Consumentenbescherming

Transcriptie

1 Consumentenbescherming Samenvatting Jonathan Van Dooren 1

2 (Les 1: 01/10/2014) Consumentenbescherming in het Wetboek Economisch Recht Toepassingsgebied Boek VI en Boek XIV WER Regeling in Boek VI en Boek XIV WER (voorheen Wet Marktpraktijken) à Dubbele doelstelling Bescherming van de consument Bescherming van de eerlijke concurrentie Heel wat regelen streven tegelijkertijd beide doelstellingen na Deze cursus betreft regelen die er in hoofdzaak op gericht zijn consument te beschermen In werking op 31/05/2014 (Boek VI en Boek XIV) o Wat bescherming consument betreft à In Boek XIV identieke bepalingen als in boek VI maar tegenover vrije beroepen o Er is nog steeds een verbod tijdens de sperperiode op aankondiging van prijsverminderingen à Is vooral voor de bescherming van de eerlijke concurrentie Oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten verbieden misleidende handelspraktijken à Dit beschermt de consument mar zorgt eigenlijk ook voor eerlijke concurrentie Boeken VI en XIV (consumentenbescherming) à Veelal omzetting van Europese Richtlijnen Uitzondering à Nog wel wat typisch Belgische regels o Bv. stilzwijgende verlenging contracten van bepaalde duur (Bv. Bij fitnesscontracten à niet in Europese richtlijn, maar ingevoerd door Belgische wetgever) Omzetting van Europese Richtlijnen o Tendens van minimale harmonisatie naar maximale (of volledige) harmonisatie Lidstaten hebben ingeval van volledige harmonisatie niet de mogelijkheid om additionele bescherming te bieden. Reeds geboden additionele bescherming moet worden opgeheven Deze trend is te zien bij verkopen buiten de onderneming en op afstand à Beiden vormden onderwerp van een Europese richtlijn van minimale harmonisatie à Intussen zijn beide richtlijnen opgeheven en vervangen door de richtlijn consumentenrechten met principe van maximale harmonisatie o Bv. Richtlijn verkoop buiten onderneming (1985) en Richtlijn verkoop op afstand (1997) versus Richtlijn Consumentenrechten (2011) o è Consumentenrecht in grote mate geharmoniseerd door Europese richtlijnen 2

3 Minimale harmonisatie (Bv. Richtlijn Oneerlijke Bedingen) o Additionele bescherming is mogelijk Additionele bescherming niet zonder grenzen o Verenigbaarheid met Europees recht beoordelen op grond van het primaire verdragsrecht Doelstelling van algemeen belang Eerst nagaan of de regel een doelstelling van algemeen belang nastreeft à Bij consumentenbescherming zal dit meestal zo zijn Pertinentiecriterium De maatregel moet pertinent zijn à Effectief bijdragen tot het realiseren van die doelstelling Proportionaliteitstoets Moeilijkste à Beperking van vrij verkeer moet proportioneel zijn ten aanzien van de nagestreefde doelstelling. Het mag niet mogelijk zijn om de consument voldoende te beschermen via een maatregel die het vrij verkeer minder beperkt o Zaak Gysbrechts H.v.J. 16 december 2008, Zaak C- 205/07, Lodewijk Gysbrechts and Santurel Inter BVBA, Jur. 2008, I Vroegere Belgische wet handelspraktijken à De Belgische wet stelde toen dat bij overeenkomsten op afstand het verboden was om gedurende de bedenktermijn een betaling te eisen Vraag rees à Is dat betaalverbod in overeenstemming met het Europees recht want de Europese richtlijn verkoop op afstand bevatte zo geen verbod dus additionele bescherming in België Het Hof besliste dat het verbod op zich niet in strijd is met de principes van vrij verkeer want het verbod draagt bij tot bescherming van de consumenten en kon als proportioneel worden beschouwd Maar het bleek dat de FOD economie de bepaling bijzonder streng interpreteerde à Men mocht ook geen kredietkaartnummer vragen tijdens die bedenktermijn ten titel van garantie à Dit was disproportioneel en dus niet in overeenstemming met de principes van vrij verkeer o Dienstenrichtlijn Principe van vrij verkeer van diensten is eigenlijk geconcretiseerd in de dienstenrichtlijn 3

4 Maximale harmonisatie (Bv. Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken, Richtlijn Consumentenkrediet) o Geharmoniseerde gebied à Geen additionele bescherming mogelijk Nagaan wat het geharmoniseerde gebied is! o Zaak VTB- VAB Vs. Total H.v.J. 23 april 2009, zaak C- 261/07, VTB- VAB v. Total Belgium Vroeger bevatte de Belgische wetgeving een verbod van gezamenlijk aanbod (bepaald goed of dienst maar kunnen verkrijgen bij de aankoop van een ander goed of dienst) Bv. U krijgt bij de aankoop van een wagen een gratis WC à Dit verbod kwam onder druk te staan door de richtlijn eerlijke handelspraktijken jegens consumenten Nationale wetgevers mogen geen bijkomende verbodsbepalingen inlassen, enkel die van de zwarte lijst van de richtlijn zijn verboden Kon een gezamenlijk aanbod beschouwd worden als een handelspraktijk in de zin van de richtlijn? à Het Hof beslist dat een gezamenlijk aanbod wel degelijk een handelspraktijk is en dus onder toepassing van de richtlijn valt De Belgische wetgever heeft dus het verbod moeten afschaffen o Wel mogelijk om toepassingsgebied uit te breiden of zaken te regelen die buiten geharmoniseerde gebied vallen Verenigbaarheid met Europees recht beoordelen op grond van het primaire verdragsrecht Lidstaten zouden perfect kunnen beslissen om ook KMO s toe te voegen aan het toepassingsgebied à Wel toetsen aan de principes van het vrij verkeer o Zaak Volksbank Romania H.v.J.12 juli 2012, Zaak C- 602/10, SC Volksbank România SA v. Autoritatea Naţională pentru Protecţia Consumatorilor Comisariatul Judeţean pentru Protecţia Consumatorilor Călăraşi (CJPC) Roemeense consumentenkredietwetgeving à Of deze verenigbaar was met de huidige richtlijn consumentenkrediet? De Roemeense wetgeving ging het type kosten dat kan aangerekend worden aan consumenten beperken à Dit verbod staat niet in de richtlijn à Kan deze additionele bescherming dan? Het Hof à Die vraag behoort dus niet tot het geharmoniseerde gebied à Dan behouden de lidstaten de mogelijkheid om daar zelf regelen uit te werken, maar deze additionele bescherming moet wel steeds verenigbaar zijn met het primaire verdragsrecht 4

5 Belangrijke begrippen Regelen Boek VI en XIV hebben geen algemeen toepassingsgebied Toepassingsgebied moet per afdeling / artikel bepaald worden Relevante definities voor bepalen van het toepassingsgebied (zie Boek I WER) o Ratione materiae Producten Goederen Diensten o Ratione personae Onderneming Vrij beroep (toepassing Boek XIV) Consument Diensten Prestatie in het kader van professionele activiteit of statutair doel (Art. I.1,5 WER) o Ruime invulling (alle prestaties die ten behoeve van een derde worden verricht in het kader van een professionele activiteit) o Prestaties die met regelmaat worden verricht o Verwijzing naar statutair doel à Ook prestaties die worden verricht door een vzw à Bv. vzw die strijkdiensten aanbiedt valt onder toepassing van begrip diensten Financiële diensten en financiële instrumenten o Financiële diensten à Volledige toepassing Boek VI WER (bancaire diensten, diensten in verband met kredieten, betalingen, individuele pensioenen en beleggingen (Art. I.8, 18 WER) o Financiële instrumenten à Volledige toepassing Boek VI WER tenzij bij K.B. bepaalde regelen van de toepassing van Boek VI WER worden uitgesloten (zie artikel VI.1 2 WER en K.B. van 23 maart 2014 tot het nemen van bijzondere maatregelen en tot afwijken van sommige bepalingen van boek VI van het Wetboek van economisch recht voor bepaalde categorieën van financiële diensten) Bv. (niet van toepassing) à Bepaalde regelen inzake oneerlijke bedingen o è Algemene regelen voor goederen en diensten niet toepasbaar op financiële diensten o Verschilt van regime onder WPMC o Ratio legis van de nieuwe regeling Citibank- arrest (Brussel 21 mei 2012) In casu à Beleggingsadvies = financiële dienst à Rechtstreekse toepassing WMPC de manier waarop producten door bankagenten concreet worden voorgesteld en verkocht aan de klanten en de informatie die daarbij wordt verschaft, kan worden getoetst aan de WMPC 5

6 Bellegingsadvies door Citibank met betrekking tot aankoop van financiële instrumenten à Is dat advies nu een financiële dienst waarop de wet marktpraktijken van toepassing is want het advies is zeer nauw verbonden met het financiële instrument en voor financiële instrumenten geldt de WMPC niet Hof à Op het advies was de wet van toepassing en de uitsluiting had enkel betrekking op financiële instrumenten in de enge zin van het woord è Waar vroeger de WMPC in principe niet van toepassing was op financiële instrumenten zien we dat de regels in boek VI vandaag wel van toepassing zijn op financiële instrumenten tenzij de regels worden uitgesloten op basis van KB Goederen (Art. I.1,6 WER) Lichamelijke roerende zaken (met inbegrip van gas, water en elektriciteit) Criterium à Roerend bij de levering o Stoelen auditorium à Onroerend door incorporatie o Bv. consument koopt vaatwasser en laat die inbouwen à Wat nu? à Dit goed blijft in de zin van boek VI nog steeds een roerend goed want beoordelen op ogenblik van levering Dus niet o Onroerende goederen Geen uitsluiting van gehele vastgoedsector Veranda Bouwen van een huis à Contract voor bouwen van een huis zal onder boek VI vallen voor diensten want het gaat om een dienstverleningscontract Vastgoedmakelaars o Rechten en verplichtingen Quid digitale inhoud? Software, muziek en games à Digitaal Lichamelijk roerend goed? à Wanneer uw digitale inhoud geleverd wordt op een materiële drager dan is dit een lichamelijk roerend goed en zijn de regels inzake goederen van toepassing Gedownloade muziek zijn geen goederen à Wat dan wel? à Beschouwen als een dienst à Regels inzake diensten toepassen bij levering van digitale inhoud die niet op een materiële drager wordt geleverd interpretatie in Europa richtlijn consumentenrechten 6

7 Producten (Art. I.1,4 WER) (onroerende) goederen o Producten omvatten niet enkel roerende goederen à Zeer ruim Diensten Rechten en verplichtingen è Belangrijk voor de meeste bepalingen inzake oneerlijke bedingen en oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten Consument Voorheen à Natuurlijke persoon die voor uitsluitend niet- beroepsmatige doeleinden producten verwerft of gebruikt (Art. 2,3 WMPC) Nu à Elke natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden die buiten zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit vallen (Art. I.1, 2 WER) à Het woord uitsluitend niet in nieuwe definitie Vereiste verwerven of gebruiken ook niet in nieuwe definitie o Bv. Borg kan onder deze definitie niet onder de WMPC vallen want hij verwerft of gebruikt geen product Enkel natuurlijke personen o De overheid kan geen consument meer zijn! Stad Antwerpen als consument in bepaalde uitspraak à In bepaalde omstandigheden zou de overheid consument kunnen zijn à Fel bekritiseerd o Ook VZW s kunnen geen consument zijn! VZW kan nooit een consument zijn in de zin van boek VI à Rechtspersonen volledig uitgesloten Toepassing bestemmingscriterium / geen toepassing van het specialisatiecriterium o Bestemmingscriterium à Voor welke doeleinden sluit men een contract? Bv. Steennoot koopt laptop à Waarvoor gaat hij deze gebruiken? o Het specialisatiecriterium wordt niet toegepast à We gaan niet iemand beschermen vanaf hij handelt buiten zijn expertisegebied Bv. als student laptop koopt is dat een consument zowel bij bestemming als specialisatie o è Als een kapper een laptop koopt en hij gaat deze gebruiken voor afspraken van zijn kapsalon Bij toepassing bestemming niet als consument als beschouwen Wel consument bij specialisatiecriterium want die kapper heeft geen enkele bijzondere expertise met betrekking tot de aankoop van een laptop o H.v.J. 14 maart 1991, zaak 361/89, Di Pinto, Jur. 1991, I

8 Quid gemengd gebruik o WMPC à Gemengd gebruik verhindert kwalificatie als consument Bv. Zelfstandige die wagen koopt voor professioneel gebruik (leveringen) maar ook gezinsuitstappen à Onder WMPC was dit eenvoudig door het woord uitsluitend (geen consument) Bv. Een advocaat die een jeansbroek draagt onder toga is voor de aankoop van die jeans geen consument (vroeger) o Europese interpretatie? Arrest Gruber H.v.J. 20 januari 2005, zaak nr. C- 464/01, Gruber v. Bay Wa AG è Professioneel gebruik moet verwaarloosbaar zijn Oostenrijkse man doet beroep op onderneming voor het herstellen van een dak à Dak enerzijds boven zijn woning en anderzijds boven de plaats waar hij zijn werk doet = Gemengd gebruik Kan Gruber beschouwd worden als consument rekening houdend met feit dat het contract dat hij sluit zowel binnen privé als professionele sfeer valt? Restrictieve interpretatie van het begrip consument à In geval van gemengd gebruik kan iemand maar als consument worden beschouwd wanneer het professionele gedeelte verwaarloosbaar is à Veel discussie in de rechtsleer Overweging nr. 17 Richtlijn Consumentenrechten à Overwegend privé- gebruik volstaat Consument bij gemengd gebruik wanneer die persoon voor overwegend privédoeleinden handelt = accessorium sequitur principale à Blijft feitenkwestie è Veel ruimer dan Gruber o Art. I.1, 2 WER à MvT à Overwegend privégebruik volstaat Zekerheid? à Rechters zijn niet gebonden door een MvT o è Wenselijk om natuurlijke personen te beschermen vanaf het ogenblik dat zij overwegend voor privégebruik optreden Wie onderneming is, is geen consument o (Cass.11 mei 2001, TBH 2001, 692, noot G. STRAETMANS) Bijzondere vraag à Kan een borg / derde pandgever een consument zijn? o WMPC: rechtspraak à Neen (Rb. Brussel 12 november 2003, JT 2004, 185) o Europees consumentenbegrip à Ja (H.v.J. 17 maart 1998, zaak C- 45/96, Bayerische Hypotheken- und Wechselbank AG, Jur. 1998, I ) Om de borg als consument te beschouwen is het nodig dat hij optreedt buiten beroepsactiviteit à HvJ à Nagaan voor welke doeleinden de schuld is aangegaan Als ik me borg stel voor de aankoop van een wagen voor privédoeleinden dan ben ik als borg ook consument Maar krediet voor financiering zelfstandige beroepsactiviteit à Professionele doeleinden à Dan zal borg niet als consument worden beschouwd o Art. I.1, 2 WER à Ja (voorwaarden) 8

9 Onderneming (Art. I.1, 1 WER) Natuurlijke persoon of rechtspersoon o Rechtsvorm: irrelevant Op duurzame wijze (regelmaat) o Dus niet: occasionele verkoop op e- bay o Stel ik verkoop koersfiets op 2 e hands à Dan ben je geen onderneming want geen organisatie/geen regelmaat Een economisch doel nastreeft o = Verrichten van een economische activiteit o Winst is irrelevant o è Elke commerciële, industriële en financiële activiteit VZW Liere (voetbalclub) als onderneming beschouwd omdat men via borden langs het veld sponsoring binnenhaalde Alsmede zijn verenigingen De overheid / overheidsbedrijven à Een onderneming? o NMBS is onderneming o Universiteiten? Onderscheid tussen onderwijsprestaties (algemeen belang) en aanbieden van maaltijden aan studenten (commerciële activiteit) Je kan niet ontkennen dat diegene die handelt met een instantie die zo een taak van algemeen belang vervult, dat die persoon de zwakke partij is à Langs de ene kant een consument, dan logisch langs dat zich langs de andere kant een onderneming bevindt Kunnen VZW s een onderneming zijn? o Verkoop goederen (vb. test- aankoop) en verstrekken van diensten (vb. strijkateliers) o Occasionele wafelenbak door voetbalclub Quid universiteit en ziekenfondsen? o Traditionele analyse : opsplitsing van taken à Traditioneel onderscheid naargelang activiteit die wordt uitgeoefend à Onderscheid in kader algemeen belang en eerder commerciële activiteiten o Universiteiten? à Zie hierboven o Ziekenfondsen Als je je aansluit bij een ziekenfonds dan is dit eerst en vooral in kader van de verplichte ziekteverzekering à Hier is ziekenfonds geen onderneming Stel ziekenfonds biedt verzekering aan à Dan wel commerciële activiteit à Wel onderneming (zelfde voor aanbieden van reizen) o Impact arrest HvJ 3 oktober 2013, zaak nr. C- 59/12, Bkk Mobil Oil Moeten we dat onderscheid vandaag nog maken? Duits ziekenfonds voert reclame en die zou misleidend zijn à Vordering à BKK zegt dat tegen haar geen vordering mogelijk is want ze kunnen niet als onderneming worden beschouwd 9

10 HvJ à Zelfs wanneer u een taak van algemeen belang uitoefent dan kan u beschouwd worden als een onderneming (vergaand) à Wijkt af van uitspraak HVJ in mededingingsrecht Dus als universiteit Leuven reclame maakt om studenten te lokken dan is ze een onderneming à Kunnen we deze interpretatie van het HvJ doortrekken naar andere domeinen waar onderneming voorkomt (oneerlijke bedingen/ verkoop op afstand) è Opsplitsing is dus voorbijgestreefd Beoefenaren van vrije beroepen = Ondernemingen o Maar Boek XIV bevat specifieke regeling voor prestaties die kenmerkend zijn voor vrij beroep Vrije beroeper kan dus voor bepaalde prestaties onder Boek VI vallen en voor bepaalde prestaties onder Boek XIV Afzonderlijk boek voor vrije beroepers à Ze zijn ook ondernemingen à Zij worden op geen enkele wijze uitdrukkelijk uitgesloten van boek VI Boek XIV is een soort lex specialis met betrekking tot vrije beroepers, maar enkel in die mate waarin zij prestaties gaan aanbieden die kenmerkend zijn voor hun vrij beroep Kritische bedenking à Lex specialis binnen eenzelfde wetboek? à Waarom? à Sterke lobby van een aantal beroepsverenigingen è Beoefenaar van een vrij beroep kan dus zowel onder Boek VI als Boek XIV vallen à Hangt af van type prestaties Apotheek o Verkoop Dafalgan à Boek XIV o Verkoop zonnebrand à Boek VI o Omschrijving van vrije beroeper elke persoon die op intellectueel onafhankelijke wijze en onder eigen verantwoordelijkheid een beroepsactiviteit uitoefent, in hoofdzaak intellectuele prestaties levert, voorafgaand de vereiste opleiding heeft gevolgd, tot permanente vorming is gehouden, onderworpen is aan een bij of krachtens de wet opgericht tuchtorgaan en geen koopman is in de zin van artikel 1 van het Wetboek van Koophandel Mag geen handelaar zijn want handelaars vallen sowieso onder Boek VI Intellectueel onafhankelijke wijze à Niet afhankelijk zijn van cliënt Tuchtorgaan à Ook bij KB kan tuchtorgaan worden voorzien o Bv. Psychologen vroeger geen vrij beroep want hun tuchtorgaan was niet bij wet voorzien à Nu kan het ook via KB dus zij zijn wel vrije beroepers in WER o Inleidende historische noot: WMPC: uitsluiting van vrije beroepen, tandartsen en kinesisten De rechtspraak van het Grondwettelijke Hof: schending van het gelijkheidsbeginsel 10

11 o Voorbeelden van vrije beroepers Advocaten, gerechtsdeurwaarders, notarissen, geneesheren. o Quid verschillende activiteiten van de gerechtsdeurwaarder? Beslag leggen krachtens vonnis of arrest is kenmerkend Maar wat bij minnelijke invordering van een schuld (geen voor hun voorbehouden taak)? à Twijfel o Quid geneesheer die werknemer is van een ziekenhuis? Aan gezag, leiding en toezicht onderworpen à Is deze dan nog intellectueel onafhankelijk? à Dan nog steeds vrije beroeper o Quid tandartsen en kinesisten? Geen vrije beroepers à Nog steeds geen tuchtorgaan à Dus boek VI en niet XIV o Quid apotheker? o Quid vastgoedmakelaar? o è Definitie zal in de praktijk aanleiding geven tot discussie (wetgever geeft toe aan lobby van vrije beroepsverenigingen ) (Les 2: 15/10/2014) Territoriaal toepassingsgebied Contractuele aspecten o Rome I Verordening Bijzondere verwijzingsregel consumentenovereenkomsten Bv. Belgische consument koopt goed aan bij een Duitse verkoper à Kan die Belgische consument zich beroepen op zijn eigen nationaal recht? à Inhoud van de verwijzingsregel o Geen rechtskeuze à Toepassing van het recht van het land waar de consument verblijfplaats heeft (meestal zal er rechtskeuze zijn in de algemene voorwaarden) o Rechtskeuze kan geen afbreuk doen aan de dwingende bepalingen van het land van de consument Vervolg op voorbeeld à Keuze voor het Duitse recht kan geen afbreuk doen aan de bescherming van de consument uit een ander land (Men kan zich steeds beroepen op het Belgische recht als dit extra bescherming biedt) Bijzondere verwijzingsregel niet van toepassing Voorwaarde toepassingsvoorwaarden Art. 6 Rome I moeten voldaan zijn. Indien niet rechtskeuze of gewone regels (land van verkoper of dienstverlener) 11

12 Toepassingsvoorwaarden voor de bijzondere verwijzingsregel inzake consumentenovereenkomsten Ontplooien activiteiten / richten van activiteiten op het land van de consument o H.v.J. 7 december 2010, C- 585/08 en C- 144/09, Pammer v. Schlüter en Alpenhof v. Heller, Tijschrift@IPR.be, noot. R. STEENNOT o Duitse onderneming gebruikt vertegenwoordigers in België à Buitenlandse onderneming die in België haar activiteiten ontplooit. Het is voldoende dat de buitenlandse onderneming haar activiteiten op België richt met om het even welke communicatie o Alpenhof à Men richt zich op het land van de consument wanneer men als onderneming voorafgaand aan het sluiten van het contract de bedoeling had om contracten te sluiten met consumenten van dat land o Expliciet è Wij verkopen ook in België o Impliciet Bv. het gebruik van een.be domeinnaam door een Franse onderneming à Uit het gebruik van deze.be gaat men afleiden dat men zicht richt tot Belgische consumenten Het HvJ gaat verder à Ook bij een.com kan je afleiden dat men zich wil richten tot consumenten uit verschillende landen Bv. Telefoonnummer +32 à U zal zich ook tot buitenlandse consumenten richten Gebruik taal Stel Franse onderneming heeft naast Franse ook Engelstalige versie van de site à Niet uitsluitend tot Franse consumenten gericht Britse onderneming enkel site in Engels à Daar kan je niets uit afleiden Munteenheid Britse onderneming duidt prijs niet enkel aan in pond maar ook in euro à Richt zich dus ook tot consumenten uit eurozone Als Belgische onderneming prijzen in euro aanduidt à Dan kan je dit niet afleiden 12

13 Gebruik disclaimers? o Als webpagina in Engels is, prijzen in euro en.com à U zal zich richten tot alle landen van de EU à Griekse consument zal zich dus op Griekse consumentenrecht kunnen beroepen à Hoe dit vermijden? à Disclaimer waarin staat op welke landen u zich niet richt à Is dit genoeg, wordt dat erkend? o HvJ heeft zich hier nog niet over uitgesproken, maar in conclusies van de advocaat- generaal (in de zaak Alpenhoorn) heeft deze aangegeven dat deze disclaimers kunnen worden gebruikt Niet noodzakelijk overeenkomst op afstand o H.v.J. 6 september 2012, zaak C- 190/11, Mühlleitner v. Yusufi o HvJ à Opdat deze verwijzingsregel van toepassing zou zijn, is het niet noodzakelijk dat het contract op afstand is gesloten Causaal verband niet noodzakelijk o H.v.J.18 oktober 2012, C- 218/11, Lokman Emrek v. Vlado Sabranovic o Bv. Iemand in Luik sluit contract met Duitse onderneming à Hij gaat naar Duitse onderneming toe, maar ook website van de Duitse onderneming waarbij de onderneming zich ook heel duidelijk tot Belgische consumenten richt à Men moet niet gaan bewijzen dat er een causaal verband bestaat tussen enerzijds het richten op Belgische grondgebied en het daadwerkelijk sluiten van het contract à Dus als het toevallig gebeurt dat Luikenaar in Duitsland contract sluit à Toch kan hij zich beroepen op Belgische consumentenrecht Pre- contractuele aspecten o Recht dat van toepassing is op overeenkomst (Art. 12 Rome II) o è Via verwijzing in Rome II komen we toch weer uit bij verwijzingsregels Rome I o Pas als regels handelspraktijken à Dan verwijzingsregels Rome II Handelspraktijken o Recht van het land waar de concurrentieverhoudingen of de collectieve belangen van de consumenten worden geschaad of dreigen te worden geschaad (Art. 6 Rome II) o Bv. wanneer Britse onderneming in België misleidende reclame voert à Dan is de Belgische wetgeving van toepassing à Waarom? à De collectieve belangen van Belgische consumenten worden geschaad o è Handelspraktijken è Kijken waar de schade optreedt/ kan optreden 13

14 Onrechtmatige bedingen Deze regels zijn belangrijk in de praktijk à Ze worden echter niet altijd gerespecteerd o Reden Kleine ondernemingen à Uit onwetendheid Grote ondernemingen à Veelal niet uit onwetendheid Bv: Distributienetbeheerders à Vallen onder deze bepalingen voor bepaalde aspecten. In de contracten is er een beding waarin staat dat de distributienetbeheerder enkel aansprakelijk is voor de aan hen toerekenbare fout à Duidelijk onrechtmatig want ze zijn producent (van energie) en wet productaansprakelijkheid voorziet in een objectieve aansprakelijkheid + In strijd met regel dat bedingen niet duidelijk onevenwichtig mogen zijn o Rechtbank stelt dit vast à Enkel in Limburg is het aangepast. Al de rest past het niet aan, ook al zijn ze perfect op de hoogte Toepassingsgebied Consument o Quid verhouding tot niet- consumenten? Toepassingsgebied in Belgie is beperkt tot relatie onderneming - consument. Dus Bv. kapper die stoel koopt voor zijn zaak kan er zich niet op beroepen Gemeen recht o Contrast met Nederland en Duitsland Algemene toetsingsnorm kan in Nederland en Duitsland wel gehanteerd worden in verhouding onderneming - onderneming o Vgl. CESL (Common European Sales Law) Onderneming Producten o Het gaat over bepalingen over producten (elk type van contract dat gesloten wordt tussen onderneming en consument) Vereiste van een overeenkomst o Toepassing à Relatie vastgoedmakelaar belast met verkoop van een woning koper (Antwerpen 1 oktober 2007, NjW 2008, 83) Stel eigenaar particuliere woning sluit een overeenkomst met een vastgoedmakelaar waarbij makelaar opdracht heeft om koper te zoeken à Regels in verband met oneerlijke bedingen toepassing Als vastgoedmakelaar zijn job doet en koper vindt à Makelaar zal koper een aankoopbelofte laten tekenen. In deze aankoopbelofte staat dat als de koper zijn verbintenis zou miskennen, dan moet er een forfaitaire schadevergoeding worden betaald van Bv. 10%. Vraag à Kan je dit schadebeding toetsen aan de regelen van onrechtmatige bedingen uit boek VI, die vereist dat er een overeenkomst is tussen onderneming en consument? à Bestaat er een overeenkomst tussen vastgoedmakelaar en koper? à Nee Het zou slechts zijn wanneer er een aankoopbelofte wordt gedaan tussen een onderneming en een consument dat de regelen van toepassing zijn 14

15 Wat had de rechter wel kunnen doen? à Gemeen recht toepassen (Art BW overmatige schadebedingen) Bedingen en voorwaarden o Ongeacht individuele onderhandeling In vele landen zijn de regelen beperkt tot bedingen die niet individueel zijn onderhandeld à Is in België niet zo, alle bedingen vallen er onder o Contractuele bedingen en reglementaire voorwaarden Bv. NMBS (Arbitragehof 26 oktober 2005, DCCR 2006, afl. 70, 49, noot R. STEENNOT) Bv. Distributienetbeheerder (GW. Hof 7 augustus, 2013) è Ook de aard maakt niet uit, Bv. ook contract met reglementaire aard (Algemene voorwaarden NMBS/distributienetbeheerders à kunnen perfect getoetst worden aan regels inzake onrechtmatige bedingen) Voorvraag Bindende kracht van de algemene voorwaarden (toestemming)è 3 voorwaarden o Redelijke mogelijkheid tot kennisname Je moet dit als onderneming niet bewijzen à Je kan consument niet verplichten te lezen Overhandiging vereist? à Je moet zelfs de overhandiging ervan niet bewijzen (lijkt dus ook niet noodzakelijk) Verwijzing naar algemene voorwaarden Algemene voorwaarden beschikbaar op website Is daar een redelijke mogelijkheid tot kennisname? à Ja indien duidelijk aangeduid (duidelijk aandacht consument op algemene voorwaarden vestigen) Moet ook eenvoudig zijn om ze te consulteren à Rechtspraak Ryanair à Ryanair maakte algemene voorwaarden niet in 1 geheel consulteerbaar (verder klikken via links) à Verschillende webpagina s à Niet ok Moet leesbaar zijn à Kleine lichtgrijze lettertjes à Deze praktijk is verdwenen à In rechtspraak en Rechtsleer à Niet enkel formele leesbaarheid (verschijning) maar ook de begrijpbaarheid (voor doorsnee burger) Bijzondere gevallen Algemene voorwaarden van ziekenhuizen (Vred. Etterbeek 28 september 2012, Tijdschrift Vrederechters 2014) à Wat met ziekenhuizen? à Ziekenhuisfacturen worden regelmatig te laat betaald à Ook in deze facturen staan schadebedingen à Groot probleem voor spoedopname à Cassatie: Wanneer iemand wordt binnengebracht, dan kan een ziekenhuis zich achteraf niet op haar algemene voorwaarden beroepen (Steennot snapt dit niet à Men zou onderscheid moeten maken afhankelijk van soort opname spoed of gewoon afspraak) Reglementaire voorwaarden (Bv. NMBS) 15

16 o Voorafgaand aan totstandkoming Factuurvoorwaarden Nagaan wanneer het contract juridisch gezien tot stand is gekomen Bv. à Steennot laat hal schilderen à Alles gedaan à en dan uiteindelijk factuur met factuurvoorwaarden (Bv. bij laattijdige betaling een forfaitaire schadevergoeding) o Stel Steennot betaalt te laat à Dan zou de schilder zich niet kunnen beroepen (niet tegenwerpelijk) op dit schadebeding want dit kwam pas voor het eerst voor in de factuur, overeenkomst was al lang gesloten à Niet voldaan aan vereiste van voorafgaande kennisname Van een consument gaat men ook niet verwachten dat men een factuur gaat protesteren, van een handelaar zou me, dit wel verwachten Bv. Parkeergarage wil zich exoneren voor vanalles à Ofwel bordje aan ingang vooraleer u binnenrijdt, maar als het exoneratiebeding enkel plakt op de betaalautomaat à Dan kan er geen kennisgeving voorafgaandelijk zijn en dus niet voldoende o Aanvaarding: uitdrukkelijk of stilzwijgend In RS nauwelijks aan bod Problematiek stijlclausule o Geldigheid erkend in de rechtspraak Ik verklaar de algemene voorwaarden te hebben gelezen en deze uitdrukkelijk te aanvaarden à Wat is deze waarde? De rechtspraak aanvaardt deze stijlclausules wanneer ze op een duidelijke manier bij uw handtekening staan/ in een duidelijke kader bij aankoop via internet o Rol artikel VI.83, 21 WER? à Men mag de bewijslast niet op de consument leggen (omkeren) o Is de stijlclausule geen omkering van bewijslast? à Nog geen rechtspraak Gemeen recht Bepaald op bepaalbaar voorwerp o Eenzijdige wijziging van de contractvoorwaarden Art BW à Verhouding ondernemingen onderling à Eenzijdige wijziging à ja EXAMENVRAAG à Kan een onderneming zich het recht voorbehouden om de algemene voorwaarden eenzijdig te wijzigen? à Er moet een onderscheid gemaakt worden naargelang de wederpartij consument of geen consument is à Bij een niet- consument kan dit als het niet kennelijk onredelijk is o Exoneratie voor essentiële verbintenis / opzet Exoneratie kan niet voor eigen opzet of essentie van de overeenkomst (= Eigenlijke voorwerp van de overeenkomst) 16

17 Men kan zich perfect exonereren voor opzettelijke fout van personen waarop men beroep doet voor uitvoering van de overeenkomst Goede trouw: o Derogerende werking o Beding in strijd met goede trouw à Tussen ondernemingen kan dit niet nietig worden verklaard à Derogerende werking goede trouw wordt niet door Cassatie aanvaardt à Een beding kan niet worden nietig verklaard omwille van strijdigheid met goede trouw Beperkende werking Beperkende werking aanvaardt men wel à Men mag rechten die men op basis van het contract heeft niet op een kennelijk onredelijke wijze gaan uitoefenen Boek VI Wetboek Economisch Recht Algemene toetsingsnorm (Art. I.8,22 en VI.82 WER) Steeds beide artikels geven! Zwarte lijst met verboden bedingen (Art. VI.83 WER) Wanneer het voorkomt op die lijst moet de rechter die bepaling nietig verklaren (Sanctie à nietigheid) Sanctie (Art. VI.84 WER) Rechtskeuzebedingen (Art. VI.84 WER) Bijzondere regel van IPR Bevoegdheid Koning (Art. VI.85 WER) Commissie voor Onrechtmatige Bedingen (Art. VI WER) Experts à Louter adviserende rol Zwarte lijst Beoordelingsvrijheid van de rechter? Artikel VI.83, 2 en 3 WER o Eenzijdige wijziging ten nadele van de consument è Wanneer een onderneming zich dus het recht voorbehoud om een contract eenzijdig ten nadele van de consument te wijzigen Stel in de post kopie van nieuwe algemene voorwaarden, tenzij per protest van u binnen 1 maand wordt u geacht deze nieuwe algemene voorwaarden te hebben aanvaard à Is dit een eenzijdige wijziging? à Dit is een stilzwijgende aanvaarding, er is dus geen eenzijdige wijziging Als er 1 iemand is die niet akkoord gaat, zal men met 2 sets van algemene voorwaarden moeten werken voor diegenen die akkoord gaan enerzijds en zij die niet akkoord gaan anderzijds Prijs Contractvoorwaarden Op basis van elementen die afhangen van de onderneming 17

18 Welke mogelijkheden zijn er om een eenzijdig wijzigingsrecht voor te behouden? Hangen ze louter af van de wil van de onderneming? Zijn ze ingeven door een objectief element à Bv. indexering is geen eenzijdige prijswijziging die uitsluitend afhangt van de wil van de onderneming à Indexeringsclausules worden niet gevat door art. 83, 2 en 3 Onderscheid overeenkomst van bepaalde en overeenkomst van onbepaalde duur Bepaalde duur à Onmogelijk o Absoluut niet à Termijn 3 jaar à Dan kan de onderneming zich het recht niet voorbehouden om de prijs eenzijdig te wijzigen (tenzij indexeringsclausule) Onbepaalde duur à Mogelijk mits o Voorafgaande kennisgeving aan de consument o Mogelijkheid overeenkomst te beëindigen (zonder kosten) à Consument moet een redelijke termijn hebben om de overeenkomst kosteloos op te zeggen Uitzonderingen Rente o vooral in de sfeer van financiële instellingen à Kunnen rente eenzijdig wijzigen maar consument moet steeds de mogelijkheid hebben om het contract te beëindigen Indexeringsclausules (eigenlijk geen echte uitzondering, want valt in het algemeen al niet onder VI.83, 2 en 3 ) Quid telecom? Art Telecomwet: Onverminderd de toepassing van hoofdstuk 3, afdeling 6 van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, hebben de abonnees het recht om bij kennisgeving van voorgestelde wijzigingen het contract zonder boete op te zeggen à Draagwijdte: ook mogelijkheid tot opzegging bij prijswijziging op grond van indexering? Bijzonderheid voor telecom- contracten à Bijkomende bescherming à Consument kan het contract kosteloos beëindigen wanneer de wijziging van het tarief het gevolg is van de toepassing van een indexeringsclausule EXAMENVRAAG à Kan een onderneming in de algemene voorwaarden zich het recht voorbehouden om de prijs eenzijdig te wijzigen? Verschillende hypotheses maken o Geen consument à Partijbeslissing o Consument à Boek VI Indexeringsclausule of niet Contracten bepaalde duur of niet Telecomwet 18

19 Artikel VI.83, 4 WER o Eenzijdige wijziging o Wezenlijke kenmerken Welke kenmerken zijn wezenlijk? In eerste instantie uitgaan van een normaal gebruik. Pas wanneer consument meedeelt aan onderneming dat hij een specifiek gebruik voor ogen heeft à en onderneming aanvaardt à Pas dan rekening houden met dat specifiek gebruik Probleem à Onderneming houdt zich het recht voor om de kenmerken van het product eenzijdig te wijzigen à Vaag à Wat met dit algemeen geformuleerd beding dat geen onderscheid maakt tussen wezenlijke en niet wezenlijke kenmerken? Rechtspraak à Dergelijk algemeen beding is verboden en nietig Artikel VI.83, 5 WER o Leveringstermijn / uitvoeringstermijn Verplichting leveringstermijn te voorzien? Bij toepassing van het gemeen verbintenissenrecht à In een contract waar de levering wordt uitgesteld, moet men daarin een leveringstermijn geven? à Neen à Levering binnen redelijke termijn Maar Art. 6.2 WER à Algemene precontractuele informatieverplichting à Vereist dat de consument wordt geïnformeerd over onder andere ook leveringstermijn à Impliceert dat er een leveringstermijn moet worden afgesproken (en deze mag niet eenzijdig gewijzigd worden) o Eenzijdig wijzigen of bepalen o De vermelde leveringstermijn geldt slechts ten indicatieve titel Bv. Meubels à Vaak dat leveringstermijn die slechts geldt ter indicatieve titel à Wat hiermee? à Rechtspraak à Dergelijk beding is verboden omdat dat neerkomt op een recht om de leveringstermijn eenzijdig te wijzigen (zelfde effect) Art. 6.2 WER versterkt deze analyse nog verder Artikel VI.83, 10 en 11 WER o Beëindiging (opzegging) door onderneming à Onderscheid maken à Recht contract te ontbinden ingeval consument zich schuldig maakt aan een bepaalde wanprestatie of recht om contract te beëindigen los van om het even welke wanprestatie van de consument Wanprestatie van de consument à Ontbinding en uitdrukkelijk ontbindende bedingen (niet beoogd) Voordeel van uitdrukkelijk ontbindend beding? à U moet niet meer naar de rechtbank stappen 19

20 Uitdrukkelijk ontbindende bedingen worden niet geviseerd in de zwarte lijst à Consument kan ze dus niet op grond van zwarte lijst betwisten Geen wanprestatie van de consument Schadeloosstelling (bepaalde duur) Opzegtermijn (onbepaalde duur) of overmacht o U kan zich als onderneming in principe niet het recht voorbehouden een contract van bepaalde duur eenzijdig te beëindigen, tenzij wanneer u zich als onderneming verbindt om voor die beëindiging een schadevergoeding te betalen o Stel onderneming behoudt zich het recht voor om een contract van bepaalde duur eenzijdig te beëindigen met betaling van een schadevergoeding van 0,01 euro à Art kan niet meer worden toegepast à Dan naar algemene toetsingsnorm à Kennelijk onevenwicht (er zal dus een redelijke schadeloosstelling moeten zijn) o Contract van onbepaalde duur à Er moet steeds de mogelijkheid zijn om tot opzegging over te gaan à Art verbiedt dat men de opzegtermijn zou wegbedingen o 1 uitzondering à Overmacht Artikel VI.83, 9 WER o Exceptio non adimpleti contractus (ENAC) kan niet worden wegbedongen o Bv. Contract tussen consument en bouwfirma à Ernstige gebreken à Bouwfirma wil scheef dak wel oplossen maar eerst moet u alle facturen betalen à Als een aannemer nog iets voor u moet doen, betaal dan niet alle facturen à Beding waarin staat dat als klant beweert dat er bepaalde gebreken zijn, dat de klant dan niet het recht heeft om facturen niet te betalen à U mag de consument ENAC niet ontnemen o Klassiek argument van ondernemingen à Het staat in de algemene voorwaarden en de consument heeft hiermee ingestemd à Niet geldig è Regels inzake onrechtmatige bedingen zijn van dwingend recht dus men kan van deze bescherming geen afstand doen (Les 3: 22/10/2014) Artikel VI.83, 17 WER (Belangrijk!) o Toepassing beperkt tot schadebedingen! o Schadebedingen versus verbrekingsbedingen Fundamenteel onderscheid tussen schadebedingen en zogenaamde verbrekingsbedingen/opzeggingsbedingen à De 2 bepalingen uit zwarte lijst kan je niet hanteren met betrekking tot verbrekingsbedingen Verbrekingsbedingen à Enkel terugvallen op algemene toetsingsnorm (kennelijk onevenwicht partijen) 20