CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN. Slechte waterkwaliteit

Transcriptie

1 CALAMITEITENBESTRIJDINGSPLAN Slechte waterkwaliteit

2 Versie Gewijzigd door (=beherend team) Vastgesteld door Vastgesteld op 1.0 V&H - HH College van D&H 7 juni 2011 (ontwerp) 1.1 V&H - HH College van D&H 6 december 2011 Pagina 2 van 49

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING UITGANGSPUNTEN ALGEMENE RISICO S SCENARIO S... 7 Scenario 1: Extreme Neerslag... 8 Scenario 2: Langdurige Droogte Scenario 3: Stormvloed Scenario 4: Technisch falen Sub scenario 4.1. Uitval van een rioolgemaal Sub scenario 4.2. _ Technisch Falen van een zuivering Scenario 5: Grootschalig ongeval met verontreiniging tot gevolg Scenario 6: Menselijk Handelen (intentioneel) Sub scenario 6.1. _ Parksluizen als doelwit Sub scenario 6.2. _ AWZI Houtrust als doelwit Sub scenario 6.3. _ moedwillige verontreiniging van het watersysteem Scenario 7: Stroomuitval RESTRISICO S BESLISBEVOEGDHEID BIJ MAATREGELEN BIJLAGEN Pagina 3 van 49

4 1. INLEIDING 1.1. SCOPE, OPZET EN DOEL Dit Calamiteitenbestrijdingsplan Verontreiniging Watersysteem is een nadere uitwerking van het Calamiteitenplan van het Hoogheemraadschap van Delfland en is onderdeel van het Handboek Calamiteitenzorg. In dit bestrijdingsplan Verontreinig Watersysteem is getracht om een zo volledig mogelijk beeld te schetsen van de effecten, knelpunten en mogelijke maatregelen bij een ernstige verontreiniging van het oppervlaktewater. In onderstaande figuur is de opzet van het Handboek Calamiteitenzorg gevisualiseerd. Handboek Calamiteitenzorg Calamiteitenplan (generieke voorbereiding) Bestrijdingsplannen (specifieke voorbereiding) Scenarioboek (multi-disciplinair) Supplementen Werkwijzebeschrijving Crisiscommunicatieplan OTO-plan Juridisch supplement Juridisch supplement CBP1 CBP2 CBP3 CBP4 CBP... Scenario A Scenario B Scenario C Scenario D Scenario E Scenario F Scenario... Dit bestrijdingsplan heeft als doel de bij een calamiteit betrokken medewerkers van het Beleidsteam (BT), Operationeel team (OT) en Actiecentrum (AC) te ondersteunen in de voorbereiding, de bestrijding en in de afhandeling van een incident of calamiteit. Een calamiteit wordt binnen Delfland gedefinieerd als (zie ook hoofdstuk 1 van het Calamiteitenplan: 'Een gebeurtenis, al dan niet plotseling optredend, met zodanig (kans op) ernstige gevolgen voor waterkering, waterbeheersing en/of waterkwaliteit dat het noodzakelijk kan zijn af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid en/of gangbare procedures, of beslissingen te nemen waarin het vastgestelde beleid niet voorziet'. Geen enkele calamiteit is gelijk: bij de bestrijding moet dan ook altijd ruimte zijn voor een flexibele aanpak. Dit bestrijdingsplan is daarom nadrukkelijk géén draaiboek maar een naslagwerk. Daar waar zinvol of nodig zijn voor onderdelen wel specifieke draaiboeken of protocollen uitgewerkt. HANDBOEK CALAMITEITENZORG: HET OVERKOEPELENDE KADER Het Handboek Calamiteitenzorg (hierna: handboek) biedt het kader voor het optreden van Delfland bij calamiteiten. Het handboek bestaat uit verschillende onderdelen waaronder het Calamiteitenplan Delfland (hierna: calamiteitenplan), een aantal separate Calamiteitenbestrijdingsplannen (hierna: bestrijdingsplan) en een Scenarioboek. Pagina 4 van 49

5 CALAMITEITENPLAN: GENERIEKE (ORGANISATORISCHE) VOORBEREIDINGEN In het calamiteitenplan staan de uitgangspunten en kaders beschreven waarbinnen Delfland incidenten en calamiteiten bestrijdt. Dit is de structuur van de calamiteitenorganisatie, alarmering en opschaling, leiding en coördinatie, samenwerking met de Veiligheidsregio en externe partners, informatielijnen en een beschrijving van het calamiteitenzorgsysteem inclusief het beheer daarvan. BESTRIJDINGSPLAN: REPRESENTATIEVE GEBEURTENISSEN INTEGRAAL BEKEKEN De bestrijdingsplannen zijn meer operationeel van aard en richten zich op de specifieke voorbereiding van Delfland op een aantal voorzienbare risico s. Het bestrijdingsplan gaat op hoofdlijnen in op de (integrale) effecten, knelpunten en mogelijke maatregelen. Het is gericht op het geven van een goed integraal totaalbeeld en laat belangrijke dwarsverbanden zien. De doelgroep is vooral het operationeel team (OT), maar dit hoofdonderdeel bevat ook belangrijke informatie voor het actiecentrum (AC)en het beleidsteam (BT). Het bestrijdingsplan is opgesteld op basis van een aantal representatieve scenario s. Het doel van de bestrijdingsplannen is: In beeld brengen van effecten, tijdslijn, partners. In beeld brengen relaties met alle betrokken vakgebieden; Inzichtelijk maken van mogelijke knelpunten en dilemma s; Hoofdlijnen benoemen van bestrijdingsbeleid; Opsommen van mogelijke maatregelen. OPERATIONELE BIJLAGEN Elk bestrijdingsplan omvat bijlagen met inzetprocedures, bereikbaarheidslijsten en -indien relevantuitwerkingen op objectniveau. Deze bijlagen zijn bedoeld voor handzaam gebruik tijdens calamiteiten. SCENARIOBOEK Dit bestrijdingsplan heeft een integrale opzet en is sterk ingestoken vanuit scenario s die Delfland in de ontwikkeling van de bestrijdingsplannen heeft uitgewerkt. Scenario s zijn een integrale en multi-disciplinaire beschrijving van oorzaak-gevolg relaties vanuit een bepaalde begin-gebeurtenis. De ontwikkelde scenario s zijn opgenomen in het onderdeel Scenarioboek van het handboek KWALITEITSBORGING EN VERSIEBEHEER Het onderliggende bestrijdingsplan Verontreiniging Watersysteem is in beheer bij het team Vergunning en Handhaving en wordt periodiek vastgesteld door het college van D&H (zie ook hoofdstuk 13 van het Calamiteitenplan). Voor de actualisering van het bestrijdingsplan is speciaal aandacht nodig voor dynamische gegevens zoals: ervaringen die bij de oefeningen en werkelijke incidenten of calamiteiten zijn opgedaan; wijzigingen in de bedrijfs- of calamiteitenorganisatie; wijzigingen in de samenstelling van teams, telefoonnummers, functies, wet- en regelgeving. Wanneer de lezer/gebruiker onjuistheden of onduidelijkheden opmerkt, wordt deze verzocht dit door te geven aan de 1.3. LEESWIJZER In het volgende hoofdstuk (2) wordt kort ingegaan op de definities die in dit plan gebruikt en op de afbakening van dit bestrijdingsplan. In hoofdstuk 3 leest u vervolgens wat in het algemeen de risico s zijn als er gesproken wordt over een verontreiniging van het watersysteem. Voor verschillende scenario s wordt in dit hoofdstuk 4 in beeld gebracht wat er ongeveer kan gebeuren, op welke tijdslijn en wie daarbij betrokken moet worden. Daarbij worden per scenario de relaties met betrokken Pagina 5 van 49

6 vakgebieden in beeld gebracht en de hoofdlijnen van het bestrijdingsbeleid benoemd. Daaropvolgend worden steeds de potentiële maatregelen en hun afwegingskader besproken. In hoofdstuk 5 tenslotte wordt kort ingegaan op de risico s die niet in een van de scenario s in hoofdstuk 4 behandeld worden, maar waar vanuit het perspectief van dit bestrijdingsplan wel rekening mee gehouden moet worden LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN AT Actieteam CBP Calamiteitenbestrijdingsplan ATL Actieteamleider HHD Hoogheemraadschap van Delfland AWZI Afvalwaterzuiveringsinstallatie MTD Meldpunt Toezicht Delfland BT Beleidsteam OT Operationeel Team Pagina 6 van 49

7 2. UITGANGSPUNTEN 2.1. DEFINITIES EN AFBAKENING Onder watersysteem wordt het geheel van oppervlaktewater, waterbodem en oever verstaan. Het ecosysteem in dat watersysteem bestaat uit de daarin levende planten en dieren. Een verontreiniging van het watersysteem kan veroorzaakt worden door natuurlijke omstandigheden of door menselijk handelen. Een verontreiniging in het watersysteem kan een calamiteit worden als: 1. Het ecosysteem zodanig beschadigd wordt dat leven langdurig of voor altijd onmogelijk wordt en/of 2. De gebruiksfunctie van de watergang ernstig belemmerd wordt. 3. Belangen van derden in het geding zijn, er sprake is van media aandacht en /of politiek gevoelige kwesties. 4. Onbeheersbaarheid van de situatie dreigt. 5. De beperking of bestrijding van de gevolgen buiten de reguliere werkzaamheden van Delfland valt. Een stroomschema van het afwegingskader waneer iets een potentiële- calamiteit is staat in bijlage 3. Pagina 7 van 49

8 3. ALGEMENE RISICO S Een ernstige verontreiniging van het watersysteem kan door een veelheid van factoren veroorzaakt worden, maar wordt meestal veroorzaakt door (een lozing van) derden. Zowel in het geval van menselijk handelen (ongevallen) als bij een natuurlijke oorzaak (weersomstandigheden), kan verontreiniging van het watersysteem vaak niet goed voorkomen worden. In de Inventarisatie Waterstaatkundige Risico s (Delfland, 2007) wordt dan ook gesteld dat risico s in de waterkwaliteit lastig kunnen worden uitgesloten. De risico s die in deze inventarisatie benoemd zijn, zijn verwerkt in de (algemene en breder bruikbare) scenario s van het volgende hoofdstuk. Specifiek genoemde risico s, zoals kwetsbare gebieden, belangrijkste bedrijven en bronnen voor stofinformatie, zijn zoveel mogelijk opgenomen in de bijlagen Het beperken en bestrijden van de negatieve effecten van een incident is de verantwoordelijkheid van Delfland. De negatieve effecten van een verontreiniging in het watersysteem kunnen bijvoorbeeld zijn: - Risico voor de volksgezondheid (o.a. bij zwemwater) - Schade aan het ecosysteem - Niet kunnen voldoen aan kwaliteitsverplichting van omliggende waterschappen - Vervuilde waterbodem - Onbruikbaar voor gebruik door land- en tuinbouw. Bij het waarderen van de risico s kan onderscheid gemaakt worden tussen gevolgen op de korte termijn, gevolgen op de lange termijn en onomkeerbare gevolgen. Pagina 8 van 49

9 4. SCENARIO S Bij een verontreiniging van het watersysteem is het in alle gevallen belangrijk om de verontreiniging zo lokaal mogelijk te houden en verspreiding te voorkomen. Hiervoor bestaat een min of meer vaste werkwijze die bij dit plan is opgenomen in bijlage 1. In dit hoofdstuk staan de bestrijdingstechnieken van een paar ernstige maar realistische scenario s specifiek uitgewerkt. De scenario s in dit hoofdstuk zijn intern goed afgestemd en in samenhang met de andere teams van Delfland (peilbeheer, watersysteem, zuiveringen, waterkeringen, communicatie en crisisbeheersing) uitgewerkt. In het volgende hoofdstuk staat beschreven welke mogelijke oorzaken en gevolgen er buiten deze scenario s nog bestaan. De scenario s zijn gebouwd rond diverse gebeurtenissen die met een opgeschaalde Calamiteitenorganisatie organisatie door Delfland worden opgepakt. Daarvoor moet dan al een besluit genomen zijn of deze gebeurtenis dermate ernstig of ontwrichtend is dat de organisatie moet opschalen naar een calamiteitenorganisatie. Uiteindelijk begint het hele proces bij het Meldpunt van Delfland waar een melding over een verontreiniging in het watersysteem binnenkomt. Die melding wordt (zoals altijd) nagegaan door een veldmedewerker. Hij inventariseert de gemelde situatie aan de hand van een aantal aspecten (zie bijlage 4) en schat in of dit buiten zijn dagelijkse werk valt of niet. Als dat niet zo is, belt hij zijn leidinggevende. Samen bepalen zij, op basis van de Reguliere organisatie geïnventariseerde informatie, hoe ze met de situatie omgaan. De mogelijke opties die ze daarvoor hebben staan weergegeven in het stroomschema in bijlage 3. In de komende paragrafen staan steeds per scenario richtlijnen genoemd die als uitgangspunt kunnen dienen bij het wel of niet opschalen van de situatie. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op de tabel met indicatoren uit bijlage 3. Onder het kopje informeren staan die situaties genoemd, waar wel over gecommuniceerd moet worden maar waar het niet nodig is om de coördinatie van het incident op te schalen. In die gevallen worden de afdeling Communicatie en de crisiscoördinator op de hoogte gebracht (met de uitdrukkelijke boodschap dat de situatie verder onder controle is); het initiatief en de verantwoordelijkheid voor de juiste afhandeling van het incident blijft in een dergelijk geval bij de veldmedewerker en/of zijn leidinggevende. De organisatiestructuur en beslissingsbevoegdheid tijdens een calamiteit is voor ieder scenario gelijk geregeld, gebaseerd op een paar criteria zoals budgetlimiet, juridische implicaties etc. wordt de verantwoordelijkheid voor een beslissing bij een bepaalde functie gelegd. In bijlage 2 wordt bij iedere specifieke maatregel genoemd welke functionaris tot deze maatregel mag besluiten. Pagina 9 van 49

10 Reguliere organisatie (fase 1) Teamleider Toezicht & Handhaving / Actiecentrum VW Sectorhoofd Vergunning & Handhaving Calamiteitenorganisatie (fase 2, 3 en 4) Actieteam Verontreiniging Watersysteem Operationeel Team Beslisbevoegd als : (mits het juiste financiële- mandaat) zowel het incident zelf als de bestrijding geen of kleine gevolgen heeft voor andere Delfland teams / externe partijen het incident of de bestrijding ervan wel gevolgen heeft voor andere Delfland teams / externe partijen Secretaris - Directeur Beleidsteam er bestuurlijke consequenties te verwachten zijn Het Programma team Schoon Water heeft geen formele rol binnen de calamiteitenbestrijding; zij wordt na afloop geïnformeerd over de gebeurtenissen en eventuele gevolgen voor de programmadoelen. Pagina 10 van 49

11 SCENARIO 1: EXTREME NEERSLAG Hevige en langdurige neerslag kan veel problemen geven. De grote hoeveelheid hemelwater kan voor wateroverlast zorgen als de riolering de grote toevoer niet meer aankan en/of als het oppervlaktewater te weinig bergingscapaciteit heeft en de peilen in de watergangen dus snel stijgen. Voor de waterkwaliteit is neerslag in principe geen probleem; vaak is het juist goed omdat er vers water in het systeem komt. Wateroverlast (veroorzaakt door extreme neerslag) kan echter wel een probleem zijn voor de waterkwaliteit. Tijdslijn: Voor de waterkwaliteit wordt extreme neerslag een probleem als: 1. de hoeveelheid hemelwater meer is dan het rioolstelsel aan kan 2. er rioolgemalen uitvallen door wateroverlast Effecten: Als er meer hemelwater valt dan het rioolstelsel aan kan, kunnen de volgende effecten verwacht worden: A. Grootschalige overstorten uit het riool. B. Vervuild water loopt vanaf de straat het watersysteem in. C. Afvalwater wordt niet meer naar de Afvalwaterzuiveringsinstallatie (AWZI) afgevoerd. Dilemma s en Knelpunten Extreme neerslag heeft in eerste instantie invloed op de waterkwantiteit, de meest urgente maatregelen namens Delfland zullen in dit scenario dan ook vanuit het perspectief van waterkwantiteit worden genomen. Het kan gebeuren dat de belangen van waterkwantiteit afgewogen moeten worden tegen de belangen van waterkwaliteit (bijvoorbeeld het isoleren / compartimenteren van een gevaarlijke verontreiniging vs. het zo snel mogelijk afvoeren van het teveel aan water). Als vuistregel kan dan gehanteerd worden dat de kwaliteitsbelangen alleen dán zwaarder wegen dan de kwantiteitsbelangen als de verontreiniging zelf een nieuwe calamiteit zou veroorzaken (zie 2.3 definities en afbakening). Maatregelen in het belang van de waterkwaliteit kunnen bovendien niet altijd of niet direct genomen worden. Het afdammen van een deel van de watergang wordt sowieso bemoeilijkt door de hoeveelheid hemelwater en de hoge peilen. Daarbij kunnen dit soort maatregelen de bereikbaarheid van het ondergelopen gebied bemoeilijken voor hulpverleners e.d. Andere overwegingen: - Al dan niet verdund afvalwater op het oppervlaktewatersysteem kan schade veroorzaken aan de omgeving (zowel het ecosysteem als de volksgezondheid), maar dat is niet noodzakelijk het geval. Doordat het water uit het riool komt is het niet duidelijk wat voor stoffen er in het water zitten en kan de bron van de vervuiling niet specifiek gemaakt worden. - Als het (verdunde) afvalwater op Rijkswater geloosd wordt, of er in terecht komt omdat het regionale watersysteem geen water meer kan opnemen en het afvalwater door bovengenoemde redenen op het oppervlaktewater terecht is gekomen, kan dat het eventuele gevaar voor de volksgezondheid verder vergroten. Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Informeren: als er op dermate grote schaal overstorten uit het riool komen of goed zichtbare vervuiling over het straatoppervlak loopt, dat het, ondanks het noodweer, de (publieke) aandacht trekt. Of als het belangrijk is om, ondanks de door peilbeheer gewenste doorstroming, toch bepaalde gebieden af te dammen. Opschalen: er wordt een actieteam geactiveerd als de extreme neerslag lang duurt en/of veel aandacht vraagt. Als er feitelijk onoplosbare belangenverschillen met andere disciplines binnen Delfland ontstaan, kan dat een reden zijn om direct verder op te schalen. Bijv. wanneer het urgent wordt dat een locatie afgedamd moet worden, maar dit vanuit het perspectief van de doorstroming niet mogelijk is. Pagina 11 van 49

12 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid De algemene werkwijze bij een verontreiniging van het watersysteem staat beschreven in bijlage 1. Voor dit scenario geldt voor die werkwijze het volgende: Voorkomen is beter dan genezen. Als er extreme neerslag voorspeld wordt kunnen er al maatregelen getroffen worden die de capaciteit van het rioolstelsel tijdelijk vergroten en voorkomen dat rioolgemalen uit zullen vallen. Deze maatregelen vooraf verdienen de voorkeur. Tijdens extreme neerslag een verontreiniging beheersen is namelijk een lastige opgave, omdat de regen als veroorzaker niet zomaar te stoppen is en de vervuilingsbronnen (overstorten en vervuild verhard oppervlak) divers zijn en verspreid over het hele beheersgebied. Bronbestrijding is in dit scenario dus geen realistische optie. Het lokaal houden van de verontreiniging is om dezelfde diversiteit en verspreiding moeilijk te verwezenlijken. Polder- en boezemgemalen kunnen bovendien niet voor dit doel ingezet worden omdat ze al in functie zijn voor peilbeheer en het afdammen van watergangen kan, afhankelijk van de locatie, de waterafvoer ernstig belemmeren. Het saneren van de verontreiniging kan pas beginnen als het gestopt is met regenen (de bron gestopt is) en de vervuiling zich niet meer verspreidt. Zie verder ook het scenario technisch falen van een rioolgemaal Partners Externe overheden / instellingen Rijkswaterstaat / Omliggende waterschappen Zij moeten geïnformeerd worden als er water van slechte kwaliteit richting hun systemen stroomt. Intern Sector Zuiveringsbeheer Sector Watersysteem Zij melden als er overbelasting van het rioolsysteem dreigt en zorgen eventueel voor een bypass bij rioolgemalen/awzi s. Zij melden als er overbelasting van het watersysteem dreigt. Externe bedrijven (Huis)aannemer Leverancier oliebooms en drijfbalken of om preventief af te dammen of het ruimen van risicovolle stoffen Communicatie Het water dat op straat staat lijkt misschien alleen regenwater. Maar als de wijk niet gescheiden gerioleerd is, is de kans groot dat het rioolsysteem vol raakt en overloopt / overstort. Als dat gebeurt, wordt het water op straat vervuild met afvalwater. Handelingsperspectief of instructie: Voorzichtig met bijvoorbeeld spelende kinderen of huisdieren in het water op straat: het kan vervuild zijn met rioolwater en dus slecht voor de gezondheid. Nafase In de nafase moet het verontreinigde water worden afgevoerd. Metingen kunnen uitwijzen hoe ernstig de verontreiniging is. Afhankelijk van de uitslagen het water wegpompen via boezem of afzuigen en in riool terug brengen. In de meeste gevallen kan daarvoor de reguliere werkwijze weer toegepast worden. Pagina 12 van 49

13 SCENARIO 2: LANGDURIGE DROOGTE Net als teveel neerslag kan ook een tekort aan neerslag voor problemen zorgen in het watersysteem. Als het langdurig droog is neemt de hoeveelheid water in het beheerssysteem af (minder aanvoer, maar dezelfde afvoer). Peilen dalen, de doorstroming vertraagd (al dan niet omdat de gemalen stop worden gezet) en de stoffenbalans wordt geconcentreerder. Om het tekort aan water aan te vullen kan er water uit andere gebieden, bijvoorbeeld uit de Nieuwe Waterweg, worden ingelaten. De kwaliteit van dit vreemde water is een aspect om rekening mee te houden binnen dit scenario. Daarbij gaat langdurige droogte vaak gepaard met warm weer, stijging van de watertemperatuur en de gevolgen daarvan horen daardoor indirect ook bij dit scenario. Tijdlijn Voor de waterkwaliteit wordt langdurige droogte een probleem als: 1. het ingelaten / aangevoerde water niet de gewenste kwaliteit heeft. 2. water te lang stil staat of de watertemperatuur hoger ligt dan normaal. 3. het peil in een watergang langdurig lager ligt dan het streefpeil. Effecten Langdurige droogte heeft als belangrijke eigenschap voor de waterkwaliteit dat de verontreiniging niet lokaal is, maar eigenlijk het hele watersysteem treft (diffuse bron). Het risico van een onvoldoende waterkwaliteit in de watergangen binnen Delfland is in de risico-inventarisatie (2007) als relatief beperkt beoordeeld. Voor de waterparels en de wateren met de functie zwemwater werd het risico als relatief gemiddeld genoemd, omdat de gevolgen van een slechte waterkwaliteit voor de functies van deze wateren groter zijn dan bij andere wateren. Problemen met de waterkwaliteit kunnen zich tijdens een droge periode op verschillende manieren uiten: A. Slechte zwemwaterkwaliteit - Blauwalgen - Zwemmersjeuk B. Versnelde groei van algen, bacteriën en kroos - Bruinrot (met ernstige gevolgen voor vooral de land- en tuinbouw) - Botulisme (zie H5) - Zuurstof tekort - Verhoogd nutriëntgehalte > gietwater / ecologie C. Vissterfte door zuurstofloosheid - Stankoverlast D. Opwarming - Verminderde koelwatercapaciteit - Effect op ecologie E. Verminderde verdunning van verontreinigende stoffen F. Verdroging van oeverplanten & vermesting van het grondwater Langdurige droogte kan in extreme gevallen leiden tot de noodzaak zout water van buiten Delfland in te laten, maar ook als het niet zo ver komt dringt er, bij door droogte verlaagde peilen, water met een hoger chloridegehalte uit de Nieuwe Waterweg de Schie op door het schutten van schepen. Dit heeft een negatief effect op de ecologie omdat veel planten en dieren in het beheersgebied van Delfland niet berekend zijn op water met een hoger chloridegehalte. Water gebruik voor veedrenking en landbouwgewassen kan bij hogere chloridegehalten ook leiden tot schade. Pagina 13 van 49

14 Dilemma s en Knelpunten Als water tijdens droogte schaars wordt, moeten er prioriteiten gesteld worden. De verdringingsreeks uit het landelijke Handboek Water (zie Helpdesk Water of Agentschap NL) biedt daarbij uitkomst. Als Delfland, ten behoeve van functies hoog in de verdringingsreeks, besluit water in te laten met een verhoogd chloridegehalte of minder betrouwbare kwaliteit, dan kan dit negatieve gevolgen hebben voor de kwaliteit in het eigen beheerssysteem. Als het aanvoerwater geen goede kwaliteit heeft of zilt is, kan er worden besloten om minder door te spoelen. De kwaliteit van het oppervlaktewater wordt in dat geval in grotere mate beïnvloed wordt door lozingen. Ook die kunnen de waterkwaliteit negatief beïnvloeden. In gebieden met kwel kan het verminderen van doorspoeling leiden tot een toename van het chloridegehalte. De mogelijkheid om effluent (gezuiverd afvalwater, bacteriologisch niet betrouwbaar) terug te voeren naar het eigen systeem zou een alternatief kunnen bieden. Maar dit is nog geen gevestigde maatregel (onderzoek loopt, mogelijkheid en gevolgen kunnen ook vooraf uitgezocht worden). Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Informeren: - als er inderdaad op veel plaatsen dode vissen en een slechte zwemwaterkwaliteit voorkomen; zeker in de zomer zal dat in de belangstelling staan. - als de provincie geen zwemwaterverbod instelt of andere maatregelen neemt, als dat wel nodig is. - als derden, zoals tuinders en Eon, benadeeld worden door het warme, nutriëntrijke water. - als er de waterkwaliteit niet meer geborgd kan worden voor omliggende waterschappen en RWS - als er voor andere Delfland belangen vreemd water met een hoger chloridegehalte ingelaten moet gaan worden Opschalen: - als mensen ziek (zijn ge-)worden van het zwemmen in een recreatieplas - als tuinders en andere gebruikers geen water meer mogen innemen / gebruiken vanwege de schaarste - als RWS, omliggende waterschappen of de provincie Delfland verantwoordelijk blijven houden voor de slechte waterkwaliteit - als er meer personeel en hulpmiddelen nodig zijn (voor bijvoorbeeld monitoring) dan, vanwege de vakantieperiode, beschikbaar zijn. 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid Signaleren Delfland werkt met een vast programma om de waterkwaliteit in het gebied te monitoren. Afwijkingen in de temperatuur en de fysisch/chemische samenstelling van het water worden op die manier snel gesignaleerd. In het geval van droogte kan besloten worden om de meetfrequentie te verhogen. Naast deze vaste meetroutine wordt er specifiek gemonitord op zoutindringing, blauwalg en bruinrot: - Op een aantal vaste meetpunten wordt het chloridegehalte continu gemeten. De gegevens zijn online beschikbaar, waardoor het mogelijk wordt om direct op chloride te sturen. - Op alle zwemwaterlocaties binnen Delfland (ongeveer twintig) wordt door Delfland onderzocht of er blauwalg aanwezig is. De resultaten van deze metingen worden doorgegeven aan de provincie, die beheerder van de zwemwaterlocaties is. - Om de verspreiding tegen te gaan wordt het oppervlaktewater in Nederland sinds 1996 jaarlijks bemonsterd en getoetst op bruinrot. Bestrijden In dit scenario kan de vaste werkwijze van het lokaal houden van de vervuiling en verspreiding van de schade voorkomen niet of nauwelijks worden toegepast. Om de gevolgen van langdurige droogte op de waterkwaliteit tegen te gaan is het in algemene termen belangrijk om - Dode beesten te ruimen - Water waar mogelijk te beluchten en door te spoelen - Verzilting zoveel mogelijk te voorkomen Pagina 14 van 49

15 Partners/Relaties Externe overheden / instellingen provincie Zuid-Holland Omliggende waterschappen / RWS Intern Team Waterhuishouding Team Peilbeheer Externe bedrijven (Huis)aannemer Energiebedrijf Eon (Den Haag) Plantenziektenkundige Dienst Dierenambulance Zwemwater: Als er een gezondheidsrisico is kan de provincie besluiten tot het plaatsen van waarschuwingsborden of het sluiten van het betreffende water voor de waterrecreatie. Voor overleg over de wederzijdse waterkwaliteitsinspanning / verplichting Zij verzorgen de inhoudelijke communicatie met de Unie van Waterschappen Voor afstemming van de belangen van kwantiteit en kwaliteit Voor het aanbrengen van bellenschermen Overleg en op de hoogte houden over de watertemperatuur in Den Haag Overleg en op de hoogte houden over eventuele botulisme. Voor het ruimen van (grote hoeveelheden) kadavers Communicatie Het oppervlaktewater heeft een hogere temperatuur, is minder in beweging en wordt minder verdunt dan anders, door het droge weer. Dat betekent dat algen, bacteriën en ziekteverwekkers meer kans krijgen. Zwemwaterbeleid is een taak van de provincie, in goed overleg met hen moeten de ingelanden gewaarschuwd worden over eventuele gezondheidsrisico s bij het zwemmen in oppervlaktewater. Water wordt schaars en dat kan dermate urgent worden dat er prioriteiten in het gebruik gesteld moeten worden. In dat geval moet er met tuinders en andere (groot)gebruikers van water een innameverbod gecommuniceerd worden. Nafase Als de langdurig droge periode voorbij is en er weer voldoende water voorhanden is, kan het gewenst zijn om riool- en regenafvoer systemen extra door te spoelen om zo overstorten van verzameld rioleringsslib vanuit bepaalde type rioolstelsels naar oppervlaktewater te voorkomen. Omdat het in de praktijk brengen van deze maatregel veel inspanning vergt en bovendien aan de effectiviteit wordt getwijfeld, is deze maatregel tot nu toe weinig toegepast. Ook voor de toekomst wordt deze maatregel als weinig kansrijk beoordeeld. De eerste regenbui na een periode van langdurige droogte zorgt voor pieklozingen en een grotere vuillast op het oppervlaktewater. Uit onderzoek is bekend dat na langdurige droogte er een verhoogde kans bestaat op pieklozingen van stikstof, fosfor en gewasbeschermingsmiddelen. Pagina 15 van 49

16 SCENARIO 3: STORMVLOED Dit scenario beschrijft de situatie van een noordwesterstorm (windkracht 12) samen met springtij waardoor een waterstandsopzet van 4 m verwacht wordt bij het kustgedeelte tussen Den Haag en Hoek van Holland. De langdurig aangehouden harde storm heeft uitschieters in de golfhoogte tot ver boven de 10 m. Tijdlijn Voor de waterkwaliteit wordt een stormvloed een probleem als: 1. Locaties met gevaarlijke stoffen overstromen en die stoffen in contact komen met het watersysteem Tijdens de warme fase van het stormvloed scenario zal er weinig actie genomen worden ten bate van de waterkwaliteit omdat andere belangen dan zwaarder wegen. Tijdens de dreiging van een stormvloed kunnen enkele preventieve maatregelen genomen worden en achteraf zal er puin geruimd moeten worden. Effecten Een stormvloed heeft vooral indirecte gevolgen voor de waterkwaliteit van Delfland door: A. Vervuild water dat vanaf risicovolle locaties het watersysteem inloopt B. Zeewater dat in het watersysteem terecht kan komen Dilemma s en Knelpunten Het afdammen van watergangen kan de waterkwaliteit beschermen, maar heeft grote invloed op het beheersbaar houden van het waterpeil, bij stormvloed zal de capaciteit van het watersysteem waarschijnlijk maximaal benut moeten worden, waardoor afdammen geen optie meer is. In het geval van een (dreigende) stormvloed zal de prioriteit van Delfland niet liggen bij het borgen van de waterkwaliteit. Als Delfland maatregelen kan nemen die de impact van een stormvloed kunnen beperken, zal de eventuele indirecte verontreiniging van het watersysteem die daar bij hoort waarschijnlijk voor lief genomen worden. In het meest waarschijnlijke geval is er de mankracht niet om waterkwaliteitsmaatregelen te nemen ten tijden van een (dreigende) stormvloed. Dat zelfde geldt voor gevaarlijke locaties die overstromen, voorafgaand aan de calamiteit kan er wellicht ingegrepen worden met voorzorgsmaatregelen (zie het scenario voor extreme neerslag); op het moment zelf is er voor de waterkwaliteit niet zo veel meer aan te doen. Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Binnen dit scenario Stormvloed lijkt het onwaarschijnlijk dat er vanuit het belang van de waterkwaliteit aanleiding is voor opschaling. Alleen als er zeer gevaarlijke locaties, zeer waarschijnlijk zullen overstromen kan het zijn dat het AT Verontreiniging Watersysteem (fase 1) of zelfs de calamiteitenorganisatie (fase 2,3,4) nodig is. In principe is de waterkwaliteit in dit scenario volgend. 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid Het is de vraag of een maatregel als preventief isoleren en (vroegtijdig) afdammen zinnig is en niet contraproductief in het geval van een (dreigende) stormvloed. Op de risicokaart.nl (zie bijlage) kan vooraf gezien worden op welke locaties er gevaarlijke stoffen zijn opgeslagen en eventueel tot problemen kunnen leiden bij een zware overstroming. Als er bijtijds contact opgenomen wordt met de eigenaar/beheerder met het verzoek extra maatregelen te treffen (al dan niet via de provincie), kan er zelfs bij het stormvloedscenario een deel van de schade aan de waterkwaliteit voorkomen worden. Pagina 16 van 49

17 Partners/Relaties Externe overheden / instellingen Provincie Voor overleg over veiligheid borging van BRZOlocaties Intern Laboratorium Na afloop: analyse van watermonsters Externe bedrijven Dierenambulance Na afloop: ruimen van dode dieren Communicatie Het water dat op straat staat lijkt misschien alleen regenwater. Maar als de wijk niet gescheiden gerioleerd is, is de kans groot dat het rioolsysteem vol raakt en overloopt / overstort. Als dat gebeurt, wordt het water op straat vervuild met afvalwater. Handelingsperspectief of instructie: Voorzichtig met bijvoorbeeld spelende kinderen of huisdieren in het water op straat: het kan vervuild zijn met rioolwater en dus slecht voor de gezondheid. Nafase In de nafase van een stormvloed heeft de waterkwaliteit het waarschijnlijk te verduren gehad. Het water is vervuild door diverse bronnen en de schade moet opgeruimd worden. Punten die daarbij belangrijk zijn: 1. Ruimen van dode dieren 2. Analyseren van watermonsters om mogelijke vreemde stoffen in beeld te krijgen 3. Inventariseren van de schade bij BZRO-locaties: is er een gevaar voor de waterkwaliteit ontstaan? Pagina 17 van 49

18 SCENARIO 4: TECHNISCH FALEN Dit scenario beschrijft de situatie van technisch falen. Er zijn verschillende subscenario s denkbaar, waarvan er hieronder twee integraal zijn uitgewerkt, namelijk de uitval van een rioolgemaal en het technisch falen van een zuivering SUB SCENARIO 4.1. UITVAL VAN EEN RIOOLGEMAAL Als een rioolgemaal defect raakt kan reparatie lang duren, ook een goede noodoplossing kan niet à la minute worden ingezet. Het is daarom waarschijnlijk dat er de eerste 24 tot 48 uur geen rioolwater verwerkt kan worden. Dit leidt overigens alleen tot problemen als het ook flink regent (anders is het rioolwater goed af te voeren en te bergen in het systeem zelf). Tijdlijn Een rioolgemaal kan plotseling en zonder waarschuwing defect raken. Het rioolsysteem raakt daarna, zeker als het regent, snel vol (ca. 4 tot 6 uur) en er is dus weinig tijd om beslissingen te nemen. Voordeel van regen is wel dat het vervuilde water ook direct verdunt wordt. Voor de waterkwaliteit wordt het technisch falen van een rioolgemaal een probleem als het rioolstelsel overbelast raakt met afvalwater en gaat overstorten op het oppervlaktewater. Effecten De uitval van een rioolgemaal heeft als belangrijk effect dat er grootschalige en langdurige overstorten uit het riool op het oppervlaktewater terecht komen. Die overstorten hebben in dit scenario grote gevolgen voor de waterkwaliteit: A. poldergemalen draaien, dus de vervuiling verspreidt zich door het gebied B. vissterfte C. vervuild bluswater D. vee kan ziek worden E. kwaliteit gietwater onbekend F. kwaliteit zwemwater onbekend G. kwaliteit bagger onbekend (kan misschien niet meer op het land verwerkt worden) Daarnaast komen er natuurlijk vragen en klachten vanuit de ingelanden en extra aandacht vanuit de pers. Dilemma s en Knelpunten Bij een klein rioolgemaal kan een eventueel falen opgevangen worden door een zuigwagen de overstortkelders leeg te laten pompen. De afweging tussen afdammen en zuigwagens is afhankelijk van de grootte van het gemaal. Net als bij het scenario Extreme Neerslag kan er, als het regent, een tegenstelling in belangen ontstaan tussen Peilbeheer en Waterkwaliteit. Voor de kwantiteit is het belangrijk om de doorstroming van het watersysteem te handhaven, terwijl het voor de kwaliteit belangrijk is om zoveel mogelijk van de vervuiling te isoleren / te compartimenteren. De afweging tussen deze belangen zal anders zijn in dit scenario omdat er geen sprake is van extreme neerslag, maar feitelijk wel van extreme vervuiling. Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Informeren: als de overstorten dermate grootschalig zijn dat ze (of de effecten ervan) de aandacht van het publiek en de media gaan trekken. De vervuiling zich richting een kwetsbaar water (zie bijlage 5) verplaatst en de gemalen om een bepaalde reden niet zomaar uitgezet kunnen worden. Opschalen: de aanpak in dit scenario wordt niet snel dermate complex dat er opgeschaald moet worden. Reden om op te schalen zou kunnen zijn dat er mensen of vee ziek (zijn ge-)worden van het vervuilde (zwem)water. 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid Bij de uitval van een rioolgemaal kan getracht worden de schade van grote overstorten te beheersen door sturing in het rioolsysteem en het selecteren van locaties voor de overstorten (bronbeheersing). Een andere optie kan zijn om de omgeving van verwachte overstort-locaties (preventief) te compartimenteren / isoleren. Daarna kan de vervuiling gesaneerd worden door het terug te pompen in de riolering of gecompartimenteerde Pagina 18 van 49

19 delen watergang leeg te laten zuigen. Als de vervuiling zich toch verspreid heeft kan er, door de onbekende, niet-specifieke aard van de vervuiling, niet veel anders gedaan worden dan verdunnen en doorspoelen. Hierbij kunnen kwetsbare gebieden ontzien worden door actief te sturen op de routing van het doorspoelen. Partners/Relaties Externe overheden / instellingen Rijkswaterstaat / Omliggende waterschappen Om te informeren als er water van slechte kwaliteit richting hun systemen stroomt Intern Sector Zuiveringsbeheer Team Peilbeheer Laboratorium Zij melden dreigende overbelasting van het rioolsysteem en zorgen evt. voor een bypass bij rioolgemalen/awzi s Om te overleggen over maatregelen die invloed hebben op de doorstroming. Na afloop: analyse van watermonsters Externe bedrijven Dierenambulance (Huis)aannemer Na afloop: ruimen van dode dieren Voor het eventueel preventief afdammen of voor het ruimen van risicovolle stoffen Communicatie Het water dat op straat staat lijkt misschien alleen regenwater. Maar als de wijk niet gescheiden gerioleerd is, is de kans groot dat het rioolsysteem vol raakt en overloopt / overstort. Als dat gebeurt, wordt het water op straat vervuild met afvalwater. Handelingsperspectief of instructie: Voorzichtig met bijvoorbeeld spelende kinderen of huisdieren in het water op straat: het kan vervuild zijn met rioolwater en dus slecht voor de gezondheid. Nafase A. geïsoleerde vervuiling terug pompen in de riolering of laten opzuigen B. dode vissen ruimen C. doorspoelen - inlaten op bepaalde plekken open zetten, waardoor het vervuilde water gerichter het systeem uit loopt en langer doorspoelen om alle verontreiniging kwijt te raken (op basis van monstername) D. meten kwaliteit E. baggeren SUB SCENARIO 4.2. _ TECHNISCH FALEN VAN EEN ZUIVERING Bij uitval van een AWZI is de eerste maatregel om de aanvoer van het influent stop te zetten. Daarmee komt de calamiteit eigenlijk te liggen bij het aanvoergebied van de betreffende AWZI. Zolang de calamiteit niet is hersteld, zal het nodig zijn om de rioolgemalen stil te houden. Dat betekent dat er op een gegeven moment overstorten gaan plaats vinden; met alle gevolgen zoals behandeld in het 4.1. subscenario van het technisch falen van rioolgemaal. - Bedreiging waterkwaliteit oppervlaktewater valt mee, het is effluent. - Bacteriologische betrouwbaarheid is wel onzeker. Pagina 19 van 49

20 SCENARIO 5: GROOTSCHALIG ONGEVAL MET VERONTREINIGING TOT GEVOLG Dit scenario beschrijft de situatie van een groot ongeval waardoor waterverontreiniging optreedt. Er zijn binnen dit scenario's verschillende subscenario s denkbaar, waarvan er hieronder één integraal is uitgewerkt, namelijk een brand waarbij gevaarlijke stoffen vrij komen. Bij een brand kan er een grote hoeveelheid verontreinigd bluswater afstromen op het oppervlaktewater. Het is daarbij nooit helemaal duidelijk welke stoffen er precies vrijkomen, bovendien kunnen er door de hitte chemische reacties optreden, wat de onzekerheid alleen maar groter maakt. Andere subscenario s die consequenties kan hebben voor de waterkwaliteit is het scenario van een ongeluk waarbij een lekkende vrachtwagen of containerschip in het water terecht komt of het scenario van een spoorwegongeval / goederenwagon die te water raakt, hier gaan we in hoofdstuk 5 kort op in. Tijdlijn Voor de waterkwaliteit wordt een grootschalige brand een probleem als: - Het verontreinigde bluswater, of water met andere vrijgekomen stoffen, in het watersysteem terecht komt. Effecten A. Ecologie wordt aangetast en er kan zuurstofloosheid optreden, met vissterfte tot gevolg. De impact is afhankelijk van concentratie, stroming en verdunning. B. Mogelijke gevolgen voor de volksgezondheid. C. Vervuiling kan bij de buren terecht komen (vee, tuinders, recreatie, RWS, drinkwater?). D. De vervuiling kan ook oplossen, verdampen of verdwijnen. E. Bij zichtbaarheid/geur, kan het leiden tot zorgen van omwonenden. Pers en publiek hebben hier grootschalig aandacht voor. Dilemma s en Knelpunten Het systeem loopt vol, gemalen en pompen kunnen niet onbeperkt uit blijven staan. Bij een brand met vervuild bluswater moet de focus liggen op het isoleren en zorgen dat er niet meer vervuiling bij komt (via multidisciplinair overleg in de crisisstructuur). De manier waarop de verontreiniging in de watergang geïsoleerd wordt, kan invloed hebben op het waterpeil en heeft dus invloed op het dilemma over het moment waarop de pompen weer aan kunnen. Het hangt af van het type vervuiling of het vervuilde water het best geïsoleerd kan worden in een kleine watergang of beter via het riool naar de zuivering gebracht kan worden. Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Informeren: - als de brandweer bij de routing van het bluswater geen rekening houdt met het omliggende watersysteem. - als de vervuiling die in het water terecht komt bekend en niet bijzonder gevaarlijk is, maar wel opvalt. - als de brand langer dan 24 aanhoudt - als het bluswater geïsoleerd wordt opgevangen in een sloot waarvan het water door derden gebruikt wordt Opschalen: - als de brand meerdere dagen duurt - als het bluswater niet geïsoleerd kan worden, omdat dat deel van het watersysteem nodig is om het peil op hoogte te houden - als er ernstig vervuild bluswater in kwetsbaar water (zie bijlage 5) terecht komt - als er complexe keuzes gemaakt moeten worden over de routing en behandeling van het vervuilde bluswater (opvangen op het terrein van derden o.i.d.) Pagina 20 van 49

21 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid Het heeft prioriteit eerst alle peilregelende kunstwerken zoals inlaten, stuwen en gemalen stil te leggen en de bron te lokaliseren en te isoleren. Als er een keuze is dan laat Delfland het vervuilde (blus)water liever in een poldersloot terecht komen dan in de boezem. Daarna moet de vervuiling verder geïsoleerd worden. Dit kan door het inlaten en het uitmalen (gemalen en pompen) te stoppen (als het regent kan dit niet te lang), of door het isoleren met oliebooms of schotten o.i.d. Om de druk op de rest van het gebied te verlichten kunnen er bypasses naar minder kwetsbare watergangen ingezet worden. In de polder (kleine watergangen) is het isoleren van de stof makkelijker dan in een boezemwatergang (grote watergangen). Hoe groter het ontvangende water, des te lastiger wordt het om af te dammen. Om de verspreiding op een vaarwater te stoppen kan een vaarverbod afgekondigd worden. Voor de Schie/Vliet moet dat bij de provincie aangevraagd worden. Partners/Relaties Externe overheden / instellingen Rijkswaterstaat / Omliggende waterschappen Om te informeren als er water van slechte kwaliteit richting hun systemen stroomt Intern Team Peilbeheer Laboratorium Voor overleg over het afdammen van de watergangen Na afloop: analyse van watermonsters Externen Veroorzaker (Huis)aannemer Brandweer Voor overleg over de soort vervuiling en zijn eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van het opruimen (evt. bestuursdwang) Voor het afdammen of voor het ruimen van risicovolle stoffen Voor overleg over de afvoer van het bluswater Communicatie Bij een ongeval kan de situatie onoverzichtelijk zijn en, zeker in het begin, de risico s onduidelijk. Of de lekkende / vrijgekomen stoffen gevaarlijk of ongezond zijn en of en hoe het zich in het systeem gaat verspreiden wordt waarschijnlijk pas duidelijk als de eerste paniek voorbij is. Omwonenden en gebruikers in de buurt zullen graag willen weten wat er aan de hand is en of het consequenties voor hun heeft; de taak van Communicatie is in deze situatie om voldoende informeren zonder paniek te zaaien. Nafase Als de brand geblust is, is het belangrijk om het vervuilde water zo snel mogelijk te saneren. Dit kan of door de afgedamde watergang met een zuigwagen leeg te zuigen of door het water te behandelen met een neutraliserende stof (zie bijlage X). Pagina 21 van 49

22 SCENARIO 6: MENSELIJK HANDELEN (INTENTIONEEL) Als je het over intentioneel menselijk handelen hebt, dan gaat het over terrorisme of vandalisme. Er zijn talrijke sub scenario s te bedenken die het gevolg kunnen zijn van vandalisme of terrorisme. De subscenario s die hier integraal wordt uitgewerkt, zijn (1) het scenario waar Parksluizen het doelwit is en de sluisdeuren onklaar worden gemaakt, (2) het scenario waar de AWZI Houtrust het doelwit is en (3) het moedwillig verontreinigen van het watersysteem. SUB SCENARIO 6.1. _ PARKSLUIZEN ALS DOELWIT Er komt dan een open verbinding en er is geen controle meer op het watersysteem, zowel wat betreft kwaliteit (zout) als kwantiteit (achterland komt onder invloed van eb en vloed te staan). Effecten Door de open verbinding die ontstaat, is er geen controle meer op het water systeem en er komt een zouttong het systeem in. De omgeving van de sluizen wordt een plaats delict, dus de omgeving wordt overgenomen door justitie. De hoofdofficier kan over alle facetten van dit probleem besluiten nemen, ook op het gebied van de uitvoering (dat kan betekenen dat maatregelen tegen gehouden worden of juist versneld uitgevoerd kunnen worden). Dit betekent niet dat Delfland niets meer kan of mag doen, maar wel dat er een extra partij is om rekening mee te houden, die besluiten kan nemen en op de hoogte gehouden moet worden. Dilemma s en Knelpunten Het gaat hier om een plotselinge gebeurtenis die je niet op enige manier aan kan zien komen. Het kan zo zijn dat het nog niet afgelopen is, dat er nog meer aanslagen volgen. De keuze om mankracht te gebruiken om na te gaan of nog andere locaties geraakt kunnen worden, deze te controleren en veilig te stellen, kan ten koste gaan van de beschikbare mankracht ter plaatse, op de Plaats Delict die gecreëerd wordt. Met het ontstaan van een Plaats Delict wordt Justitie bovendien nadrukkelijk een netwerkspeler met doorzettingsmacht. Er komt op deze manier meer kijken bij het oplossen van het probleem; - beslissingen moeten door meer gremia lopen, - het plaats delict wordt afgezet, - de locatie is mogelijk niet veilig, - er zijn ook andere hulpdiensten bezig. Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Informeren: - als de bestrijdingsmaatregelen tegen het indringende water duur zijn - als de gevolgen van de aanslag voor de waterkwaliteit door derden (gebruikers) te merken zijn - als de werkzaamheden om de waterkwaliteit te beschermen worden gehinderd door Justitie (of andere betrokken overheidsinstellingen) Opschalen: - als de gevolgen voor de waterkwaliteit waarschijnlijk groot, maar nog niet helemaal duidelijk zijn - als de waterkwaliteitsbelangen niet te combineren zijn met die van bijv. Justitie (extern) of peilbeheer (intern) Pagina 22 van 49

23 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid Doordat de sluizen open staan, komt er op een ongecontroleerde manier zout water het watersysteem van Delfland in. Dat zoute water moet tegengehouden / teruggepompt worden om (verdere) schade aan het ecosysteem te voorkomen. Daarbij is het cruciaal of het gemaal bij de parksluizen nog werkt. Anders is omleiden via Schiedam een optie. Mits dat geen problemen oplevert voor andere sectoren van Delfland, moet de watergang zo snel mogelijk (net buiten de grenzen van het plaats delict) met schotten afgedamd worden om het zoute water te isoleren van het Delflandse watersysteem. Verschillen met al behandelde scenario s - Deze calamiteit zit qua impact voor Delfland tussen een technisch falen en stormvloed in - Technische maatregelen zijn over het algemeen zelfde als bij het technisch falen - Inzet menskracht als dilemma - Er kan nog een dreiging zijn, probleem is nog niet over. Partners/Relaties Externe overheden / instellingen Justitie Rijkswaterstaat / Omliggende waterschappen Als extra partner in de aanpak van de calamiteit. Om te informeren als er zilt water richting hun systemen stroomt. Intern Team Peilbeheer & Team Waterkeringen Laboratorium Voor overleg over het afdammen van de watergangen. Na afloop: analyse van watermonsters. Externe bedrijven (Huis)aannemer Voor het afdammen of voor het ruimen van risicovolle stoffen. Communicatie Vanuit het perspectief van waterkwaliteit is bij het uitvallen van Parksluizen vooral het binnenkomende zilte water een probleem, dat zo spoedig mogelijk met de gebruikers van het Delflandse oppervlaktewater (tuinders en dergelijke) gecommuniceerd moet worden. Nafase De nafase van een aanslag als dit begint als de sluizen gerepareerd zijn, of er een noodoplossing is getroffen. Voor de waterkwaliteit betekent dit dat er geen zout water meer binnendringt en dat er begonnen kan worden met het herstel. Omdat zout niet uit het water gefilterd kan worden (of op een andere manier gesaneerd), moet het geïsoleerde verzilte water teruggepompt worden naar de Nieuwe Waterweg. SUB SCENARIO 6.2. _ AWZI HOUTRUST ALS DOELWIT Als AWZI Houtrust onklaar gemaakt wordt, leidt dat op dezelfde manier als bij het scenario Uitval Zuivering, via riooloverstorten, tot waterkwaliteitsproblemen. Er zal behoorlijk wat afvalwater omgeleid kunnen worden naar andere AWZI s, maar er komen waarschijnlijk ook overstorten op het oppervlaktewater (niet langdurig). Het worst-case scenario is daarentegen heftiger en groter dan de problemen die optreden bij normale problemen in het systeem. De economische schade is groot en er wordt hoogstwaarschijnlijk ongezuiverd geloosd op de Noordzee, ook milieuschade. Dit is zeker een calamiteit. Verschillen met Uitval Zuivering A. Is er een groot verschil tussen het uitvallen van de zuivering gedurende een week of uitval gedurende een half jaar? Deze vraag is nog niet helemaal beantwoord. B. Het kan zo zijn dat meerdere locaties/onderdelen tegelijk getroffen worden, die normaal gesproken niet snel tegelijkertijd uit zullen vallen (back-up wordt ook direct uitgeschakeld). Pagina 23 van 49

24 SUB SCENARIO 6.3. _ MOEDWILLIGE VERONTREINIGING VAN HET WATERSYSTEEM Grote illegale lozingen of vaten die gedumpt worden met gevaarlijke inhoud hebben direct gevolgen op de waterkwaliteit. Omdat dit soort zaken vaak stiekem gebeuren, is daarmee nog niet gezegd dat de verontreiniging ook op tijd ontdekt wordt. Lozingen of gedumpte vaten bevatten vaak ernstig gevaarlijke stoffen (zie bijlage 6), bijvoorbeeld reststoffen van metamphetamine productie (meer specifiek: kwikchloride) die een ontwrichtend effect kunnen hebben op het ecosysteem. Relatief kleine hoeveelheden kunnen al zeer grote gevolgen hebben. Op de intranetsite van RIVM zijn de risico s van stoffen omschreven en geven de normen aan boven welke dosering of concentratie van een stof nadelige effecten kunnen optreden. Er zijn normen voor mens en milieu in verschillende situaties. Dilemma s en Knelpunten A. Het is niet direct bekend om welke stof het gaat en welke eigenschappen die stof heeft, de juiste aanpak is daardoor ook niet direct bekend. B. In verband met veiligheidsmaatregelen moeten netwerkpartners direct worden ingeschakeld om de stoffen/vaten op te ruimen. Verschillen met eerdere scenario s Een belangrijk verschil met bijvoorbeeld een grootschalig ongeluk waarbij een schadelijke stof op het oppervlaktewater/riool terecht komt, is dat je waarschijnlijk pas veel later gealarmeerd wordt. Hierdoor kan de betreffende stof zich in vergelijking verder in het systeem verspreiden. Maatregelen Hoe dit soort verontreinigingen aangepakt moet worden verschilt natuurlijk per geval. De algemene werkwijze van eerst inventariseren en beheersen en daarna saneren gaat ook hier op (zie bijlage 1), maar kan een stuk gecompliceerder zijn omdat de stoffen minder makkelijk te herkennen zijn en de sanering dus ook meer expertise vraagt dan anders. Het is daarom aan te raden om in dit soort gevallen zo snel mogelijk de DCMR of het RiZa te benaderen en hun specialistische hulp te vragen. Communicatie Bij een moedwillege verontreiniging van het watersysteem, moeten uiteraard de gebruikers van het Delflandse oppervlaktewater (tuinders en dergelijke) geïnformeerd worden. Belangrijke informatie is hierbij welke stof en de potentiële gezondheidsrisico s bij gebruik als gietwater of voor het vee bijvoorbeeld. Als de vervuiling in de buurt van of in de richting van een zwemwaterlocatie of andersoortig kwetsbaar gebied, beweegt moet de beheerder (provincie of natuurmonumenten) op die zelfde wijze geïnformeerd worden. Pagina 24 van 49

25 SCENARIO 7: STROOMUITVAL Bij een grote storing wordt een storing bedoeld die een groot gebied raakt. Dit kan komen doordat grote schakelstations of energieleidingen niet meer functioneren. We gaan in deze scenarioanalyse uit van algehele stroomuitval, waarbij de oorzaak niet relevant is. Tijdlijn De eerste 2 uur zijn bij een stroomuitval van groot belang, omdat de opgeladen batterijen van telefoons, walkietalkies en laptops het dan nog doen en er dus nog gecommuniceerd kan worden (zowel intern als extern). Effecten Rioolgemalen en persgemalen hebben geen noodstroom. Als die uitvallen wordt het afvalwater niet meer naar de AWZI vervoerd. Na een aantal uren begint het systeem vol te raken. Bij veel regen krijg je dan overstorten in het gehele systeem (diffuus). Zie ook het scenario Extreme Neerslag. Poldergemalen hebben ook geen noodstroom. De situatie rond de poldergemalen is in wezen vergelijkbaar met een opgelegde maalstop. Bij een neerslag van 10-15mm zouden normaal de gemalen al aan gaan, om peilstijgingen binnen de kade(r)s te houden. Dat kan nu niet, dus een combinatie van dit scenario met geringe neerslag geeft al een groot probleem (zie het scenario Extreme Neerslag). Dilemma s en Knelpunten Bij een stroomuitval is niet (direct) bekend hoe lang het gaat duren. Vooraf kan dus niet voorspeld worden voor welke tijdsspanne bepaalde maatregelen genomen moeten worden en hoe de noodaggregaten het meest efficiënt in gezet zouden kunnen worden. Maatregelen 1. Richtlijnen om op te schalen Informeren: - als de gevolgen voor de waterkwaliteit (extreme overstorten?) opvallen bij publiek en media - als het dagelijks werk verstoord wordt Opschalen: - als de situatie moeilijk te overzien is (hoe lang gaat het duren, wat zijn de gevolgen etc.) - als meerdere medewerkers langer dan 2 dagen niet aan hun dagelijkse werk toekomen 2. Hoofdlijnen bestrijdingsbeleid De eerste 2 uur zijn belangrijk, dan moeten snel mensen ingezet worden en systeemafspraken worden gemaakt. Daarna vallen verbindingen grotendeels uit en wordt onderling communiceren zeer lastig. Mogelijk ad hoc ordonnansen inzetten? Hierbij kan onder andere gedacht worden aan het inzetten van het dijkleger. Intern zijn er porto s om lokaal informatie uit te wisselen. Partners/Relaties Externe overheden / instellingen Politie/ Brandweer Voor noodcommunicatie Pagina 25 van 49 Intern

26 Sector Zuiveringsbeheer Sector Watersysteem Zij melden als er overbelasting van het rioolsysteem dreigt en zorgen evt. voor een bypass bij rioolgemalen/awzi s Zij melden als er overbelasting van het watersysteem dreigt Externe bedrijven (Huis)aannemer Leverancier oliebooms en drijfbalken of om preventief af te dammen of het ruimen van risicovolle stoffen Communicatie Door een stroomuitval kunnen gemengde rioolstelsels gaan overstorten. Dat betekent afvalwater in het oppervlakte water en misschien zelfs dode vissen. Een en ander kan opvallen bij het publiek waardoor er vragen bij Delfland binnen komen. Vermelden van de oorzaak zal waarschijnlijk voldoende zijn om deze vragen te beantwoorden, uiteraard zal er achteraf zoveel mogelijk hersteld en gesaneerd worden. Nafase In de nafase moet het verontreinigde water worden afgevoerd. Metingen kunnen uitwijzen hoe ernstig de verontreiniging is. Afhankelijk van de uitslagen het water wegpompen via boezem of afzuigen en in riool terug brengen. In de meeste gevallen kan daarvoor de reguliere werkwijze weer toegepast worden. Pagina 26 van 49

27 5. RESTRISICO S Natuurlijk zijn de eerder genoemde scenario s niet uitputtend: er zijn oneindig veel meer scenario s denkbaar. De scenario s in het vorige hoofdstuk zijn echter integraal door de diverse afdelingen van Delfland met elkaar besproken en uitgewerkt. Het is de bedoeling dat er door de jaren heen, bij iedere actualisatie van dit plan, steeds meer scenario s op deze integrale manier uitgewerkt gaan worden. Tot die tijd worden de risico s die niet onder een scenario vallen maar ook niet ongenoemd kunnen blijven in een bepaald bestrijdingsplan, besproken in dit hoofdstuk over restrisico s. Voor het thema verontreiniging watersysteem zijn dat vooralsnog de volgende onderwerpen: Ongeval met een (lekkende) vrachtwagen of containerschip Onder het scenario 'Grootschalige Ongelukken' zijn meer subscenario's denkbaar waarvan een in het watersysteem lekkende vrachtwagen of containerschip voor dit bestrijdingsplan het meest urgente is. Een lekkende vrachtwagen of container vraagt om een andere aanpak dan een brand. Het belangrijkste verschil is dat er geen rekening gehouden hoeft te worden met vervuild bluswater maar met de inhoud van de vrachtwagen of het schip. Een ongeval met een vrachtwagen of een schip betekent ook dat geen bewuste keuze gemaakt kan worden voor de plaats waar in het water de vervuiling terecht komt. Een lekkende vrachtwagen of schip kan voor veel problemen zorgen als het ongeluk in bijvoorbeeld een boezemwater gebeurt. Het scenario waarin een goederenwagon te water raakt door bijvoorbeeld een spoorwegongeval borduurt daar lichtjes op voort: ook hier is het de lading waar rekening meegehouden moet worden en is de beheersbaarheid voor een groot deel afhankelijk van de plaats waar het ongeval gebeurt is. In beide gevallen is het overigens belangrijk om het team waterkeringen bij de calamiteit te betrekken vanwege eventuele schade aan de taluds van dijken of kades. Dierziekten In het scenario 'Langdurige Droogte' is al even ingegaan op de problematiek rond botulisme. Dit is een regelmatig terugkerende infectie, maar er bestaan natuurlijk ook andere dierziekten. Het karpervirus (2003) en de vogelgriep (2006) waar Delfland al eerder mee te maken had, zijn daar voorbeelden van. In bijlage 1b is de standaard werkwijze bij dierziekten opgenomen. Verdere aandachtspunten zijn: Dode en zieke dieren vallen op. In het geval van een dierziekte zullen er snel veel meldingen binnenkomen en het team Communicatie heeft een belangrijke taak in het juist informeren van de omwonenden. De bestrijdingsmogelijkheden zijn echter vaak beperkt, behalve het opruimen van de kadavers is er niet zo veel aan te doen. Dit kan intern tot te snel opschalen (er zijn heel veel dode beesten) en extern tot slechte beeldvorming (Delfland doet niets) leiden. De belangrijkste maatregel van de bestrijding van dierziekten is het zo snel mogelijk verwijderen van dode dieren (kadavers) uit het water. Dit is van belang ongeacht of er al dan niet via onderzoek een dierziekte is aangetoond. Kadavers zijn groeiplaatsen voor bacteriën en vormen bronnen van besmetting (eten van besmette kadaverstukjes en maden). Snelle verwijdering kan een sterke uitbreiding van de ziekte voorkomen. Pagina 27 van 49

28 Het verwijderen van zieke dieren is ook van belang. Dit voorkomt nieuwe kadavers door eventuele sterfte en zieke dieren zijn vaak te behandelen. Om de verspreiding van een dierziekte te voorkomen kan het afdammen van een watergang soms gewenst zijn. Dat hangt af van het type ziekte. De bestrijding van dierziekten is altijd reactief. Dit wil zeggen dat de bestrijding pas op gang komt na een melding van dode of zieke dieren in het water, die vermoedelijk slachtoffer zijn van een dierziekte. Alle instanties en particulieren die water beheren, zoals Rijk, provincies, gemeenten, waterschappen, terreinbeheerders en beheerders van zwemplassen, zijn betrokken bij de praktische bestrijding van dierziekten. Delfland heeft binnen haar beheergebied bovendien een coördinerende rol. Pagina 28 van 49

29 6. OVERZICHT BESLISBEVOEGDHEID BIJ MAATREGELEN Dit hoofdstuk behandelt de beslisbevoegdheid van functionarissen van de calamiteitenorganisatie bij te nemen maatregelen. Indien geen sprake is van de calamiteitenorganisatie zijn de beslisbevoegdheden conform de reguliere organisatie (mandaatbesluit). Indien dit wel het geval is, heeft indien nodig - de dijkgraaf extra bevoegdheden conform de Waterwet om besluiten te nemen. Ten opzichte van het handboek calamiteitenzorg uit 2004, zijn de bevoegdheden van functionarissen uit de calamiteitenorganisatie aangepast en gekoppeld aan te vervullen rollen. Hiervoor wordt verwezen naar het calamiteitenplan. Door maatregelen en beslisbevoegdheden expliciet te benoemen wordt beoogd de slagvaardigheid ten tijde van calamiteiten te vergroten. Beslisbevoegde rollen zijn: ATL - actieteamleider SH - sectiehoofd OL - operationeel leider VBT - voorzitter van het beleidsteam. Van belang is dat beschreven maatregelen niet als vaststaand worden toegepast maar dat in de betreffende situatie een juridische check wordt uitgevoerd bestaande uit een beoordeling van de effectiviteit (is de maatregel opportuun,waarom wel, waarom niet) en de proportionaliteit (staat de maatregel in verhouding tot de juridische gevolgen). Van belang is tevens dat deze afweging wordt vastgelegd voor eventuele schadeafhandeling achteraf. Voor een juridische check is het niet per se noodzakelijk dat het operationeel team actief is; de verantwoordelijkheid kan nog steeds bij het actiecentrum liggen. Dit geldt eveneens voor de inhoudelijke complexiteit. In de maatregeltabellen is aangegeven uit welk scenario de maatregel volgt en of dit Delfland dit zelf besluit (intern) of dat het besluit extern genomen zal worden (extern). Onderscheid is tevens gemaakt in generieke maatregelen en specifieke maatregelen. Generieke maatregelen zijn benoemd bij de scenario s, specifieke maatregelen zijn beschreven in bijlage 2. Scenario s: EN Extreme neerslag LD Langdurige droogte SV - Stormvloed TF Technisch falen GO Grootschalig ongeval LS Langdurige stroomuitval MH Menselijk handelen Er zijn twee kolommen in de tabel opgenomen met een toelichting op de maatregel: wanneer wordt de maatregel toegepast en een overweging of aandachtspunt vóórdat de maatregel wordt toegepast. Bij de beoordeling van de gevolgen van de beslissing zijn de volgende criteria gehanteerd: 1. Omvang gevolgen (slachtoffers, imago) 2. Financiële gevolgen 3. Juridische gevolgen 4. Mono- of multidisciplinaire interactie en/of gevolgen (sectoroverstijgend) 5. Inhoudelijke complexiteit Tot slot is een kolom toegevoegd voor een no regret criterium. NO REGRET = weinig consequenties en makkelijk ongedaan te maken. Pagina 29 van 49

30 Maatregel preventief handhaven bij bedrijven met gevaarlijke stoffen en BRZO-locaties beslisbevoegd Intern ATL Extern van toepassing als verhard oppervlak dreigt te overstromen argumenten voor beslisbevoegdheid geen relevante gevolgen bypass voor risicovolle gemalen ATL uitval van gemaal geen relevante gevolgen X kleinere (doodlopende) watergangen afdammen grote watergangen (met functie voor doorstroming en/of scheepvaart) afdammen isoleren door middel van booms, of drijfbalken (laten) uitschakelen polder- en/of boezemgemalen in- en/of uitlaten afsluiten (of openzetten) ATL OL ATL ATL / OL ATL / OL afsluiten duikers ATL / OL sturing van de verspreiding van de verontreiniging middels gemaalinzet ATL / OL vervuiling doorspoelen ATL / OL / VBT brak of vervuild water direct (terug) OL uitmalen - via bypass. om de verontreiniging lokaal te houden om de verontreiniging lokaal te houden om drijvende verontreiniging lokaal te houden om de verontreiniging lokaal te houden om de verontreiniging te isoleren (of te verplaatsen) om de verontreiniging te isoleren verspreiding van de vervuiling niet kan worden tegengegaan om vervuiling te verdunnen en uit het systeem te leiden tegen verhoogd chloridegehalte geen relevante gevolgen 4, 2 geen relevante gevolgen 4 afhankelijk van de locatie (type watergang) 4 afhankelijk van de locatie (type watergang) 4 afhankelijk van de locatie (type watergang) 1, 3, 5 - afhankelijk van de soort en omvang van de vervuiling 1, 3, 5 - afhankelijk van de soort en omvang van de vervuiling 2 schutsluisbeperkingen OL tegen verhoogd 3 chloridegehalte bellenschermen of doorspoelen met schoon zuurstofrijk water ATL tegen vissterfte door zuurstofloosheid geen relevante gevolgen alternatief doorspoelcircuit creëren OL tegen verminderde 2,3 koelwatercapaciteit onttrekkingsverbod instellen OL bij langdurige droogte 3 (1) preventief isoleren van overstortlocaties ATL er overstorten verwacht worden vuilwaterberging creëren, bijvoorbeeld OL er overstorten verwacht in bestaande watergangen worden verhogen van de meetfrequentie van waterkwaliteit gecontroleerd overstorten (bepaalde plekken ontzien) Maatregelen blauwalgen (doorspoelen, het opzuigen van de bacteriën of de drijflagen afsluiten met bellenschermen) Maatregelen botulisme (verwijderen kadavers) maatregelen tegen zwemmersjeuk (sluiten zwemwaterlokaties) Maatregelen bruinrot (onttrekkingsverbod) geen relevante gevolgen (4) geen relevante gevolgen (3) NO REGRET X ATL langdurige droogte geen relevante gevolgen X X gemeente er overstorten verwacht worden ATL langdurige droogte geen relevante gevolgen X ATL langdurige droogte geen relevante gevolgen X X provincie X langdurige droogte langdurige droogte X X X X X Pagina 30 van 49

31 7. BIJLAGEN Bij dit plan zijn verschillende bijlagen opgenomen. Hieronder staat beschreven welke bijlagen er bij dit plan horen en wat er in aan de orde komt: 1. Vaste werkwijze bij een verontreiniging van het oppervlaktewater a. Maatregelen om (1) te lokaliseren, (2) te beheersen en (3) te saneren. b. Specifieke maatregelen bij verschillende dierziekten 2. Specifieke maatregelen (+ beslisbevoegdheid) 3. Opschalingscriteria a. Stroomschema afwegingskader wat gebeurt er als een situatie geen dagelijks werk meer is? b. Indicatoren om op te schalen van dagelijks werk naar fase 1 4. Aandachtpunten bij de beoordeling van een melding / incident 5. Bronnen voor informatie over locaties / Geo-informatie a. IRIS b. Risicokaart.nl c. Kwetsbaar water binnen Delfland 6. Gevaarlijke stoffen en sanering a. Informatie over gevaarlijke stoffen, hun effecten en de bijbehorende classificaties b. Meetnet Radioactiviteit 7. Checklisten a. Inrichting en opstart van een AC 8. Contactgegevens van externe diensten die geïnformeerd en/of geraadpleegd moeten worden, of waar een beroep op gedaan kan worden. Pagina 31 van 49

32 BIJLAGE 1 Bijlage 1 ALGEMENE WERKWIJZE BIJ EEN VERONTREINIGING De contactgegevens van bedrijven die kunnen helpen bij de beheersing en sanering van een verontreiniging staan in bijlage INVENTARISEREN Als er via het Meldpunt Toezicht een melding binnenkomt, gaat een wachtdienstmedewerker (indien gewenst in samenwerking met de veldmedewerker) de melding na. Hij inventariseert de voor Delfland relevante aspecten van het incident en maakt een inschatting van de ernst van de situatie en het waarschijnlijke verloop van het incident. Bij het maken van de inventarisatie en deze inschatting horen een aantal aandachtspunten die in dit plan opgenomen zijn in bijlage 4. In het geval van een calamiteit blijft de wachtdienst- of veldmedewerker op locatie, waar hij of zij: A. de beheers- en bestrijdingswerkzaamheden coördineert; B. aan het Actiecentrum doorgeeft wat hij hoort en ziet; C. instructies van het Actiecentrum krijgt; D. contact heeft met de uitvoerende diensten van instanties die betrokken zijn of worden (motorkapoverleg). - De veroorzaker betaalt (bestuursdwang) Meestal wordt een verontreiniging veroorzaakt door een niet-natuurlijke oorzaak, dus door menselijk handelen zoals een lekkage, een illegale lozing, of een aanvaring / ongeval. De veroorzaker (indien bekend) moet dan de kans krijgen om de vervuiling zelf ongedaan te maken. Of dat goed gebeurt wordt gecontroleerd door medewerkers van team Toezicht & Handhaving. Als het te lang duurt om de veroorzaker de vervuiling zelf aan te laten pakken of als het niet goed gebeurt, kan Delfland bestuursdwang toepassen. Dan beheerst, bestrijdt en/of saneert Delfland de verontreiniging zelf (afhankelijk van het werk wat de veroorzaker niet zelf aanpakt). De gemaakte kosten worden dan later op de veroorzaker verhaald. De teamleider Toezicht en Handhaving is gemandateerd om bestuursdwang toe te passen. 2. BEHEERSEN Bij iedere vervuiling, dus ook bij een calamiteit, hebben de volgende maatregelen prioriteit: 1. het uitschakelen van de vervuilingsbron 2. het beheersen (lokaal houden) van de verontreiniging - Beheersmaatregelen De manier waarop een verontreiniging in het water het beste beheerst kan worden is afhankelijk van de soort stof, de oorzaak en de locatie van de vervuiling. In het algemeen geldt de volgende volgorde van handelen: 1. stoppen van de lozing (indien van toepassing); 2. (laten) uitschakelen polder- en/of boezemgemalen; 3. in- en/of uitlaten afsluiten of openzetten; 4. isoleren van (gedeelte van) watergang door afsluiten duikers of aanbrengen afdamming; 5. drijvende verontreiniging isoleren met drijfbalken, olieschermen of oliebooms; 6. het kan nodig zijn om het water en de waterbodem te (laten) onderzoeken of om (eco)advies in te winnen. Let bij het afdammen / isoleren op: - vis die ingesloten kan raken (overzetten); - de continuïteit en/of doorstroming van de waterhuishouding (overleg met peilbeheer); - mogelijke stremming van de scheepvaart (proberen te voorkomen of omleiden ); Pagina 32 van 49

33 3. SANEREN Als de bron van de vervuiling gestopt is en de verontreiniging zich niet meer verspreidt, dan kan er gestart worden met het saneren en herstellen van de getroffen watergangen. Bij deze fase is vaak minder haast geboden dan bij de eerdere gebeurtenissen, maar hij hoort nog wel bij de calamiteitenbestrijding. Dit is de nafase van een calamiteit. - Drijvende stoffen 1. Mechanisch verwijderen, afromen; 2. Absorberen van de verontreiniging met behulp van speciale blokjes, korrels, doeken of oliebooms; 3. Afzuigen verontreiniging door gespecialiseerd bedrijf; 4. Verontreinigde oevervegetatie zo nodig maaien en afvoeren; 5. Laten verdampen van zeer geringe verontreiniging met vluchtige stoffen (bij gunstige weersomstandigheden); - Oplosbare stoffen 1. (Terug)pompen in de riolering; 2. Leegzuigen van het afgedamde stuk water door gespecialiseerd bedrijf ; 3. Beluchten van het verontreinigde stuk water (in het geval van een zuurstofverbruikende stof); 4. Zuiveren met bijvoorbeeld actief koolfilter of een andere adsorbens: dat absorbeert bijna alle organische verbindingen zoals aromaten, PAK's, bestrijdingsmiddelen e.d., die in het water kunnen zitten 5. Neutraliseren (een andere stof toevoegen die de eerste verontreiniging onschadelijk maakt); In uiterst geval, als alle andere maatregelen praktisch niet (meer) mogelijk zijn, (resten van) de verontreiniging d.m.v. doorspoelen verplaatsen naar minder kwetsbare wateren (in overleg met team watersysteemkwaliteit en de sector peilbeheer). 4. EVALUATIE Het evalueren van een calamiteit levert een groot aantal leermomenten op waarmee de organisatie in de toekomst haar voordeel kan doen. Het is een goede gewoonte om na afloop van een incident dat buiten de dagelijkse werkzaamheden valt, de eigen werkwijze te evalueren. Het evalueren van onderwerpen als de technisch-inhoudelijke bestrijding, de interne afstemming en communicatie en de afstemming en communicatie met externen, kan veel leerpunten en nuttige informatie voor de toekomst opleveren. Het evaluatiemoment is standaard een overleg tussen de vanuit Delfland betrokken medewerkers en, als die nog niet aan tafel zitten, hun leidinggevenden. In dit overleg wordt het verloop van de calamiteit stap voor stap doorgenomen en besproken wat er goed en minder goed is gegaan. In het verslag van dit overleg worden naast de evaluatie ook verbetermaatregelen vastgelegd die via een actielijst als bijlage bij dit bestrijdingsplan bewaakt worden. In het Calamiteitenplan staat onder hoofdstuk 11 verder hoe Delfland de evaluatie van calamiteiten heeft geborgd. Pagina 33 van 49

34 BIJLAGE 1B MAATREGELEN BIJ EEN DIERZIEKTE 1. VERWIJDEREN VAN KADAVERS Het verwijderen van dode en zieke dieren is een verantwoordelijkheid van de beherende instantie/eigenaar van het betreffende oppervlaktewater. Deze instanties zouden materiaal moeten hebben voor het verwijderen van dode en zieke dieren. Gebied Watergangen binnen de bebouwde kom (geen boezemwatergangen of hoofdwatergangen) Boezemwatergangen of hoofdwatergangen binnen de bebouwde kom Vaarwegen Particulier beheerde zwemplassen Overige oppervlaktewateren (buitengebied) Instantie die voor verwijdering zorgt Betreffende gemeente Hoogheemraadschap van Delfland Hoogheemraadschap van Delfland Betreffende beheerder zwemplassen Hoogheemraadschap van Delfland 2. HYGIËNE Voor de mens bestaat geen vaccinatie tegen bijvoorbeeld botulisme. Hygiënische maatregelen zijn daarom erg belangrijk: - raak dode dieren nooit aan met blote handen; - draag handschoenen als aanraken niet te voorkomen is; - gebruik bij verdenking op botulisme de handschoenen éénmalig; bij geen verdenking op botulisme, kunnen de handschoenen vaker worden gebruikt, maar zorg daarbij dan wel dat de binnenkant van de handschoen schoon blijft (dus trek de handschoen aan met schone handen); - gebruik bij het opruimen hulpmiddelen zoals een kraan en/of o.a. schoppen en netten; - was uw handen na het opruimen van kadavers altijd zorgvuldig met desinfecterende zeep of gel; - besmetting kan alleen via open wondjes plaatsvinden; desinfecteer dus eventuele wondjes (met desinfectans op chloorhexidine basis) en raadpleeg de huisarts wanneer een wond is geïnfecteerd. 3. PRAKTISCHE WERKWIJZE Met behulp van een greep die bekleed is met fijnmazig gaas of met een fijnmazig schepnet kan men dode dieren uit het water halen. Dit moet voorzichtig gebeuren om te voorkomen dat het dode dier uiteenvalt en de maden zich verspreiden. Dode dieren daarna verpakken in kranten en in een dubbele plastic zak of in een emmer. Indien met een boot gewerkt wordt, is het aan te raden om voor de dode dieren een afsluitbaar vat of iets dergelijks te gebruiken waarin een kleine hoeveelheid creoline-oplossing zit, dit doodt de maden en vermindert de stank. 4. INZENDEN KADAVERS VOOR ONDERZOEK Als er vermoed wordt dat de doodsoorzaak van de gevonden dieren botulisme, vergiftiging door blauwalg of een wetsovertreding is, kunnen de kadavers naar het CVI (het Central Veterinary Institute van de Wageningen Universiteit) gestuurd worden voor onderzoek. Onderzoeksobjecten moeten individueel en lekvrij verpakt Pagina 34 van 49

35 worden, koelelementen zijn noodzakelijk, en moeten vergezeld zijn van een Inzendformulier Wilde Fauna (formulier B) wat is te downloaden op onder Diensten. Veelgestelde vragen over botulisme 1. Hoe zie je dat een vogel ziek is? Zieke vogels hebben een afhangende staart en afhangende vleugels. De spieren van deze dieren verslappen, waardoor ze moeite hebben om hun kop boven water te houden. Ze liggen dieper in het water. De vogels happen naar lucht en slikken meer. 2. Wat kun je doen met zieke en dode vogels? Hoe eerder de melding, hoe sneller Delfland of de gemeente maatregelen kan nemen om verdere besmetting te voorkomen. Door de zieke en dode dieren uit het water te halen wordt verdere besmetting van het water voorkomen. Breng zieke watervogels naar een vogelasiel of bel de dierenambulance. Als de (water)vogels snel worden behandeld, zijn ze meestal goed te genezen, 80 tot 90% herstelt. 3. Wat moet je niet doen? Raak in verband met besmettingsgevaar zieke of dode dieren niet aan. Afgeraden wordt om de zieke of dode dieren zelf uit het water te halen. Delfland raadt zwemmen in besmet water af voor zowel mens als dier. Was na contact met besmet water zo snel mogelijk de handen om bacteriën van de huid te spoelen. Hoe groter het aantal watervogels bij elkaar, des te groter wordt ook het risico op botulisme of een andere vogelziekte. 4. Hoe werken Delfland en de gemeente samen? Delfland en de gemeente zorgen voor ruimen van dode vogels. Als vermoed wordt dat het om botulisme gaat, zorgt de gemeente dat een aantal dode dieren onderzocht worden. Onderzoek bepaalt waar de vogels aan zijn gestorven. Dit duurt meestal 3-5 dagen. 5. Wat is botulisme? Botulisme is vooral voor watervogels een vergiftiging, die wordt veroorzaakt door afscheiding van bacteriën in warm, voedselrijk oppervlaktewater. De bacteriën maken het gif dat botulisme veroorzaakt aan tijdens de groei. De ideale omstandigheden zijn een watertemperatuur van graden Celsius en een voedselrijke leefomgeving. Ondiepe wateren worden sneller warm en zijn daarom ideale leefgebieden voor de bacteriën. Botulisme is in de aangetroffen vorm niet schadelijk voor mensen. 6. Kan de brandweer helpen door vers water in de watergangen te spuiten? Vers water brengt meer zuurstof in het water, maar is geen oplossing voor een dierziekte als botulisme. Door water in de watergang te spuiten, kunnen de bacteriën zelfs verder worden verspreid naar andere waterpartijen. Vers water in de watergangen spuiten is altijd maar een tijdelijke oplossing en neemt de oorzaak niet weg. 7. Wat kun je doen om botulisme te voorkomen? Botulisme is in veel gevallen niet te voorkomen, omdat bacteriën die botulisme verspreiden altijd in geringe mate aanwezig zijn in oppervlaktewater. Watervogels vormen een goede afweer door zelf actief naar gevarieerd voedsel te zoeken. Door overmatig brood voeren aan watervogels, neemt de afweer van watervogels af. Een minder goede afweer bij watervogels zorgt ervoor dat ze sneller vatbaar zijn voor bacterieziekten. Pagina 35 van 49

36 NO REGRET = weinig consequenties en makkelijk ongedaan te maken BIJLAGE 2 SPECIFIEKE MAATREGELEN Maatregel preventief handhaven bij bedrijven met gevaarlijke stoffen en BRZO-locaties bypass voor risicovolle gemalen kleinere (doodlopende) watergangen afdammen grote watergangen (met functie voor doorstroming en/of scheepvaart) afdammen isoleren door middel van booms, of drijfbalken (laten) uitschakelen polderen/of boezemgemalen in- en/of uitlaten afsluiten (of openzetten) afsluiten duikers sturing van de verspreiding van de verontreiniging middels gemaalinzet vervuiling doorspoelen brak of vervuild water direct (terug) uitmalen - via bypass. schutsluisbeperkingen bellenschermen of doorspoelen met schoon zuurstofrijk water alternatief doorspoelcircuit creëren van toepassing als verhard oppervlak dreigt te overstromen uitval van gemaal om de verontreiniging lokaal te houden om de verontreiniging lokaal te houden om drijvende verontreiniging lokaal te houden om de verontreiniging lokaal te houden om de verontreiniging te isoleren (of te verplaatsen) om de verontreiniging te isoleren verspreiding van de vervuiling niet kan worden tegengegaan om vervuiling te verdunnen en uit het systeem te leiden tegen verhoogd chloridegehalte tegen verhoogd chloridegehalte tegen vissterfte door zuurstofloosheid overwegingen voordat deze maatregel wordt toegepast Grotere inzet personeel. Zonder specifieke voorkennis kan rendement laag zijn Zijn kosten / materieel mee gemoeid. Kan niet overal Let op ingesloten vis Let op ingesloten vis. Belangenafweging met doorstroming en scheepvaart. Materiaal nodig. Voorkom stremming scheepvaart zoveel mogelijk Belangenafweging met doorstroming watersysteem Belangenafweging met doorstroming watersysteem Belangenafweging met doorstroming watersysteem Alleen als isoleren en saneren niet mogelijk zijn. Kwetsbare gebieden kunnen hiermee worden ontzien. Alleen als isoleren en saneren praktisch niet mogelijk zijn & na advies terzake door BenO/WSK Dure maatregel. Belangenafweging met scheepvaart Voor het publiek zichtbare maatregel. Aan de effectiviteit van deze maatregel wordt getwijfeld. Dure maatregel. Belangrijke belanghebbende: Energiecentrale Eon (DH) tegen verminderde koelwatercapaciteit onttrekkingsverbod instellen bij langdurige droogte Groot effect voor ingelanden. Bedenk hoe te handhaven. preventief isoleren van er overstorten verwacht Voorkomen is beter dan genezen. overstortlocaties worden Belangenafweging met doorstroming WS vuilwaterberging creëren, er overstorten verwacht Belangenafweging met bijvoorbeeld in bestaande worden doorstroming. Geschikte locatie zoeken watergangen (watergang zonder functie die makkelijk af te verhogen van de meetfrequentie van waterkwaliteit NO REGRET X sluiten & te saneren is) langdurige droogte Grotere inzet personeel. X X X X X X Pagina 36 van 49

37 gecontroleerd overstorten (bepaalde plekken ontzien) ETC er overstorten verwacht worden X Pagina 37 van 49

38 BIJLAGE 3A OPSCHALING NAAR FASE 1 Pagina 38 van 49 Kim Anema

39 BIJLAGE 3B INDICATOREN VOOR HET OPSCHALEN ( TABEL IN BIJLAGE 3 ) Info Actie Financiële gevolgen voor Delfland > ,- > ,- Bestuurlijke gevolgen andere overheden hinderen de werkwijze van Delfland conflict met andere overheden Media-aandacht situatie valt op en zal logischerwijs in de -publiekebelangstelling komen, maar is ongecompliceerd (feitelijk te vertellen) onderwerp valt op en is politiek / emotioneel beladen of raakt het beleid van HH v Delfland Tijdsduur medewerker is 2 dagen intensief met de situatie bezig medewerker komt > 5 dagen niet meer aan dagelijks werk toe Interne tegenstellingen gewenste oplossing wordt niet direct bereikt door ander Delfland belang dat speelt feitelijk ( onoplosbaar ) belangenverschil tussen twee Delfland taken Externe belangen de situatie benadeelt de belangen van derden de aanpak van Delfland kan de belangen van derden benadelen Complexiteit Benodigde aandacht situatie zelf is overzichtelijk; voor een goede aanpak moeten lastige keuzes gemaakt worden er werken meerdere mensen uit meerdere teams aan de situatie de situatie is moeilijk te overzien: oorzaak en gevolg zijn onduidelijk en het is lastig de juiste keuzes te maken en om overzicht te houden. de aanpak van de situatie verstoort het dagelijks werk van meerdere mensen > 2 dagen Pagina 39 van 49 Kim Anema

40 BIJLAGE 4 BIJLAGE 4 ASPECTEN VAN EEN INCIDENT Als er via het Meldpunt Toezicht een melding binnenkomt, gaat een wachtdienstmedewerker de melding na. Hij inventariseert de voor Delfland relevante aspecten van het incident en maakt een inschatting van het waarschijnlijke verloop van het incident en of er sprake is van een niet-dagelijkse situatie. De wachtdienstmedewerker let bij de inventarisatie op de volgende aspecten: a. de locatie; b. de oorzaak van de verontreiniging; c. de aard van de verontreiniging; d. de omvang van de verontreiniging; e. tijdsduur van de lozing; f. locatie in relatie tot omliggend grondgebruik (agrarisch, industrieel, woonwijk, volkstuin, etc.) g. locatie in relatie tot de waterhuishouding (stroming en waterinfrastructuur); h. functie van het ontvangende oppervlaktewater. i. de organisatie ter plaatse; j. de personele situatie bij Delfland. Op basis van de functie van de watergang en de aard en omvang van de verontreiniging wordt tenslotte ook een inschatting gemaakt van de gezondheidsrisico's (volksgezondheid, vee, etc.). MEER SPECIFIEK A. Bij het inventariseren van de locatie controleert de medewerker direct de kwaliteit van de melding door: Locatiebezoek (visuele waarneming); Gesprekken met personen ter plaatse en/of omwonenden; Vergelijking gegevens (primaire) melding met locatiegegevens. B. De oorzaak van de verontreiniging nagaan doet hij door: Het in kaart brengen van lozingsmogelijkheden op de locatie; Het in kaart brengen van mogelijke lozingen vanuit het dossier; Gesprekken met betrokkenen en/of getuigen. C. De aard van de verontreiniging wordt vastgesteld, door o.a. te letten op: Kleur, geur; Zichtbaar op de oppervlakte of onzichtbaar (homogeen) in het waterpakket verdeeld; Spectrale kleursamenstelling of egale (ondoorzichtige) kleur; Sterfte van vissen/waterdieren; Oppervlakteverontreiniging breekbaar of aaneengesloten. Bij een incident met het vervoer van gevaarlijke stoffen verdient dit aspect C de nadruk: Informatie over de betrokken stoffen wordt dan gehaald uit de verplichte schriftelijke instructie, die aanwezig dient te zijn op het transportmiddel. Hierin staat o.a.: de stofnaam met (gevaars)klasse; aard van het gevaar; Pagina 40 van 49

41 de maatregelen bij ongeval tijdens het transport; de benodigde beschermingsmiddelen; de eerste hulpinstructies; D. De omvang van de verontreiniging is relatief en wordt beoordeeld op basis van: is het een puntlozing of is de verontreiniging diffuus verdeeld; de breedte en lengte van de watergang; de dikte van de verontreinigingslaag; de verspreidingsrisico s (lucht, (water-) bodem en/of oppervlaktewater) E. De tijdsduur van de lozing: Hoe lang vond de lozing plaats; Vindt de lozing nog plaats. F/G. Situering locatie en onderzoek omliggend grondgebruik en waterhuishouding: Hoe is de verontreiniging gelegen t.o.v. (doorgaande) wegen, omliggende bedrijven, weilanden, overstorten, etc.; Is het grondgebruik op hoofdlijnen te rijmen met de verontreiniging (bijvoorbeeld overstorten vs happende vis/ zuurstofgebrek; afvalbergen vs. bruin kleuring (percolaatlozing) etc.) Kan de stromingsrichting in de watergang worden bepaald en zijn er gemalen in de buurt; Is het een doodlopende of open watergang; H. Hoe ernstig een verontreiniging is, is ook afhankelijk van de functie van het oppervlaktewater, let dan op: (zie bijlage 5 voor de functies van watergangen) kwaliteitsdoelstellingen betreffende oppervlaktewater (hangt samen met de functie); Primaire, Secundaire of Overige wateren/ watergangen; Viswater, recreatiewater, zwemwater (gebruiksfuncties); Kwetsbare gebieden; Stedelijk water, agrarisch of glastuinbouw gebied, natuurgebied. Pagina 41 van 49

42 BIJLAGE 5 IRIS Delfland werkt met het geo-informatiesysteem IRIS (voor de afdeling V&H is dit VHIS). In dat systeem kan in één oogopslag gezien worden wat de belangrijke kenmerken zijn van een meldingslocatie. IRIS OPSTARTEN Afhankelijk van je profiel kun je IRIS opstarten via de snelkoppelingen in je START menu. VHIS gebruikers en raadplegers en kunnen IRIS opstarten via Start - > Overige Toepassingen -> IRIS (VHIS) raadplegen. Op vind je de risicokaart van Nederland. RISICOKAART.NL Via Risicokaart.nl zijn de risico s van een locatie makkelijk te inventariseren door de postcode of woonplaats in te voeren. Op een kaart wordt dan aangegeven waar er verhoogd risico is op bijvoorbeeld een ongeval met gevaarlijke stoffen. Er is ook een Risicokaart Prof die meer informatie bevat over de risico's die op de openbare risicokaart staan en méér objecten toont die van belang kunnen zijn voor het vaststellen van veiligheidsbeleid of plannen voor ruimtelijke ordening. Omdat het om deels niet-openbare informatie gaat, is deze informatie alleen toegankelijk als je beschikt over een gebruikersnaam en een wachtwoord. Gemeentes, Veiligheidsregio s en Waterschappen kunnen een gebruikersnaam aanvragen voor bij de provincie Zuid Holland: risico@pzh.nl WAT STAAT ER OP DE RISICOKAART Ongeval met gevaarlijke stoffen Bij ongevallen met gevaarlijke stoffen gaat het vaak om een groot ongeluk op een bedrijfsterrein. Er zijn veel bedrijven met gevaarlijke stoffen die zo n risico vormen. Het risico kan voor een groot of een klein gebied in de omgeving bestaan. Bedrijven met een risico voor een heel klein gebied staan niet op de risicokaart. BRZO FIGUUR 1: UITSNEDE VAN DE RISICOKAART BRZO-bedrijven worden op de risicokaart weergegeven. In Nederland vallen bedrijven met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen onder het Besluit risico's zware ongevallen (BRZO). Het BRZO is de Nederlandse invulling van een Europese richtlijn. Sommige bedrijven zijn een risicobron omdat ze gevaarlijke stoffen opslaan. Dat kunnen giftige, ontvlambare of explosieve stoffen zijn. De opgeslagen hoeveelheden gevaarlijke stoffen zijn bij BRZO bedrijven groter dan bij andere bedrijven. Het gevaar ontstaat als met die grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen iets misgaat. BRZO-bedrijven zijn dus de meest risicovolle bedrijven in Nederland. Ongeval op water De Nederlandse wateren worden heel intensief gebruikt. Op de risicokaart staan o.a.: Pagina 42 van 49