Beginnende geletterdheid - ROC 3. Beginnende geletterdheid ROC 3

Transcriptie

1 Beginnende geletterdheid ROC 3 231

2 232 Beginnende geletterdheid - ROC 3

3 1. Lezen en schrijven: meer dan een kunstje? Waar gaat het over? Jij kunt lezen en schrijven, anders zat je hier nu niet. Gefeliciteerd! Weet je nog hoe oud je was toen je, je eerste letter schreef? Of misschien je naam? En wat was het eerste woordje dat je las? Hoe leuk was dat of hoe moeilijk? Jij gaat werken met kinderen die dat allemaal nog moeten leren. Die het wonder van lezen en schrijven nog aan het uitvinden zijn. Die kinderen verdienen natuurlijk goede begeleiding. Iemand die precies weet hoe het kunstje in elkaar zit en die ook nog weet hoe belangrijk het is om plezier te hebben in lezen en schrijven. Iemand die kan laten zien hoe handig het is om dat kunstje te kennen en die weet wat er bij komt kijken om te begrijpen wat er staat. Veronderstelde voorkennis Je kunt je herinneren hoe je zelf hebt leren lezen en schrijven op school. Je weet bijvoorbeeld nog wat je lievelingsboeken waren of welke boeken je vervelend vond. Je bent wel eens een ander notatiesysteem tegen gekomen (b.v. chinees). Doelstelling Je weet wat er bij de techniek van leren lezen en schrijven komt kijken. Hoe ga je te werk? Oriënteren Bekijk bijlage 3. Bedenk voor jezelf wat er voor kinderen allemaal bij komt kijken om een tekst te kunnen 'ontcijferen' of opschrijven. Denk hierbij aan wat je, je nog herinnert van de tijd dat je zelf hebt leren lezen en van de materialen waarmee je dat hebt geleerd (letterdoos, klikklakbordje, potlood, pen, enz.). Schrijf dit kort op. Uitvoeren Maak nu de opdrachten van bijlage 1. Je oefent hier technieken van lezen en schrijven in een ander schriftsysteem dan je gewend bent. Voor jou is dat kunstje even inspannend als het voor jonge kinderen is om te oefenen met het Nederlandse systeem. Evaluatie Maak een verslag over de opdrachten die je gemaakt hebt. Beschrijf hierin: Wat/welke activiteit vond je moeilijk? Waarom? Wat/ welke activiteit vond je gemakkelijk? Waarom? Wat komt er voor kinderen allemaal bij kijken om een tekst te kunnen ontcijferen (lezen) of opschrijven. Gebruik hier bij wat je in het oriëntatie gedeelte al hebt op geschreven en breid dit uit met: - wat je nu net ervaren hebt; - wat je opmerkt als je jonge kinderen ziet leren lezen en schrijven. Portfolio Verslag 233

4 Voor de docent Inhoud Door zelf in een dergelijke situatie kennis te maken krijgen de studenten meer inzicht in hoe kinderen dit proces door maken. Tevens komen er vragen op over hoe ze kinderen kunnen helpen bij dit proces. Werkwijze Bespreek samen met de groep wat er allemaal bij komt kijken om een tekst te kunnen 'ontcijferen' of opschrijven. En vraag rond wat de studenten zelf nog kunnen herinneren van toen zij leerde lezen en schrijven. Laat de studenten de opdrachten uit de bijlage maken. Bespreek samen met hen wat ze hebben ingevuld en koppel dit terug naar kinderen. Geef nog wat informatie over de onderdelen in het verslag. Kijk dit achteraf na en voorzie het van feedback. Bronnen en materialen Bijlage met de opdrachten Opdrachten voor de student Maken van de opdrachten op bijlage 3 Verslag van de opdracht met al de genoemde punten 234

5 235 Beginnende geletterdheid - ROC 3

6 2. Puzzelen met letters en klanken Waar gaat het over? Het Nederlands heeft 26 letters en minstens 36 klanken. Dat zijn er veel meer dan 26! Help! Hoe moet dat? We hebben te weinig letters! En dan hebben we ook nog allerlei woorden die je anders schrijft dan je ze hoort. Waarom schrijf je hond nou niet met een t? Een wand en een want zijn heel verschillende dingen. Maar het klinkt precies hetzelfde. Wat een ingewikkelde puzzel! Waar begin je in vredesnaam als je kinderen daarbij wilt helpen? En wat kun je beter niet doen? Veronderstelde voorkennis Je weet in grote lijnen wat er bij het technische proces van lezen en schrijven komt kijken. Je realiseert je dat er een verband is tussen een teken en een klank (Latijnse en Arabische schrift) of tussen een teken en een woord (Chinees). Doelstelling Je weet dat er klankzuivere en niet klankzuivere woorden bestaan. Hoe ga je te werk? Oriënteren Het Nederlandse alfabet kent 26 letters. Maar die letters zijn niet voldoende om alle Nederlandse klanken mee te kunnen schrijven. Een a klinkt soms als ah en soms als aaaa. Wat onhandig! Daar is iets op gevonden. In het woord vandaag zie je hoe we dat doen. We combineren letters tot samengestelde lettertekens en zo hebben we genoeg tekens om alle Nederlandse klanken weer te geven. Bedenk samen welke klanken er in het Nederlands zijn. Schrijf deze op en orden ze in korte en lange klinkers medeklinkers en tweeklanken (b.v. oe). Uitvoeren Maak met een groepje van twee, 34 kaarten ter grootte van speelkaarten. Schrijf op elk kaartje met een dikke stift één van de tekens die je bij het oriëntatie gedeelte hebt opgeschreven, behalve de c en de q. Gebruik deze kaarten als flitskaarten. Wijs per tweetal een spelleider aan. De spelleider laat elke kaart één seconde zien aan zijn partner en laat hem ze uitspreken. Zeg ook welke klank het is. Zegt hij of zij het goed, dan komen ze op het ene stapeltje. Zegt hij/zij het verkeerd, dan komen ze op het andere stapeltje. Wie heeft de meeste goed? Wie kan ze het snelst? Oefen net zolang tot je geen fouten meer maakt. Probeer nu woorden te flitsen. Spreek de woorden per letter uit zoals je hierboven gedaan hebt. Bijvoorbeeld: krat - k-r-a-t. Wat valt je op? Kun je alle worden gewoon uitspreken zoals de letters klinken? Schrijf de woorden op en zet er achter of je ze wel of niet kan uitspreken zoals de letters klinken. Evaluatie Zoek een of meerdere tweetallen op en vergelijk je bevindingen. Kloppen de woorden van de anderen? Als jullie er niet uitkomen: leg ze voor aan je docent. 236

7 Maak een kort verslag van deze opdrachten. Verwerk hierin: 5 woorden die je niet kan uitspreken zoals ze letters klinken. 5 woorden die je wel kan uitspreken zoals de letters klinken. Hoe komt het verschil tussen deze woorden? Portfolio Het volledige verslag uit de opdracht. 237

8 Voor de docent Inhoud Het uitspreken van letters op de juiste manier helpt bij het ontdekken van klankonzuivere en klankzuivere woorden. Werkwijze Bedenk samen met de studenten welke klanken er in het Nederlands zijn. Schrijf deze op en orden ze in klinkers medeklinkers en tweeklanken. De korte klinkers: a- o- e- u- i De lange klinkers: aa- oo- ee- uu De tweeklanken: ie- oe- ui- eu- ei- ij- ou- au De medeklinkers: b- (c)- d- f- g- h- j- k- l- m- n- p- (q)- r- s- t- v- w- z- ng- nk Geef achtergrond informatie over klank zuivere en klank onzuivere woorden. Bespreek samen de uitkomsten. Zorg dat iedereen de goede antwoorden in zijn of haar verslag heeft staan. Kijk de verslagen na en geef feedback Bronnen en materialen Papier/karton voor het maken van kaarten Stiften Opdrachten voor de student Letters uitspreken zoals ze geschreven woorden. Kort verslag schrijven over de opdracht inclusief een reflectie. 238

9 239 Beginnende geletterdheid - ROC 3

10 3. Woordspelletjes Waar gaat het over? Lezen en schrijven begint met spelen! Om later een goede koppeling te kunnen maken tussen de klanken en de lettertekens, moeten kinderen eerst een goed gehoor voor de verschillen tussen de klanken ontwikkelen. Daarbij passen allerlei soorten luisterspelletjes. Ga lekker spelen en werk intussen aan de luistervaardigheid! Veronderstelde voorkennis Je weet dat er klankzuivere en niet klankzuivere woorden bestaan. Je realiseert je dat er een verband is tussen een teken en een klank (Latijnse en Arabische schrift) of tussen een teken en een woord (Chinees). Doelstelling Je kunt eenvoudige klank- en woordspelletjes uitvoeren. Hoe ga je te werk? Oriënteren Ga eens na welke woordpelletjes je al eens bent tegengekomen. Denk hierbij aan je stage plek of spelletjes die je nog van vroeger kent. Schrijf deze voor jezelf op. Uitvoeren Hier volgen vijf soorten spelletjes 1) Beginklanken herkennen/ woorden sorteren op beginklanken 16 ; Voorbeeld 1: Met een praatplaat: ik zie ik zie wat jij niet ziet en het begint met een [b]. Voorbeeld 2: voorwerpen/ afbeeldingen die beginnen met een [b] verzamelen voor de ABC- muur. Voorbeeld 3: Alle kinderen van wie de naam met een [b] begint mogen hun jas pakken. 2) Rijmen (eind stukjes van woorden moeten hetzelfde zijn) 17 ; Voorbeeld: rijmdomino leggen (ontwikkelingsmateriaal) 3) Raadspelletje: van losse lettergrepen of woorddelen een woord maken 18 ; Voorbeeld 1: Met de verkleedkist: trek eens aan de win- ter- jas. Voorbeeld 2: Wie mag haar jas pakken? Sa- man- tha. 4) Raadspelletje: van losse klanken een woord maken 19 ; Voorbeeld 1: Met de verkleedkist: trek eens aan de j- a- s. Voorbeeld 2: Wie mag zijn jas pakken? T-i-m. 5) Woorden klappen of lopen: van een woord de lettergrepen klappen of lopen 20. Voorbeeld: Lesley, klap jij je naam eens? (Les- ley) Hoeveel klappen zijn dat? 16 Vakterm voor dit soort spelletjes is (handig bij het opzoeken): auditieve discriminatie op beginklank 17 auditieve discriminatie/ eindrijm 18 auditieve synthese (lettergrepen/ woorddelen), plakken 19 auditieve synthese (klanken); plakken 20 auditieve analyse(lettergrepen/ woorddelen); hakken. 240

11 Op de meeste opleidingen en stageplaatsen zijn verzamelingen van deze soorten spelletjes te vinden. Je docent verdeelt een serie spelletjes over de studenten en elke student leidt een spelletje met een groepje andere studenten. Bespreek gezamenlijk wat kinderen aan dit spelletje leuk/ moeilijk zouden vinden en waarom. Misschien hebben de anderen nog tips hoe je het nog beter zou kunnen aanbieden. Daarna is een andere student de spelleider van een ander spelletje. Evaluatie Maak een kort verslag van het spelletje dat je zelf leidt. Neem hierin op: Hoe je het voordoet of uitlegt (en waarom zo) Welke tips je nog hebt gekregen voor de uitvoering Wat kinderen (volgens jullie groepje) aan dit spelletje leuk/ moeilijk zullen vinden en waarom. Portfolio Verslag inclusief reflectie. 241

12 Voor de docent Inhoud Het doen van activiteiten voor kinderen wordt geoefend. Ook het ontvangen en geven van opbouwende kritiek komt in deze activiteit aan bod. Werkwijze Verdeel de klas in groepen en bespreek hoe je dit gaat aanpakken. Kondig een lijst aan met de verschillende spelletjes. Verdeel de spelletjes over de groepen. Laat elk groepje 1 spel voor de hele klas doen en geef ter plekke feedback. Zo krijgen de studenten een idee van wat de bedoeling is. Leg uit wat opbouwende kritiek is. Zorg dat zij dit goed leren toepassen bij deze opdracht. Bespreek ook waarop ze tijdens elk spel op moeten letten en maak hier samen een lijstje van. Geef eventueel nog informatie over het verslag. Alternatief van deze opdracht: De leerkracht bij wie je stage loopt vraagt je een of meer spelletjes die tot de vijf boven beschreven soorten behoren uit te voeren met een groepje kinderen. Bespreek van tevoren hoe je dat spelletje aanbiedt/ uitlegt. Bespreek naderhand met de leerkracht wat kinderen aan dit spelletje leuk/ moeilijk vonden en bedenk waarom. Neem in je verslag van het spelletje dat je leidt op - Hoe je het voordeed of uitlegde (en waarom zo) - Welke tips je nog hebt gekregen voor de uitvoering - Wat kinderen aan dit spelletje leuk/ moeilijk vonden en hoe je dat verklaart. Bronnen en materialen Lijst met spelletjes. Lijst met punten waarop gelet gaat worden. Opdrachten voor de student Het leiden van een spelletje voor de klas Opbouwende kritiek leveren op anderen die een spel leiden Verslag over de opdracht. 242

13 243 Beginnende geletterdheid - ROC 3

14 4. Lezen en schrijven met kinderen Waar gaat het over? Er zijn veel situaties te bedenken waarin het in een kinderleven handig is om iets op te schrijven. Je naam op iets schrijven zorgt ervoor dat iedereen weet dat het van jou is. Een briefje aan Oma, die jarig is. Een verhaal bij een tekening over de vakantie. Een verlanglijst voor Sinterklaas. Noem maar op. En weet je als je het eenmaal hebt opgeschreven blijft het bewaard! Ook zijn er veel momenten waarin het handig is als je kunt lezen. Een prentenboek, een briefje. Dat zijn nu juist de momenten waarin je kinderen, terwijl je ze daarbij helpt, al doende, iets kunt bijbrengen over lezen en schrijven. Als was het maar waarom het zo prettig is om het te kunnen Grijp je kans! Veronderstelde voorkennis Je weet dat er klankzuivere en niet klankzuivere woorden bestaan. Je kunt eenvoudige klank- en woordspelletjes uitvoeren. Doelstelling Je kunt eenvoudige (voorbereidende) lees- en schrijf-activiteiten met kinderen uitvoeren. Hoe ga je te werk? Oriënteren Je gaat lees- en schrijfactiviteiten op je stage uitvoeren. Het bestaat uit drie delen "interactief voorlezen", "samen lezen" en "samen schrijven". Deze activiteiten staan beschreven onder het kopje uitvoeren. Lees deze van te voren door en bedenk hoe je dit gaat aanpakken. Laat ook van te voren op je stage aan de leider van de groep weten wat je gaat doen. Uitvoeren Interactief voorlezen Lees aan een klein groepje kinderen een prentenboek voor, besteed (voor zover kinderen daarvoor de interesse en de concentratie opbrengen) aandacht aan enkele van de volgende punten (niet allemaal tegelijk): De voorkant, de titel van het boek en het voorspellen waar het boek over zal gaan Belangrijke wendingen in het verhaal: wat zal er nu gaan gebeuren, hoe zou jij dit oplossen, waarom is mamma nou boos? Eventueel napraten: zou jij het ook zo doen? Heb je ook wel eens zoiets meegemaakt? Herhaald voorlezen; kinderen horen het verhaal graag nog eens (en nog eens). Op den duur maken zij jouw zinnen af! Hoe je leest: van links naar rechts (aanwijzen). Lees eens een klankzuiver woord letter voor letter voor; als een bepaald woord (of een bepaalde naam) op een bladzij meerdere keren voor komt, laat kinderen dan eens zoeken/ tellen De verteltafel: speel het verhaal met de kinderen na met poppetjes en andere materialen. 244

15 Let tijdens het voorlezen op hoe de kinderen reageren en op welke momenten in het verhaal ze wat zeggen. Samen lezen Als er een kind in de leeshoek bezig is met een bekend(!) prentenboek of informatief boek over een bepaald onderwerp, laat je dan eens voorlezen en observeer hoe het kind dat aanpakt. Samen schrijven Er zijn talloze momenten waarop het voor een kind handig kan zijn iets op te schrijven. Een naam, een briefje, een opschrift in de bouwhoek, een lijstje. En als een kind daar zelf niet op komt, kun jij het voorstellen. Zou het niet handig zijn om, Zullen we Als een kind hulp nodig heeft om iets op te schrijven, kun je het samen doen. Zo kun je het kind laten dicteren wat jij op moet schrijven. Wanneer je (af en toe) langzaam letter voor letter schrijft en daarbij klank voor klank hardop zegt, krijgt het kind inzicht in hoe het kunstje van schrijven in elkaar zit. Als het kind al een beetje kan schrijven, kun je het kind zelf laten schrijven en af en toe een beetje helpen. Maak een kopie van wat je met het kind samen geschreven hebt en beschrijf wat je met de kinderen besprak (en op welk moment in de tekst ) en wat ze zeiden. Evaluatie Maak een verslag van de drie activiteiten die je hebt uitgevoerd. Neem in je verslag op: Welk prentenboek je bij interactief lezen en samen lezen hebt gekozen. Welke punten je bij interactief lezen hebt besproken Op welke momenten de kinderen tijdens de activiteiten wat zeiden. Portfolio Verslag van de drie activiteiten Voorbereiding van de teksten. 245

16 Voor de docent Inhoud Het uitvoeren van simpele activiteiten met kinderen op basis van samen lezen, samen schrijven en interactief voorlezen. Werkwijze Bespreek met de studenten hoe ze de drie activiteiten moeten aanpakken. Maak samen en plan van aanpak. Schrijf dit op het bord. Zorg dat iedere student de opdrachten zelf begrijpt en weet wat te doen. Geef wat informatie over interactief lezen, samen lezen en samen schrijven. Laat eventueel voorbeelden zien (video) waarbij deze activiteiten uitgevoerd worden. Zorg voor een literatuurlijstje met geschikte prentenboeken. Bespreek wat er in het verslag moet komen en kijk deze achteraf na zodat je eventueel nog wat feedback kan geven. Bronnen en materialen Literatuur lijst met geschikte prentenboeken Eventuele voorbeelden van de opdrachten Opdrachten voor de student Uitvoeren van de drie activiteiten uit de opdracht op de stage plek Verslag van de drie uitgevoerde activiteiten. 246

17 247 Beginnende geletterdheid- ROC 3

18 Bijlage bij activiteit 1: 248

19 249 Beginnende geletterdheid- ROC 3

20 250 Beginnende geletterdheid - ROC 3

21 251 Beginnende geletterdheid- ROC 3