Is de No Blame-methode een goede manier om pesten op de lagere school aan te pakken? Toepassingen in de praktijk.

Transcriptie

1 Departement Sociaal-Agogisch Werk Afstudeerrichting Maatschappelijk Werk Is de No Blame-methode een goede manier om pesten op de lagere school aan te pakken? Toepassingen in de praktijk. Door Ruben Vanhove Eindwerk aangeboden tot het bekomen van het getuigschrift bachelor sociaal werk (maatschappelijk assistent) Hasselt Academiejaar

2

3 Departement Sociaal-Agogisch Werk Afstudeerrichting Maatschappelijk Werk Is de No Blame-methode een goede manier om pesten op de lagere school aan te pakken? Toepassingen in de praktijk. Door Ruben Vanhove Eindwerk aangeboden tot het bekomen van het getuigschrift bachelor sociaal werk (maatschappelijk assistent) Hasselt Academiejaar

4 Woord vooraf In het onderwijstijdschrift Klasse, stond in de septembereditie van dit schooljaar te lezen dat drieëntachtig procent van de kinderen in de hogere klassen van het Basisonderwijs, zich goed voelt op school. Dit is een positief cijfer, maar dit wil zeggen dat zeventien procent van de leerlingen in het Basisonderwijs zich minder of niet goed voelt op school. Één van de redenen waarom deze kinderen niet graag naar school komen of niet graag in de klas zitten, kan pesten zijn. De No Blame-methode is een manier om dergelijke pestgevallen aan te pakken. De No Blame-methode wordt sinds vorig schooljaar regelmatig toegepast in het team Basisonderwijs van het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost Limburg in Peer. Als scholen kiezen om de No Blame-methode te laten uitvoeren door het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost Limburg in Peer, zal dit altijd gebeuren door de maatschappelijk assistent die verbonden is met de lagere school waar een pestprobleem is vastgesteld. Leerkrachten kunnen er ook voor kiezen om zelf de No Blame-methode toe te passen in hun klas. Omdat ik voor aanvang van mijn stage nog nooit heb gehoord over de No Blame-methode, leek het mij een leuke uitdaging om over deze pestmethodiek een eindwerk te schrijven. In dit eindwerk ga ik onderzoeken of de No Blame-methode wel een goede manier is om pesten op de lagere school aan te pakken. Of kunnen leerkrachten beter kiezen voor de traditionele manier van straffen zoals extra huiswerk of even apart staan? Misschien is de No Blame-methode te zachtaardig om leerlingen te doen beseffen dat pesten in een klas een groot probleem is. Bij de No Blame-methode worden er nooit straffen uitgedeeld. Letterlijk vertaald betekent No Blame geen schuld. Het is een niet bestraffende en probleemoplossende methode om in groep met pestsituaties om te gaan. De No Blamemethode bestaat uit een stappenplan dat is onderverdeeld in zeven stappen. Deze stappen zijn: een gesprek met het slachtoffer, organiseer een eerste bijeenkomst, leg het probleem uit, deel de verantwoordelijkheid, vraag naar ideeën van elk groepslid, laat het aan de groep over en een gesprek met elk afzonderlijk. Mijn onderzoek voer ik aan de hand van drie pestcasussen. In iedere casus zal een leerling uit het vierde of vijfde leerjaar gepest worden door de klas. Ik zal het pestprobleem trachten op te lossen door de No Blame-methode toe te passen. In elke pestcasus zal de pestsituatie en de klassituatie geschetst worden. Daarna zal ik als No Blamebegeleider de zeven stappen doorlopen. Tot slot zal de conclusie van de leerkracht

5 gegeven worden over het effect van de No Blame-methode en zal ik mijn conclusie als No Blamebegeleider formuleren. Voor het onderzoek komen alleen lagere scholen in aanmerking, omdat ik gedurende mijn stage in het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost Limburg in Peer, toegewezen ben aan het team Basisonderwijs. Alle betrokken lagere scholen zijn verbonden aan het desbetreffende Centrum voor Leerlingenbegeleiding. Om mijn taak als No Blamebegeleider op een goede manier te vervullen, ben ik op 2 maart 2010 een vormingsdag gaan bijwonen op het provinciale domein van Bokrijk. Deze vormingsdag werd georganiseerd door Leefsleutels. Het theoretisch gedeelte van dit eindwerk is het resultaat van een literatuurstudie. De rode draad doorheen het theoretisch gedeelte, is het verhaal van Leendert. Leendert zit in het vierde leerjaar en wordt gepest door Dries en Matthias. Aan het begin van elk hoofdstuk, zal je zijn verhaal kunnen lezen. In het praktijkgedeelte zul je eerst kennismaken met mijn stageplaats, het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost Limburg in Peer. Daarna worden drie pestcasussen aan de hand van de No Blame-methode behandeld. Tot slot volgen mijn conclusies en aanbevelingen. In hoofdstuk één zal ik het begrip pesten uitgebreid bespreken. Het verschil tussen plagen en pesten zal uitgelegd worden. Er zal dieper ingegaan worden op de hoofdrolspelers van een pestproces: de gepeste, de pester en de meelopers. Kinderen worden om verschillende redenen en op verschillende manieren gepest op school. Dit zal besproken worden. Tot slot zal aangegeven worden dat jongens en meisjes op een verschillende manier pesten. In hoofdstuk twee zal de preventie van pesten aan bod komen. Je zult lezen dat scholen kunnen kiezen voor een algemene preventie en een specifieke preventie. De algemene preventie bestaat uit een goed schoolklimaat, een open communicatie, een goed systeem van belonen en aanmoedigen, positief omgaan met ruzie en werken aan de sociale vaardigheden van leerlingen. Specifieke preventie-initiatieven zoals het bekijken van een film of theaterstuk over pesten, een pestvrije week of het taboe rond klikken doorbreken, behoren tot de specifieke preventie. Als de preventieve aanpak rond pesten niet werkt, kan de school kiezen voor interventie. Hierin zal de No Blame-methode toegepast worden. Algemene preventie, specifieke preventie en interventie worden samengebundeld in een pestbeleid.

6 Omdat de No Blame-methode in dit eindwerk enkel wordt toegepast op kinderen uit de lagere school, zal in hoofdstuk drie hun sociale en emotionele ontwikkeling besproken worden. Kinderen die onderwijs volgen op de lagere school, hebben een groeiende interesse in leeftijdsgenoten. Kinderen tussen de zes en twaalf jaar zullen rekening houden met persoonlijkheids- of karaktereigenschapen van andere leerlingen. In dit hoofdstuk, zal je lezen dat jongens en meisjes niet vaak samen spelen op de speelplaats. Verder zul je in dit hoofdstuk kunnen lezen dat vriendschap met het ouder worden, anders zal ingevuld worden en dat kinderen die behoren tot deze leeftijdscategorie, een beeld van zichzelf kunnen vormen. Het zelfbeeld wordt voor een groot deel bepaald door reacties van de omgeving. In het vierde hoofdstuk zal je kennismaken met de No Blame-methode. Deze methode om pesten oplossingsgericht en niet bestraffend op te lossen, is van Engelse oorsprong. De No Blame-methode bestaat uit vier uitgangspunten: groepsprobleem, vergroten van empathie, probleemoplossend en schaamte. Deze uitgangspunten zullen de basis vormen voor het uitvoeren van het zevenstappenplan dat deze methode heeft. De zeven stappen zijn: een gesprek met het slachtoffer, organiseer een eerste bijeenkomst, leg het probleem uit, deel de verantwoordelijkheid, vraag naar ideeën van elk groepslid, laat het aan de groep over en een gesprek met elk afzonderlijk. Op het einde van dit hoofdstuk zal je te weten komen of de No Blame-methode op elke leeftijd kan toegepast worden en of het geschikt is voor leerlingen uit het Buitengewoon Onderwijs. Het laatste hoofdstuk van het theoriegedeelte handelt over de No Blamebegeleider. De No Blame-methode kan door twee personen uitgevoerd worden: de betrokken leerkracht of een medewerker van het Centrum voor Leerlingenbegeleiding. Het is belangrijk dat de gekozen No Blamebegeleider een open houding heeft. Daarnaast moet hij over een actieve luisterhouding beschikken, niet oordelend handelen, een gesprek kunnen afblokken, iemand aanmoedigen, doorvragen, een vertrouwensrol vervullen en een ikboodschap hanteren. No Blamebegeleiders kunnen zich altijd inschrijven om een vormingsdag of vaardigheidstraining te gaan volgen die worden georganiseerd door Leefsleutels. Het praktijkgedeelte begint met een korte voorstelling van mijn stageplaats, het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost Limburg in Peer. Meer informatie over het multidisciplinaire team, de vier domeinen, de doelgroep en de werkingsprincipes, kan je lezen in hoofdstuk zes.

7 In hoofdstuk zeven, geef ik meer uitleg over het opzet van mijn onderzoek. Ik zal de reden en de werkwijze toelichten. Verder zal je kunnen lezen dat de leerlingenpopulatie waarmee ik gewerkt heb, afgebakend is. In hoofdstuk acht, negen en tien, zul je de No Blame-methode toegepast zien op drie gepeste leerlingen uit het vierde of vijfde leerjaar. In elke pestcasus zal de pestsituatie en de klassituatie toegelicht worden. Daarna zal ik overgaan tot het uitvoeren van de zeven stappen van de No Blame-methode op de betrokken klas. Op het einde van elke pestcasus, zal je de conclusie van de leerkracht en van mijzelf als No Blamebegeleider terugvinden. Dit eindwerk was niet tot stand gekomen zonder de hulp en de steun van enkele personen. Als eerste wil ik mijn stagementor Anick Geerdens bedanken, omdat ze altijd bereid was om mij te helpen bij het maken van mijn eindwerk en omdat ze mij de kans geboden heeft om een vorming te gaan volgen over de No Blame-methode. Daarnaast richt ik een dankwoordje aan mijn stagebegeleidster Annemie Kenis. Zij was steeds bereid om al mijn vragen te beantwoorden en om mij suggesties te geven tijdens het maken van dit eindwerk. Tot slot wil ik mijn ouders bedanken voor de kans die zij mij hebben gegeven om verder te studeren.

8 Inhoudsopgave Woord vooraf 2 Inhoudsopgave 6 Theorie 12 Hoofdstuk 1: pesten Plagen of pesten? Plagen Pesten Verschil tussen plagen en pesten Hoofdrolspelers van het pesten Gepeste Pester Meelopers Oorzaken van pesten Uiterlijk Jaloersheid Gedrag Soorten pesten Verbaal Lichamelijk Psychisch Achtervolging Afpersing Uitsluiting Verschil tussen jongens en meisjes 18 Hoofdstuk 2: preventie van pesten Algemene preventie Schoolklimaat Communicatie 20

9 2.1.3 Belonen en aanmoedigen Positief omgaan met ruzie Werken aan sociale vaardigheden Specifieke preventie Specifieke preventie-initiatieven Het taboe rond klikken doorbreken Interventie 23 Hoofdstuk 3: de sociale en emotionele ontwikkeling van het lagere schoolkind Sociale en emotionele ontwikkeling Groeiende interesse voor leeftijdsgenoten Vriendschap Zelfbeeld 27 Hoofdstuk 4: de No Blame-methode Geschiedenis van de No Blame-methode Definitie van de No Blame-methode Uitgangspunten van de No Blame-methode Groepsprobleem Vergroten van empathie Probleemoplossend Schaamte Stappenplan van de No Blame-methode Stap 1: een gesprek met het slachtoffer Stap 2: organiseer een eerste bijeenkomst Stap 3: leg het probleem uit Stap 4: deel de verantwoordelijkheid Stap 5: vraag naar ideeën van elk groepslid Stap 6: laat het aan de groep over Stap 7: een gesprek met elk afzonderlijk 34

10 4.5 Leeftijd van de leerlingen waarop de No Blame-methode kan worden 36 toegepast Kleuteronderwijs Lager Onderwijs Secundair Onderwijs Buitengewoon Onderwijs 38 Hoofdstuk 5: de No Blamebegeleider De No Blamebegeleider De leerkracht De CLB-medewerker Eigenschappen van de No Blamebegeleider Open houding Actief luisteren Vertrouwen Niet oordelen Gesprek kunnen afblokken Aanmoedigen Doorvragen Ik-boodschap Vorming rond de No Blame-methode Leefsleutels Vormingsaanbod 44 Praktijk 45 Hoofdstuk 6: voorstelling Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost 46 Limburg, afdeling Peer 6.1 Mission Statement van het Centrum voor Leerlingenbegeleiding 46 (netoverschrijdend) 6.2 Mission Statement van het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding 47

11 6.3 Werkingsprincipes van het Centrum voor Leerlingenbegeleiding Belang van de leerling staat centraal Begeleiding is vraaggestuurd Subsidiair Begeleiding is preventief en remediërend Emancipatorisch Gratis en discrete begeleiding Multidisciplinair team CLB-begeleiding is ingebed in een netwerk Specifieke aandacht voor kansengroepen Vier domeinen van een Centrum voor Leerlingenbegeleiding Leren en Studeren Preventieve Gezondheidszorg Psychisch en Sociaal functioneren Schoolloopbaanbegeleiding Doelgroep van het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord-Oost 51 Limburg, afdeling Peer Leerlingen Ouders Scholen Personeelsleden van het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Noord- 52 Oost Limburg, afdeling Peer Directie Sociaal verpleegkundige Psychopedagogisch consulent en Psychopedagogisch werker Schoolarts Maatschappelijk werker Administratief medewerker 54 Hoofdstuk 7: opzet van het onderzoek Reden van het onderzoek Werkwijze van het onderzoek Afbakening van de leerlingenpopulatie 58

12 Hoofdstuk 8: de No Blame-methode toegepast op een gepeste leerling uit het 60 vierde leerjaar 8.1 Pestsituatie van Louise Klassituatie van Louise Stappenplan in de praktijk Stap 1: een gesprek met het slachtoffer Stap 2: organiseer een eerste bijeenkomst Stap 3: leg het probleem uit Stap 4: deel de verantwoordelijkheid Stap 5: vraag naar ideeën van elk groepslid Stap 6: laat het aan de groep over Stap 7: een gesprek met elk afzonderlijk Conclusie van de leerkracht Conclusie van de No Blamebegeleider 66 Hoofdstuk 9: de No Blame-methode toegepast op een gepeste leerling uit het 68 vijfde leerjaar 9.1 Pestsituatie van Milo Klassituatie van Milo Stappenplan in de praktijk Stap 1: een gesprek met het slachtoffer Stap 2: organiseer een eerste bijeenkomst Stap 3: leg het probleem uit Stap 4: deel de verantwoordelijkheid Stap 5: vraag naar ideeën van elk groepslid Stap 6: laat het aan de groep over Stap 7: een gesprek met elk afzonderlijk Conclusie van de leerkracht 75

13 9.5 Conclusie van de No Blamebegeleider 76 Hoofdstuk 10: de No Blame-methode toegepast op een gepeste leerling uit het 78 vijfde leerjaar 10.1 Pestsituatie van Emma Klassituatie van Emma Stappenplan in de praktijk Stap 1: een gesprek met het slachtoffer Stap 2: organiseer een eerste bijeenkomst Stap 3: leg het probleem uit Stap 4: deel de verantwoordelijkheid Stap 5: vraag naar ideeën van elk groepslid Stap 6: laat het aan de groep over Stap 7: een gesprek met elk afzonderlijk Conclusie van de leerkracht Conclusie van de No Blamebegeleider 88 Conclusies en aanbevelingen 89 Algemeen besluit 94 Literatuurlijst 95 Bijlagen 97 Bijlage 1: brief voor ouders Bijlage 2: tekening Louise Bijlage 3: tekening Milo Bijlage 4: tekening Emma

14 Theorie ik kan spelen met mijn vrienden: lachen, fikfakken en zo, mijn geheimpjes met hen delen en mijn snoepjes evenzo. als ik denk aan al die kinderen die alleen zijn zonder maat, voel ik mij toch wel gelukkig als ik met mijn vrienden praat. ik wil ze met niemand ruilen: basje, yitse en de rest. ik hoop dat alle kinderen zulke vriendjes krijgen, dat is best Wannes Dankers 9 jaar, Nijlen (Leefsleutels, 2006)

15 Hoofdstuk 1: pesten In het eerste hoofdstuk van dit eindwerk, zal alle aandacht gaan naar het begrip pesten. Eerst zal er een uiteenzetting gegeven worden over het verschil tussen plagen en pesten. Daarna worden de hoofdrolspelers van het pestproces besproken. Tot slot zal je kunnen lezen dat kinderen om verschillende redenen gepest worden op school en dat dit op verschillende manieren kan gebeuren. Het is essentieel om goed op de hoogte te zijn van de betekenis van pesten en alles wat ermee te maken heeft, omdat in dit eindwerk zal aangetoond worden of de No Blame-methode een goede manier is om pesten op een lagere school aan te pakken. Leendert is een leerling uit het vierde leerjaar en zit in de klas van juffrouw Els. Hij krijgt al enkele weken opmerkingen te horen van enkele medeleerlingen: Dries en Matthias. Ze zeggen dat zijn broek lijkt op een gevangenisoutfit, omdat er strepen op zijn broek staan afgebeeld. Dries en Matthias zeggen dit wel op een grappige manier, maar Leendert is de opmerkingen beu. Hij vindt dat hij niet meer geplaagd, maar gepest wordt. Hij durft echter niet tegen Dries en Matthias zeggen dat ze moeten stoppen met hem belachelijk te maken. Zij staan namelijk sterker dan Leendert, aangezien zij met twee personen zijn. 1.1 Plagen of pesten? Er bestaat een verschil tussen een leerling plagen of een leerling pesten. Wat dit verschil inhoudt, kan je nu ontdekken Plagen Als leerlingen elkaar plagen, gebeurt dit onbezonnen, spontaan en onschuldig. Ze hebben niet de bedoeling om iemand te kwetsen. Vaak is plagen grappig bedoeld. Als de geplaagde leerling aangeeft dat hij het niet meer leuk vindt, zal het plagen onmiddellijk stoppen. Het is van korte duur. Plagen speelt zich af tussen gelijken, omdat het niet in groep gebeurt. Er is een machtsevenwicht aanwezig. Plagen speelt zich af tussen twee personen. Zo kan het gebeuren dat wie vandaag de geplaagde is, morgen de plager kan zijn. De rollen wisselen regelmatig om. Iedereen wordt in zijn leven geplaagd. Voorbeelden van plagen: een grappige opmerking maken tegen een leerling, omdat hij een trui draagt met een rare tekening op, tegen iemand zeggen dat hij bij de volgende turnles een paar langere benen moet meenemen bij het hoogspringen, (Deboutte, 1995)

16 1.1.2 Pesten Kinderen die worden gepest door hun klasgenoten, zijn vaak bewust uitgekozen door de pester. Bij pesten zal men iemand bewust willen kwetsen of kleineren. Dit kan op verschillende vlakken: verbaal, lichamelijk of psychisch. De soorten pesten worden later in dit hoofdstuk uitgediept. De gepeste zal langdurig, systematisch en herhaaldelijk gepest worden door een groep. Deze groep kan bestaan uit pesters en meelopers. Deze twee actoren zullen besproken worden bij de hoofdrolspelers van het pesten. Bij pesten spreekt men van een ongelijke strijd, omdat een groep een geïsoleerd slachtoffer zal pesten. Er is geen machtsevenwicht, omdat de groep door hun omvang altijd sterker in zijn schoenen zal staan dan de gepeste leerling. Voorbeelden van pesten: iemand bruusk van zijn fiets duwen, iemand herhaaldelijk uitschelden voor verklikker, (Deboutte, 1995) Verschil tussen plagen en pesten Plagen Onschuldig, grappig bedoeld Pesten Verbaal, lichamelijk of psychisch kwetsen Kortstondig Duurzaam Geen machtsverschil tussen geplaagde en plager Slachtoffer is spontaan uitgekozen Machtsverschil tussen gepeste en pester Slachtoffer is bewust uitgekozen Plager kan morgen de geplaagde zijn en omgekeerd Pester en gepeste zullen dezelfde rol blijven innemen (Deboutte, 1995) 1.2 Hoofdrolspelers van het pesten Pesten is zoals al geschreven een groepsprobleem. Daarom zijn bij pestfeiten altijd drie partijen betrokken: de gepeste leerling, de pester en de meelopers Gepeste De leerling die gepest wordt, wijkt soms af van de groepsnorm die gehanteerd wordt binnen een klasgroep. Toch kunnen ook leerlingen die wel beantwoorden aan de groepsnorm gepest worden. Gepeste leerlingen zijn vaak verlegen, kampen met faalangst, staan fysiek zwakker, zijn onzeker en gevoelig, komen niet voor zichzelf op,

17 hebben weinig vrienden waardoor ze zich eenzaam kunnen gaan voelen, Als men al deze dingen samentelt, kan men concluderen dat kinderen die gepest worden vaak een aantal sociale vaardigheden missen. Dit maakt dat deze leerlingen een gemakkelijk slachtoffer zijn om gepest te worden. (Leefsleutels, 2006) Pester Pesters kunnen medeleerlingen pesten, omdat ze hun eigen onzekerheid en angst willen verbergen. Daarom zal het de zwakkeren in de klas neerbuigend behandelen. Pesters zijn meestal fysiek en/of verbaal sterker dan hun tegenstanders. Ze houden ervan om macht uit te oefenen op de gepeste leerling. Ze zoeken naar waardering van de groep. De groep moet naar de pester opkijken. Met de groep worden de meelopers bedoeld. Zij worden besproken in Verder hebben pesters een onderontwikkeld empatisch vermogen. Ze beseffen niet welke gevoelens het pestgedrag kan veroorzaken bij de gepeste leerling. Ze voelen zich dan ook niet slecht bij hun pestgedrag. Het vergroten van de empathie is een uitgangspunt van de No Blame-methode dat uitgebreid wordt behandeld in (Leefsleutels, 2006) Meelopers Het pesten van een leerling, gebeurt zoals in staat geschreven in groep. Naast de pester zijn er ook meelopers. Meelopers zijn kinderen die de pester gaan ondersteunen bij het pesten van een klasgenoot. Zij bevestigen met hun houding dat het gestelde pestgedrag goedgekeurd wordt. De pester zal zich stoer voelen. Leerlingen die tot de categorie van de meelopers behoren, durven de pester vaak niet tegenspreken. Als ze dit wel doen, is de kans groot dat ze uit de groep gezet worden en zo ook zelf gepest kunnen worden. (Leefsleutels, 2006) 1.3 Oorzaken van pesten Er zijn in de literatuur rond het onderwerp pesten, tientallen oorzaken terug te vinden waarom iemand gepest wordt op school. Dit eindwerk zal zich beperken tot drie oorzaken Uiterlijk Kinderen kunnen omwille van een afwijkend uiterlijk gepest worden. Het uiterlijk is iets wat men als eerste waarneemt bij een medeleerling. Leerlingen die om hun uiterlijk worden gepest, dragen vaak een beugel, hebben rood haar, kijken scheel, dragen niet de juiste kleding, hebben een andere huidskleur, (Deboutte, 1995), (Bleukx, mondelinge mededeling)

18 1.3.2 Jaloersheid Kinderen kunnen jaloers op elkaar reageren. Een leerling kan gepest worden, omdat hij iets heeft wat de gepeste niet in zijn bezit heeft, maar wel graag zou willen hebben. Bijvoorbeeld: Wouter wil graag dezelfde GSM als Frank, maar Wouter krijgt geen nieuwe GSM van zijn ouders. Daarom heeft hij besloten om Frank te gaan pesten. Als men jaloers is om materiële dingen, zal de pester proberen om deze spullen af te nemen. Jaloersheid moet niet altijd een materiële oorzaak hebben. Kinderen kunnen ook jaloers zijn, omdat een medeleerling meer aandacht krijgt van bijvoorbeeld de leerkracht dan zijzelf. Ook kunnen betere klasresultaten aanleiding geven tot pestgedrag. (Deboutte, 1995), (Bleukx, mondelinge mededeling) Gedrag Leerlingen worden het meest gepest, omdat ze een gedrag vertonen dat niet strookt met het gedrag dat de groep vooropstelt. De groep gaat de geviseerde leerling als raar bestempelen, omdat hij niet veel praat in de klas, zich graag even afzondert van de groep, vaak boos wordt als hij zijn zin niet krijgt, een speciale hobby heeft, regelmatig liegt, In de pestcasussen die worden behandeld in dit eindwerk, zal je lezen dat alle leerlingen gepest worden, omdat ze een gedrag vertonen dat afwijkt van het klaspatroon. (Deboutte, 1995), (Bleukx, mondelinge mededeling) 1.4 Soorten pesten We weten ondertussen waarom iemand gepest kan worden in de klas. Pesten kan echter op verschillende manieren gebeuren. Jongens en meisjes pesten ook anders Verbaal Kinderen die op deze manier worden gepest, krijgen voortdurend scheldwoorden, dreigementen en vernederende opmerkingen te horen. Gepeste kinderen krijgen vaak een niet prettige bijnaam toegewezen. Door deze bijnaam, worden ze uitgelachen en belachelijk gemaakt. Alsook kunnen over gepeste kinderen roddels worden verspreid. Verbaal pesten laat geen bewijzen na en is gemakkelijk en overal te gebruiken. Samengevat zijn woorden een sterk wapen om iemand te pesten. (Deboutte, 1995) Lichamelijk Naast het verbaal pesten van kinderen, kan men ook lichamelijk pesten. Dit uit zich in het slaan, het duwen en het bijten van de gepeste leerling. Verder kunnen pesters aan de kleding en aan de haren van de gepeste gaan trekken. In tegenstelling tot verbaal pesten, laat lichamelijk pesten wel sporen na die gecontroleerd kunnen worden door leerkrachten,

19 ouders,. Blauwe plekken, kneuzingen of gescheurde kleding zijn bewijzen van pestgedrag. (Deboutte, 1995) Psychisch Kinderen kunnen ook het slachtoffer worden van psychisch pesten. Psychisch pesten is een sluwe manier om iemand te kwetsen, omdat deze manier van pesten niet echt controleerbaar is. Bij deze manier van pesten zal de pester zich concentreren om zijn doelwit sociaal en emotioneel aan te pakken. Dit kan op drie manieren gebeuren Achtervolging Kinderen zullen bij het naar school komen of het naar huis rijden, achtervolgd worden door de pester en zijn meelopers. Hierbij kan het gebeuren dat de gepeste leerling klemgereden wordt. Als de gepeste leerling niet meer weg kan geraken, bestaat de mogelijkheid dat hij afgeperst wordt. Dit wordt zo dadelijk besproken. Iemand achtervolgen moet men niet altijd letterlijk nemen. De gepeste leerling kan ook achtervolgd worden bij zijn thuis door middel van het krijgen van vervelende tekstberichten op de GSM, beledigende s of Facebookberichten. ( z.j.) Afpersing Als men spreekt over afpersing, zal de gepeste leerling iets moeten doen voor de pester. Dit kan resulteren in het maken van zijn huiswerk, hem snoep of geld geven, Als de gepeste leerling weigert om de bevelen van de pester op te volgen, zal er gedreigd worden met nog hardere pestacties. ( z.j.) Uitsluiting Uitsluiting of afwijzing is volgens vormingsmedewerkster van Leefsleutels Geertje Bleukx ( mondelinge mededeling) de ergste variant van pesten. De mens is een wezen dat niet graag afgewezen of geïsoleerd wordt. Bij uitsluiting wordt een leerling doodgezwegen. Er wordt gedaan alsof deze leerling er niet is. De betrokken leerling is lucht geworden. Er wordt niet meer met hem gepraat, anderen reageren niet op wat de leerling doet of zegt, hij wordt niet meer uitgenodigd op verjaardagsfeestjes, mag niet meedoen met spelletjes. In de pestcasussen die je kan terugvinden in het praktijkgedeelte, zal je merken dat alle kinderen door hun klas op één of andere manier worden uitgesloten. (Deboutte, 1995), ( z.j.)

20 1.4.4 Verschil tussen jongens en meisjes Het grootste verschil tussen jongens en meisjes op het vlak van pesten, is dat jongens opteren voor lichamelijk pesten zoals iemand pijn doen of iets stuk maken. Meisjes kiezen er eerder voor om anderen uit te gaan sluiten, te negeren of om iemand venijnige opmerkingen te geven. Jongens willen door lichamelijk geweld te gebruiken, laten zien wie de sterkste is. Meisjes pakken het sluwer aan, omdat iemand uitsluiten en negeren moeilijk te controleren is. Samengevat kan men besluiten dat jongens eerder kiezen voor een directe confrontatie en dat meisjes indirect pesten hanteren. (Deboutte, 1995) Besluit In dit hoofdstuk is gebleken dat er een verschil is tussen plagen en pesten. Plagen is onschuldig bedoeld, terwijl men bij pesten iemand bewust wil kwetsen. Gepeste leerlingen wijken af van de groepsnorm die gehanteerd wordt. Ze zijn verlegen, onzekere en gevoelige kinderen die vaak het mikpunt zijn van pesterijen door een pester. Zij houden ervan om macht uit te oefenen op de gepeste leerling en houden ervan dat de groep, de meelopers, naar hem opkijkt. Kinderen kunnen omwille van hun uiterlijk, jaloerse reacties of een ander gedrag, verbaal, lichamelijk of psychisch gepest worden. Jongens kiezen in tegenstelling tot meisjes, voor een directe aanpak. In het volgende hoofdstuk zal aan bod komen hoe een school pesten preventief kan voorkomen.

21 Hoofdstuk 2: preventie van pesten Dit hoofdstuk is volledig gewijd aan het preventieve karakter van pesten. Je zult lezen dat een school zowel algemeen als specifiek aan pestpreventie kan doen. Bij de algemene preventie is een goed schoolklimaat, een open communicatie, een goed systeem om te belonen en aan te moedigen, het positief omgaan met ruzie en het werken aan sociale vaardigheden belangrijk. Bij de specifieke preventie zal men concreet rond pesten gaan werken door het organiseren van allerlei activiteiten rond dit onderwerp en door het taboe rond klikken te doorbreken. Als deze preventie maatregelen niet helpen, kan men opteren om de No Blame-methode toe te passen. Vanaf dan spreekt men over interventie. De drie pijlers vormen een pestbeleid. In dit hoofdstuk zal je ontdekken dat veel aandachtspunten die beschreven worden in beide types van preventie, noodzakelijk zullen zijn om de No Blame-methode goed te kunnen uitvoeren. Leendert krijgt nog steeds opmerkingen te horen van Dries en Matthias. Hij is er nu echt van overtuigd dat hij niet meer geplaagd wordt, maar gepest. Ondanks een goed schoolklimaat en de open communicatie op school, heeft Leendert toch schrik om tegen zijn juffrouw te gaan vertellen dat hij gepest wordt. Leendert heeft schrik dat de juffrouw zal denken dat hij vorige week niet goed heeft opgelet tijdens de les sociale vaardigheden waarin werd besproken hoe kinderen een ruzie moesten oplossen. Dries en Matthias gaan misschien denken dat Leendert een klikker is? Een school moet er met haar volledige team voor zorgen dat pesten zo veel mogelijk wordt voorkomen. Dit kan ze doen door te werken aan haar algemene en specifieke preventie. Als deze maatregelen niet het gewenste resultaat hebben, kan de school overschakelen naar interventie. Hierin zal het pestgedrag aangepakt worden door de No Blame-methode. De twee soorten preventies en de interventie resulteren in een pestbeleid. Dit pestbeleid wordt in een draaiboek of handleiding neergeschreven en elk schooljaar aangevuld of bijgestuurd. Het pestbeleid kan de school ook ruimer kaderen rond bijvoorbeeld het algemeen welbevinden van leerlingen. (Leefsleutels, 2006) 2.1 Algemene preventie Een goede algemene preventie is belangrijk om de sfeer die er heerst binnen de schoolmuren te bepalen. Door preventief te gaan werken, gaat men het welbevinden van de kinderen verhogen. Dit zal een effect op lange termijn hebben. Een goede algemene preventie is noodzakelijk voor een specifieke preventie. De specifieke preventie wordt besproken in 2.2 Algemene preventie kan opgesplitst worden in vijf onderdelen.

22 2.1.1 Schoolklimaat Het schoolklimaat kan men omschrijven als de sfeer waarin kinderen en leerkrachten samenleven op school. Regels, afspraken en de relaties tussen leerlingen, leerkrachten, directie, secretariaatspersoneel en ouders bepalen het schoolklimaat. Een positief schoolklimaat heeft een aangename studie- en werkomgeving tot gevolg. Om pesten tegen te gaan, is het aangewezen dat een school een positief schoolklimaat ontwikkelt. Om een positief schoolklimaat te realiseren moet de school o.a. haalbare verwachtingen stellen aan de leerlingen. Als een leerkracht te hoge intellectuele, sportieve of creatieve eisen gaat stellen, gaat de leerling zich niet meer goed voelen op school en gaat hij niet meer graag naar school komen. Als een leerling zich niet goed voelt op school, moet de leerkracht tijd vrijmaken om met de leerling te praten over zijn emoties. Verder hebben kinderen eerder nood aan ondersteuning dan aan een straf. De leerkracht moet er op toezien dat hij positief gedrag gaat aanmoedigen en belonen. Hier wordt in verder op ingegaan. Ook het schoolgebouw speelt een grote rol in een positief schoolklimaat. Kinderen hebben behoefte aan ruimte op de speelplaats om te kunnen spelen, kinderen willen gekleurde speeltuigen, willen geen betonnen speelplaats, maar een speelplaats met veel bomen, Aan dit aandachtspunt, kan de directie werken. Zoals je kunt lezen is het creëren van een positief schoolklimaat een taak van het hele schoolteam: leerkrachten, directie, klusjesman, Het is belangrijk dat leerlingen en leerkrachten af en toe nadenken over de positieve en de negatieve punten van hun school. (Leefsleutels, 2006) Communicatie Hoe leerkrachten, directies, leerlingen, met elkaar communiceren op school, bepaald het eerder vermelde schoolklimaat. Een open communicatie tussen alle partijen is belangrijk. Een persoonlijk contact tussen leerlingen, leerkrachten, directie, zorgt voor een open sfeer. Open communicatie zorgt ervoor dat kinderen zich gelijkwaardig gaan voelen tijdens het voeren van een gesprek. Er is wederzijds vertrouwen en respect aanwezig. Macht mag niet overheersen. Humor is ook belangrijk. Door een goede communicatie gaat men leerlingen aansporen om samen te werken en om de individuele competitiedrang te verminderen. Als er een open communicatie heerst in de school, gaan de leerlingen geen schroom hebben om tegen de leerkracht te gaan zeggen dat ze gepest worden. De leerlingen die in het steungroepje van de No Blame-methode zijn opgenomen, zullen een opener communicatie hanteren. De werkwijze van de No Blame-methode wordt uitgebreid besproken in hoofdstuk vier. (Leefsleutels, 2006)

23 2.1.3 Belonen en aanmoedigen Leerkrachten hebben de neiging om gewenst gedrag aan te leren door het bestraffen van ongewenst gedrag. Dit is echter geen goede methode. Leerkrachten gebruiken beter de methodiek van het belonen en aanmoedigen. Kinderen hebben immers nood aan positieve aandacht. Omdat kinderen deze positieve benadering vaak moeten missen, gaan ze negatieve aandacht opzoeken. Om dit te verhinderen, moet de leerkracht de leerlingen in de klas voldoende positief stimuleren. Dit kan de leerkracht verbaal en nonverbaal doen. Hij kan iets positiefs zeggen tegen de leerling, maar kan ook door een schouderklopje duidelijk maken dat hij blij is met het gestelde gedrag van een leerling. In sommige gevallen zal de leerkracht toch een leerling moeten straffen. Zolang dit niet te vaak voorkomt in de klas, is dit niet erg. De leerkracht moet er wel rekening mee houden dat de straf gelijkwaardig is met de overtreding. Als de straf zwaarder is dan de overtreding, zal de straf niet helpen. De straf moet zo snel mogelijk gegeven na de overtreding. In het kader van de No Blame-methode, is het belangrijk dat de school ondersteunend en niet bestraffend werkt. De leerlingen moeten vertrouwd zijn met het systeem van belonen en aanmoedigen, omdat de No Blame-methode probleemoplossend werkt en geen straffen uitdeelt. Dit kan je in 4.2 terugvinden in de definitie van de No Blame-methode. (Leefsleutels, 2006) Positief omgaan met ruzie School is een omgeving waar veel kinderen met elkaar samenleven. Het is bijgevolg onvermijdelijk dat kinderen ruzie met elkaar gaan maken. Kinderen mogen soms ruzie maken met elkaar, omdat ze zo voor zichzelf leren opkomen, een eigen mening leren ontwikkelen, ondervinden dat elk kind een ander karakter heeft en dat je hier mee moet leren omgaan. Om positief om te gaan met ruzies, moeten kinderen beschikken over een aantal sociale vaardigheden. Deze sociale vaardigheden worden behandeld in Als kinderen ruzie met elkaar hebben, is het de taak van de school om tijd en ruimte ter beschikking te stellen om deze problemen in groep te bespreken. Door in groep de problemen aan te pakken, ondervinden de kinderen dat ze zelf een grote verantwoordelijkheid dragen om bijvoorbeeld een goede klassfeer te krijgen. Ze zullen zelf de ruzie moeten oplossen. Op deze manier wordt het empatisch vermogen van de kinderen aangescherpt. Als men op school positief omgaat met ruzies, zal de No Blame-methode vlot verlopen. Het vergroten van de empathie is één van de uitgangspunten van de No Blame-methode

24 en in het zevenstappenplan dat bij deze methode hoort, wordt in de vierde stap de verantwoordelijkheid onder de leden van het steungroepje verdeeld. Meer uitleg hierover kan je terugvinden in het vierde hoofdstuk. (Leefsleutels, 2006) Werken aan sociale vaardigheden Om ruzies op te lossen, door bijvoorbeeld de No Blame-methode toe te passen, hebben kinderen enkele sociale vaardigheden nodig. Tijdens deze sessies kan de leerkracht de kinderen leren hoe ze op een respectvolle en aanvaardbare manier duidelijk moeten maken als ze iets niet leuk vinden, liever even alleen willen zijn, hun eigen mening uiten, reageren op opmerkingen, vlot met elkaar leren omgaan, emoties kunnen plaatsen, Er wordt de kinderen ook aangeleerd hoe ze het best een probleem kunnen oplossen. De kinderen zullen ontdekken dat ruzies opgelost moeten worden met woorden en niet met daden. Sociale vaardigheden moeten niet altijd aangeleerd worden via georganiseerde lessen. Doordat kinderen veelvuldig met elkaar spelen, zullen ze vaak op een natuurlijke manier deze sociale vaardigheden aanleren. Kinderen met goede ontwikkelde sociale vaardigheden, kunnen in moeilijke omstandigheden beter omgaan met opmerkingen, gewijzigde situaties, pestgedrag, Deze kinderen kunnen zich soms ook droevig, bang of boos voelen, maar door hun sociale vaardigheden hebben zij de kracht om zichzelf moed in te praten, gerust te stellen, hulp te zoeken, Het bezitten van sociale vaardigheden staat dus niet synoniem voor niet gepest worden. Door pestgedrag te ondergaan, kunnen de sociale vaardigheden, waaronder het zelfvertrouwen, verminderen. (Leefsleutels, 2006) 2.2 Specifieke preventie Naast een algemene preventie, spreekt men ook over een specifieke preventie. Bij specifieke preventie gaat de school initiatieven organiseren om het pesten op school bespreekbaar te maken en het te voorkomen Specifieke preventie-initiatieven Kinderen kunnen tijdens het schooljaar werken rond het onderwerp pesten. Op de meeste scholen, wordt er één maal per jaar een pestvrije week georganiseerd. Tijdens deze week kunnen leerlingen een film of theatervoorstelling over pesten gaan bijwonen, de leerkracht kan tijdens een boekbespreking enkel boeken op de keuzelijst zetten over pesten, hij kan pestwerkboekjes maken, Tijdens deze week worden kinderen aangespoord om na te denken over hun pestgedrag en de gevolgen die dat met zich meebrengt. De meelopers,

25 die zijn besproken in 1.2.3, kunnen tijdens deze week beseffen dat ze fout bezig zijn. Aan het einde van de pestvrije week, hebben zij de moed om tegen de pester te zeggen dat ze niet meer deelnemen aan de pesterijen. Ook pesters zien in dat hun pestgedrag niet langer wordt aanvaard en gepeste kinderen merken dat het pestprobleem ernstig wordt genomen en dat ze kunnen rekenen op de hulp van de leerkracht. De begrippen pester en gepeste zijn uitgelegd bij respectievelijk en (Leefsleutels, 2006) Volgens vormingsmedewerkster van Leefsleutels Geertje Bleukx ( mondelinge mededeling) is het niet voldoende dat scholen één maal per schooljaar werken rond pesten. Kinderen worden tijdens deze week overstelpt met informatie over pesten. Dit zou misschien pesten onrechtstreeks kunnen uitlokken. Éénmalige activiteiten rond pesten hebben volgens haar weinig effect. Werken rond pesten moet een duurzaam karakter hebben Het taboe rond klikken doorbreken Het is belangrijk dat pestfeiten worden aangegeven, omdat dergelijk gedrag niet getolereerd kan worden op school. Dit kan gebeuren door de gepeste leerling zelf of door een klasgenoot. Helaas wordt het melden van pesten vaak gelijkgeschakeld met klikken. Kinderen kunnen om diverse redenen pestfeiten gaan melden tegen de leerkracht. Sommige kinderen hebben een groot rechtvaardigheidsgevoel. Zij kunnen het niet verdragen dat zijzelf of andere kinderen onrechtvaardig worden behandeld door medeleerlingen. Door pestgedrag te melden, zoeken ze steun bij de leerkracht. Ze willen hulp bieden. Daarnaast zijn er kinderen die door het melden van pesten, andere kinderen bewust willen kwetsen. Ze zijn jaloers op een bepaalde leerling en willen wraak nemen. Ze willen dat de andere leerling een straf krijgt. Alsook zijn er kinderen die aandacht willen hebben van de leerkracht. Zij willen dat hun eigen perfect en voorbeeldig gedrag zichtbaarder wordt voor de leerkracht. Alles wat niet strookt met hun denkwijze, gaan ze melden tegen de leerkracht. Hun eigen gedrag wordt meer in de kijker gezet. Deze kinderen kunnen dit ook doen omwille van onzekerheid. Sommige kinderen hebben meer nood aan regels en afspraken om zich veilig te voelen. Zij vertellen geen dingen tegen de leerkracht met de intentie om te klikken, maar omdat ze van de leerkracht willen weten of het gestelde gedrag dat iemand stelt wel mag. (Leefsleutels, 2006) 2.3 Interventie Als de algemene en specifieke preventieve maatregelen niet voldoende zijn om het pesten te voorkomen of te doen stoppen, kan de school ervoor opteren om de No Blame-

26 methode op te starten. De No Blame-methode wordt zoals eerder al is aangehaald, besproken in het vierde hoofdstuk. (Leefsleutels, 2006) Besluit Het toepassen van de No Blame-methode kan voorkomen worden als scholen veel aandacht schenken aan een pestbeleid waarin algemene preventie, specifieke preventie en interventie in voor komen. Scholen hebben als taak om een goed schoolklimaat te creëren. Hierin spelen het positief omgaan met ruzie, een goed beloningssysteem, een open communicatie en goed ontwikkelde sociale vaardigheden een grote en belangrijke rol. Als deze aandachtspunten niet het gewenste effect hebben, kunnen leerlingen gaan kijken naar een film of theaterstuk over pesten. Het taboe rond klikken kan ook doorbroken worden. In hoofdstuk drie zal de sociale en emotionele ontwikkeling van het lagere schoolkind besproken worden.

27 Hoofdstuk 3: de sociale en emotionele ontwikkeling van het lagere schoolkind Het lagere schoolkind ( 6-12 jaar) heeft een centrale rol in dit eindwerk, omdat met deze leeftijdsgroep in het praktijkgedeelte wordt gewerkt, om te bepalen of de No Blamemethode een goede manier is om pesten aan te pakken. Daarom is het belangrijk dat er dieper wordt ingegaan op het lagere schoolkind. Dit hoofdstuk beperkt zich tot de sociale en emotionele ontwikkeling van het lagere schoolkind. Je zult lezen dat er meer interesse is voor leeftijdsgenoten, dat het begrip vriendschap naargelang de leeftijd anders zal ingevuld worden en dat lagere schoolkinderen een goed besef hebben van hun zelfbeeld. Omdat Leendert gepest wordt door Dries en Matthias, wil hij graag opgenomen worden in het groepje van William en Jan. Hij weet echter dat zij bepaalde intredingscodes hanteren. Leendert twijfelt of hij zal toegelaten worden. William en Jan voetballen graag en hij speelt liever tennis. Leendert vraagt zich af of het wel gaat klikken, aangezien ze andere interesses hebben. Desondanks hebben William en Jan laten blijken dat ze Leendert een grappig en tof persoon vinden, maar die af en toe iets te stil is. In deze commentaar herkent Leendert zichzelf. Leendert is door Julie gevraagd om bij haar in het groepje te komen, maar dat ziet hij niet zitten. Een jongen dat met een meisje speelt, vindt Leendert een beetje raar. 3.1 Sociale en emotionele ontwikkeling Groeiende interesse voor leeftijdsgenoten Kinderen die in de lagere school onderwijs volgen zijn op een leeftijd gekomen dat ze liever met leeftijdsgenoten omgaan dan met volwassenen. Ze creëren een eigen wereld die bestaat uit avontuur en spel. Het is belangrijk dat een kind uit de lagere school goede relaties ontwikkelt met leeftijdsgenoten, omdat dit op een positieve manier het zelfvertrouwen en het zelfbeeld kan beïnvloeden. Kinderen die gepest worden door klasgenoten hebben door de zwakke of het ontbreken van relaties met leeftijdsgenoten dan ook meestal weinig zelfvertrouwen en een laag zelfbeeld. In zal dieper ingegaan worden op het zelfbeeld. Struyven et al. (2003) beschrijft het omgaan in groep met leeftijdsgenoten als een sociale leerschool, omdat bepaalde sociale vaardigheden in groep worden aangeleerd. Ze leren van elkaar hoe men zich sociaal moet gedragen. Het kind zal leren omgaan met verschillende karakters, zal leren om samen te werken met andere kinderen en zal leren hoe conflicten ontstaan en opgelost moeten worden. Dit zal een grote rol spelen in de verdere sociale ontwikkeling. In een groep zal een kind veel feedback ontvangen over zijn

28 gedrag. Kinderen op de lagere school hebben vlug elkaars kwaliteiten en eigenaardigheden ontdekt. Door hun spontaniteit, hebben ze geen moeite om deze aan elkaar te melden. Het kind zal horen van zijn vrienden wat zijn positieve en negatieve eigenschappen zijn. Men kan bijvoorbeeld als heel sportief en sociaal ervaren worden, maar ook als iemand die niet kan delen en koppig is. Om tot een groep toegelaten te worden, zal men kijken naar de persoonlijkheids- of karaktereigenschappen en de interesses van de klasgenoot. Dit is niet enkel om opgenomen te worden in de groep, maar ook om de positie die de klasgenoot gaat innemen in de groep te bepalen. Ieder lid van een groep zal onbewust een rol toegewezen krijgen. In vele groepen zie je dat er een initiatiefnemer of een durver, een verzoener, een grapjas, een meeloper en een stille leerling is. Passen de karakters niet bij elkaar of is er een te groot verschil in beide interessewerelden, wordt men niet aanvaard en opgenomen in de groep. In sommige groepen zullen leerlingen die willen intreden tot een bestaande vriendengroep een toetredingsritueel moeten ondergaan of zal er gewerkt worden met bepaalde codetekens die bedacht zijn door de groep. Zo kan bijvoorbeeld afgesproken zijn dat elke leerling eerst een wachtwoord of code moet zeggen vooraleer hij de groep mag betreden en iets mag zeggen. In het praktijkgedeelte van het eindwerk, zal je lezen dat jongens en meisjes in de lagere school dikwijls niet samen spelen op de speelplaats. Meisjesgroepen en jongensgroepen zijn duidelijk gescheiden van elkaar. Jongensgroepen zijn groter dan meisjesgroepen. Door alleen te spelen en op te trekken met seksegenoten, zal men het gedrag kunnen oefenen dat past bij de eigen sekse. Jongens gaan bijvoorbeeld van elkaar leren hoe ze hun fysieke kracht kunnen doen toenemen en hoe ze zich stoer en assertief kunnen gedragen. Meisjes gaan eerder leren hoe ze goede resultaten moeten halen, hoe ze graag gezien kunnen worden of gaan meer de klemtoon leggen op een verzorgd uiterlijk. Op het einde van het Lager Onderwijs, zullen jongens en meisjes meer met elkaar gaan spelen, omdat ze het andere geslacht beginnen te ontdekken. (Struyven et al., 2003), (Craeynest, 2006) Vriendschap Hoe kinderen die in het Lager Onderwijs les volgen vriendschap invullen, is leeftijdsgebonden. Kinderen van het eerste, tweede en derde leerjaar zullen een klasgenoot als een vriend beschouwen als ze beiden dezelfde dingen graag doen en vaak met elkaar spelen. Kinderen van deze leeftijdscategorie gaan bij elkaar slapen in het weekend, zullen regelmatig na school afspreken bij iemand zijn thuis of op een speelplein, Er is een wederzijdse bewondering.

29 Vanaf het vierde leerjaar, merken kinderen dat ze vrienden nodig hebben bij het geven van advies bij problemen, het aanreiken van een troostende schouder, om mee te kunnen lachen, Rond deze leeftijd zullen vrienden elkaar een geheim toevertrouwen. Het is niet normaal dat een leerling uit de lagere school geen vriendjes heeft. De andere kinderen kunnen iemand wel leuk vinden, maar door het lage zelfbeeld en de onderschatting die ze zichzelf inprenten, kan iemand geen vriendschappen toelaten en is er bijgevolg een moeilijke aansluiting bij de groep. Leerlingen kunnen ook bewust uitgesloten worden uit de groep. Zij worden gepest. (Struyven et al., 2003) Zelfbeeld Een leerling uit de lagere school kan een beeld van zichzelf vormen. Het zal bepaalde innerlijke persoonlijkheidseigenschappen van zichzelf kunnen opsommen. Dit vertaalt zich in een goed beeld over het eigen karakter. Een leerling beseft goed of hij een koppig of een toegeeflijk en volgzaam persoon is. Daarnaast kan een leerling van de lagere school goed inschatten met welke mensen hij goed kan opschieten en met welke niet, of welke vaardigheden en interesses hij heeft. Naarmate de leerling ouder wordt, zal het zelfbeeld nog beter ingeschat kunnen worden. Het zelfbeeld wordt voor een groot deel bepaald door de omgeving. Sociale reacties van leeftijdsgenoten of leerkrachten spelen een grote rol. Zoals eerder in dit hoofdstuk al geschreven is, gaan kinderen elkaar feedback geven over hun gedrag. Kinderen gaan hierbij niets verbloemen. Kinderen die uitgesloten of gepest worden, krijgen vaak negatieve en kwetsende opmerkingen van hun klasgenoten. Dit kan ervoor zorgen dat ze een laag zelfbeeld ontwikkelen dat gepaard gaat met een lage zelfwaardering. (Craeynest, 2006) Besluit In dit hoofdstuk heb je kunnen lezen dat goede sociale relaties tussen leerlingen belangrijk zijn om een goed zelfbeeld en zelfvertrouwen te krijgen. Kinderen die gepest worden hebben vaak geen goed zelfbeeld en zelfvertrouwen, omwille van de negatieve feedback die ze telkens te horen krijgen van hun klasgenoten. Vriendengroepen worden tijdens deze leeftijd gevormd op basis van persoonlijkheids- of karaktereigenschappen. Past een leerling niet in het opgelegde plaatje, zal hij niet toegelaten worden tot een bepaalde groep. In het volgende hoofdstuk zal je kennismaken met de No Blamemethode in al haar facetten.

30 Hoofdstuk 4: de No Blame-methode Om te kunnen bepalen of de No Blame-methode een goede manier is om pesten op de lagere school aan te pakken, is het noodzakelijk om te weten wat deze methode precies inhoudt. Vooraleer de definitie en de uitgangspunten van de No Blame-methode uitgelegd worden, zal eerst de geschiedenis gekaderd worden. Je zult merken dat de No Blamemethode niet van Vlaamse oorsprong is. Daarna zal het stappenplan, dat bestaat uit zeven componenten, toegelicht worden. Tot slot zal een overzicht gegeven worden van de leeftijden en de onderwijsvormen die in aanmerking komen, om de No Blame-methode op uit te voeren. Leendert heeft na lang aarzelen dan toch tegen zijn juffrouw gezegd dat hij al een tijdje gepest wordt door twee klasgenoten: Dries en Matthias. De juffrouw vindt het heel erg dat in haar klas gepest wordt. Ze besluit om onmiddellijk in te grijpen. Heel even denkt ze eraan om Dries en Matthias straf te geven. Ze wil hun het schoolreglement laten overschrijven. Plots denkt ze eraan dat er ook een andere manier is om pesten op te lossen: de No Blame-methode. 4.1 Geschiedenis van de No Blame-methode De No Blame-methode werd in 1991 bedacht door George Robinson en Barbara Maines. Zij waren tewerkgesteld bij de Engelse organisatie Lucky Duck. Lucky Duck kan je vergelijken met een Centrum voor Leerlingenbegeleiding in Vlaanderen. Beide organisaties zijn bekommerd over het welbevinden van leerlingen en bieden psychologische, pedagogische en sociale ondersteuning aan. Uitgangspunt tot het bedenken van de No Blame-methode was de hulpvraag van Andrew, een Engelse jongen die zwaar gepest werd op school. Voor het eerst ging men de pestsituatie niet aanpakken door middel van zogenaamde pestrechtbanken. In deze pestrechtbanken moest de pester plaatsnemen in de beklaagdenbank en zich verantwoorden tegenover de klas. Na het proces mochten de leerlingen van de klas een strafmaat bepalen. Pestrechtbanken waren sensationeel, omdat de pester publiekelijk werd gestraft. Het staat in schril contrast met de No Blame-methode (Leefsleutels, 2006), (Bleukx, 2010 mondelinge mededeling) 4.2 Definitie van de No Blame-methode Letterlijk vertaald betekent No Blame geen schuld. Het is een niet bestraffende en probleemoplossende methode om in groep met pestsituaties om te gaan. De No Blamemethode bestaat uit een stappenplan dat is onderverdeeld in zeven stappen. Deze stappen zijn: gesprek met het slachtoffer, organiseer een eerste bijeenkomst, leg het probleem uit, deel de verantwoordelijkheid, vraag naar ideeën van elk groepslid, laat het