Hoofdstuk 2 Composteren en afval verwerken op verschillende manieren

Transcriptie

1 Hoofdstuk 2 Composteren en afval verwerken op verschillende manieren Wat is compost en wat is organisch materiaal? Compost is donker gekleurd aardeachtig materiaal. Het is het resultaat van een composteringsproces. Dit proces komt op gang met behulp van levende organismen zoals schimmels, insecten, wormen en nog vele meer. Compost is ontstaan na een vertering van organisch materiaal.organisch materiaal is afkomstig van plant en dier. Voor compost is dit voornamelijk plantmateriaal. Waarvoor kan compost gebruikt worden? We kunnen compost zeer breed inzetten. In de eerste plaats denken we aan het voeden van de bodem in onze moestuin of fruit en siertuin. Ook zijn er mogelijkheden om zelf potgrond te maken hiermee. Je kan het ook gebruiken om de bodem te bedekken. En je kan er je gazon mee bemesten. En er zullen ongetwijfeld nog wel mogelijkheden zijn. Wat zit er in een goede compost? 1

2 Zelf gemaakte compost kan zeer verschillend zijn. Alles hangt af van welke materialen erin zijn verwerkt. Compost bevat een ruime hoeveelheid water. Daarnaast zit er vrij veel organische stof in.er zitten dus vele voedingsstoffen in voor planten. Denken we aan stikstof, fosfor, kalium, magnesium, calcium, ijzer, boor, koper, mangaan, zink, molybdeen, en andere stoffen. Compost is basisch, de zuurtegraad ligt om en bij de7.een compost kan ook minder toffe zaken bevatten zoals onkruidzaden. Een goede composthoop warmt op tijdens het composteringsproces. Door deze opwarming zullen bijna alle zaden afgebroken worden. Maar dit is niet altijd het geval. 2

3 In onderstaande tabel zie je een gemiddelde van wat een compost kan bevatten: Kan er verder nog schadelijke zaken inzitten? In elke bodem zitten zware metalen, meestal in geringe hoeveelheden. Deze zaken nemen planten tijdens hun levensproces ook op. Dus ja in je compost kunnen zware metalen inzitten. Maar meestal is dit zeer beperkt. Eigen gemaakte compost zal dus niet meer zware metalen in je grond brengen. Even opsommen: Welke zijn nu voordelen om compost te gebruiken? Zijn er ook nadelen? - Compost verrijkt de bodem met organisch materiaal - Bodemleven wordt gevoed - Werkt langzaam, ze zullen vrijkomen als de plant ze nodig heeft. Sneller bij warm en groeizaam weer. Trager bij minder goede omstandigheden. - Compost zal de bodemstructuur verbeteren - Kleigronden zullen lichter worden en zandgronden zullen beter vocht kunnen vasthouden. - De zuurtegraad van de grond zal verbeteren 3

4 - Temperatuur verschillen tussen dag en nacht worden minder doordat de grond donkerder zal worden - Bodemdeeltjes kleven beter aan elkaar en hierdoor heeft erosie minder kans - Planten worden sterker door het gebruik van compost, ze zullen minder snel een aantasting krijgen van ziekten en plagen. - Groenten krijgen een betere smaak. Na lang zoeken moet ik bekennen dat ik geen nadelen heb gevonden. Het enige dat je kan opnoemen is het werk dat je eraan hebt. Wat mag er allemaal op de composthoop? En wat zeker niet? In principe kan je alle plantaardig afval composteren. Er zijn wel een aantal beperkingen. We zullen even een lijstje laten zien: Een goede composthoop bevat zowel groene als bruine materialen. We bedoelen hier dat zowel sappige plantendelen zoals bladeren, vruchten, twijgen,, maar ook droge materialen zoals stro, takken (liefst gehakseld ), droge bladeren,.er kan zelfs karton en papier op. Dit wel in geringe mate. Meegeven met ophaling is nog altijd beter. Maar als de hoop te nat is kan een beperkte hoeveelheid karton wel even helpen.koffiegruis en thee mag er zeker op. De compostwormen zijn er dol op! Gekookte materialen zijn uit den boze. Ze verteren minder goed en zullen snel voor een rotte stinkende boel zorgen.(gekookte 4

5 zaken trekken mogelijk ook ongedierte aan!)mest van planteneters zoals kippen en konijnen mag ook gerust bij op de hoop. Vermijd zeker mest van vleeseters en dierlijke restproducten zoals vlees. Ook dit geeft een rotte stinkende boel. Je zal ook snel ongedierte (ratten en dergelijke) aantrekken als je dit wel doet. In de tuincentra kan je compostversnellers kopen, deze kan je beter in de winkel laten staan. De natuurlijke materialen die je aan de hoop toevoegt zijn voldoende om een snelle vertering te krijgen. Je moet dus ook geen kalk en houtasse toevoegen om de hoop te laten werken.als je merkt dat er geen vertering wil plaatsvinden (wat zeer weinig voorkomt) kan je beter een emmer compost gaan vragen bij een andere tuinier waar alles wel vlot verloopt. Dit meng je dan onder je eigen composthoop en je zult zien dat alles wel goed komt. Koop ik een compostvat, compostbak of maak ik gewoon hopen? Welk is het beste systeem? Moeilijk te zeggen wat het beste is. Alles hangt voor een groot stuk af van de hoeveelheid afval je tuin voortbrengt. Algemeen zegt men dat als je tuin kleiner is dan 200m² ben je goed af met een compostvat. Als de tuin een heel stuk groter is zal een bak een beter systeem zijn. Een composthoop kan ook bij zeer grote tuinen. Alles hangt dus af van de grootte van de tuin. Een compostval is ongeveer 300 liter inhoud. Indien het vat vol zit kan je de rijpe compost onderaan oogsten en terug vullen met het niet verteerde materiaal en nieuw materiaal. Een compostbak is een handig systeem als je veel afval te verwerken hebt. Beste is om plaats te voorzien voor drie bakken. (leggen we later uit). Zo heb je altijd voldoende plaats om nieuw materiaal bij te leggen. Een goede bak is ongeveer 1 tot 1,5 meter op 1 tot 1,5 meter en ongeveer ook zo hoog. 5

6 Een hoop is ook een goed alternatief als je plaats hebt. Ook hier voorzie je plaats genoeg en heb je ook minimum 2 hopen (drie is beter). Hoe doe ik het nu met een compostvat? Een vat zet je best op een zonnige plaats. Als het kan niet te ver van de keukendeur. Zo zal je bij slecht weer makkelijker het afval naar het vat brengen. Onder het vat leg je enkele stenen of tegels. De bodemplaat zakt niet in de grond. Zorg er wel voor dat het midden van de plaat goed gesteund is. De voegen tussen de stenen mogen niet te groot zijn. De stenen zorgen er voor dat er een verluchting langs onder is omdat de plaat boven op staat en niet in de grond zakt. Dit is zeer noodzakelijk.een vat is donker van kleur en valt in de tuin hierdoor minder op. Ook zal de zon het vat sterker opwarmen zo. Dit voor een beter werkend geheel.doordat de verluchting niet overdreven groot is zal het vocht in het vat gespaard blijven. Door de opwarming zullen zo de micro organismen zeer actief zijn en over voldoende vocht beschikken. Doordat in de bodemplaat voldoende gaten zijn zal er een goede verluchting zijn en kan het overtollige vocht wegsijpelen. De gaten zijn te klein zodat muizen en dergelijke er niet in raken. De bodemplaat kan je best eerst bedekken met een 10 cm dikke laag houtsnippers. Hierdoor zullen de gaten in de bodemplaat minder snel dicht komen door het compost. Daarna kan je 6

7 ongestoord het keukenafval, tuinafval erin doen. Probeer wel om de natte plantenresten af te wisselen of te mengen met drogere materialen. Dit om te voorkomen dat het een papje zal worden.bij het vat hoort een beluchtingsstok. Door minstens wekelijks met deze stok in je vat te rommelen zal je lucht in het verterend materiaal brengen en dus de omzetting bevorderen. Doe dit zeker als je meer natte materialen in het vat doet dan droge. En hoe zit het met een compostbak? Indien je veel materiaal hebt om te composteren (keukenafval, snoei uit de tuin, resten uit je moestuin, eventueel mest van kippen en konijnen) kan je kiezen voor een bak.in principe kies je voor drie bakken. Deze kunnen uit gerecycleerd kunststof zijn of uit houten paletten of dergelijke. In de eerste bak begin je met de afval te leggen. Je zorgt ervoor dat er een goede combinatie tussen nat en droog is. In deze bak komt de vertering reeds op gang. Als de bak bijna vol is zal je de inhoud overzetten naar de tweede bak. Hier zal de echte opwarming en vertering echt beginnen. De eerst bak kan dan ook opnieuw gevuld worden. In de tweede bak mag alles enkele maanden blijven zitten. Vaak spreken we over drie maand. Na deze periode (of als de eerst bak vol is) gaan we de inhoud overzetten naar de derde bak. Hier zal de temperatuur weer even oplopen en zal er weer een vertering op gang komen. Als deze hoop weer ongeveer drie 7

8 maanden gezeten heeft is de compost klaar voor gebruik. Indien je de compost nog niet kan gebruiken mag hij nog blijven zitten tot je wel nodig hebt. Het omzetten van bak naar bak is nodig om de inhoud te vermengen en te verluchten. Het is de bedoeling dat het materiaal dat onderaan zat meer vermengd zal worden met het materiaal dat boven zat. Ook is het best dat de randen meer in het midden terecht komen. De randen drogen snel uit en verteren dus niet goed. In natte perioden kan je best de tweede en derde hoop afdekken met een golfplaat of dergelijke. Zo zal de hoop niet te nat worden en dus beter verteren. Dit in een notendop de compostbakken. Maar ik wil een composthoop! Wat nu? Door een hoop te maken kan je werken zoals met bakken. De hoop moet niet in de volle zon liggen. De schaduw van een boom is vaak goed. Een hoop krijgt alle natuurelementen over zich en mag dus een beetje beschermd zijn. Zorg er voor dat je makkelijk met de kruiwagen erbij kan komen om materialen te brengen of om compost te komen halen. De ondergrond van de composthoop is gewoon tuingrond en is vlak. Begin niet in een put. Het overtollig regenwater kan zo minder snel weg en je krijgt makkelijker een mestput i.p.v. compost. De lengteas van de hoop is best noord-zuid. Een plaat langs de westzijde kan dan de overtollige regen wat tegenhouden. Ook kan je met een beetje timmerwerk een kleine overkapping maken om je hoop wat uit de regen te houden. Let er wel op dat je hoop voldoende vocht ontvangt.een hoop is ook blij met een afdekking van grasmaaisel, stro of herfstblad. Ook kan je aan de voet van de hoop een pompoen zetten die dan over de hoop groeit en de hoop dus wat overschaduwd. De hoop is zo een beetje beschermd tegen felle regen en hevige zon. 8

9 De hoop moet minimaal 1 meter bij 1 meter zijn en ook nog eens 1 meter hoog. Je moet niet hoger gaan dan 1,5 meter. Dan zal de hoop te sterk in elkaar gedrukt worden door eigen gewicht. In de lengte kan je in principe oneindig doorgaan. De breedte hou je niet te breed. 1 meter is goed. De onderste laag is best ook weer grof materiaal. Dit voor verluchting en vochtafvoer. Ook hier doe je er goed aan om de hopen na enkele maanden om te zetten. Zo zal de vertering beter verlopen door een goede verluchting. Je kan je hoop ook laten voortkruipen. Achteraan oogst je goed materiaal. De ontstane lege plaats kan je gebruiken om de hoop om te zetten naar achteren toe. En wat en hoe met een wormenbak? 9

10 Hoe kom ik aan een wormenbak? Wormenbakken zijn niet overal te vinden. U kunt ze kopen via internet, maar dat komt soms nogal duur uit. Goedkoper is om er zelf één te maken. Voor u begint Stel uzelf deze vragen: Is een wormenbak voor mij het beste systeem? Een wormenbak is het kleinste systeem waarin u kunt composteren. Hoe kleiner het compostsysteem, hoe kwetsbaarder. Wormen kunnen in een afgesloten bak bijna niet weg. Als ze uit de bak kruipen is dit een teken dat er iets misloopt en moet u ingrijpen. Zijn de omstandigheden in de bak te slecht dan sterven de wormen. Hebt u een klein tuintje? Dan is een compostvat altijd een betere keuze: u hebt betere compost en als er eens iets misloopt zijn de wormen maar tijdelijk weg. Ze komen vanzelf terug als de omstandigheden goed zijn. Heb ik een goede plaats om de wormenbak te zetten? Een wormenbak kan zowel binnen als buiten staan. Buiten zoekt u een goed beschutte plaats. De wormenbak moet beschermd zijn tegen vorst, regen en zon. Wormen zijn het actiefst tussen 15 en 25 C (bij temperaturen boven de 30 C en onder de 10 C kunnen wormen sterven). Kies een plek op een beschut terras, onder een afdak of gewoon in de tuinonder een struik. Ideale plaatsen binnen zijn de garage, kelder, berghok, traphal en zelfs de keuken. Bent u overtuigd dat de wormenbak hét systeem is voor u? Ga dan aan de slag en maak er zelf een. Aan de slag Wat hebt u nodig? minimum 3 plastieken bakken die in elkaar kunnen schuiven (type curver, alibert...); kies geen lichtgekleurde of doorzichtige bakken want wormen zijn lichtschuw een bijhorend deksel handvol compostwormen + compost boormachine met een boor van 6 mm 10

11 Hoe gaat u te werk? in alle bakken, behalve in de onderste opvangbak, moeten gaatjes komen teken een raster op de onderkant van de bodems. De beste afstand tussen de lijnen is ongeveer 2 cm. De diameter van de gaatjes moet 6 mm zijn. Zo hebben de compostwormen een goede doorgang van de ene naar de andere bak. Maak de gaatjes met een handboortje of een elektrische boor. Gebruik een houtboor van 6 mm. Ook in het deksel moeten gaten komen. Een afstand van 5 cm tussen de luchtgaatjes is voldoende. Ga voorzichtig te werk om te voorkomen dat het deksel barst. Hoe start u de wormenbak op? Als de gaatjes geboord zijn, kunt u starten. De onderste bak (die zonder gaatjes) doet dienst als opvangreservoir voor het percolaat (het lekvocht van de compost). Dit is de vergaarbak. Plaats de eerste, geperforeerde bak in deze vergaarbak. Deze bak vult u met een handvol, halfverteerde compost met daarin de compostwormen. Eventueel kunt u eerst nog een laag houterig materiaal op de bodem van de bak leggen zoals fijne twijgejs, loofhoutsnippers. Boven op de verterende compost met de wormen in kun je al een klein laagje groente- en fruitresten leggen. 11

12 Dan legt u het deksel er op en is de wormenbak klaar. Welke wormen? compostwormen (Eisenia fetida) vraag compostwormen aan iemand die al composteert. Kent u niemand, vraag het dan aan een compostmeester via het EcoHuis regenwormen zijn niet geschikt koop ook geen wormen in een visserswinkel of op internet, het zijn meestal niet de compostwormen Hoe composteren in uw wormenbak? Verklein uw vers keukenafval een beetje voor u het in de wormenbak werpt. Dit bespoedigt de vertering door de wormen. Maak de laag groente- en fruitresten nooit te dik. Dan ontstaat warmteontwikkeling waar de wormen niet van houden. Als de totale laag in de bak 15 tot 20 cm bereikt, legt u het afval in een lege, geperforeerde bak die u bovenop de eerste bak met composterend materiaal zet. Let er op dat de bak het materiaal raakt. Als het materiaal in de eerste bak verwerkt is, dan kruipen de wormen naar de hogere bak op zoek naar voedsel. In de bak zijn niet enkel de wormen aan het werk; het materiaal wordt voorverteerd door microorganismen,schimmels en bacteriën. Daarnaast vindt u ook pissebedden en springstaartjes tussen de halfverteerde compost. Verwijder de onderste bak met verteerde compost niet te snel. De wormen verhuizen immers nog een hele tijd tussen de verschillende niveaus. Door de bak met verteerde compost een tijdje bovenop de andere bakken te plaatsten, kan het materiaal nog wat nadrogen en kunt u er naar behoefte uit oogsten. Let er wel op dat de bak geen contact maakt met het materiaal in de bak eronder. 12

13 Hoe uw wormenbak onderhouden en compost oogsten? Een bak kan kapot gaan door overvoeden. Hou dus goed in de gaten of de wormen de hoeveelheden kunnen verwerken. Geef zeker in het begin liever te weinig dan te veel. Volg het proces in de bak. Als u ziet dat in de laagste geperforeerde bak het keukenafval bijna onherkenbaar is en bijna alle wormen naar een hogere bak zijn, plaats dan de bak helemaal boven aan de stapel met het deksel op. De bak kan dan wat droger worden en hierna kunt u de compost gemakkelijk oogsten. Voeg regelmatig wat twijgjes, kleine takjes, droge bladeren toe. Dit helpt om zuurstof in het composterend materiaal te houden en geeft betere compost. Giet regelmatig uit de onderste bak - de opvangbak voor het vocht - het 'percolaat' weg. U kunt dit minimaal 10 maal verdund ook als plantenvoeding gebruiken. Kraantje of niet? Vaak ziet u wormenbakken met een kraantje. Is dit nodig of niet? Wat zijn de voor- en nadelen? Geen kraantje: sluiting tussen kraantje en bak kan lekken (meestal gebeurt dit ook na verloop van tijd) kraan zelf kan verstoppen de bak wormenbak moet steeds op een verhoog staan, de opening van de kraan komt immers onder het niveau van de bak er blijft steeds een bodempje vocht achter in de opvangbak. Het kraantje kan immers niet laag genoeg geplaatst worden om al het percolaat uit de bak te laten lopen. een bak zonder kraantje is makkelijker en properder te beheren Wel kraantje: een kraantje vergemakkelijkt het oogsten van het percolaat gebruik zuurvrije siliconen om het kraantje lekvrij te installeren, anders blijft de geur maandenlang hangen en daar houden de wormen niet van 13

14 Wat mag er wel/niet in de wormenbak? Organisch keukenafval zoals schillen, groenterestjes, theebuiltjes, eierschalen, papieren keukenrol... Zeer kleine hoeveelheden tuinafval zoals bladeren en gras (zeker geen hout of dik vezelachtig materiaal) Vermijd wel grote hoeveelheden, zoals bijvoorbeeld gazonmaaisel. Dit kan schadelijk zijn voor de wormen doordat het begint te gisten en op te warmen. Grote hoeveelheden tuinafval kunnen beter naar een gewoon compostvat of composthoop. Uitwerpselen en stromest van kleine, vegetarische huisdieren zoals konijnen en hamsters mogen in de wormenbak. Geen uitwerpselen van katten en honden. Niet te veel ajuin, prei of citrusvruchten, die maken compost te zuur. Beter geen vleesresten. Eens in de vier weken verkalkt zeewier of verpulverde eierschalen. Dit helpt de compost 'zoet' te houden. Voeg zeker verkalkt zeewier toe als er kleine katoendraadachtige witte wormen in de wormenbak zitten. Deze schadeloze wormpjes zijn een indicator dat de compost te zuur aan het worden is. Wat doe ik met het eindresultaat? Het vocht (percolaat): tien maal aanlengen met water Gebruiken als voedsel voor terras- en kamerplanten Compost: voor 1/3e mengen met gewone aarde Gebruiken als meststof voor alle soorten planten Hoe onderhoud ik de wormenbak? De ideale temperatuur voor de compostwormen is tussen de 10 en 25 C. Bij een lagere of hogere temperatuur kan de werking sterk vertragen. Het succes hangt af van de gezondheid van de wormen. Graaf zowat elke vier weken voorzichtig met een schepje of handvork in de compost om na te gaan of de wormen het goed doen en het composteringsproces bezig is. 14

15 Zorg dat de bak niet te vochtig of zuur wordt: Voeg een paar keer per maand een aantal droge, versnipperde pagina's van een krant of stukjes (kartonnen) eierdozen aan de wormenbak toe. o o Tap regelmatig de vloeibare compost af. Zo vermijdt u een te hoge vochtigheidsgraad. Als u twijfelt, voeg dan een handvol verkalkt zeewier toe en vermeng de compost met versnipperd krantenpapier. Waar kan ik de wormenbak zetten? De wormenbak mag zowel binnen als buiten gezet worden, in de keuken, op het balkon, in de garage of de wasplaats. De wormenbak moet altijd vorstvrij staan. Zet een bak die normaal buiten staat in de winter binnen. Welke soort worm heb ik nodig? Niet alle wormen zijn geschikt voor uw wormenbak. Sommige wormen eten afval, anderen niet. Een regenworm is geen afvaletende worm en houdt het niet vol in een wormenbak.enkel de tijgerworm of Eisenia fetida is geschikt voor uw wormenbak. U kunt tijgerwormen krijgen bij iemand met een composthoop, - bak of wormenbak of bij een compostmeester. U kunt ze ook kopen in een visserwinkel of sommige dierenwinkels. De afvalwormen uit de visserwinkel zijn meestal geen tijgerwormen, maar er zitten er vaak wel een paar tussen. Kunnen er te veel wormen in mijn bak geraken? Tijgerwormen kweken vlot. Na een tijdje kunt u merken dat uw wormenaantal is gestegen.toch zullen er nooit te veel wormen in uw bak zitten. De wormen zorgen zelf voor een evenwicht tussen de hoeveelheid voedsel,de beschikbare ruimte en het eigen aantal.vindt u dat er te veel wormen in uw bak zitten, dan kunt u er een aantal weggeven aan een visliefhebber of een andere eigenaar van een wormenbak. De achtergebleven jonge wormen nemen snel de plaats in van hun voorgangers. Stinkt een wormenbak? Als u de instructies juist volgt, zal de wormenbak geen onaangename geurtjes verspreiden.vis- of vleesresten kunnen het beste 'begraven' worden in een laag compost, maar het is beter ze niet in de wormenbak te gooien. Af en toe wat verkalkt zeewier toevoegen zorgt ervoor dat het proces 'zoet' blijft. 15

16 Als uw bak erg stinkt,is er iets mis. Er is dan te weinig zuurstof. Zorg dat de gaatjes in de bodem niet verstopt zijn, verlucht en stop even met afval toevoegen. Zo kunnen de wormen zich herstellen en uw afvalhoop terug gezond maken. Kunnen de wormen ontsnappen? Nee, en als de wormenbak goed verzorgd wordt, hebben ze ook geen reden om te ontsnappen. De bak heeft een goed sluitend deksel, dat wordt verzegeld met clips en een rubber strip.tijdens de eerste weken kunnen de wormen langs de binnenkant van de bak omhoog kruipen. Maar ze zijn lichtschuw en als u de bak even open laat staan, graven ze zich snel terug in.eens ze zich thuisvoelen in hun nieuwe omgeving, zullen ze in de compost blijven zitten en niet meer naar boven kruipen, tenzij de omgeving onaangenaam wordt (te nat, te vochtig, te zuur...). Wat doe ik als de bak vliegen en andere insecten aantrekt? De wormenbak is zo ontworpen dat vliegen en insecten er niet in kunnen. Het deksel sluit goed af en de verluchtingsgaatjes zijn te klein om insecten door te laten.de kleine fruitvlieg kan aangetrokken worden door het keukenafval in uw wormenbak, maar met een beetje zorg voor het composteringsproces kunt u dit probleem voorkomen. Vermijd: het toevoegen van afval van eigen gekweekte groenten omdat die eitjes of larven op hun bladeren kunnen hebben; het te lang bewaren van keukenafval voordat u het in de wormenbak gooit (vliegen kunnen eitjes leggen op dit afval en dan krijgt u vliegen in uw wormenbak; het slecht sluiten van het deksel. Vliegen brengen geen schade toe aan het proces, maar ze zijn onaangenaam, zeker als de wormenbak binnen staat. Wat doe ik als het vocht zich begint op te hopen? Bij teveel vocht wordt de compost té vochtig en stopt het composteringsproces. Ongewenste geurtjes komen vrij. Wormen gedijen niet in een te vochtige omgeving en zullen uiteindelijk sterven. Wanneer u grote hoeveelheden waterrijk voedsel zoals sla, kool of fruitschillen toevoegt, zeker bij warm weer, komen grote hoeveelheden vocht vrij. 16

17 Volg daarom volgende tips: Tap de vloeibare compost op tijd af. Verscheur enkele bladen krantenpapier (geen glanzend magazinepapier) of kartonnen eierdoosjes en meng de snippers goed onder de compost, tot op de bodem. Gebruik zo veel als nodig; beter te veel dan te weinig. Herhaal wanneer nodig. Wat doe ik als ik met vakantie ben? Tap alle vocht af en voeg versnipperd krantenpapier toe.uw wormenbak kan dan zonder problemen wekenlang zonder vers voedsel. Dit heeft geen nadelige gevolgen voor het composteringsproces. De wormen stemmen hun activiteit af op de hoeveelheid voedsel dat beschikbaar is. Wat doe ik als er onkruid groeit in de wormenbak? Dit kan gebeuren na het toevoegen van onkruid met zaadknoppen. Dat is geen probleem, trek gewoon het onkruid eruit om verdere groei tegen te gaan. Wat doe ik als er schimmel in mijn wormenbak groeit? In het begin van het composteringsproces van groenteresten kan er een harige, grijze schimmel ontstaan. Die is niet hinderlijk of schadelijk en zal snel weer verdwijnen. Beïnvloedt de temperatuur het proces? Ja. De optimale temperatuur schommelt tussen de 18 en 25 C. Maar de compostwormen doen ook hun werk bij lagere temperaturen. Onder de 10 C of boven de 30 C zullen ze heel traag worden.tijdens de eerste acht tot tien weken na de opstart zijn de wormen zeer gevoelig voor extremen in de temperatuur. Als de wormenbak goed aan de gang is, biedt het groeiende volume compost bescherming en isolatie. Bij het opstarten in de zomer moet u de wormenbak de eerste weken op een schaduwrijke plaats zetten zonder direct zonlicht. In de winter moet u hem op een vorstvrije plaats zetten. Hoe lang duurt het composteringsproces? Na zo'n acht weken kunt u al vloeibare compost aftappen. Een handvol keukenafval is na zes tot acht weken veranderd in compost.de meeste mensen wachten echter tot de bak bijna vol is voor ze de compost eruit halen. Wanneer u voedsel blijft toevoegen, duurt het acht à tien maanden tot de wormenbak bijna vol zit met rijke, organische compost. 17

18 Heeft de wormenbak onderhoud nodig? Eigenlijk niet, maar af en toe met een vochtige doek de wormenbak afvegen zorgt ervoor dat hij er mooi blijft uitzien.soms is de binnenkant van de wanden boven het compostniveau bedekt met zwarte vlekjes. Dit kan geen kwaad. U kunt eens per week afvegen met een stuk keukenrol. Gebruik geen zeep, detergenten of ontsmettingsmiddelen. Kan ik de compost bewaren? Dat kan zeker: De vloeibare compost kunt u aftappen en opvangen in een fles. Bewaar ze op een donkere, koele plaats. De compost kunt u bewaren in zakken. Wat is verkalkt zeewier? Verkalkt zeewier is een koraalachtig materiaal. Het is dood zeewier dat rijk is aan calcium. Voor de wormenbak is het een ideaal materiaal om te voorkomen dat de omgeving te zuur wordt, door een keer per maand een handvol ervan toe te voegen. Wat is bokashi en hoe doe je dit? 18

19 Wat is bokashi? Bokashi is het Japans woord voor 'goed gefermenteerd organisch materiaal'. De organische resten worden luchtdicht gefermenteerd voor een optimaal fermentatieproces waarbij nuttige stofwisselingsproducten van micro-organisme ontstaan. Dankzij Bokashi, maak je van je eigen organische resten een optimale bodemverbeteraar. Waarom Bokashi? Traditioneel gebruikt men in Japan Bokashi om de microbiële diversiteit in de bodem te verhogen en planten te voorzien van bioactieve voedingsstoffen, zoals natuurlijke antibiotica en groeihormonen, vitamines en aminozuren. Planten krijgen zo meer essentiële energie en een grotere weerbaarheid tegen schadelijke bacteriën en schimmels. De neutrale micro-organismen die in een ziekteverwekkende bodem eerst kozen voor de, tot dan toe, overheersende schadelijke micro-organismen, zullen zich nu aansluiten bij de effectieve micro-organismen van EM. Een ziekte- verwekkende bodem wordt zo een ziekte-onderdrukkende bodem. 19

20 Hoe maak ik Bokashi?Je kan zelf GFT-Bokashi maken van kleingemaakte keukenresten en plantenresten. Start op de bodem van de bokashi emmer met wat bokashi starter te verdelen. Breng je resten altijd in kleine stukjes in de bokashi emmer en druk goed aan. Na iedere laag resten, voeg je nog een kleine hoeveelheid bokashi-starter. Nadat de keukenemmer vol is, laat je die 2 weken goed afgesloten fermenteren. Tap dagelijks het bokashi-sap af, dit kan verdund worden 1/100 bij het gietwater of gewoon in de afvoer ter reiniging worden gegoten. Na 2 weken is de bokashi klaar en kan die in de grond worden ingewerkt. Hoe weet ik of de Bokashi goed gelukt is? Na 2 weken mag de inhoud van de Bokashi-emmer verwerkt worden in de tuin. Bij openen bemerk je een zoet zure geur. In sommige gevallen bemerk je ook een soort 'schimmel' op de bovenkant van de resten. Als de Bokashi onaangenaam ruikt, dan liep het fermentatie proces niet helemaal naar wens. De Bokashi is klaar, wat kan ik daar nu mee doen? De gefermenteerde resten kunnen het best in de grond worden ingewerkt. Breng de resten in een putje of een geul in de grond, en bedek af met een kleine hoeveelheid aarde. Op die manier werkt het fermentatieproces verder wat zeer gunstig is voor de bodem. Vermeng je Bokashi (gefermenteerde resten) in de composthoop. Het grote aantal Effecteive Micro-organismen uit de Bokashi, komen de verwerking van de totale composthoop ten goede. Bij vriesweer kan er niet worden ingewerkt in de grond, vandaar dat je in die periode de gefermenteerde resten kan bewaren onder een zeil. Wissel de lagen Bokashi ook eventueel af met een laag aarde, en creëer zo tegen de lente een eigen gemaakte, zeer voedzame 'potgrond'. Er staat schimmel op mijn Bokashi, is dat normaal? Een lichte vorm van wat eruit ziet als een schimmel, kan inderdaad voorkomen in de Bokashi-emmer. Dat hoeft op zich zeker geen slecht teken te zijn, in tegendeel. Gaat de schimmelvorming echter gepaard met een onaangename geur, dan breng je beter de inhoud van de Bokashi-emmer naar de composthoop en begin je opnieuw. Waarom moet ik bokashi-starter aan de resten in de Bokashi emmer toevoegen? Door Bokashi-starter aan het organisch materiaal toe te voegen, verdeel je Effectieve Micro-organismen meteen tussen de resten. De effectieve Micro-organismen die in de Bokashi aanwezig zijn 20

21 zorgen voor productie van allerlei belangrijke bio-actieve stoffen, zoals enzymen, natuurlijke antibiotica en groeihormonen, vitaminen en anti-oxidanten. Ze zorgen teven voor een grotere microbiële diversiteit en activiteit. Het volgende komt van de site van bokashi zelve: Wat is Bokashi? Bokashi is het Japanse woord voor goed gefermenteerd organisch materiaal. De organische materialen worden luchtdicht verpakt. Zo kan een fermentatieproces plaatsvinden waarbij nuttige stofwisselingsproducten van micro-organismen ontstaan. Deze conserveringstechniek behoud de energie in het product. Net als bij zuurkool krijgt de Bokashi een hogere voedingswaarde dan het niet gefermenteerde organische stoffen. Bokashi is geschikt als bodemverbeteraar en is een voedingsbron voor micro-organismen die in de bodem leven. Deze vestigen zich daardoor definitief in de bodem, vermeerderen zich en domineren over de aanwezige schadelijke bacteriën, virussen en schimmels. Traditioneel gebruikt men in Japan Bokashi om de microbiele diversiteit in de bodem te verhogen en planten te voorzien van bio-actieve voedingsstoffen, zoals groeihormonen, antibiotica, vitamines en aminozuren. Planten krijgen zo meer essentiële energie en een grotere weerbaarheid tegen schadelijke bacteriën en schimmels. De neutrale micro-organismen die in een ziekteverwekkende bodem eerst kozen voor de, tot dan toe, overheersende schadelijke micro-organismen, zullen zich nu aansluiten bij de effectieve micro-organismen van EM. Een ziekte-verwekkende bodem wordt zo een ziekteonderdrukkende bodem. Binnen de land- en tuinbouw is dit de meest effectieve, duurzame manier om meer profijt uit de bodem te halen. Bokashi-starter:basis product voor eigen bodemverbeteraar Om je te helpen bij het zelf te maken van de unieke bodemverbeteraar is er een basis product ontwikkeld, genaamd Bokashi-starter. Het hoofdbestanddeel hiervan vormt tarwezemelen (een geconditioneerd restproduct uit de industrie), die zijn gefermenteerd met EM Actief. De nuttige micro-organismen uit de EM Actief hebben de zemelen omgezet tot een hoogwaardig gefermenteerd product met een opmerkelijke zoet zure geur. De Bokashi-starter is een vast product en verdient voor de toepassing van de productie van GFT-Bokashi de voorkeur ten opzichte van de vloeistof EM Actief. Bij EM Actief bestaat de kans namelijk, dat het vochtgehalte van de GFT-Bokashi te hoog wordt. Om deze reden is er dan ook 21

22 een speciale keukenemmer ontworpen die het teveel aan vocht kan aftappen, de zogenaamde Bokashi Keukenemmer. Met behulp van Bokashi-starter maak je van je eigen organisch afval dus een bodemverbeteraar die zowel de voeding, de structuur, de water- en luchthuishouding en het leven in de bodem bevordert. Hebben jullie nog vragen? 22