentieel: emotieregulatie leren verdragen van negatieve gedachten, beelden en emoties Leren verdragen van de suïcidale gevoelens

36 Psychotherapie Thwarted belongingness (Joiner) Niemand houdt van me, ze zullen me niet missen

37 Psychotherapie Perceived burdensomeness (Joiner) Ik ben iedereen tot last Ze zijn beter af zonder mij

38 Psychologie van de suicide Dood is niet het doel van suicide Doel is het stoppen met leven Stoppen met denken en voelen De nabije en verre toekomst niet meer willen meemaken De toekomst is niet beter, alleen slechter

39 Psychologie van de suicide Keuze tussen twee kwaden: 1. Stoppen met leven 2. Doorgaan met leven Door suicide te plegen bescherming te vinden tegen een nog groter onheil.

40 Psychologie van de suicide Hardnekkige doodswensen: een einde willen maken aan: Langdurig ongelukkig zijn Steeds zelfkwellende gedachten Zelfhaat, walging, schuld, Chronische depressie, angst

41 Psychologie van de suicide Ik kan het niet meer aan Ik kan het niet meer aan Ik kan het niet meer aan Het is onverdraaglijk Elke minuut langer leven is de hel Nu moet het afgelopen zijn.

42 Suicide: ontsnapping aan jezelf Door suicidaal gedrag willen mensen ontsnappen aan hun zich herhalende kwellende gedachten en gevoelens Escape from self (Baumeister, 1990) Door suicide bescherm je jezelf tegen jezelf.

43 suicidaal piekeren Repetitief, opnieuw en opnieuw Herhalende gedachten aan suicide Herhalende gedachten aan problemen Herhalende gedachten Vele uren per dag Geen controle meer over gedachten

44 Chaos in mijn hoofd

45 Suicidaal Piekeren Er is niemand die van me houdt Ik kan niet alleen leven Ik heb geen toekomst Ik kan het niet meer aan Ik moet stoppen met denken Vele uren per dag

46 Continu

47 Suicidaal Gepieker Ik zal nooit normaal kunnen leven Wanneer houdt dit nu eens op? Ik ben een totale mislukkeling Mensen zijn beter af als ik dood ben Niemand zal me missen Ik kan de pijn niet meer dragen Ik kan niet leven zonder partner

48 Kan het niet meer aan Dit moet stoppen Nu

49 Klinische observatie: De continue herhaling van deze gedachten wordt uiteindelijk een dwangmatige herhaling waar men geen controle meer over ervaart

50 Suicidaliteit als piekeren Zelfde functie als rumineren en piekeren: Poging om probleem op te lossen Zelfbescherming wordt zelfkwelling Herhaald, oncontroleerbaar, obsessief Vele uren per dag Angstig voor de toekomst Leidt tot moeheid, machteloosheid, hopeloosheid, vitale uitputting en tot suïcide

51 Suicidale inductie Met uw permissie: Ik ga u nu een beetje suicidaal maken. Als u zelf suicidaal bent geweest dan zult u het mechanisme herkennen Ik zal aan het einde van de oefening u er ook weer uit halen.

52 Suïcidale inductie U heeft een liedje in uw hoofd En dat gaat er maar niet uit Wat je ook doet, het blijft dreunen Misschien een vervelend liedje Kies voor jezelf een liedje: Bijv. Een beetje verliefd (Andre Hazes) Bijv. Waterloo (ABBA) Bijv. Heb je even voor mij (F. Bauer)

53 Suicidale inductie U heeft een liedje in uw hoofd En dat gaat er maar niet uit Wat je ook doet, het blijft dreunen Misschien een vervelend liedje Kies voor jezelf een liedje Of neem Frans Bauer: Heb je even.

54 Suicidale inductie De rest van de dag hoor je Frans Bauer. Heb je even voor mij Het lukt je niet om dat te stoppen Hoe meer je het probeert te stoppen hoe luider het klinkt.

55 Suicidale inductie Als je gaat slapen vanavond, dan hoor je Frans Bauer Je kunt niet slapen vanwege Frans Bauer De hele nacht hoor je Frans Bauer Heb je even voor mij

56 Suicidale inductie Morgenochtend hoor je Frans Bauer De hele dag lukt het je niet om Frans Bauer het zwijgen op te leggen. Morgenavond, dinsdagavond, kun je niet inslapen vanwege HEB JE EVEN VOOR MIJ.

57 Suicidal induction De hele nacht van dinsdag op woensdag slaap je weer niet vanwege Frans Bauer Is al de tweede slapeloze nacht Heb je even voor mij, maak wat tijd voor me vrij

58 Suicidale inductie Van woensdag op donderdag hoor je niets anders dan Frans Bauer Derde slapeloze nacht. Ondertussen heb je al wat slaappillen geprobeerd, maar tevergeefs Op donderdag hoor je: Heb je even voor mij

59 Suicidale inductie Donderdagavond neem je wat meer voorzorgsmaatregelen, alcohol, pillen? Vierde slapeloze nacht vanwege Frans Bauer, je bent ernstig uitgeput Heb je even voor mij, maak wat tijd voor mij vrij,.ad infinitum

60 Suicidale inductie Vrijdagagavond neem je nog wat meer voorzorgsmaatregelen, alcohol, pillen? FB wordt een obsessie voor je Vijfde slapeloze nacht vanwege Frans Bauer, vitale uitputting neemt toe Heb je even voor mij, maak wat tijd voor mij vrij,.ad infinitum

61 Suïcidale inductie Zaterdag ben je bang dat iedereen de wallen onder je ogen ziet. In je auto naar het winkelcentrum, plotseling moet je hard remmen, bijna ongeluk. Het is stil in je hoofd. Uit pure vreugde ze je de radio aan

62 Frans Bauer Heb je even.. Heb je even.. Heb je even..

63 Suïcidale inductie Zondagavond ben je het zo zat, dat je nog wat extra alcohol inneemt en nog een of twee extra slaappillen. Zesde slapeloze nacht vanwege Frans Bauer Je bent compleet uitgeput

64 Suïcidale inductie Later in die week neem je nog meer alcohol of pillen Je weet niet eens meer hoeveel nachten je niet geslapen hebt Je kunt het niet langer verdragen om naar Frans Bauer te luisteren, je bent totaal uitgeput.

65 Suïcidale inductie Eindelijk, na nog wat pillen genomen te hebben val je in slaap. Een diepe slaap Niet veel later word je wakker in een hel verlichte omgeving. Lig je op de SEH Wel even geen Frans Bauer

66 Vraag? Heb je nu een suïcidepoging gedaan? Of wilde je alleen maar ontsnappen aan Frans Bauer? Vingers?

67 Verander Frans Bauer nu in: Chronische repeterende gedachten: Ik ben een totale mislukking Ik zal altijd eenzaam blijven Ik moet stoppen met denken Ik moet voor de trein Herinneringen aan verkrachting Ik haat mezelf

68 Pas op: Dit was alleen maar een oefening Je zult Frans Bauer niet de rest van je leven horen Je bent niet suicidaal Beschouw deze oefening als een metafoor Denk bij je eerstvolgende suïcidale patiënt even aan Frans Bauer

69 Hulpverleners: Er is niemand die van me houdt 1. Hoe vaak gaat deze gedachte door je hoofd per dag? 2. Hoeveel uur per dag ben je bezig met deze gedachte?

70 Hulpverleners: Ik gooi mezelf voor een trein 1. Hoe vaak gaat deze gedachte door je hoofd per dag? 2. Hoeveel uur per dag ben je bezig met (de herhaling van) deze gedachte?

71 Hulpverleners: Mijn leven heeft geen betekenis, geen toegevoegde waarde 1. Hoe vaak gaat deze gedachte door je hoofd per dag? 2. Hoeveel uur per dag ben je bezig met deze gedachte?

72 Hulpverleners: Ik heb geen toekomst 1. Hoe vaak gaat deze gedachte door je hoofd per dag? 2. Hoeveel uur per dag ben je bezig met (de herhaling van) deze gedachte?

73 Dit is de chaos, dit is de hel

74 Ervaring: Het zijn meestal maar enkele gedachten /thema s die in eindeloze variaties herhaald worden. Deze gedachten zijn erg stereotiep Zijn bedoeld als zelfbescherming Maar verworden tot zelfkwelling Massief lijden gevolg van deze herhaling van kwellende gedachten

75 Piekeren geeft acceleratie aan het suïcidale proces

76 Behandeling van suicidaal gepieker is mogelijk en effectief Piekeren geeft acceleratie aan het suïcidale proces Behandeling van suicidaal gepieker vertraagt het suïcidale proces Bevordert kwaliteit van leven

77 Spijker BAJ van, Straten A van, & Kerkhof AJFM: Effectiveness of online self-help for suicidal thoughts: results of a randomised controlled trial. Plos One 2014, 9(2):e doi: /journal.pone

78 Behandeling en zelfhulp

79 klik op zelfhulpcursus

80 Dank voor uw aandacht