Handleiding voor stembureauleden

Transcriptie

1 Handleiding voor stembureauleden Hoe ziet de verkiezingsdag er uit? Stadsreferendum Woonvisie Gemeente Rotterdam woensdag 30 november

2 Colofon Uitgave van de gemeente Rotterdam Tbv Stadsreferendum Woonvisie Vormgeving: gemeente Rotterdam Druk: Veenman+ Oplage: 1250 exemplaren Toegangscodes op codekaart De toegangscodes voor de stembus, om de ipad te ontgrendelen en de simpincode staan op een kaart. De kaart vindt u in de envelop die aan de stembus hangt. 2

3 Inhoud Voorwoord 4 A Inleiding 5 B Dagindeling stembureau 6 C Belangrijke aandachtspunten 7 D Taken en verantwoordelijkheden 9 stembureauleden E StembureauApp 13 Hoofdstuk 1 Openen stembureau Welkom De stembus Stembox Aanmelden stembureauleden Controle inrichting stemlokaal Verzorg de aankleding van het stemlokaal Leg alles klaar op de tafel voor de stemming 16 Hoofdstuk 2 Stemming shift Het stemmen begint Het stemproces Controle van de stempas Welke identiteitsbewijzen zijn geldig? Machtigingen Stembiljetten Herstel gemaakte fouten 21 Hoofdstuk 3 Shiftwissel De checklist 22 Hoofdstuk 4 Stemming shift Stemmen shift Herstel gemaakte fouten 23 Hoofdstuk 6 Telling 26 Stap 1 - Sorteren 26 Stap 2 - Tellen 26 Stap 3 - Controle 26 Hoofdstuk 7 Afsluiten stembureau 27 Bijlagen 1 Handleiding ipad en stembureauapp 29 2 Stempas en volmacht achterkant stempas 31 3 Schriftelijke volmacht 32 4 Register Ongeldige Stempassen (ROS) 33 5 Voorbeeld ingevuld proces-verbaal 34 6 Checklisten 35 Hoofdstuk 5 Voorbereiden telling Ruim de tafel leeg Openbaar Geldig of ongeldig 25 3

4 Voorwoord Beste leden van het stembureau, Allereerst: bedankt voor uw inzet op het stembureau! Dankzij uw inzet zorgen we ervoor dat alle kiesgerechtigde Rotterdammers hun stem kunnen uitbrengen op 30 november over de woonvisie. Het is de tweede keer dat Rotterdammers naar het stembureau gaan om te stemmen voor een stadsreferendum. In 1995 was dat voor de eerste maal en toen ging het over de vorming van een stadsprovincie. Ik ben er zeker van dat we met elkaar van 30 november een geslaagde dag maken. Ook dit jaar zijn jullie goed voorbereid. Voor het stadsreferendum woonvisie maakten we een nieuwe e-learning die jullie allemaal hebben doorlopen. Net als bij alle andere verkiezingen maakt de voorzitter op het stembureau gebruik van de StembureauApp op de ipad. Deze app zorgt voor een efficiënt verloop van het verkiezingsproces. Daarnaast is er deze handleiding. Hierin staan we nogmaals uitgebreid stil bij de app en bij de gang van zaken op een stembureau. Het bevat belangrijke informatie en is een naslagwerk tijdens de dag van het stadsreferendum. Leest u deze handleiding voor 30 november alstublieft goed door. Heeft u daarna nog vragen waar de handleiding geen antwoord op geeft? Stuur dan een naar ons verkiezingsteam, stadsreferendumdv@rotterdam.nl Heel veel plezier en een goede verkiezingsdag toegewenst! Ronald van As Directeur Publiekszaken 4

5 A Inleiding Op 30 november 2016 wordt in Rotterdam een raadgevend stadsreferendum gehouden over de Woonvisie Omdat het een referendum is, wordt er geen keuze gemaakt tussen politieke partijen en kandidaten. Kiesgerechtigden krijgen op het stembiljet de volgende vraag voorgelegd: Bent u voor of tegen de Woonvisie Rotterdam? De StembureauApp wordt ook bij dit stadsreferendum ter ondersteuning aan de voorzitter ingezet. Wanneer is de uitslag van de stemming bekend? Alle stemmen worden op woensdagavond 30 november geteld. Zodra alle stemmen in de app zijn ingevoerd, is de voorlopige uitslag binnen. Enkele dagen later volgt de definitieve uitslag. 5

6 B Dagindeling stembureau 4:00 uur OPENEN LOCATIE De portier neemt de stembus en bijbehorende materialen in ontvangst 6:30 uur OPENEN STEMBUREAU De stembus en materialen worden overgedragen aan de voorzitter De voorzitter start de StembureauApp Stembureauleden shift 1 komen binnen en worden aangemeld in de app Instructie en taakverdeling door voorzitter aan stembureauleden Start voorbereiding 7:30 uur STEMMEN SHIFT 1 Het stemlokaal opent de deuren voor de kiezers Start stemmen Ca. 12:00 uur broodmaaltijd ter plaatse (deze wordt bezorgd) 14:30 uur SHIFTWISSEL Voorzitter van shift 1 meldt stembureauleden shift 2 aan in de app Overdracht door stembureauvoorzitter en leden shift 1 aan de nieuwe stembureauleden Voorzitter shift 1 draagt de ipad over aan de voorzitter van shift 2 Ca 17:00 uur broodmaaltijd ter plaatse (deze wordt bezorgd) 21:00 uur EINDE STEMMING Indien van toepassing: aanwijzen van de laatste kiezer in de rij 21:15 uur START TELPROCES Sleuf van de stembus sluiten nadat de laatste kiezer heeft gestemd Tellen stembiljetten Afronding telling (inpakken en verzegelen) Vanaf ca. 23:00 uur AFSLUITEN STEMBUREAU Invullen proces-verbaal door voorzitter en ondertekening door alle aanwezige stembureauleden Stembureauleden verlaten het stembureau De voorzitter levert het tasje met daarin het proces-verbaal en de ipad met toebehoren in op het inleverpunt van het gebied Portier wacht tot stembus is opgehaald Locatie wordt afgesloten door portier Deze handleiding volgt, net als de e-learning en de StembureauApp, de activiteiten van een verkiezingsdag van begin tot einde. 15:00 uur STEMMEN SHIFT 2 Vertrek stembureauleden shift 1 Vervolg stemmen 6

7 C Belangrijke aandachtspunten StembureauApp Bij het stadsreferendum op 30 november wordt weer op alle stembureaus in Rotterdam gebruik gemaakt van de StembureauApp. Deze ondersteunt de voorzitter van het stembureau met checklists op verschillende momenten van de dag, het automatisch controleren van de geldigheid van stempassen en het tellen van de stemmen. Daarnaast kan de voorzitter via de app facilitaire meldingen doen, vragen stellen en alle stembureauleden aanmelden. Is een stembureaulid niet aanwezig? Dan geeft de voorzitter dat telefonisch door aan de helpdesk Als de app (tijdelijk) niet beschikbaar is, kunt u in deze handleiding opzoeken wat u moet doen op dat moment van de verkiezingsdag. Deze papieren back-up staat in ieder hoofdstuk van de handleiding aangegeven met het symbool dat hier links is afgebeeld. Neem tijdens de verkiezingsdag ook uw mobiele telefoon op als u door een anoniem nummer wordt gebeld! Het kan zijn dat de helpdesk met u contact probeert te zoeken. Identiteitsbewijs De kiezer moet zijn stempas en een (geldig) identiteitsdocument overhandigen. Toegestaan zijn een Nederlands of EU paspoort, rijbewijs of identiteitskaart dat maximaal vijf jaar is verlopen. Het document moet dus geldig zijn tot 1 december 2011 of later. Stempas Elke kiezer ontvangt van de gemeente een stempas. Op de stempas staat het adres van een stembureau in de buurt. Om te stemmen is de kiezer niet gebonden aan het stembureau dat op de stempas staat. De kiezer kan stemmen in één van de stembureaus in de gemeente Rotterdam. Volmacht Een gemachtigde kan de stem van de volmachtgever alleen uitbrengen als de gemachtigde zelf tegelijkertijd ook gaat stemmen. De gemachtigde moet van de volmachtgever behalve het volmachtbewijs (achterzijde stempas volledig ingevuld) ook een (kopie van een) identiteitsdocument overhandigen. Deze kopie van het identiteitsdocument van de volmachtgever mag ook maximaal vijf jaar verlopen zijn. Een gemachtigde mag naast zijn eigen stem maximaal twee volmachtstemmen uitbrengen. Omdat stembureaus niet altijd goed zijn verlicht, zit er in de stembox een lampje. Zet deze naast de ipad, met de lichtbundel boven de camera gericht. Het licht valt dan op de QR-code op de stempas zodat de camera van de ipad deze beter scant. De kiezer kan ook ruim voor de verkiezing bij de gemeente een zogenaamde schriftelijke volmacht aanvragen. De kiezer kan hiermee een andere kiezer machtigen om zijn stem uit te brengen. Stemgeheim Bij het stemmen met een vooraf aangevraagde volmacht hoeft géén (kopie) identiteitsdocument van de volmachtgever te worden getoond. Stemgeheim De kiezer moet in het geheim zijn stem uitbrengen in het stemhokje. U grijpt in als twee kiezers zich tegelijkertijd in het stemhokje (dreigen te) bevinden. Lichamelijk contact wordt hierbij vermeden. Kinderen die in staat zijn de kiezer te beïnvloeden bij het stemmen, mogen niet mee in het stemhokje. Assistentie in een stemhokje Assistentie in een stemhokje is toegestaan wanneer de kiezer vanwege een lichamelijke beperking niet zelfstandig kan stemmen. De voorzitter beoordeelt of de lichamelijke beperking de kiezer belemmert om alleen te stemmen. De kiezer bepaalt wie hem in het stemhokje begeleidt, dit kan ook een stembureaulid zijn. De begeleider ontvangt een hesje van de voorzitter en trekt dit aan. Zo is duidelijk zichtbaar waarom twee mensen zich in één stemhokje bevinden. 7

8 Veilig en gastvrij De stembureauleden zorgen samen voor een veilige en gastvrije omgeving. De huisregels voor Rotterdamse stembureaus hangen in het stembureau. De voorzitter is verantwoordelijk voor de orde. Hij let op de volgende punten: of de kiezers in vrijheid hun eigen keuze maken; of stembureauleden hun politieke voorkeur voor zichzelf houden; of er voldoende afstand is tot de stemhokjes; of kiezers alleen gaan stemmen. De stembureauleden zijn herkenbaar aan de band om hun arm. Geen reclame In het stembureau mag geen reclamemateriaal worden verspreid. Voor geen enkel artikel of doel mag reclame worden gemaakt (dus ook geen partijbuttons, partijposters of partijfolders). Leden van het stembureau mogen geen blijk geven van hun politieke voorkeur. Als dit toch gebeurt, is het de taak van de voorzitter om hier tegen op te treden. Geen beïnvloeding In het stemlokaal mogen zich geen activiteiten voordoen die kiezers kunnen beïnvloeden in hun keuze. Als dit toch gebeurt, is het de taak van de voorzitter om hier tegen op te treden. Huisregels stemlokalen De kiezer volgt altijd de aanwijzingen op van de medewerkers van het stembureau. Het is in dit stemlokaal niet toegestaan om: huisdieren mee te nemen, met uitzondering van hulphonden; op rolschaatsen, rollerskates e.d. te rijden; te roken en/of alcohol en/of drugs te gebruiken; na het stemmen zich in het stemlokaal op te houden (tenzij men zich in de publieke ruimte bevindt); op luidruchtige wijze mobiele telefoongesprekken te voeren; lawaai te maken of op een andere manier de orde te verstoren; zich agressief te gedragen tegen medewerkers van het stembureau, toezichthouders, politie of andere personen; activiteiten te ontplooien die gericht zijn op het beïnvloeden van de keuze van de kiezers. Ordeverstoring en /of agressief gedrag meldt de voorzitter telefonisch via of 112. Publieksruimte Het is kiezers toegestaan in het stemlokaal te verblijven zolang de orde niet wordt verstoord en de voortgang van de stemming niet wordt belemmerd. Voor eventuele vragen van de media neemt de voorzitter contact op met helpdesk

9 D Taken en verantwoordelijkheden stembureauleden De voorzitter De voorzitter is eindverantwoordelijk voor de gang van zaken op het stembureau en voor de handhaving van de orde. Hij bedient de app op de ipad, die hem ondersteunt in zijn werkzaamheden. Ook verdeelt de voorzitter de taken onder de stembureauleden voorafgaand en tijdens het stemmen en gedurende het tellen. Verder controleert de voorzitter de identiteit van de kiezer en de echtheid van de stempas. Hij controleert de stempas met de StembureauApp op geldigheid door deze te scannen. De voorzitter is duidelijk te herkennen aan: Hij is het eerste stembureaulid dat aan de stemtafel zit Hij draagt de armband met daarop de tekst voorzitter De tekst Voorzitter op de ipad-standaard De volgende taken vragen speciale aandacht: De voorzitter dient kennis te hebben genomen van de inhoud van het proces-verbaal. Hij heeft deze handleiding goed gelezen en weet precies wat er van hem wordt verwacht. Dit is nodig voor het telproces na 21:00 uur. Bestudeer op rustige momenten op het stembureau nogmaals het originele proces-verbaal. De voorzitter is de enige die de ipad bedient (en deze mag nooit onbemand achterblijven). Als hij even weg moet, draagt hij de ipad over aan de plaatsvervangend voorzitter. Indien de ipad het niet doet, probeert hij deze opnieuw op te starten. Hij volgt de instructie, zoals opgenomen in deze handleiding. Als dit niet lukt, neemt hij telefonisch contact op met de helpdesk om dit te melden. Indien nodig werkt de voorzitter verder met behulp van de checklists uit de handleiding en/of het Register van Ongeldige Stempassen. De app is een hulpmiddel voor de werkzaamheden op een stembureau. Het invullen van het proces-verbaal, met bijlagen en verzamelen van de papieren documenten is de formele verslaglegging van de verkiezingsdag. De voorzitter moet een schriftelijke verklaring leveren van de gang van zaken op het stembureau. In het proces-verbaal wordt ook de uitslag van het stembureau vastgelegd. Daarbij wordt een verklaring gegeven van eventuele verschillen tussen de papieren documenten (het verschil tussen de toegelaten kiezers en de getelde stembiljetten). Als de aantallen niet overeenkomen en u heeft hiervoor geen verklaring, dan moeten alle ingenomen stempassen en volmachten waarmee gestemd is opnieuw geteld worden. Is het verschil hiermee niet verklaard dan moeten de stembiljetten opnieuw geteld worden. Dankzij de StembureauApp zien de controleurs die bij de helpdesk zitten op afstand ook of er een (groot) verschil is. Als het verschil tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal getelde stembiljetten groter is dan drie, neemt de helpdesk telefonisch contact op met de voorzitter om te helpen het verschil op te lossen of te verklaren. 9

10 Plaatsvervangend voorzitter (bij 3 stembureauleden) De plaatsvervangend voorzitter is de tweede persoon achter de stemtafel. Hij neemt de stempas in ontvangst nadat de voorzitter de geldigheid van het legitimatiebewijs en de stempas heeft gecontroleerd - en maakt deze ongeldig met het stempel onbruikbaar. Ook zet hij er een volgnummer op. Zo kan een kiezer niet tweemaal stemmen met dezelfde stempas. Dit geldt voor alle soorten passen die worden ingenomen. Vervolgens reikt hij het stembiljet uit aan de kiezer. Het stembiljet wordt pas uitgereikt als er een stemhokje vrij is. Als een kiezer per ongeluk zijn stembiljet verkeerd invult - en nog niet in de stembus heeft gedeponeerd - mag de plaatsvervangend voorzitter één keer een nieuw biljet uitreiken. Hij neemt het verkeerd ingevulde biljet in, stempelt deze onbruikbaar en noteert op het biljet dat het onbruikbaar is vanwege een vergissing. Ook biljetten die worden teruggegeven, omdat de kiezer weigert te stemmen, moeten worden ingenomen en onbruikbaar worden gestempeld. Op deze biljetten moet worden genoteerd dat het gaat om een weigering. De plaatsvervangend voorzitter heeft voor deze verkiezing vijf genummerde stapels voor zich op de tafel: 1. de stempassen 2. volmachten 3. ongeldige stempassen en volmachten 4. teruggegeven stembiljetten (als gevolg van een vergissing of een weigering) 5. stapel stempassen die door een (tijdelijke) storing in de app niet ingescand zijn. Deze kunnen aan het einde van de dag of tussendoor zodra de app het weer doet alsnog worden ingescand en vervolgens op de juiste stapel worden gelegd en voorzien van een volgnummer. Voor het tellen van de stemmen begint moet deze stapel leeg zijn. Als de voorzitter vanwege onvoorziene omstandigheden (tijdelijk) de stemtafel of het stembureau verlaat, neemt de plaatsvervangend voorzitter de rol van voorzitter over. Op dat moment gelden dezelfde verantwoordelijkheden voor de plaatsvervangend voorzitter als voor de voorzitter. Stembureaulid bij de stembus Eén stembureaulid neemt plaats bij de stembus. Hij let erop dat de kiezer het stembiljet in de bus stopt en houdt toezicht op de stemhokjes. Ook zorgt hij ervoor dat kiezers volgens de looprichting het stembureau verlaten. Neemt een kiezer het stembiljet mee? Dan turft het lid bij de stembus dit op de turflijst. Bij een dubbel stembureau let dit lid er ook op dat de kiezers hun stembiljet bij het juiste stembureau in de bus stoppen. Stembureauleden Belangrijk is dat leden op een stembureau met elkaar samenwerken. Dit betekent o.a. onderling signalen doorgeven en hulp bieden bij mogelijk lastige situaties. De stembureauleden zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de gang van zaken in het stembureau. s Morgens richten zij het stembureau in en leggen zij de stemmaterialen op aanwijzing van de voorzitter op de juiste plaats. Zij ondersteunen het stemproces door toezicht te houden op de stemhokjes en te controleren of de kiezer zijn stembiljet in de stembus stopt. Na het stemmen, tellen de stembureauleden op aanwijzing van de voorzitter de uitgebrachte stembiljetten volgens de telinstructie. 10

11 Plaatsvervangend voorzitter (bij 4 stembureauleden) De plaatsvervangend voorzitter is de tweede persoon achter de stemtafel. Hij neemt de stempas in ontvangst en maakt deze ongeldig met het stempel onbruikbaar. Ook zet hij er een volgnummer op. Zo kan een kiezer niet tweemaal stemmen met dezelfde stempas. Dit geldt voor alle soorten passen die worden ingenomen. De plaatsvervangend voorzitter heeft voor deze verkiezing vijf genummerde stapels voor zich op de tafel: 1. de stempassen 2. volmachten 3. ongeldige stempassen en volmachten 4. teruggegeven stembiljetten (als gevolg van een vergissing of een weigering) 5. stapel stempassen die door een (tijdelijke) storing in de app niet ingescand zijn. Deze kunnen aan het einde van de dag of tussendoor zodra de app het weer doet als nog worden ingescand en vervolgens op de juiste stapel worden gelegd en voorzien van een volgnummer. Voor het tellen van de stemmen begint moet deze stapel leeg zijn. Als de voorzitter vanwege onvoorziene omstandigheden (tijdelijk) de stemtafel of het stembureau verlaat neemt de plaatsvervangend voorzitter de rol van voorzitter over. Op dat moment gelden dezelfde verantwoordelijkheden voor de plaatsvervangend voorzitter als voor de voorzitter. Stembureaulid aan de stemtafel Naast de voorzitter en de plaatsvervangend voorzitter zit een derde lid aan de stemtafel. Hij reikt het stembiljet uit aan de kiezer, nadat de voorzitter de geldigheid van het legitimatiebewijs en de stempas heeft gecontroleerd en de plaatsvervangend voorzitter de stempassen heeft ingenomen. Het stembiljet wordt pas daadwerkelijk uitgereikt als er een stemhokje vrij is. Als een kiezer per ongeluk zijn stembiljet verkeerd invult - en nog niet in de stembus heeft gedeponeerd - mag het derde lid aan de tafel één keer een nieuw biljet uitreiken. Hij neemt het verkeerd ingevulde biljet in, stempelt deze onbruikbaar en noteert op het biljet dat het onbruikbaar is vanwege een vergissing. Ook biljetten die worden teruggegeven, omdat de kiezer weigert te stemmen, moeten worden ingenomen en onbruikbaar worden gestempeld. Op deze biljetten moet worden genoteerd dat het gaat om een weigering. Stembureaulid bij de stembus Eén stembureaulid neemt plaats bij de stembus. Hij let erop dat de kiezer het stembiljet in de bus stopt en houdt toezicht op de stemhokjes. Ook zorgt hij ervoor dat kiezers volgens de looprichting het stembureau verlaten. Neemt een kiezer het stembiljet mee? Dan turft het lid bij de stembus dit op de turflijst. Bij een dubbel stembureau let dit lid er ook op dat de kiezers hun stembiljet bij het juiste stembureau in de bus stoppen. Stembureauleden Belangrijk is dat leden op een stembureau met elkaar samenwerken. Dit betekent o.a. onderling signalen doorgeven en hulp bieden bij mogelijk lastige situaties. De stembureauleden zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de gang van zaken in het stembureau. s Morgens richten zij het stembureau in en leggen zij de stemmaterialen op aanwijzing van de voorzitter op de juiste plaats. Zij ondersteunen het stemproces door toezicht te houden op de stemhokjes en te controleren of de kiezer zijn stembiljet in de stembus stopt. Na het stemmen, tellen de stembureauleden op aanwijzing van de voorzitter de uitgebrachte stembiljetten volgens de telinstructie. Dubbele stembureaus in één ruimte zijn niet elkaars concurrenten, maar werken juist met elkaar samen. Het is van ondergeschikt belang dat het ene bureau meer kiezers heeft gekregen dan het andere bureau. Veel belangrijker is dat de kiezersstroom naar evenredigheid verdeeld wordt over beide bureaus, zodat beide bureaus na sluiting van het stembureau ongeveer evenveel stembiljetten hoeven te tellen en dus ook ongeveer tegelijkertijd klaar zijn. Op deze manier kunnen jullie ook gezamenlijk opruimen en het stembureau verlaten. Het is toegestaan om de stembureauleden in onderling overleg van taak te laten wisselen. In verband met het bedienen van de ipad kunnen alleen de voorzitter en plaatsvervangend voorzitter met elkaar van taak wisselen en dus niet met de andere stembureauleden. De gemeente Rotterdam is niet aansprakelijk voor schade aan persoonlijke eigendommen van de stembureauleden die ten tijde van het uitoefenen van hun functie op de verkiezingsdag is ontstaan. 11

12 Portier De portier is vanaf uur op het stembureau aanwezig om de stembussen en bijbehorende materialen in ontvangst te nemen. Hij draagt deze over aan de voorzitter. In de ochtend is hij tot 8.00 uur bij het stembureau aanwezig. Aan het einde van de verkiezingsdag meldt de portier zich weer om uur. Hij zorgt ervoor dat het stembureau wordt afgebroken en netjes wordt achtergelaten. Na de telling en afronding draagt de portier de stembus over aan de transporteur en sluit het stembureau af. Stadswacht In de stemlokalen waar veel kiezers worden verwacht is permanent een stadswacht aanwezig. De stadswacht is beëdigd tot buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA) en heeft daardoor o.a. een taak gericht op handhaving van openbare rust en orde. De stadswacht stemt zijn inzet bij mogelijk risicovolle situaties of calamiteiten altijd af met de voorzitter. Voor stembureaus waar geen permanente stadswacht aanwezig is, geldt dat via de helpdesk om assistentie van een stadswacht kan worden gevraagd. Toezichthouder Verkiezingen De toezichthouders zullen de stembureaus bij surveillance aandoen. 12

13 E StembureauApp In de stembus vindt u het tasje met de ipad. In dit tasje treft u ook de houten standaard en de oplader aan voor de IPad. In de tas zit ook het papier proces-verbaal. ndaar 010 In bijlage 1 van deze handleiding vindt u een uitgebreide instructie voor het in gebruik nemen van de ipad en StembureauApp. Nadat de stembus open is gemaakt, start de voorzitter als eerste de ipad op. Zet de ipad aan en ontgrendel de ipad. De toegangscode om de ipad te ontgrendelen zit in de envelop die aan de stembus hangt. Ontgrendel ook de simkaart om verbinding te kunnen maken met het internet. De sim-pincode vindt u op de codekaart. Start de StembureauApp. De voorzitter vult zijn mobiele telefoonnummer in bij de gebruikersnaam. Vervolgens ontvangt de voorzitter op zijn mobiele telefoon het wachtwoord, dat hij invult in de app. Daarna opent het welkomstscherm. Houd de app actief! Dat doet u door op rustige momenten als u een poosje geen passen heeft gescand bijvoorbeeld even te klikken op de knop bezetting. U werkt in een beveiligde omgeving en na een kwartier zonder activiteit moet u weer opnieuw in de app inloggen met uw mobiele telefoonnummer (gebruikersnaam) en een nieuw op te vragen wachtwoord. Laat de ipad nooit onbemand achter! Moet de voorzitter even weg? Dan neemt de plaatsvervangend voorzitter het over. Hoe de app werkt Boven in het scherm is een menubalk die elke fase van de verkiezingsdag toont. Afhankelijk van het moment van de dag biedt de app een andere ondersteuning. Op sommige momenten, zoals bij het openen van het stembureau, de shiftwissel en het afsluiten van het stembureau geeft de app via checklists stap voor stap instructies. Tijdens het stemmen controleert de app de geldigheid van stempassen en helpt de app bij het opsporen en verklaren van telverschillen. Daarnaast is het mogelijk via de app te chatten met de helpdesk om meldingen door te geven en/of vragen te stellen. De checklists geven activiteiten aan die de voorzitter en de andere stembureauleden moeten verrichten. Nadat de activiteit is afgerond, vinkt de voorzitter dit af in de StembureauApp. Als dit laatste niet gebeurt, kunt u niet verder in de app. Als de app niet werkt, probeert de voorzitter de app en de ipad - volgens de instructie die ook te vinden is in bijlage 1 van deze handleiding - opnieuw op te starten. Werkt de app dan nog niet of zijn er storingen? Dan kunnen facilitaire meldingen telefonisch worden gedaan via de helpdesk, tel Het stemproces gaat ondertussen gewoon door. De stembiljetten worden tijdelijk handmatig gecontroleerd aan de hand van het Register Ongeldige Stempassen. 13

14 Hoofdstuk 1 Openen stembureau 1.1 Welkom Vandaag is het zover! De dag van het referendum. De portier opent om 4:00 uur de locatie en neemt de stembus en bijbehorende materialen in ontvangst. Hij zorgt ervoor dat het stembureau is ingericht. Tot de komst van de stembureauleden bewaakt hij de stembus en de materialen. De portier draagt de stembus en de bijbehorende materialen over aan de (plaatsvervangend) voorzitter zodra hij arriveert. Alle stembureauleden moeten uiterlijk 6:30 uur op het stembureau aanwezig zijn. De voorzitter pakt de stembus. Deze is afgesloten met een cijferslot. De code van het cijferslot is te vinden in de envelop aan de stembus. Als de voorzitter de code gebruikt heeft, dan stopt hij de code terug in de stembox. De voorzitter van shift 2 heeft de code aan het eind van de dag weer nodig. De voorzitter maakt de stembus open en haalt alle materialen eruit. Als eerste start de voorzitter de ipad en voorziet deze van stroom. Vervolgens logt de voorzitter in op de ipad met behulp van de inlogcodes die in de envelop zitten die aan de stembus hangt. Hij logt in met zijn mobiele telefoonnummer en wachtwoord in de StembureauApp (het wachtwoord ontvangt de voorzitter per SMS). Aan de hand van de checklist controleert de voorzitter of het stemlokaal goed is ingericht en zorgt hij ervoor dat de taken onder de stembureauleden worden verdeeld. De stembureauleden verzorgen de aankleding van het stembureau en leggen het materiaal voor de stemming klaar. 1.2 De stembus De inhoud van de stembus bestaat onder meer uit: de tas met daarin de ipad met oplader en het procesverbaal; stembox met het stemmateriaal, ingepakt in de volgorde waarin ze nodig zijn; in bundels verpakte blanco stembiljetten; het papieren Register Ongeldige Stempassen; een krat met waterkoker, verlengsnoer; versnaperingen voor beide shifts. 1.3 Stembox Op het materiaal in de stembox moet het juiste stembureaunummer staan. De stembox bevat onder meer: een zakje met klein materiaal (waaronder rode potloden, stempel, pennen, elastiekjes, rekenmachine en plakband); de benodigdheden voor het openen en inrichten van het stembureau; lampje; de brochure geldige identiteitsdocumenten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken; de benodigdheden voor het voorbereiden van de telling; de benodigdheden voor de telling; de benodigdheden om het stembureau af te sluiten. 14

15 Handtekening stembiljetten Op de achterzijde van ieder stembiljet moet de handtekening staan van de voorzitter van het centraal stembureau. Sluiten stembus Controleer met de stembureauleden of de stembus leeg is. Sluit de klep van de stembus. Open de sleuf van de stembus, aan de binnenkant van de deksel zit een schuifje. Haal dit schuifje over om de sleuf te openen. De sleuf wordt aan de buitenkant van de deksel vastgezet met de aangebrachte vergrendeling. Daarna wordt de stembus met het bijgeleverde slot gesloten. Het slot is af te sluiten door de cijfers op het slot te verdraaien. In het scherm Bezetting moeten alle stembureauleden worden aangemeld. U hoeft de stembureauleden na de shift niet af te melden. Heeft u iemand ten onrechte ingecheckt? Dan kan de helpdesk dit ongedaan maken. De voorzitter controleert dit zodra een bundel is aangebroken. Heeft u een stembiljet zonder handtekening of is de handtekening afwijkend? Dan mag u het stembiljet niet uitreiken aan een kiezer. Maak dit stembiljet onbruikbaar door beide kanten de stempel onbruikbaar te geven. 1.4 Aanmelden stembureauleden Voorafgaand aan de verkiezingsdag ontvangt de voorzitter de namen en telefoonnummers van alle stembureauleden. De voorzitter neemt, zodra de gegevens zijn ontvangen, contact op met de leden om er zeker van te zijn dat zij op 30 november om 6:30 uur op het stembureau aanwezig zijn. Als een stembureaulid er om 6:45 uur nog niet is, neemt de voorzitter telefonisch contact op met diegene. Als het lid niet bereikbaar of beschikbaar is, meldt de voorzitter dit telefonisch bij de helpdesk. De helpdesk probeert zo snel mogelijk een vervanger te sturen. De naam van de vervanger verschijnt in de StembureauApp vanzelf in het lijstje met stembureauleden in het menu Bezetting. Zodra het vervangende lid is gearriveerd op het stembureau moet de voorzitter het vervangende lid ook aanmelden in de app. 15

16 1.5 Controle inrichting stemlokaal In de ochtend is het stemlokaal door de portier ingericht. De stembureauleden controleren de inrichting. Daarbij letten zij op de volgende punten: Een stembureau beschikt over een stemtafel, stoelen voor de stembureauleden en een stembus. De tafel staat zo opgesteld, dat de handelingen van de stembureauleden voor de kiezers goed te zien zijn. De stembus staat tegenover de stemtafel. De stembureauleden hebben er zo goed zicht op. Het stembureau heeft minimaal drie stemhokjes. De toegang is zichtbaar voor de stembureauleden en voor het publiek. Het stembureau is zo ingericht dat het stemmen geheim is. Alleen de kiezer ziet op wie hij stemt. Bij een stembureau dat toegankelijk is voor invaliden is in één stemhokje het schrijfblad op de juiste hoogte ingesteld zodat het stemhokje geschikt is voor kiezers in een rolstoel. De looproute van de kiezers is afgezet met paaltjes en linten. Zie ook de plattegronden op pagina Verzorg de aankleding van het stemlokaal Na de bovenstaande controle, maken de stembureauleden de inrichting van het stembureau af door de bewegwijzering in en om het stemlokaal te verzorgen. Controleer of het bord buiten op straat zo is geplaatst dat de ingang van het stemlokaal gemakkelijk te vinden is. Ook de posters met huisregels worden opgehangen. In ieder stemhokje wordt een rood potlood bevestigd. 1.7 Leg alles klaar op de tafel voor de stemming De leden zorgen dat alle benodigdheden voor het stemmen op de stemtafel liggen: de ipad, stapelhulpen, stempel om stempassen onbruikbaar te maken, pennen en een stapel met stembiljetten. Andere items hoeven niet op de tafel te liggen, maar wel bij de hand, zoals het proces-verbaal, een kopie van de kieswet, voorbeeld stempas, de brochure met afbeeldingen van identiteitsbewijzen en deze handleiding. Het stembureau is nu klaar om open te gaan. Als de StembureauApp het niet doet tijdens het openen van het stembureau, moet hiervoor de papieren checklist Openen stembureau worden gebruikt die achter in de handleiding is opgenomen in bijlage 1. 16

17 Stembureau Rotterdamse stijl Stembureau Rotterdamse stijl, dubbel stembureau 17

18 Hoofdstuk 2 Stemmen shift Het stemmen begint Het stembureau is om 7:30 uur open. De stembureauleden zitten op hun plek. De eerste kiezers komen binnen. Voor het referendum ontvangt iedere Rotterdammer die mag stemmen een stempas. In de stembox en achterin in deze handleiding vind je een voorbeeld van de stempas. Stemmen door stembureauleden Voor de stemgerechtigde stembureauleden geldt dat zij hun stem kunnen uitbrengen in het stembureau waar zij die dag zitting hebben. 2.2 Het stemproces 1. De voorzitter controleert het identiteitsbewijs van de kiezer en controleert de stempas door deze te scannen met de StembureauApp. De app geeft aan of de stempas geldig is. Indien de kiezer gemachtigd is met een volmacht, moet de voorzitter controleren of deze volledig is ingevuld. In de app moet worden ingevoerd of de stempas wordt gebruikt als stempas of als volmacht. 2. De plaatsvervangend voorzitter neemt de pas in en maakt deze ongeldig met het stempel onbruikbaar. Ook zet hij er een volgnummer op. Hij legt de geldige en ongeldige stempassen en volmachten op aparte stapels (iedere stapel wordt apart doorgenummerd). 3. De plaatsvervangend voorzitter (of indien aanwezig het lid aan de tafel) reikt het stembiljet uit zodra er een stemhokje beschikbaar is. 4. Het lid bij de stembus controleert of het stembiljet in de stembus wordt gedaan en houdt bij hoeveel stembiljetten niet worden ingediend. 2.3 Controle van de stempas De voorzitter scant met de app de QR-code (een soort barcode), die linksonder op de stempas staat. Als de QR-code het niet doet, voert de voorzitter het stempasnummer handmatig in, in de app. Is een kiezer zijn stempas kwijtgeraakt? Dan zit er geen QR-code op de vervangende stempas. Deze stempassen moeten dus altijd handmatig worden ingevoerd. De app geeft aan of de kiezer mag stemmen en dus niet voorkomt in het Register Ongeldige Stempassen (ROS). Bovendien wordt gecontroleerd of deze stempas niet eerder is gebruikt die dag. Daarnaast let de voorzitter op de volgende kenmerken op de stempas: 18

19 1. De persoonsgegevens van de kiezer. De voorzitter controleert of deze gegevens overeenkomen met het identiteitsbewijs. 2. Aan het hologramfolie is te zien dat de stempas echt is. Dit hologramfolie zit onderaan in het midden. Ook de volmacht is voorzien van een hologramfolie. 3. Aan de randen van de stempas zijn gekleurde blokjes in een fluorkleur gedrukt. Een door een kiezer vooraf aanaangevraagde machteging komt niet voor in het ROS en hoeft dus niet te worden gescant. Indien de app aangeeft dat de stempas wel in het ROS staat, mag de kiezer met deze stempas niet stemmen. U neemt de stempas in en maakt hem ongeldig met de desbetreffende stempel. Houd deze ongeldig gemaakte stempassen apart van de andere stempassen en nummer deze op het aparte stapeltje door. Alternatief document Een kiezer van wie het identiteitsdocument kwijtgeraakt of gestolen is, moet aan de voorzitter een proces-verbaal van de politie of een verklaring van de gemeente kunnen tonen. Ook moet hij een document laten zien waarop zijn naam en foto staan (bijvoorbeeld een pasje van zijn werkgever). Het kan gebeuren dat de app tijdelijk niet werkt tijdens het stemmen in shift 1 of shift 2.. Controleer de pas dan handmatig met het papieren ROS. Leg de stempassen apart op de stapel van handmatig gecontroleerde stempassen. Als de app weer beschikbaar is kunt u ze alsnog scannen, voorzien van een volgnummer en op de juiste stapel leggen. 2.4 Welke identiteitsbewijzen zijn geldig? Toegestane identiteitsdocumenten zijn een paspoort, identiteitskaart of rijbewijs uit Nederland of een ander EU-land dat minimaal geldig is tot 1 december (let op de datum geldigheid op het document) of een geldig verblijfsdocument Zie ook de brochure geldige identiteitsdocumenten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken met foto s van EU-documenten. Mocht een kiezer een document overleggen dat niet in deze brochure voorkomt en u twijfelt over de geldigheid van dit document neem dan even contact op met de helpdesk:

20 2.5 Machtigingen Kan een kiezer zelf niet komen stemmen? Dan kan hij een andere kiezer machtigen. Dat kan op meerdere manieren: Door het volmachtbewijs op de achterkant van de stempas in te vullen. (zogenoemde onderhandse volmacht). De volmachtgever kan vooraf via de gemeente een schriftelijke volmacht aanvragen. De gemachtigde krijgt dan een speciaal volmachtbewijs. Een machtiging wordt door de gemachtigde ingeleverd als hij zelf ook gaat stemmen. Is een kiezer die ook een volmachtstem wil uitbrengen de kopie van het identiteitsbewijs van de volmachtgever vergeten? Vraag de kiezer of hij later wil terugkomen. Laat de kiezer niet toe tot de stemming. Anders mag hij de volmachtstem niet meer uitbrengen. Volmacht Op de (onderhandse) volmacht staan twee handtekeningen; één van de volmachtgever en één van de gemachtigde. De volmachtgever geeft aan wie in zijn plaats stemt. De naam en adresgegevens van de gemachtigde moeten volledig zijn ingevuld. De volmachtgever moet een kopie van zijn identiteitsbewijs meegeven aan de gemachtigde. Deze kopie laat de gemachtigde zien op het stembureau. Een goed zichtbare foto van iemands identiteitsbewijs op een telefoon geldt ook als kopie, mits de persoonlijke gegevens duidelijk leesbaar zijn en de handtekening te controleren is. Schriftelijke volmacht Overhandigt de gemachtigde een vooraf bij de gemeente aangevraagd volmachtbewijs, dan heeft hij geen kopie van het identiteitsbewijs van de volmachtgever nodig. Dit volmachtbewijs is niet ondertekend. Het volmachtbewijs kan niet worden gescand met de app. Gebruik hiervoor de aparte knop om dit te verwerken (schriftelijke volmacht). Mag de gemachtigde stemmen? Dan zet de plaatsvervangend voorzitter een paraaf op het volmachtbewijs. Bij twijfel over de volmacht spreekt u de gemachtigde aan. Vraag naar de relatie met de volmachtgever. Bij gerede twijfel over het tot stand komen van de volmacht neem dan de volgende tekst op in het proces-verbaal: relatie kiezer / volmachtgever niet duidelijk. Overhandig bij een juist ingevulde volmacht, in alle gevallen het stembiljet aan de kiezer. 20

21 Aantal volmachten Een kiezer mag per verkiezing met maximaal twee volmachten stemmen. De gemachtigde moet zijn eigen stem tegelijk uitbrengen met de volmachtstem(men). Dit betekent dat een kiezer met maximaal drie stembiljetten het stemhokje in gaat. Bewaar de volmachten apart van de andere stempassen en nummer deze op een apart stapeltje. Dit aantal is aan het einde van de dag nodig bij het invullen van het proces-verbaal. Een kiezer die het volmachtbewijs op de achterzijde van zijn stempas heeft ingevuld, mag de volmacht intrekken en alsnog zelf gaan stemmen. Teken dit dan wel aan op de stempas door het doorhalen van de gegevens van de gemachtigde op de achterzijde van de stempas. 2.6 Stembiljetten Is er een stemhokje vrij? Dan krijgt de kiezer van het lid aan het einde van de tafel een stembiljet. De kiezer vult zijn stem in en doet het stembiljet in de stembus. Soms gaat er iets mis bij het stemmen. Bijvoorbeeld omdat een kiezer het stembiljet verkeerd heeft ingevuld. Het lid bij de stembus verwijst de kiezer dan terug naar het lid aan het einde van de tafel. Daar krijgt de kiezer één keer een nieuw stembiljet (mits het biljet nog niet in de stembus is gedeponeerd). De plaatsvervangend voorzitter (of indien aanwezig het lid aan tafel) neemt het oude stembiljet in, stempelt dit onbruikbaar, zet er een volgnummer op en noteert dat het biljet is ingenomen als gevolg van een vergissing. Deze biljetten worden op een aparte stapel bewaard. Als een kiezer weigert te stemmen, gaat dit op dezelfde manier. Er moet dan op het stembiljet worden genoteerd dat het is ingenomen als gevolg van een weigering. 2.7 Herstel gemaakte fouten Heeft u een stempas of volmacht per ongeluk verkeerd ingevoerd? Dan kunt u deze fout direct herstellen met de knop laatste invoer annuleren. Ontdekt u de fout op een later tijdstip? Dan kunt u de fout herstellen tijdens de Shiftwissel. 21

22 Hoofdstuk 3 Shiftwissel Het is 14:30 uur. De leden van shift 2 komen het stembureau binnen. Tussen 14:30 en 15:00 uur wordt de nieuwe groep stembureauleden ingewerkt. Dit heet shiftwissel. Het is een belangrijk moment. De taken moeten goed worden overgedragen, terwijl het stemmen doorgaat. Tijdens de shiftwissel kijken de leden van shift 2 mee met de leden van shift 1. De voorzitter van shift 1 is verantwoordelijk voor de shiftwissel. Hij vult de namen van de leden van de tweede shift in, in het proces-verbaal. Hij laat de leden van shift twee een paraaf zetten bij hun naam. Hij meldt de leden aan in de app. (De leden van shift 1 hoeft u niet af te melden.) Hij verdeelt de taken onder de nieuwe leden. Hij geeft aan wanneer de leden van shift 1 hun positie mogen verlaten. Hij vult het tijdstip van vertrek in, op het procesverbaal. 3.1 De checklist Om ervoor te zorgen dat de overdracht van de 1e aan de 2e shift zo snel en nauwkeurig mogelijk gebeurt, ondersteunt de StembureauApp dit proces met een checklist. De voorzitter shift 1 werkt deze af en voorzitter shift 2 kijkt mee. In deze checklist wordt ook gecontroleerd of het aantal stempassen en volmachten in de app klopt met de stapels passen op tafel. Als er een verschil is, kan dit worden gecorrigeerd, zodat de tweede shift start met een kloppende telling. Na het voltooien van alle controles logt voorzitter 1 uit. Hij draagt de kaart met toegangscodes voor stembus, ipad en simkaart en zijn plaats aan tafel over aan voorzitter 2. Voorzitter 2 logt in met zijn mobiele telefoonnummer. Via een SMS ontvangt hij zijn wachtwoord waarmee hij inlogt in de app. Vervolgens opent het tabblad Stemmen shift 2. Werk bij dubbele stembureaus goed samen tijdens de shiftwissel, door bijvoorbeeld de stroom van kiezers naar één stembureau te leiden. Als de StembureauApp het niet doet tijdens de shiftwissel, moet hiervoor de papieren checklist Shiftwissel worden gebruikt die in deze handleiding is opgenomen in bijlage 6. 22

23 Hoofdstuk 4 Stemmen shift Stemmen shift 2 De nieuwe stembureauleden zijn ingewerkt. De leden van shift 1 gaan naar huis. Het stemmen gaat verder. Tijdens shift 2 is het vaak drukker dan tijdens shift 1. Veel kiezers komen na hun werk stemmen. Rond 17:00 uur worden de broodjes voor shift 2 bezorgd. Voor alle informatie over het stemproces verwijzen wij naar de voorgaande hoofdstukken. Het is handig als de portier om 21:00 uur bij de buitendeur staat. Hij kan dan aan de kiezers die nog aan komen, melden dat de stemming gesloten is. Om 21:00 uur verschijnt er in de app een knop in het scherm de laatste kiezer heeft gestemd. Deze drukt u in als de laatste kiezer daadwerkelijk gestemd heeft. Hiermee start de voorbereiding van de telling. 4.2 Herstel gemaakte fouten Heeft u een stempas of volmacht per ongeluk verkeerd ingvoerd? Dan kunt u deze fout direct herstellen met de knop laatste invoer annuleren. Ontdekt u de fout op een later tijdstip? Dan kunt u de fout herstellen tijdens Voorbereiden telling. Als er nog stempassen zijn die gedurende de dag niet zijn gescand als gevolg van een tijdelijke storing in de app, kunnen deze alsnog worden ingescand, op de juiste stapel worden gelegd en voorzien worden van een volgnummer. Pas daarna drukt u op de knop dat de laatste kiezer heeft gestemd. 23

24 Hoofdstuk 5 Voorbereiden telling Voordat gestart kan worden met het tellen, sluit de voorzitter de sleuf van de stembus. Samen met de plaatsvervangend voorzitter neemt hij plaats aan tafel. Hierop liggen de ipad, het proces-verbaal en de stapels passen die gedurende de dag zijn ontstaan. 5.1 Ruim de tafel leeg De voorzitter volgt de checklist uit de app voor de te volgen stappen. De volgnummering op de stempassen en volmachten worden door de voorzitter vergeleken met de aantallen in de app. Hij vult de aantallen in op het papieren proces- verbaal. De app is een hulpmiddel voor de werkzaamheden op een stembureau. Het invullen van het proces-verbaal en de bijlagen en het registreren van de papieren documenten is de formele verslaglegging van de verkiezingsdag. De voorzitter moet een schriftelijke verklaring leveren van de gang van zaken op het stembureau en van eventuele verschillen tussen de papieren documenten, zoals verschillen tussen de toegelaten kiezers en de getelde stembiljetten. Als de aantallen niet overeenstemmen, moet opnieuw geteld worden. Komen de aantallen niet overeen, tel dan de stapels passen opnieuw en neem dat aantal over. Als de StembureauApp het niet doet tijdens het voorbereiden van de telling, moet hiervoor de papieren checklist Voorbereiden telling worden gebruikt die in de noodenvelop zit. Alle ingenomen stempassen en volmachten (zowel de gebruikte als de ongeldige), stembiljetten die ongeldig zijn gemaakt (door een weigering of door een vergissing) en de turflijst met meegenomen stembiljetten die is bijgehouden door het lid bij de stembus gaan in de daarvoor bestemde voorbedrukte enveloppen. Op de enveloppen noteert de plaatsvervangend voorzitter de aantallen. De enveloppen worden verzegeld en apart gelegd zodat ze niet bij de stembiljetten terecht kunnen komen. 24

25 5.2 Openbaar Stemmen is openbaar. Op de verkiezingsdag mag iedereen in de publieke ruimte van het stembureau zijn, zolang zij de stemming maar niet belemmeren of verstoren. Het tellen van de stemmen is ook openbaar. Na 21:00 uur blijft de deur van het stembureau gewoon open. Bij een aantal locaties zoals verzorgingshuizen gaat de toegangsdeur na uur op een automatisch slot. Zorg dat de portier bij de deur staat om eventuele belangstellenden binnen te laten. 5.3 Geldig of ongeldig Een stembiljet is geldig als één van de witte rondjes voor de antwoordmogelijkheden geheel of gedeeltelijk rood is gemaakt. Een stembiljet is ongeldig als: er meerdere gekleurde rondjes zijn. Hierdoor is het niet duidelijk op welke antwoordmogelijkheid is gestemd; er geen rondje is gekleurd, maar de kiezer heeft een kruisje gezet achter een antwoordmogelijkheid; het rondje met een andere kleur dan de kleur rood is ingekleurd; de kiezer bijvoegingen heeft geplaatst waardoor de kiezer te identificeren is. Bij onduidelijkheden beslissen de stembureauleden samen of een stembiljet geldig is. Komen ze er samen niet uit? Dan beslist de voorzitter. Is er niets ingevuld? Dan is het een blanco stem. Bezwaren kiezers De eventueel aanwezige kiezers mogen bezwaar maken tegen het ongeldig verklaren van een stembiljet. Ook mogen zij bezwaar maken per antwoordmogelijkheid. U moet dit vermelden in het proces-verbaal. In het proces-verbaal heeft u ook ruimte voor een reactie op dit bezwaar van de stembureauleden. 25

26 Hoofdstuk 6 Telling Stap 1 Sorteren Leeg de stembus in het midden van de stemtafel (de stembus mag pas open als alle papieren van tafel zijn en in verzegelde enveloppen zitten). Neem samen met de overige leden plaats aan de tafel. Pak steeds een biljet van de stapel in het midden en leg deze op je eigen Voor of Tegen stapel of op de gezamenlijke Blanco of Ongeldig stapel, net zolang tot de stapel in het midden van de tafel leeg is. Controleer gezamenlijk of er tussen de blanco en ongeldige biljetten echt geen geldige stemmen Voor of Tegen zitten. Stap 2 Tellen De leden aan de ene kant van de tafel nemen de Voor stapels en de leden aan de andere kant de Tegen stapels. Maak hiervan steeds een stapeltje van tien biljetten en vouw deze dubbel. Ga door totdat alle biljetten in bundels van tien zitten. Maak van de resterende biljetten ook een stapeltje Voor en Tegen. Noteer op de twee stapeltjes het aantal resterende stemmen. Tel het aantal complete bundels Voor en noteer dit aantal op het stapeltje Voor. Tel daarna het aantal complete bundels Tegen en noteer dit aantal op het stapeltje Tegen. Tel het aantal Blanco en blanco (niet ingevulde) stembiljetten, vouw de stapel dubbel en noteer het aantal erop. Tel het aantal ongeldige stembiljetten, vouw de stapel dubbel en noteer het aantal er op. Stap 3 Controle De voorzitter controleert of het totaal aantal getelde stembiljetten klopt met het aantal toegelaten kiezers. Is er een verschil? Dan geeft de voorzitter hiervoor een verklaring en vult dit in bij punt 5 van het procesverbaal. Kan er geen verklaring voor de verschillen worden gevonden, dan moeten de stapels ingenomen stempassen en volmachten opnieuw geteld worden en moeten de stembiljetten gecontroleerd of overgeteld worden. De voorzitter zelf loopt na of de invoer in de app wel klopt. Door middel van de StembureauApp kunnen de controleurs op afstand monitoren bij welke stembureaus er een verschil zit tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal getelde stembiljetten. Als dit verschil groter is dan drie zal een controleur telefonisch contact opnemen met de voorzitter en hem helpen het verschil op te lossen of te verklaren. Als er een groot verschil is (waarover telefonisch contact is geweest met een controleur) mogen de voorzitter en overige stembureauleden het stembureau pas verlaten na akkoord van de controleur. Als de vier stapels geteld zijn en ingevoerd in de app, wordt alles van deze verkiezing aan de hand van de checklist opgeruimd. De stembus gaat dicht en wordt afgesloten met het slot. De voorzitter maakt intussen het papieren procesverbaal compleet. Het papieren proces-verbaal met de bijlagen mag niet in de stembus maar gaat samen met de ipad, en de oplader in het bijgeleverde tasje. De voorzitter levert dit na afloop in bij het inleverpunt. Het adres staat op het label aan het tasje. Als de StembureauApp het niet doet tijdens de telling, moet gebruik worden gemaakt van de checklist telling die achterin de handleiding zit. 26

27 Hoofdstuk 7 Afsluiten stembureau De app heeft ook een checklist voor het opruimen en afsluiten van het stemlokaal. Samen ruimen de leden het stembureau volgens de checklist op. Het lampje gaat mee in de stembox. De waterkoker, haspel en stembox laten ze achter bij de stembus in de krat. Afval mag natuurlijk gewoon in de afvalzakken. Alle leden van het stembureau ondertekenen het procesverbaal, dit papieren proces-verbaal is alleen geldig met de juiste handtekeningen. De dag zit er bijna op! De voorzitter noteert de vertrektijden van de stembureauleden in de app en op het papieren proces-verbaal en geeft aan dat de stembureauleden kunnen vertrekken. De StembureauApp stuurt automatisch een SMS naar de transporteur met het stembureaunummer zodra de checklist Afsluiten stembureau is afgerond. De transporteur weet dan dat hij de stembus van dat stembureau op kan halen. De voorzitter brengt het tasje met de ipad, oplader en het proces-verbaal naar het inleverpunt om deze in te leveren en te laten controleren. Het adres staat op het label aan het tasje. De portier draagt de stembussen over aan de transporteur en sluit daarna het stembureau af. De controleur staat al klaar op het inleverpunt en weet dankzij de StembureauApp al welke stembureaus een verschil hadden en welke een precies kloppende telling. Hierdoor verloopt het controleproces een stuk soepeler en sneller. De controleur controleert of de voorzitter de ipad en toebehoren inlevert, of de ipad werkt, of het papieren proces-verbaal compleet is en of deze correct is ingevuld. Als de controle in orde is, tekent de voorzitter voor de overdracht. Zijn dag zit erop. Als de StembureauApp het niet doet tijdens het afsluiten van het stembureau, moet hiervoor de papieren checklist Afsluiten worden gebruikt die achterin de handleiding zit. 27