27 en 28 maart De Werelt Lunteren HGZO. congres. Inspiratiebron voor het HBOgezondheidszorg 21260/2 VU M&C 7/2010

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "27 en 28 maart De Werelt Lunteren HGZO. congres. Inspiratiebron voor het HBOgezondheidszorg 21260/2 VU M&C 7/2010"

Transcriptie

1 27 en 28 maart De Werelt Lunteren HGZO congres 2014 Inspiratiebron voor het HBOgezondheidszorg 21260/2 VU M&C 7/2010

2 HGZO-congres 2014

3

4 HGZO-congres 2014 Inspiratiebron voor het hbo-gezondheidszorg Congresboek Redactie: S. Colenbrander M.C.M. Roemaat EXPOSZ opleiden in sport en zorg Faculteit der Bewegingswetenschappen Vrije Universiteit Amsterdam Boom Lemma uitgevers Den Haag 2014

5 Omslag: VFT, Vrije Universiteit Amsterdam Typografie: EXPOSZ, Faculteit der Bewegingswetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam 2014 EXPOSZ, Faculteit der Bewegingswetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351 zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp. Voor het overnemen van één of meer gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN NUR 600

6 Voorwoord Les(s) is more Een mooi congresthema als je het zo leest, maar het voelt ook wat vreemd aan. Zeker als je het voorwoord gaat schrijven en het even bij deze zin blijft op een verder leeg vel. Ik voel nu nog niet dat minder echt meer is. Ondertussen drink ik een slok van mijn heerlijk warme koffie en dwalen mijn gedachten af. Naar Nairobi waar ik begin 2013 verbleef toen het dertiende HGZO-congres in Lunteren plaatsvond. Na alle voorgaande edities meegemaakt te hebben was ik er vorig jaar niet bij omdat we in Kenia woonden voor de adoptie van ons zoontje Nathan. Tussen alle adoptiekeuringen, het aan elkaar wennen en papierwerk door hebben we in een half jaar veel mensen ontmoet. Ook een lerares van een klein schooltje ergens gebouwd in de vele sloppenwijken. Haar naam is Stella, een slimme en positief ingestelde Keniaanse vrouw, die les gaf op een arm schooltje van Jukumu Letu in Ngong Town. We kregen daar een rondleiding over het modderige terrein met vijf klaslokaaltjes, die iets te klein waren voor alle aanwezige leerlingen. Met zelfgetekende onderwijsmaterialen aan de wand probeerden ze daar de kinderen het meest waardevolle mee te geven. Onderwijs voor een iets positievere toekomst en dat is voor deze arme groep kinderen niet iets vanzelfsprekends. Het krijgen van echte lessen van een echte lerares, waardoor hun kennis, vaardigheden en vertrouwen toenemen ten opzichte van alle andere straatkinderen. Les(s) is more. Bij binnenkomst van het lokaaltje viel mijn oog op een gammel tafeltje waar een stapel oude schriftjes lag. Ik vroeg aan Stella wat ze daarmee deden. Ze zei met trots dat het echte werkschriftjes zijn waar een groepje van 5 leerlingen samen sommen in maakten. Ik keek de klas in en zag een groepje aan het werk, waarbij een pienter ogend jongentje het voortouw nam. Maar de anderen in het groepje waren helaas snel afgeleid en gingen wat spelen en giechelen. Gelukkig had de lerares met een opmerking, in het voor mij onverstaanbare Swahili, de leerlingen weer snel aan het werk. Als docentenopleider zag ik het met veel bewondering aan. Het aanzien, zelfvertrouwen, de vriendelijkheid en bevlogenheid van zo n lerares zorgde ervoor dat de leerlingen toch deden wat ze moesten doen en dat ze verder leerden. Met weinig onderwijsmateriaal, maar met een duidelijke idee wat ze de kinderen wilden leren, kreeg ze de groep mee. Toen we het iets te warme lokaaltje verlieten werd er nog voor ons gezongen. Uit de gebaren bij het liedje maakte ik op dat het ging over handen wassen en andere hygiëneregels. Een vrolijk en tegelijkertijd leerzaam liedje, om ziektes in deze sloppenwijk proberen te voorkomen. Ik gaf een high five aan het pientere jongetje, deed een belofte dat we nog een keertje terug zouden komen en we stapten de taxi in om terug te gaan naar ons appartement. 5 Rijdend door de heuvels van Nairobi dacht ik terug aan mijn onderwijs wat ik verzorg bij EXPOSZ. Lessen waarvoor meerdere hoofdstukken uit verschillende boeken worden gelezen. Waarin ik een PowerPoint gebruik met videofragmenten en waarbij ik een handout voor iedere cursist print. Met daarbij het liefst nog een geprint werkblad om de oefening in ieders eigen tempo te laten uitvoeren. Wat zou ik doen als ik minder middelen zou hebben om mijn lessen op te zetten? Zou ik dan ook zo bevlogen en met aanzien de les in kunnen gaan? Misschien blijf ik dan wel dichter bij de kern, waar het in de les echt om gaat. Ik probeer tegenwoordig in ieder geval met een duidelijk verhaal de kern te benadrukken. Waardoor ik met minder toeters en bellen het onderwijsleergesprek kan opstarten. Maar een zorgvuldige opgezette opdracht en dat geprint voor iedere cursist heb ik dan nog steeds het liefst erbij. Zodat ik weet dat na een plenair gedeelte iedere cursist ook individueel iets uit de opdracht zal halen en kan werken aan eigen leerdoelen.

7 De onderwijstaferelen in de sloppenwijk gingen me aan het hart en gelukkig de lezers van ons digitaal dagboek ook. Er werd geld op onze bankrekening gestort om aan het schooltje te kunnen schenken. Met een dik pak Keniaanse bankbiljetten konden we zo met Stella naar een boekhandel. Ze had lijstjes gemaakt met boektitels die echt nodig waren voor beter onderwijs. Ook vroeg ze heel bescheiden of ze ook wat nieuwe werkschriftjes van het ingezamelde geld mocht kopen. Zeker, zei ik. En ze pakten met twinkelende ogen een stapel uit de schappen. Precies zoveel dat de leerlingen per tweetal in een rekenschriftje konden werken. Ik dacht even aan het pientere jongetje en hoe mooi het zou zijn als hij in zijn eentje en in zijn eigen tempo al die rekenopdrachten kon invullen en dat later met trots aan zijn mama kon laten zien. Maar dat was volgens Stella onmogelijk, omdat zo n schriftje met 3 dollar echt veel te duur was. Gelukkig hadden we voor de stichting en schooltje Jukumu Letu net genoeg opgehaald om haar gehele boekenlijst te kunnen aanschaffen. Na wat onderhandelen met de winkelier konden we voor elke leerling een apart werkschriftje kopen. Stella glunderde van oor tot oor. Met tranen in onze ogen pakten we snel de dozen in en stelde ik me voor dat elke leerling met trots in hun eigen werkschriftje kon werken. Met alle dozen in de auto hadden we nog een gesprek over het onderwijs in Kenia. Ze vertelde over haar maandsalaris van 90 dollar en zei dat ze al vaker door een rijke privéschool was benaderd. Dat ze daar 3 keer zoveel kon verdienen en waar ze met veel meer leermiddelen haar docentkwaliteiten kan inzetten. Maar ze zei snel erbij dat ze het niet over haar hart kan verkrijgen om deze kansarme leerlingen te verlaten. Terwijl ik dit met een brok in mijn keel opschrijf, typ ik nogmaals de woorden: Les(s) is more 6 Nu we veilig terug zijn in Nederland blijven we betrokken bij de stichting Jukumu Letu (wat vertaald uit het Swahili onze verantwoordelijkheid betekent). Voor elk ingevuld evaluatieformulier op het eind van het congres sponsort EXPOSZ een geldbedrag goed voor een werkschrift. Een win-win situatie want EXPOSZ weet wat jij van het congres vindt en kan daar nog beter van worden. Tegelijkertijd wordt er ook een leerling in Ngong Town beter. Maar goed, die evaluatie is pas bij de afsluiting van het congres. Eerst wens ik je een leerzaam en inspirerend congres toe. Met een Keniaanse onderwijs groet, Kwaheri Geert Buijtenweg

8 Welkom Les(s) is more In de aanloop van dit congresjaar is deze slogan in vele betekenissen aan mij voorbij gekomen. Zo gebeurde dat meerdere malen bij het spelen met mijn zoontjes. De nieuwste lego piratenboot kon in de kast blijven liggen, omdat het meppen tegen een ballon over een touwtje wekenlang plezier gaf. En op twitter, daar wil ik altijd veel meer zeggen dan de 140 tekens die ik er voor heb. Dat dwingt mij om in een pakkende zin tot de kern te komen. Of bij het aanleren van motorische vaardigheden, één krachtige metafoor is effectiever dan verschillende aanwijzingen die afzonderlijk moeilijk op te volgen zijn. Binnen coaching; wat er níet wordt gezegd, zegt soms heel veel meer dan alles dat er wel wordt besproken. En natuurlijk bij het vormgeven van onderwijs, de kracht van het weglaten van inhoud, de keuze voor een passende werkvorm en je beperken tot de essentie wanneer je feedback geeft. De enige uitzondering is het HGZO-congres. Daarin hebben we ons niet beperkt tot een minimum. Door uw actieve inbreng is er een divers en volledig programma ontstaan, waarin u elkaar maximaal kunt inspireren tot het organiseren, uitvoeren, evalueren en beleven van prachtig onderwijs. Ik heet u van harte welkom op de 14 de editie van het HGZO-congres. 7 EXPOSZ wenst u veel inspiratie en plezier op 27 en 28 maart! Namens Sjoukje Colenbrander en de medewerkers van EXPOSZ, Marjolein Roemaat

9

10 HGZO-congres 2014 Inhoud Inhoud Voorwoord 5 Welkom 7 Algemene congresinformatie 11 Lezingen Grote veranderingen op komst 15 Klaus Boonstra Inspirerend docentschap 16 Edith Roefs Onderzoeksronde donderdag 19 Honoursonderwijs en professionele excellentie: focusgroeponderzoek naar het profiel van de excellente paramedicus 20 Inge Wijkamp De authoratieve leerkrachtstijl binnen High Fidelity Simulatieonderwijs 21 Jeroen Brouwer Onderwijs in cultuursensitief voorlichten. De ontwikkeling, de implementatie en het effect onderzocht 23 Jennita Meinema Onderzoeksronde vrijdag 25 Bronnen van self-efficacy als leidraad voor inrichting leeromgevingen 26 Henk Gloudemans Leerreis; leren en presteren met zorg in het operatie-kamercomplex. Onderzoek naar digitale werkvormen in het onderwijs 27 Marja Versantvoort 9 Infoshops Meer grip op klinisch redeneren! Een kennismaking met Pro Active Nursing (PAN 1) 31 Marc Bakker Minder sturing meer uitdaging! Honours in het onderwijs 32 Tuğba Çoban, Myrian van Koolbergen The student X-factor. Social and psychological determinants of students attainment in higher education 33 Lilian Eggens Diagnostiek en meten van bewegen via motion capture 34 Johannes Gijsbers Les(s) is more. Intensiever leren op stage 35 Reinhilde Lenaerts Praktijkprogramma s verpleegkundig specialist 36 Trix van Loosbroek Een toekomst met educatieve e-books 37 Winny van Rijswijk Van Les tot Lering 38 Peter Vermeulen Workshops Peercoaching 41 Edith van Bommel

11 HGZO-congres Tien vormen van weerstand 42 Edith van Bommel Van wie is het onderwijs? 43 Klaus Boonstra, Ans Detert Oude Weme Toetsen van groepsproducten 44 Jirka Born, Stan Buis Hoe sluiten jouw werkvormen aan op de natuurlijke werking van het brein? 45 Geert Buijtenweg Motiveren en inspireren, wie heeft welk wiel al uitgevonden? 46 Lilian Eggens, Inge Wijkamp Breincoaching, effectiever coachen door gebruik te maken van breinprincipes 47 Allard Gerritsen, Boudewijn Visscher Opdrachten die motiveren 48 Judith Gerritsen, Liesbeth Neeskens Toetsen met Rubrics 49 Mary Herboldt-Soudant Doceren is net topsport; Motiveren kun je leren 50 Vana Hutter Haal meer uit hoorcolleges 51 Vana Hutter, Marjan Kok, Marijke Leijdekkers Vaardigheidstraining: inzichten uit de sportwetenschappen 52 Marjan Kok Een nieuwe rol voor docenten in het verpleegkundig onderwijs 53 Caroline van Lanschot Ontwerp uw elearning cursus Leren Rapporteren 54 Marijke Leijdekkers, Susan Voogd KBA-kaarten, het hart van het leren in de praktijk 55 Trix van Loosbroek, Alice Bomers,Tineke Thijssen Prikkelen tot leren door de didactische inzet van Virtuele Werelden en Serious Gaming 56 Wim Trooster, Erik Ploeger, Hans Selles Didactische dilemma s bij het opleiden: motiveren en omgaan met niveauverschillen 57 Bernadette Snijders Blok, Nynke van Dijk Dynamisch reflecteren: less stress, meer zelfsturing en geluk! 59 Corma Ruijgrok Klinisch redeneren in multidisciplinair verband, een uitdaging (PAN 2) 60 Fred Weiland Aan de slag met klinisch redeneren in de leerlijn (PAN 3) 61 Fred Weiland, Marc Bakker Terug naar de basis: gebruik ICT! 62 Jildert van Yperen Innoveren kun je leren; van visie naar actie 63 Luc de Witte, Fredy Welter Congresorganisatie 65

12 HGZO-congres 2014 Algemeen Algemene congresinformatie Locatie Het congres vindt plaats in congreshotel De Werelt, Westhofflaan 2, 6740 AA Lunteren, tel: , Aankomst en registratie Op donderdag 27 maart kunt u zich vanaf 9.15 en op vrijdag 28 maart vanaf 9.00 uur laten registreren bij de informatiebalie van het congres. U ontvangt daar de congresmap met het definitieve congresprogramma en uw persoonlijke congres-indeling. U ontvangt tevens een naambadge. U wordt verzocht deze gedurende het hele congres te dragen. U kunt bij de informatiebalie eventuele bagage in bewaring geven. Zie voor informatie over uw hotel de aanvullende congresinformatie. Aanvangstijden congres De aanvangstijd van het congres is op donderdag uur en op vrijdag 9.30 uur. Routebeschrijving vanaf A1 Amsterdam Apeldoorn/Apeldoorn-Amsterdam: afslag Barneveld/Ede A 30 richting Ede, afslag Lunteren. vanaf A12 Utrecht Arnhem/Arnhem-Utrecht: afslag Ede-Noord/Barneveld (A30), afslag Lunteren. vanaf A15 Rotterdam Nijmegen/Nijmegen-Rotterdam: afslag Kesteren (N233); richting Rhenen/Veenendaal. Bij Rhenen de brug oversteken en weg volgen, 1e rotonde recht oversteken. Op de volgende rotonde rechtsaf. Weg volgen tot aan de A12, ga de A12 op richting Arnhemneem de A30 richting Ede-Noord/Barneveld afslag Lunteren. 11 Daarna: Volg de rondweg (Westzoom) en daarna de ANWB-borden De Werelt. Dit betekent dat u aan het eind van de Westzoom linksaf de Dorpsstraat inrijdt. Vervolgens gaat u de vierde weg rechtsaf de Boslaan op. Ga de spoorwegovergang over; neem daarna de derde weg rechts (Molenweg); daarna eerste weg links (Westhofflaan), waar een bord u verwijst naar de ingang van congrescentrum De Werelt. Terugweg naar A30 met eigen vervoer: Bij de uitgang van De Werelt vindt u kaartjes met daarop de routebeschrijving naar de snelweg. Openbaar vervoer Lunteren is per trein bereikbaar vanuit Amersfoort en Ede-Wageningen. Reist u per trein en gebruikt u een OV-card? In Lunteren rijden alleen treinen van Connexxion (Valleilijn). Vergeet niet bij het overstappen op deze trein eerst uit te checken en aansluitend weer in te checken bij de Connexxion-paal. Wandeling vanaf station Lunteren naar De Werelt (verharde weg, circa 15 minuten): Trein vanuit Ede: u loopt over het perron terug en dan links het grindpad op en direct rechtsaf over het parkeerterrein richting sauna. Daar gaat u linksaf ( Boslaan). U volgt de Boslaan (circa 1 km), daarna rechtsaf de Molenweg in. Eerste weg links (Westhoff-laan), waar een bord u verwijst naar de ingang van congrescentrum De Werelt.

13 Algemeen HGZO-congres 2014 Wandeling vanaf station Lunteren naar De Werelt (verharde weg, circa 15 minuten): Trein vanuit de richting Amersfoort: u loopt verder in de richting van de trein en steekt het spoor over. Op het grindpad rechtsaf richting sauna. Aan het einde van de parkeerplaats linksaf (Boslaan). U volgt de Boslaan (circa 1 km), daarna rechtsaf de Molenweg in. Eerste weg links (Westhofflaan), waar een bord u verwijst naar de ingang van De Werelt. Voor vervoer naar De Wereld kunt contact opnemen met Taxi Lunteren, Op uw verzoek regelt congrescentrum De Werelt graag taxivervoer voor u. Rookbeleid In De Werelt is roken slechts toegestaan op de aangegeven plaatsen. Roken is in ieder geval niet toegestaan in de hotelkamers, de zalen en in het restaurant. Informatiemarkt In de centrale hal van De Werelt is er gedurende het congres een informatie-markt ingericht. In het congresprogramma is er gedurende de lunch en de theepauze op donderdag en gedurende de koffiepauze en de lunch op vrijdag extra tijd ingeruimd om u de gelegenheid te bieden deze te bezoeken (zie voor exacte tijden het congresprogramma). Op de informatiemarkt staat ook een stand van onze hoofdsponsor: Boom Lemma uitgevers ( 12

14 LEZINGEN

15

16 HGZO-congres 2014 Lezing Grote veranderingen op komst Klaus Boonstra directeur college zorgopleidingen (CZO) De zorgsector staat voor grote veranderingen. Vergrijzing, veranderend burgerschap en technologie zijn de dominante factoren voor de komende jaren. Dit zal het zorglandschap, de beroepen de beroepsuitoefening en de samenleving als geheel sterk beïnvloeden. We zullen op zoek moeten naar nieuwe antwoorden op de vragen en mogelijkheden van de toekomst. Op landelijk niveau onderzoekt het CvZ deze vraag, op regionaal niveau wordt in Friesland de transitie voorbereid en projectmatig uitgevoerd. Het is op voorhand duidelijk dat dit grote consequenties zal hebben voor het functiegebouw en het opleiden. Hindernissen Momenteel sluiten de initiële opleidingen onvoldoende aan bij de beroepenstructuur in de zorg, met name in de verpleegkundige beroepsgroep. Bovendien is sprake van een (te) uitgebreid systeem van niet gereguleerde specialisaties en differentiaties. Het sterke accent dat het HBO legt op onderzoek wordt in het afnemend werkveld onvoldoende herkend en niet heeft geleid tot een betere aansluiting van opleiding en praktijk, waar handelingsverlegenheid centraal staat. Het afnemend werkveld constateert al jaren een te laag startbekwaamheidsniveau, met name op het gebeid van basaal noodzakelijke kennis en vaardigheden. Waarheen moeten we op weg? Een op elkaar afgestemde en aansluitende beroepen- en opleidingsstructuur. Vakinhoudelijk gedifferentieerde uitstroom in het HBO-V, zoals acute zorg, chronische zorg, moeder-kind en geriatrie. Een aansluitend systeem van specialisaties, met soepele doorstroom en mogelijkheden voor overstap naar andere sectoren. Hantering didactische concepten die geënt zijn op de praktijk en beroepsuitoefening, bijvoorbeeld het concept levensecht leren. Technologie van nu en van de toekomst is integraal onderdeel van het onderwijs, zowel qua inhoud als didactiek. Toezicht op het onderwijs vanuit het beroepenveld. 15 CZO t.a.v. dhr. K. Boonstra Postbus GR Utrecht

17 Lezing HGZO-congres 2014 Inspirerend docentschap Edith Roefs Hogeschool Windesheim Zwolle, Afdeling Masters & Kenniscentrum School of Education Docentschap wordt vaak beschouwd vanuit een verzameling technische competenties of kwalificaties, die een algemeen beeld geven van goed docentschap. Deze benadering is wellicht toereikend voor adequate kennisoverdracht en het verwerven van competenties door de student. Maar niet wanneer je leren en studeren ziet als een proces waarin de student zijn kijk op zichzelf en de wereld verandert, waarin hij zich ontwikkelt tot een individu die met eigenheid, autonomie en verantwoordelijkheid kan handelen. Een opleiding die hieraan bijdraagt heeft docenten nodig die zich inzetten voor de ontwikkeling van de hele persoon van de student in een inspirerend wederzijds contact. Dit vraagt om specifieke kwaliteiten van de docent. In deze lezing krijgt u verschillende ingrediënten aangereikt van inspirerend docentschap en worden inzichten gedeeld uit recent onderzoek naar de ontwikkeling van inspirerend docentschap. 16 Edith Roefs doet sinds zes jaar onderzoek naar inspirerende docenten. Het onderzoek naar de kwaliteiten en drijfveren van inspirerende docenten werd eerder bekroond met de prijs voor het HBO Kennisproduct Recentelijk onderzocht zij hoe docenten hun vermogen om geïnspireerd en inspirerend te zijn, verder kunnen ontwikkelen. Edith Roefs werkt als docentenopleider, supervisor en onderzoeker bij de School of Education van Hogeschool Windesheim in Zwolle en is verbonden aan de kenniskring van het lectoraat Pedagogische kwaliteit van het onderwijs. Literatuur Roefs, E. (2010). Inspirerende docenten. Inzichten en verhalen uit het hoger beroepsonderwijs. Apeldoorn/Antwerpen: Garant-Uitgevers n.v. Hogeschool Windesheim Zwolle School of Education t.a.v. mw. E. Roefs Postbus GB Zwolle ECJ.Roefs@windesheim.nl

18 ONDERZOEKSRONDES

19

20 HGZO-congres 2014 Onderzoek Onderzoeksronde donderdag Marit Praagman, Stan Buis Vrije Universiteit Amsterdam, EXPOSZ In deze onderzoeksronde staat onderwijskundig onderzoek in het HGZO centraal. Drie hogeschooldocenten/onderzoekers zullen ingaan op hun onderzoek en de manier waarop docenten en studenten betrokken zijn bij het onderzoek op hogescholen. Natuurlijk wordt ook aandacht besteed aan hoe de onderzoeksresultaten hun vertaling naar het onderwijs binnen de opleiding vinden. Na de presentaties van de onderzoekers is tijd om met hen van gedachten te wisselen over de wijze waarop onderzoek op uw opleiding kan worden ingezet en wat daarbij de rol van uzelf, uw collega s en uw studenten kan zijn. Op de komende pagina s vindt u de beschrijvingen van de drie onderzoeken die gepresenteerd zullen worden. Iedereen die interesse heeft in onderwijskundig onderzoek in het HGZO en de wijze waarop dit zijn vertaling vindt naar het onderwijs is van harte welkom bij deze ronde. Zelf ervaring hebben met het doen van onderzoek is geen vereiste. Sprekers donderdag: Inge Wijkamp Hanzehogeschool Groningen, Lectoraat Excellentie in Hoger Onderwijs en Samenleving 19 Jeroen Brouwer Fontys Hogeschool Eindhoven, Verpleegkunde Jennita Meinema Academisch Medisch Centrum, Afdeling Huisartsgeneeskunde

21 Onderzoek HGZO-congres 2014 Honoursonderwijs en professionele excellentie: focusgroeponderzoek naar het profiel van de excellente paramedicus Inge Wijkamp Hanzehogeschool Groningen, Lectoraat Excellentie in Hoger Onderwijs en Samenleving 20 Binnen de Academie voor Gezondheidsstudies van de Hanzehogeschool wordt gewerkt aan de vormgeving van het onderwijs voor studenten die meer willen en meer kunnen dan de reguliere paramedische opleidingen hen biedt; het zogenaamde honoursonderwijs. Voor de vormgeving van deze programma s is het van belang kennis te hebben van de karakteristieken voor een excellente paramedicus, ook omdat deze talentvolle studenten gezien worden als de excellente professionals voor de toekomst. Deze determinanten van professionele excellentie in het paramedische domein kunnen hierbij als leidraad dienen. In deze presentatie wordt een beeld geschetst van het onderzoek dat is uitgevoerd door het Lectoraat Excellentie in Hoger Onderwijs en Samenleving naar deze karakteristieken, gezien vanuit de perceptie van professionals uit verschillende paramedische disciplines: fysiotherapeuten, logopedisten, mondzorgkundigen, diëtisten en MBB-ers. In drie opeenvolgende focusgroepdiscussies deelden in totaal 21 professionals uit deze disciplines hun visie op en mening over professionele excellentie in het paramedische domein met elkaar en met de onderzoekers. Dit resulteerde in een concept profiel dat vervolgens middels de Delphipanelmethode in twee sessie door 27 panelleden op inhoudsvaliditeit is getoetst. Het profiel voor de excellente paramedicus dat hieruit resulteerde wordt op dit moment geïmplementeerd in het honours talentprogramma Healthy Ageing van de Academie. Trefwoorden Professionele excellentie, honoursonderwijs, focusgroeponderzoek Literatuur Paans, W., Wijkamp, J.S., Wiltens, E. & Wolfensberger, M.V.C (2013). What constitutes an excellent allied health care professional? A multidisciplinary focus group study. Dove Medical Press, Open Access: Journal of Multidisciplinary Healthcare, 6, Wijkamp, I, Paans, W., Wolfensberger, M. (2013). Excellentie vanuit het perspectief van professionals. In: R. Coppoolse, P. van Eijl & A. Pilot (ed.), Hoogvliegers. Rotterdam: University Press, Hanzehogeschool Groningen Hanze Honours College, Lectoraat Excellentie in Hoger Onderwijs en Samenleving t.a.v. mw. drs. I. Wijkamp Zernikeplein 11 / H AS Groningen j.s.wijkamp@pl.hanze.nl

22 HGZO-congres 2014 Onderzoek De authoratieve leerkrachtstijl binnen High Fidelity Simulatieonderwijs Jeroen Brouwer Fontys Hogeschool Eindhoven, Verpleegkunde Vanaf september 2012 is High Fidelity Simulatieonderwijs ( HFS) als pilot uitgevoerd bij studenten anesthesiemedewerker aan de Fontys Hogeschool Verpleegkunde te Eindhoven. Naar aanleiding van enthousiaste reacties op deze werkvorm is het HFS doorontwikkeld en opgenomen in het onderwijscurriuclum. Teneinde het HFS onderwijs te kunnen evalueren en bijstellen op het gebied van toegepaste didactiek, wordt praktijkonderzoek uitgevoerd. Het praktijkonderzoek betreft een actiegericht enkelvoudige kwalitatieve casestudy. De focus ligt op de wijze waarop begeleidende docenten van High Fidelity Simulatieonderwijs interacteren met de studentengroep. Het doel is inzicht te bieden in de mate waarin de begeleidende docenten van deze onderwijsvorm de gewenste authoratieve leerkrachtstijl hanteren in hun rol van coach. Het accent ligt op de mate waarin autonomieondersteuning wordt gegeven, structuur wordt geboden en betrokkenheid wordt getoond door de docenten. Daarnaast geeft het onderzoek inzicht in de mate waarin de studenten zich ondersteund voelen in hun leerproces en het komen tot het gewenste leerrendement: kennisconstructie, analytisch denken, kritisch denken en probleemoplossend denken en handelen op het gebied van de anesthesiologische zorgverlening. Het onderzoek vindt plaats onder derde jaars studenten (inservice opleiding) anesthesiemedewerker die worden begeleid door twee docenten. Hierbij wordt het docenten- en studentengedrag tijdens vijf High Fidelity Simulatielessen (verzorgd in de periode september-januari ) aan de hand van een video-observatie geanalyseerd. Aanvullende gegevens worden verkregen via een gestructureerde studentenenquete, een semigestructureerd studenteninterview en een semigestructureerd docenteninterview. De onderzoeksgegevens worden via kwalitatieve data-analyse vastgelegd in een onderzoeksverslag. Op deze manier wordt kwalitatieve informatie vanuit zowel studenten- als docentenperspectief gegeven. 21 Trefwoorden 21 e Century skills, High Fidelity Simulatieonderwijs, Reflectie, Feedback, Coaching, Authoratieve leerkrachtstijl Gewenste beginsituatie (student) Docenten in het Hoger Gezondheidszorg Onderwijs met affiniteit voor het presentatieonderwerp. Literatuur Cant, R. P., & Cooper, S. (2010). Simulation-based learning in nurse education: systematic review.,. Journal of Advanced Nursing, 66, Plomp, T. (2011, Juni 12-14). Preparing education for the information sociaty: Curricular and implementation challenges. Shanghai, China. Sierens, E., Soenens, B., Vansteenkiste, M., Goossens, L., & Dochy, F. (2006). De authoritatieve leerkrachtstijl: een model voor de studie van leerkrachtstijlen. Pedagogische Studiën, 83,

23 Onderzoek HGZO-congres 2014 Fontys Hogeschool Eindhoven Afdeling Verpleegkunde t.a.v. dhr. J.A. Brouwer Dr.Theodor Fliednerstraat 2 Kamer 2407 TF gebouw Postbus AH Eindhoven jeroen.brouwer@fontys.nl 22

24 HGZO-congres 2014 Onderzoek Onderwijs in cultuursensitief voorlichten. De ontwikkeling, de implementatie en het effect onderzocht Jennita Meinema Academisch Medisch Centrum, Afdeling Huisartsgeneeskunde Auteurs: J. G. Meinema, J. A. Haafkens, A.D.C. Jaarsma, H.C.P.M van Weert, N. van Dijk Probleemstelling Verpleegkundigen en praktijkondersteuners (POH) zijn steeds vaker verantwoordelijk voor voorlichting aan patiënten met hypertensie. Uit recent onderzoek 1 blijkt dat cultuursensitieve hypertensievoorlichting (CSHV) bij hypertensieve allochtone patiënten tot betere behandelresultaten leidt dan gebruikelijke zorg. Door middel van een implementatieproject zijn de resultaten van dit klinische onderzoek vertaald naar een trainingsmodule CSHV voor (post)initieel onderwijs en de effecten van dit programma op de competentie-ontwikkeling van de deelnemers onderzocht. Methode Het onderzoek vindt plaats in 4 fasen: 1) inventarisatie bestaand onderwijsaanbod; 2) ontwikkeling van een conceptcursus; 3) testen en evalueren van de conceptcursus d.m.v een tevredenheidmeting, een attitudemeting en de Commitment to Change methode; 4) bijstelling, verspreiding en implementatie. Resultaten Het onderzoek is vooralsnog uitgevoerd bij POH-opleidingen, maar bij interesse van andere zorgopleidingen zal het project uitgebreid worden. 1. Uit informatie van 8/11 POH-opleidingen, bleek dat zes opleidingen enige aandacht besteden aan cultuursensitieve zorg en vijf opleidingen belangstelling hebben voor CSHV-onderwijs. 2. Er is een conceptcursus ontwikkeld van 2 dagdelen praktijkgericht, activerend onderwijs. 3. De conceptcursus is getest bij 12 POH-in-opleiding en 11 ervaren POH. Deelnemers beoordeelden de cursus positief (7.9 op schaal 1-10) en vonden deze goed aansluiten bij de praktijk. Oefeningen met simulatiepatiënten werden hoog gewaardeerd. 23 Discussie De eerste resultaten van dit project suggereren dat het mogelijk is deze evidence te vertalen naar het onderwijs en dat POH de conceptcursus positief beoordelen. De cursus zal nader worden geëvalueerd en bijgesteld. Belemmerende en bevorderende factoren voor implementatie zullen worden onderzocht. Trefwoorden Cultuursensitief, hypertensie, implementatie, onderwijs, verpleegkundigen en praktijkondersteuners, voorlichting, allochtone patiënten. Literatuur: 1) Beune, E.J., et al. (2013) Nurse-led, culturally appropriate patient education: effects on blood pressure control and treatment adherence among patients of African origin with uncontrolled hypertension. submitted.

25 Onderzoek HGZO-congres 2014 Academisch Medisch Centrum Afdeling Huisartsgeneeskunde t.a.v. mw. J.G. Meinema MSc Meibergdreef AZ Amsterdam 24

26 HGZO-congres 2014 Onderzoek Onderzoeksronde vrijdag Marit Praagman, Stan Buis Vrije Universiteit Amsterdam, EXPOSZ In deze onderzoeksronde staat onderwijskundig onderzoek in het HGZO centraal. Drie hogeschooldocenten/onderzoekers zullen ingaan op hun onderzoek en de manier waarop docenten en studenten betrokken zijn bij het onderzoek op hogescholen. Natuurlijk wordt ook aandacht besteed aan hoe de onderzoeksresultaten hun vertaling naar het onderwijs binnen de opleiding vinden. Na de presentaties van de onderzoekers is tijd om met hen van gedachten te wisselen over de wijze waarop onderzoek op uw opleiding kan worden ingezet en wat daarbij de rol van uzelf, uw collega s en uw studenten kan zijn. Op de komende pagina s vindt u de beschrijvingen van de drie onderzoeken die gepresenteerd zullen worden. Iedereen die interesse heeft in onderwijskundig onderzoek in het HGZO en de wijze waarop dit zijn vertaling vind naar het onderwijs is van harte welkom bij deze ronde. Zelf ervaring hebben met het doen van onderzoek is geen vereiste. Sprekers vrijdag: Henk Gloudemans Fontys Hogeschool Eindhoven, Verpleegkunde 25 Marja Versantvoort Fontys Hogeschool Verpleegkunde, Opleiding Operatieassistent

27 Onderzoek HGZO-congres 2014 Bronnen van self-efficacy als leidraad voor inrichting leeromgevingen Henk Gloudemans Fontys Hogeschool Eindhoven, Verpleegkunde 26 In het onderzoek staat het begrip self-efficacy centraal. De mate van self-efficacy bepaalt welke activiteiten iemand ontplooit, hoeveel moeite iemand doet om de activiteit succesvol uit te voeren en hoe volhardend iemand is in het omgaan met en het overwinnen van moeilijkheden. Self-efficacy overtuigingen zijn dus bepalend voor het leerproces van studenten: een hoge mate self-efficacy leidt tot een krachtigere motivatie om competent te worden. In deze studie is onderzocht welke bronnen studenten Verpleegkunde gebruiken om self-efficacy overtuigingen te vormen. Het model van Bandura is als uitgangspunt genomen. Dit model beschrijft vier informatiebronnen die gebruikt worden om self-efficacy overtuigingen te vormen: eigen ervaringen, het zien van een bekwame collega in actie, feedback van anderen en lichamelijke sensaties zoals transpireren en versnelde ademhaling. Uit eerder onderzoek is bekend dat studenten ook informatie halen over de eigen competenties via het in actie zien van gelijken (peers). Het doel van deze studie was om te onderzoeken of dat ook van toepassing is op verpleegkunde studenten. Analyse van de data via factor analyse leverde inderdaad de voornoemde vijfde bron op die studenten gebruiken. Het nieuw ontwikkelde instrument bestaat uit 22 items, verdeeld over vijf bronnen (factoren). Vergelijking met andere modellen (zoals het vier factoren model) laat zien dat het nieuw ontwikkelde model het beste past bij de wijze waarop studenten selfefficacy overtuigingen opbouwen. Op basis van de resultaten van dit onderzoek kunnen leeromgevingen ingericht worden: wanneer de bronnen van self-efficacy voldoende benut kunnen worden, leidt dat naar verwachting tot meer sturing en zelfsturing van het leerproces van studenten. Trefwoorden Self-efficacy, leeromgeving, verhogen competenties Literatuur Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York, NY: Freeman. Gloudemans, H., Schalk, R., Reynaert, W., & Braeken, J. (2013). The development and validation of a five-factor model of Sources of Self-Efficacy in clinical nursing education. Journal of Nursing Education and Practice, 3(3), 2-8. Gloudemans, H., Schalk, M., & Reynaert, W.(2012). Krachtige leeromgeving: relatie met self-efficacy. Verpleegkunde, 3, Fontys Hogeschool Afdeling Verpleegkunde t.a.v. dr. H.A. Gloudemans Postbus AH Eindhoven h.gloudemans@fontys.nl

28 HGZO-congres 2014 Onderzoek Leerreis; leren en presteren met zorg in het operatiekamercomplex. Onderzoek naar digitale werkvormen in het onderwijs Marja Versantvoort Fontys Hogeschool Verpleegkunde, Opleiding Operatieassistent De informatie- en communicatie technologie (ICT) heeft een vaste plaats veroverd in de samenleving. Ook in het onderwijs worden ICT applicaties geïntroduceerd. Tal van harden software bedrijven bieden materialen aan, maar het gevaar dreigt dat voorbijgaan wordt aan didactische principes. Simons (2002) geeft daarbij aan dat er goed gekeken moet worden naar de didactische achtergronden van digitaal leren. Simons schrijft (2002, pag.1): De aandacht lijkt meer uit te zijn gegaan naar het schuiven met dozen en het kiezen van een elektronische leeromgeving dan naar kwesties als professionalisering van docenten, organisatieverandering en curriculumintegratie. ICT wordt nog vooral vervangend ingezet, schrijft Kral (2009), bijvoorbeeld het online zetten van readers of colleges. In januari 2013 is Fontys Hogeschool Verpleegkunde gestart met een project Cloudleren met als doel: het creëren van een actuele toekomstbestendige en verantwoorde digitale leeromgeving. Momenteel zijn er twee stappen ondernomen; literatuurstudie en het ontwerpen van een pilot. In dit onderzoek is de pilot, bestaande uit een virtuele leeromgeving en acht digitale werkvormen, gevolgd en getoetst aan de gestelde randvoorwaarden* die voortgekomen zijn uit de literatuurstudie. * Om de pilot te laten slagen moet; studentactiviteiten zijn verhoogd / docentcompetenties zijn ontwikkeld door nieuwe scholing op ontwerpen, begeleiden en deelnemen / ICT specialisten zijn gefocust op de techniek / de aanpak is interactief, het praktijkveld is naar school gehaald/ Goed te monitoren en evalueren 27 Trefwoorden Virtueel leren, digitale werkvormen, studentactiviteiten, nieuwe docent rollen, monitoring, docent- en studenttevredenheid Gewenste beginsituatie Voor docenten die meer willen weten over de didactische achtergrond van digitale werkvormen. Literatuur Baeten, J. (2009). Virtual Action Learning. Een opleidingsconcept over Samenlerend produceren met ICT. Breda: Citowoz. Filius, R. (2008). De huiskamer als cursuslokaal, flexibel leren met weblectures. DEVELOP, pp Heemskerk, I., Volman, M., Admiraal, W., & Dam, G. (2012). Inclusiveness of ICT in secondary education: students'appreciation of ICT tools. International Journal of Inclusive Education, Kral, M. (2009). Vijftien jaar onderwijs & ICT in vogelvlucht. In G. Geerdink, Het kind, de leerkracht en het onderwijs; terugblikken en vooruitzien (pp. 1-14). Hogeschool Arnhem en Nijmegen: uitgegeven ter gelegenheid van de tiende Frank Stöterlezing. Simons, R.-J. (2002). Digitale didactiek: hoe (kunnen) academici leren ICT te gebruiken in hun onderwijs. Expertisecentrum ICT in het onderwijs (p. 60). Utrecht: IVLOS Universiteit Utrecht.

29 Onderzoek HGZO-congres 2014 Internet-links SURFnet en Kennisnet. (2011, juni 16). Cloud Computing in het onderwijs, minder zorg om techniek, meer profijt van ICT. Opgehaald van Website van kennisnet.nl: bversie.pdf Vrielink, R. (2007, november 24). Implementation and students' acceptance of web-based technology as learning and teaching tool. Opgehaald van Wieland, A. (2012, oktober 14). Evalueren van gebruik digitale leeromgeving. Opgehaald van Digitale Didactiek: Fontys Hogeschool Verpleegkunde Opleiding Operatieassistent (Team POZ) t.a.v. mw. M.J.M. Versantvoort Ds.Th. Fliednerstraat BN Eindhoven m.versantvoort@fontys.nl 28

30 INFOSHOPS

31

32 HGZO-congres 2014 Infoshop Meer grip op klinisch redeneren! Een kennismaking met Pro Active Nursing (PAN 1) Marc Bakker VUmc Academie Amsterdam, ProActive Nursing Een goede professional in de gezondheidszorg reageert adequaat en efficiënt op (mogelijke) problemen van patiënten. Klinisch redeneren helpt situaties te overzien, te onderzoeken, aan te pakken en te bewaken. Zo kan de zorg en de veiligheid geoptimaliseerd worden door eerder de juiste acties te starten. VUmc Academie heeft een methodiek ontwikkeld die bestaat uit zes stappen. Aan de hand van deze methodiek wordt geleerd de klinische problemen systematisch te verwoorden, te analyseren en op te lossen. Klinisch redeneren wil zeggen dat je als professional goed onderbouwd kunt anticiperen en meedenken binnen het zorgproces. Problematiek wordt inzichtelijk en in professionele overlegvormen bespreekbaar gemaakt. De methodiek is in eerste instantie ontwikkeld voor verpleegkundigen. Inmiddels is er ook belangstelling vanuit andere beroepsgroepen om klinisch redeneren via de 6 stappen methodiek in te zetten. Marc Bakker weet u met zijn enthousiasme en heldere uitleg moeiteloos door de materie heen te loodsen en nodigt u uit om in de twee volgende workshops Klinisch redeneren in multidisciplinair verband, een gezamenlijk experiment en Aan de slag met klinisch redeneren bij de leerlijn mee denken hoe u op een (be-) levende manier klinisch redeneren in uw opleiding en onderwijs kunt inzetten. Trefwoorden Klinisch redeneren, multidisciplinair, proactive nursing 31 Literatuur Bakker M. (2013). ProActive Nursing: Klinische problematiek inzichtelijk. Den Haag, Boom Lemma uitgevers. Bakker M. & Heycop ten Ham, C. (2011). Proactive Nursing: Klinisch redeneren in zes stappen en Klinische aandachtspunten. Den Haag, Boom Lemma uitgevers. E-book: Bakker, M. (2013). ProActive Nursing: Klinische problematiek inzichtelijk. Den Haag, Boom Lemma uitgevers. Internet-links www. ExpertCollege.com Expertisecentrum ProActive nursing VUmc Academie t.a.v. dhr. B.L. Koster Postbus MB Amsterdam Bezoekadres: De Boelelaan 1109 HV Amsterdam expertisecentrum.pan@vumc.nl

33 Infoshop HGZO-congres 2014 Minder sturing meer uitdaging! Honours in het onderwijs Tuğba Çoban, Myrian van Koolbergen Hogeschool Utrecht, Faculteit Gezondheidszorg, Afdeling Onderzoek & Onderwijs (O&O) De Hogeschool Utrecht kiest voor een benadering die meer studenten in de gelegenheid stelt en uitdaagt tot het presteren boven het standaard bachelor niveau, honourstrajecten. In deze honourstrajecten kunnen studenten erkenning krijgen dat zij op een bepaald gebied een excellente prestatie hebben geleverd. De honourstrajecten zijn zo ingericht dat studenten worden uitgenodigd om op vijf verschillende invalshoeken, vijf verschillende sterren, te laten zien dat zij kunnen excelleren. De vijf verschillende invalshoeken zijn als volgt: 1. vakbekwaam: interdisciplinaire basiskennis en reflectief op eigen handelen; 2. innovatief: bijdrage leveren aan de professionalisering van de beroepspraktijk; 3. internationaal: beroep en werkzaamheden plaatsen in internationaal perspectief; 4. gedreven: gedreven om je eigen kwaliteit en die van de beroepsgroep te optimaliseren; 5. leiderschapskwaliteiten: waaronder planning- en samenwerkingsvaardigheden. 32 Tijdens de infoshop Minder sturing meer uitdaging! maken de deelnemers op interactieve wijze kennis met het honoursprogramma van de Faculteit Gezondheidszorg, Hogeschool Utrecht. Het centrale thema van het HGZO-congres dit jaar is les(s) is more dat goed aansluit op het uitgangspunt van de honourstrajecten van de Faculteit Gezondheidszorg, Hogeschool Utrecht. Trefwoorden Honours, uitdagen, excellentie Literatuur Coppoolse, R., Eijl van P., Pilot, A. (2013). Hoogvliegers Ontwikkeling naar professionele excellentie. Rotterdam: Rotterdam University Press. Wolfensberger, M.V.C. (2013). Teaching for Excellence Honors Pedagogies revealed. Duitsland: Waxmann. YoungWorks (2011). Het excellentiemodel Jongeren over uitblinken. Amsterdam: Youngworks & Overburen Internet-links Hogeschool Utrecht Faculteit Gezondheidszorg, Afdeling O&O t.a.v. mw. M. van Koolbergen Bolognalaan CJ Utrecht

34 HGZO-congres 2014 Infoshop The student X-factor. Social and psychological determinants of students attainment in higher education Lilian Eggens Hanzehogeschool Groningen, Opleiding Mondzorgkunde en Hanze Honours College Of studenten met succes hun opleiding doorlopen is van een groot aantal factoren afhankelijk. In dit onderzoek is nagegaan welke factoren op persoonlijk en sociaal gebied invloed hebben op zowel de voortgang van studenten in het hoger onderwijs als op de cijfers die ze halen. Er is gekeken naar de persoonlijkheid van studenten, hun sociale netwerk en naar sociaal vergelijkingsgedrag. De uitkomsten van dit onderzoek zullen kort worden toegelicht tijdens deze infoshop, waarna er wordt ingegaan op vragen die er zijn. Vervolgens zullen de implicaties van de uitkomsten van het onderzoek voor de dagelijkse onderwijspraktijk worden besproken. Trefwoorden Studiesucces, voortgang, cijfers, persoonlijkheid, netwerken, sociale vergelijking Literatuur Eggens, L. (2011). The student x-factor. Social and Psychological Determinants of Students Attainment in Higher Education (dissertation). Groningen, Rijksuniversiteit Groningen. Internet-links 33 Hanzehogeschool Groningen Hanze Honours College t.a.v. mw. dr. L. Eggens Zernikeplein AS Groningen

35 Infoshop HGZO-congres 2014 Diagnostiek en meten van bewegen via motion capture Johannes Gijsbers Hogeschool Utrecht, Opleiding tot Fysiotherapeut Docenten fysiotherapie leren studenten om naar bewegen te kijken vanuit hun jarenlange ervaring, bijvoorbeeld in ganganalyses en het kijken naar bewegen van de schouder. In de laatste jaren is het gebruik van digitale video om beweging te analyseren steeds meer in opkomst, zeker nu bijna iedereen een videocamera op zak heeft in de smartphone. Voor de smartphone zijn al veel apps beschikbaar om snel een video op te nemen en te analyseren, zoals bijvoorbeeld UberSense en Coach s Eye. Wij willen in deze infoshop de volgende stap presenteren. Wij brengen motion capture naar de smartphone. Motion capture wordt al jaren ingezet in dure laboratoria, maar zou volgens ons voor iedereen beschikbaar moeten zijn. In deze infoshop demonstreren wij onze applicatie, en we leggen uit hoe docenten deze applicatie kunnen gebruiken in hun lessen. Trefwoorden Video analyse, video feedback, motion capture, fysiotherapie 34 Hogeschool Utrecht t.a.v. dhr. G. Kinkhorst Postbus AD Utrecht johannes@dds.nl

36 HGZO-congres 2014 Infoshop Les(s) is more. Intensiever leren op stage Reinhilde Lenaerts Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen, Opleiding Ergotherapie In deze infoshop wordt geschetst hoe op basis van een competentiegericht doorstroom- of voortgangsevaluatieformulier intensiever en meer zelfgestuurd geleerd kan worden op stage. De opleiding ergotherapie Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen ontwikkelde hiertoe een transparant, betrouwbaar en éénduidig scoringsformulier gebaseerd op de beroepsrollen. Door duidelijke gedragsindicatoren stuurt de student zijn leerproces doelgericht op stages doorheen de opleiding. Stagerapport en 360 feedback werden als toetsvormen geselecteerd. Feedback van stagebegeleiders, -mentoren, teamleden en cliënten wordt samengebracht tijdens de evaluaties. Het evaluatieformulier werd 1 jaar na invoering geëvalueerd. De stagebegeleiders van de opleiding (100%) en werkveld (84,2%) waren tevreden over de toetsing en vonden de wijze geschikt om de stage te evalueren. Bij de studenten was er 89,9% tevredenheid over de wijze van toetsing. De stagebegeleiders van de opleiding (100%) en werkveld (86,8%) waren tevreden over de tijdsinvestering. Op basis van deze resultaten werden verbetertrajecten geformuleerd. Deze infoshop biedt docenten inspiratie voor de beoordeling van stages, waarbij de noodzakelijke componenten en perspectieven in een eenduidig instrument worden gebundeld en zodoende een bijdrage levert aan het centrale thema less is more. Trefwoorden Stage, competentiegericht evalueren, 360 feedback 35 Literatuur Violato, C., Worsfold, L., Miller Polgar,J. (2009). Multisource feedback systems for Quality improvement in the health professions: Assessing occupational therapists in practice. Journal of continuing education in the health professions, 29 (2), pp : Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen Opleiding Ergotherapie t.a.v. mw. R. Lenaerts J. De Boeckstraat Antwerpen België reinhilde.lenaerts@ap.be

37 Infoshop HGZO-congres 2014 Praktijkprogramma s Verpleegkundig Specialist Trix van Loosbroek (Alice Bomers / Tineke Thijssen) Hogeschool: INHOLLAND (Saxion, Hogeschool Leiden), Master Advanced Nursing Practice In het jaar zijn de negen Hogescholen van start gegaan met het Project Ontwerp Praktijkprogramma s Verpleegkundig Specialist. Het project heeft geresulteerd in verschillende documenten, zoals een opleidingsplan, een handleiding portfolio, een toetsvormenboek, een basis- en deskundigheidsprofiel alsmede een praktijkprogramma voor elk van de vijf door het College Specialismen Verpleegkunde aangewezen specialismen: Preventieve zorg, Acute, Intensieve en Chronische zorg bij somatische aandoeningen en Geestelijke gezondheidszorg Het opleidingsplan vormt het eerste deel van de opleidingsdocumenten en biedt een beeld van de doelstellingen, achtergronden en inrichting van het opleidingsprogramma. Zo wordt duidelijk gemaakt hoe de samenhang tussen het algemeen Basisprogramma (Advanced Nursing Practice) en de vijf praktijkprogramma s van de verschillende verpleegkundig specialismen is vormgegeven. 36 Voor elk verpleegkundig specialisme is een apart praktijkprogramma beschikbaar. Centraal in deze praktijkprogramma s staan de kritische beroepsactiviteiten (KBA s).. De kritische beroepsactiviteiten vormen een vertaling van het Competentieprofiel van de Verpleegkundig Specialist naar concrete activiteiten, die kenmerkend zijn voor het gekozen verpleegkundig specialisme en die geobserveerd en beoordeeld kunnen worden. Aan elke activiteit is een toetsvorm gekoppeld. Bewijzen voor het adequaat uitvoeren van de betreffende activiteiten worden opgenomen in een digitaal portfolio volgens een eenduidig format. In het Toetsvormenboek is een groot aantal toetsvormen opgenomen. Hierin zijn per toetsvorm toelichtingen, beoordelings- en/of feedbackcriteria en beoordelingsformulieren te vinden. Trefwoorden Landelijk Opleidingsplan, Praktijkprogramma verpleegkundig specialismen, Digitaal portfolio en toetsvormenboek Literatuur Loosbroek, B.A.P., Albersnagel-Thijssen, E.P.L., Bomers-Schenk, A.B.M., Thijssen C.A.C. (2011). Ontwerpgroep Praktijkprogramma s verpleegkundig specialist. Algemeen Competentieprofiel Verpleegkundig Specialist (2008). VBOC rapport (2006). Verpleegkundige toekomst in goede banen. Utrecht. Vulto, Ir. M. & Vianen, G. (2009). Toekomstige behoefte verpleegkundig specialisten. Algemeen Besluit Specialismen Verpleegkunde Specialismen (2008). Saxion Hogeschool t.a.v. mw. drs. A.B.M. Bomers- Schenk Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie M.H. Tromplaan AB Enschede a.b.m.bomers@saxion.nl

38 HGZO-congres 2014 Infoshop Een toekomst met educatieve e-books Winny van Rijswijk CB te Culemborg Digitale ontwikkelingen volgen elkaar snel op. Maar welke invloed hebben deze ontwikkelingen op het onderwijs? Ze leiden absoluut tot nieuwe mogelijkheden. En ook tot nieuwe vraagstukken. Want hoe kunnen we digitale innovaties inzetten voor het verbeteren van lessen en leerprocessen? Educatieve uitgeverijen omarmen technologie om studieboeken digitaal te ontsluiten en daarbij gebruik te maken van de interactieve mogelijkheden die dat biedt. Wat levert dat de docent en student op? Altijd en overal op je laptop of mobile device je studieboeken inzien, er aantekeningen in maken en deze delen. Sociale netwerken inzetten om kennis te delen en bronnen te vinden. Voor studenten van de huidige en toekomstige generaties is dat vanzelfsprekend. Tegelijkertijd zoeken docenten en schoolmanagement naar manieren om beter les te geven, hun studenten beter te motiveren en meer inzicht te krijgen in leerprocessen. Om aan de vraag van studenten, scholen en docenten te voldoen nam de groep Educatieve Uitgeverijen, aangesloten bij brancheorganisatie NUV het initiatief om educatieve e-books eenvoudig, gestandaardiseerd en efficiënt beschikbaar te maken via een digitaal platform. Na een selectieprocedure kozen zij voor het Bookshelf-platform. Bookshelf is voor de Nederlandse markt gerealiseerd door CB (voorheen Centraal Boekhuis), de belangrijkste speler in e-booksdistributie in Nederland en Belgie. In deze infoshop presenteren we de mogelijkheden voor scholen, docenten en studenten om educatieve ebooks te gebruiken in het onderwijs. 37 Trefwoorden Educatieve ebooks, digitalisering in het onderwijs, digitale studieboeken Internet-links CB t.a.v. mw. W.E. van Rijswijk Erasmusweg AK Culemborg

Honoursonderwijs en professionele excellentie. Inge Wijkamp, Wolter Paans & Marca Wolfensberger

Honoursonderwijs en professionele excellentie. Inge Wijkamp, Wolter Paans & Marca Wolfensberger Honoursonderwijs en professionele excellentie Inge Wijkamp, Wolter Paans & Marca Wolfensberger Inge Wijkamp, Wolter Paans & Marca Wolfensberger Honoursonderwijs en professionele excellentie: focusgroeponderzoek

Nadere informatie

Interventieonderzoek als onderdeel van docentenprofessionalering Een good practice

Interventieonderzoek als onderdeel van docentenprofessionalering Een good practice Interventieonderzoek als onderdeel van docentenprofessionalering Een good practice Interventieonderzoek als onderdeel van docentenprofessionalisering: het stimuleren van een onderzoekende houding bij honoursdocenten

Nadere informatie

Nicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo

Nicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo Nicolien van Halem Inge Müller Handboek studievaardigheden voor het hbo Toegang tot de website Op deze website vindt u het ondersteunend materiaal behorende bij Handboek studievaardigheden voor het hbo.

Nadere informatie

Leercoaching in het hbo. Leercoach

Leercoaching in het hbo. Leercoach Leercoaching in het hbo Leercoach Leercoaching in het hbo Een kapstok om studenten uit te dagen zelf de regie te nemen Jette van der Hoeven 2e druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu

Nadere informatie

HONOURSONDERWIJS EN PROFESSIONELE EXCELLENTIE

HONOURSONDERWIJS EN PROFESSIONELE EXCELLENTIE Inge Wijkamp & Wolter Paans, Lectoraat Excellentie in Hoger Onderwijs en Samenleving HONOURSONDERWIJS EN PROFESSIONELE EXCELLENTIE 31 mei 2013 Onderwijs Research Dagen - Brussel Inge Wijkamp & Wolter Paans,

Nadere informatie

Leercoaching in het hbo. Student

Leercoaching in het hbo. Student Leercoaching in het hbo Student Leercoaching in het hbo Student Een kapstok om jezelf uit te dagen de regie over je leren te nemen Jette van der Hoeven 2e druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009

Nadere informatie

Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening

Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening Helen I. de Graaf-Waar Herma T. Speksnijder Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening Houten 2014 Helen I.

Nadere informatie

06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I. Een Goed. Feedbackgesprek. Tussen kritiek en compliment. Wilma Menko

06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I. Een Goed. Feedbackgesprek. Tussen kritiek en compliment. Wilma Menko 06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I Een Goed Feedbackgesprek Tussen kritiek en compliment Wilma Menko 06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017

Nadere informatie

Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling

Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Pieternel Dijkstra en Remco Coppoolse Houten 2011 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer

Nadere informatie

Groenengrijs. Jong en oud met elkaar in gesprek. Karen van Kordelaar. Astrid Vlak. Yolande Kuin. Gerben Westerhof

Groenengrijs. Jong en oud met elkaar in gesprek. Karen van Kordelaar. Astrid Vlak. Yolande Kuin. Gerben Westerhof Groenengrijs Groenengrijs Jong en oud met elkaar in gesprek Karen van Kordelaar Astrid Vlak Yolande Kuin Gerben Westerhof Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van

Nadere informatie

Actief leren voor een beroep

Actief leren voor een beroep Actief leren voor een beroep Actief leren voor een beroep Activiteiten voor leerlingen in het mbo niveau 3 en 4 Nicolien van Halem Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

Handleiding bij Beter beginnen

Handleiding bij Beter beginnen Handleiding bij Beter beginnen Handleiding bij Beter beginnen Trudy Mooren en Maartje Schoorl Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle

Nadere informatie

Zorg voor de oudere cliënt

Zorg voor de oudere cliënt Zorg voor de oudere cliënt Het voeren van een probleemverkennend gesprek Eenzaamheid/Sociaal Isolement* Het bepalen van het risico op een valincident bij een oudere cliënt* Het voeren van een instructiegesprek

Nadere informatie

Supervisie in onderwijs en ontwikkeling

Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Delen en helen Onder redactie van: Sijtze de Roos Auteurs: Heleen Bakker Hans Borst Corine Havelaar-Bakker Sijtze de Roos

Nadere informatie

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondh Sport en Welzijn Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondheid, Sport en Welzijn Masteropleiding Verpleegkundig Specialist De masteropleiding Advanced Nursing Practice (ANP) leidt

Nadere informatie

Intuïtie in de geneeskunde

Intuïtie in de geneeskunde Intuïtie in de geneeskunde 1 De Tijdstroom uitgeverij, 2011. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede. De Tijdstroom uitgeverij BV,

Nadere informatie

HGZO 2011. HGZO 2011 'de studentarena' Verloskunde Academie Rotterdam

HGZO 2011. HGZO 2011 'de studentarena' Verloskunde Academie Rotterdam HGZO 2011 Verloskunde Academie Rotterdam HBO opleiding Starten 60 studenten per jaar vierjarige opleiding, 50% stage Vanaf 2009-2010: competentiegericht onderwijs ZO congres 2011 de StudentArena Voor 2009-2010

Nadere informatie

Avans ontwikkelrichtlijn voor docenten

Avans ontwikkelrichtlijn voor docenten Avans ontwikkelrichtlijn voor docenten Toelichting De Avans ontwikkelrichtlijn voor docenten betreft de vier deelgebieden waarop docenten binnen Avans Hogeschool zich, conform het Avans professionaliseringsplan,

Nadere informatie

Omgaan met lichamelijke klachten

Omgaan met lichamelijke klachten Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de

Nadere informatie

Sociale psychologie en praktijkproblemen

Sociale psychologie en praktijkproblemen Sociale psychologie en praktijkproblemen Sociale psychologie en praktijkproblemen van probleem naar oplossing prof. dr. A.P. Buunk dr. P. Veen tweede, herziene druk Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem

Nadere informatie

Ouderschap in Ontwikkeling

Ouderschap in Ontwikkeling Ouderschap in Ontwikkeling Ouderschap in Ontwikkeling. De kracht van alledaags ouderschap. Carolien Gravesteijn Ouderschap in Ontwikkeling. De kracht van alledaags ouderschap. Carolien Gravesteijn Ouderschap

Nadere informatie

Niet meer depressief

Niet meer depressief Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de

Nadere informatie

School en echtscheiding

School en echtscheiding School en echtscheiding Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid Angelique van der Pluijm en Margit Grevelt School en echtscheiding Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid Angelique

Nadere informatie

Projectonderwijs in het hbo

Projectonderwijs in het hbo Projectonderwijs in het hbo projectonderwijs in het hbo De docent als projectontwikkelaar en projectbegeleider Maria van Holten en Rietje van Vliet (red.) Met bijdragen van Jos de Kleijn en Pieter Mostert

Nadere informatie

Stoppen met roken Cursus

Stoppen met roken Cursus Stoppen met roken Stoppen met roken Cursus F.A. Willemsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave

Nadere informatie

Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke

Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke Wie heeft de regie? Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk John Sijnke Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten

Nadere informatie

Doen en blijven doen

Doen en blijven doen Doen en blijven doen Doen en blijven doen Voorlichting en compliancebevordering door paramedici Marieke van der Burgt en Frank Verhulst Vierde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009

Nadere informatie

Nicolien van Halem Sjaak Groot. Planmatig zorg verlenen

Nicolien van Halem Sjaak Groot. Planmatig zorg verlenen Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0587-2 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

Nadere informatie

Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep

Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn

Nadere informatie

Van je nachtmerries af

Van je nachtmerries af Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor

Nadere informatie

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in

Nadere informatie

Vincie van Gils. Klantencommunicatie. Zo krijg je en houd je u tevreden klanten. Spectrum. Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen

Vincie van Gils. Klantencommunicatie. Zo krijg je en houd je u tevreden klanten. Spectrum. Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen Vincie van Gils Klantencommunicatie Zo krijg je en houd je u tevreden klanten Spectrum Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen Spectrum maakt deel uit van Uitgeverij Unieboek Het Spectrum

Nadere informatie

PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH

PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH 56 TIPS & TRICKS Elke hardloper heeft zijn eigen doelstelling: waar de één zich bijvoorbeeld focust op het verbeteren van zijn looptechniek,

Nadere informatie

Competent talent in de praktijk

Competent talent in de praktijk Competent talent in de praktijk Competent talent in DE PRAKTIJK CURSISTENBOEK Talent ontdekken, ontwikkelen & inzetten Competent talent in de praktijk Cursistenboek Talent ontdekken, ontwikkelen & inzetten

Nadere informatie

Nederlands. Burgerschap voor AG. M.C. Arnold-Klaarhamer

Nederlands. Burgerschap voor AG. M.C. Arnold-Klaarhamer Nederlands Nederlands Burgerschap voor AG M.C. Arnold-Klaarhamer Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Minder angstig in sociale situaties

Minder angstig in sociale situaties Minder angstig in sociale situaties Dit boek, Minder angstig in sociale situaties, Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in

Nadere informatie

Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ.

Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Stop met piekeren Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven

Nadere informatie

Wmo-werkplaats Twente. Scholingshandleiding voor cursist en trainer. Samenwerken met vrijwilligers

Wmo-werkplaats Twente. Scholingshandleiding voor cursist en trainer. Samenwerken met vrijwilligers Wmo-werkplaats Twente Scholingshandleiding voor cursist en trainer Samenwerken met vrijwilligers De vrijwilliger als vanzelfsprekende partner in zorg en welzijnswerk juli 2011 Saxion. Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Test Kandidaat

Rapport Docent i360. Test Kandidaat Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

Wondverzorging. Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes.

Wondverzorging. Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes. M Wondverzorging Website In de oorspronkelijke uitgave van Wondverzorging was een cd-rom toegevoegd met aanvullend digitaal materiaal. Vanaf deze editie is echter al dit aanvullende materiaal vindbaar

Nadere informatie

Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen

Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Redactie: Arno van Dam en Niels Mulder Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum,

Nadere informatie

Maaike Smit en Suzanne Verdonschot. Praktijkonderzoek. Motor voor verandering in organisaties

Maaike Smit en Suzanne Verdonschot. Praktijkonderzoek. Motor voor verandering in organisaties Maaike Smit en Suzanne Verdonschot Praktijkonderzoek Motor voor verandering in organisaties Praktijkonderzoek praktijkonderzoek Motor voor verandering in organisaties Maaike Smit Suzanne Verdonschot Springer

Nadere informatie

Hart voor je patiënt, goed in je vak, trots op je werk

Hart voor je patiënt, goed in je vak, trots op je werk Visie Verpleging & Verzorging VUmc 2015 Preventie Zorg plannen Pro-actief State-of-the-art zorg Samen Zorg uitvoeren Gezamenlijk verant wo or de lijk Screening & diagnostiek Efficiënt Zinvolle ontmoeting

Nadere informatie

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding Inleiding Het LEOZ (Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg) is een samenwerkingsproject van: Fontys Hogescholen, Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg,

Nadere informatie

Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn

Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,

Nadere informatie

Het delict als maatstaf

Het delict als maatstaf Het delict als maatstaf Methodiek voor werken in gedwongen kader Anneke Menger Lous Krechtig Hoofdstuk 1 Wat is methodiek? Begeleidingscommissie: Mw. A. Andreas Beleidsmedewerker, Reclassering Nederland

Nadere informatie

Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting

Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Een toegevoegde waarde voor de praktijk F.T.J. BOEREBOOM, INTERNIST-NEFROLOOG D. TAVENIER, HUISARTS Houten 2010 2010 Bohn Stafleu

Nadere informatie

De zesde rol van de leraar

De zesde rol van de leraar De zesde rol van de leraar De leercoach Susan Potiek Ariena Verbaan Ten behoeve van de leesbaarheid van dit boek is in veel gevallen bij de verwijzing naar personen gekozen voor het gebruik van hij. Het

Nadere informatie

0695019x_binnen 23-06-2004 12:40 Pagina I. Goed. Een. Tweegesprek. Mart Bakker

0695019x_binnen 23-06-2004 12:40 Pagina I. Goed. Een. Tweegesprek. Mart Bakker 0695019x_binnen 23-06-2004 12:40 Pagina I Een Goed Tweegesprek Mart Bakker I 0695019x_binnen 21-06-2004 11:51 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017 3 Een goed feedbackgesprek

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1. Beginnen met leidinggeven

Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1. Beginnen met leidinggeven Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1 Beginnen met leidinggeven Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 2 Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 3 Beginnen met leidinggeven

Nadere informatie

Spelend leren, leren spelen

Spelend leren, leren spelen Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil

Nadere informatie

Internationalisering als uitdaging

Internationalisering als uitdaging Internationalisering als uitdaging internationalisering als uitdaging Een handreiking voor opleidingen in het hbo Klaas Schermer Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel

Nadere informatie

Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van!

Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! Opgedragen aan Julia, Floris en Maurits. Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! EEN VROLIJK BOEK VOOR KINDEREN WAARMEE ZIJ HUN OUDERS KUNNEN LEREN

Nadere informatie

Werken in sph. Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli

Werken in sph. Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli Verslaafden Werken in sph Redactie: Dineke Behrend Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli 2 Verslaafden Auteur: Hans van Nes Bohn Stafleu Van Loghum Houten, 2004

Nadere informatie

Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C

Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen Fiet van Beek en Leo Rutjes (red.) met medewerking van Mirjam

Nadere informatie

Persoonsgerichte zorg

Persoonsgerichte zorg Persoonsgerichte zorg C.J.M. van der Cingel J.S. Jukema Persoonsgerichte zorg Praktijken van goede zorg voor ouderen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0448-6 DOI 10.1007/978-90-368-0449-3 ISBN 978-90-368-0449-3

Nadere informatie

Voeding, uitscheiding en diagnostiek

Voeding, uitscheiding en diagnostiek Voeding, uitscheiding en diagnostiek Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008

Nadere informatie

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement

Nadere informatie

Neem de regie over je depressie

Neem de regie over je depressie Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks

Nadere informatie

Handleiding. voor. praktijkbegeleiders

Handleiding. voor. praktijkbegeleiders Handleiding voor praktijkbegeleiders Versie: februari 2011 Inhoud: Inleiding... 3 Kerntaken van een praktijkbegeleider... 3 Voorbereidend gesprek met de cursist... 4 Feedback geven... 4 Begeleiden van

Nadere informatie

Les 7 Doen: Windows Live Mail

Les 7 Doen: Windows Live Mail Wegwijs in Windows 7 Les 7 Doen: Windows Live Mail Vervangende les voor Windows Live Mail versie 2011 Hannie van Osnabrugge bussum 2011 Deze vervangende les voor Windows Live Mail versie 2011 hoort bij

Nadere informatie

Professional performance van artsen

Professional performance van artsen Professional performance van artsen Professional performance van artsen Tussen tijd en technologie Kiki Lombarts 2010 Uitgevers, Rotterdam 2014 Redactie: Janneke Wolters, Amsterdam Vormgeving omslag:

Nadere informatie

Helder rapporteren. BRING ME NO MORE REPORTS (Macbeth, Act V)

Helder rapporteren. BRING ME NO MORE REPORTS (Macbeth, Act V) Helder rapporteren BRING ME NO MORE REPORTS (Macbeth, Act V) Helder rapporteren Een handleiding voor het opzetten en schrijven van rapporten, scripties, nota s en artikelen Peter Nederhoed Tiende, herziene

Nadere informatie

Timemanagement voor docenten

Timemanagement voor docenten 1 Timemanagement voor docenten Pascal, voor jou wil ik tijd vrijmaken 2 timemanagement voor docenten René van Kralingen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer

Nadere informatie

Saxion@ 2020. Alice Bomers Coördinator Master Advanced Nursing practice 12 mei 2011. http://www.youtube.co m/watch?v=rqeq7wa4 YBE&feature=related

Saxion@ 2020. Alice Bomers Coördinator Master Advanced Nursing practice 12 mei 2011. http://www.youtube.co m/watch?v=rqeq7wa4 YBE&feature=related Saxion@ 2020 R3 Kom verder. Saxion. Alice Bomers Coördinator Master Advanced Nursing practice 12 mei 2011 http://www.youtube.co m/watch?v=rqeq7wa4 YBE&feature=related Dia 1 R3 Leuke titel, maar moer er

Nadere informatie

Mentale training in de sport

Mentale training in de sport Mentale training in de sport Voor Linda, Roman en Orson Mentale training in de sport Toepassing en effecten Rico Schuijers Eerste druk, eerste en tweede oplage, Elsevier, Maarssen, 2004-2006 Eerste druk,

Nadere informatie

Doorbreek je depressie

Doorbreek je depressie Doorbreek je depressie Doorbreek je depressie Werkboek voor de cliënt Drs. P.J. Molenaar Drs. F.J. Don Prof. dr. J. van den Bout Drs. F. Sterk Prof. dr. J. Dekker Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó

Nadere informatie

Cursus. Didactiek en motiveren van leerlingen

Cursus. Didactiek en motiveren van leerlingen Cursus Didactiek en motiveren van leerlingen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annemieke Loos Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Didactiek

Nadere informatie

Cursus. Onderwijs VVE 2 activerende leeromgeving

Cursus. Onderwijs VVE 2 activerende leeromgeving Cursus Onderwijs VVE 2 activerende leeromgeving Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Geerte Binnema Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Onderwijs/VVE2

Nadere informatie

Cursus. Kindvolgsysteem, begeleidingsplannen

Cursus. Kindvolgsysteem, begeleidingsplannen Cursus, begeleidingsplannen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Margriet van der Wielen Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel:, begeleidingsplannen

Nadere informatie

8FSLDBIJFS /[EPMJMGEXMIRMZIEY

8FSLDBIJFS /[EPMJMGEXMIRMZIEY Medicijnen Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van

Nadere informatie

Pubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt. Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen

Pubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt. Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen Pubers van Nu! Pubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer

Nadere informatie

Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries

Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Dit boek, Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens een werkboek

Nadere informatie

Leven met assertiviteitsproblemen

Leven met assertiviteitsproblemen Leven met assertiviteitsproblemen Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag

Nadere informatie

Cursus. Ontwikkeling van beroepsuitoefening en kwaliteitszorg

Cursus. Ontwikkeling van beroepsuitoefening en kwaliteitszorg Cursus Ontwikkeling van beroepsuitoefening en kwaliteitszorg Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Richard Prins Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf

Nadere informatie

Zakboek ziektebeelden Cardiologie

Zakboek ziektebeelden Cardiologie Cardiologie Zakboek ziektebeelden Cardiologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag

Nadere informatie

Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten

Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Rob Bovens Leontien Hommels Lex Lemmers Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Houten 2013 ISBN 978-90-313-9990-1 Bohn Stafleu

Nadere informatie

Verspreiden van innovaties & databased

Verspreiden van innovaties & databased Verspreiden van innovaties & databased decision making Nelleke de Jong MSc Dr. Elanor Kamans Hanzehogeschool Groningen, Universiteit Twente Een demonstratie van de Exchangeteam-methode Hanze Research Day,

Nadere informatie

Mijn kind een Kanjer!

Mijn kind een Kanjer! Mijn kind een Kanjer! Mijn kind een Kanjer! Help je kind bij het ontwikkelen van sociale vaardigheden Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer

Nadere informatie

Als alles op de schop gaat

Als alles op de schop gaat 1 Als alles op de schop gaat als alles op de schop gaat Bert Kok Alexandra Jacobs Willy Nijhof Bart Paumen Monique Verharen (red.) Een onderwijsbiografie over een integraal veranderingsproces Bohn Stafleu

Nadere informatie

Aanvullen of aanvallen?

Aanvullen of aanvallen? Aanvullen of aanvallen? M E T H O D I S C H W E R K E N Methodisch werken is het kenmerk bij uitstek van de professionele beroepsbeoefenaar, dat wil zeggen: doelgericht, planmatig, systematisch gebruikmaken

Nadere informatie

Denken + Doen = Durven

Denken + Doen = Durven 1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor jezelf Dit werkboek is van: Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor

Nadere informatie

Tonusonderzoek bij kinderen

Tonusonderzoek bij kinderen Tonusonderzoek bij kinderen Spasticity is more difficult to characterize than to recognize, and still more difficult to quantify. Opgedragen aan mijn kleinzoon Sebastian. Tonusonderzoek bij kinderen R.

Nadere informatie

Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen

Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Onder redactie van: G.A.E.G. van Asseldonk BSc J.J. van Duinen MSc M. Former-Boon R. van

Nadere informatie

Marike van der Schaaf Juultje Sommers. Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care

Marike van der Schaaf Juultje Sommers. Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care ISBN 978-90-368-0903-0

Nadere informatie

Begeleide interne stage

Begeleide interne stage Ik, leren en werken Begeleide interne stage Deel 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian van der Meijs Inhoudelijke redactie: Titel: Ik, leren

Nadere informatie

Een nieuwe heup of knie

Een nieuwe heup of knie Een nieuwe heup of knie Een nieuwe heup of knie Hoe wordt u weer lichamelijk en sportief actief? Martin Stevens Inge van den Akker-Scheek Jan Hamelink Inge Reininga Karen den Uyl-Verlinden Robert Wagenmakers

Nadere informatie

Handout PrOfijt. - Versie 1.1 - Versie: 1.1 Datum: 09-04-2014 Mike Nikkels / Olav van Doorn

Handout PrOfijt. - Versie 1.1 - Versie: 1.1 Datum: 09-04-2014 Mike Nikkels / Olav van Doorn Handout PrOfijt - Versie 1.1 - Versie: 1.1 Datum: 09-04-2014 Auteur(s): Mike Nikkels / Olav van Doorn 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave... 2 2 Inleiding... 3 3 Algemeen... 3 4 Visie op PrOfijt... 4 5 Techniek...

Nadere informatie

Training. Interdisciplinair samenwerken

Training. Interdisciplinair samenwerken Training Interdisciplinair samenwerken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Erica Huppelschoten Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Factor-E

Nadere informatie

Professionaliseren van de didactische aanpak van het informatievaardighedenonderwijs

Professionaliseren van de didactische aanpak van het informatievaardighedenonderwijs Professionaliseren van de didactische aanpak van het informatievaardighedenonderwijs Angelique van het Kaar Risbo Erasmus Universiteit Rotterdam 7 november 2012 Overzicht onderwerpen Training Didactische

Nadere informatie

ehealth in de langdurige zorg

ehealth in de langdurige zorg ehealth in de langdurige zorg S. Timmer ehealth in de langdurige zorg De praktijk van de ouderen- en gehandicaptenzorg Houten 2014 ISBN 978-90-368-0827-9 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer

Nadere informatie

Opleiden in het. zorgonderwijs. Modules leergangen master

Opleiden in het. zorgonderwijs. Modules leergangen master het zorgonderwijs Modules leergangen master Kies je eigen professionaliseringstraject Ben je docent of (praktijk)opleider in het zorgonderwijs? Of ben je werkzaam in de zorg en wil je toekomstige zorgprofessionals

Nadere informatie

blanco (wordt verlijmd met cover)

blanco (wordt verlijmd met cover) 1 blanco (wordt verlijmd met cover) 2 blanco Vincent Bijlo en Mariska Reijmerink Bink en Pip gaan naar Engeland Met tekeningen van Juliette de Wit Bink en Pip gaan naar Engeland Auteurs: Vincent Bijlo

Nadere informatie

Spelend begeleiden van kinderen in het ziekenhuis

Spelend begeleiden van kinderen in het ziekenhuis Spelend begeleiden van kinderen in het ziekenhuis Werken in sph Redactie: Dineke Behrend Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli Spelend begeleiden van kinderen

Nadere informatie

Vraagje. Een honkbalknuppel met bal kost 1,10 De knuppel kost één euro meer dan de bal Hoe duur is de bal? Wat komt er als eerste op in je hoofd?

Vraagje. Een honkbalknuppel met bal kost 1,10 De knuppel kost één euro meer dan de bal Hoe duur is de bal? Wat komt er als eerste op in je hoofd? Vraagje Een honkbalknuppel met bal kost 1,10 De knuppel kost één euro meer dan de bal Hoe duur is de bal? Wat komt er als eerste op in je hoofd? Voorstellen Marike Hendriks Erica Baarends Achtergrond:

Nadere informatie

Handleiding voor praktijkbegeleiders van niveau 2 en 3 cursisten

Handleiding voor praktijkbegeleiders van niveau 2 en 3 cursisten Handleiding voor praktijkbegeleiders van niveau 2 en 3 cursisten Inhoud: Inleiding... 3 Kerntaken van een praktijkbegeleider... 3 Voorbereidend gesprek met de cursist... 4 Feedback geven... 4 Begeleiden

Nadere informatie