Asbestprocedure bij brand

Transcriptie

1 Federaal Kenniscentrum voor de Civiele Veiligheid Centre fédéral de Connaissances pour la sécurité civile Föderales Fachzentrum für zivile Sicherheit Centre of Expertise for Civil Protection FOD Binnenlandse Zaken Federaal Kenniscentrum voor de Civiele Veiligheid Handleiding & Actiekaart Asbestprocedure bij brand januari versie 1.0

2 Voorwoord Het gebruik van asbesthoudende bouwproducten is vandaag verboden, maar het is ooit anders geweest. Al vóór de industriële revolutie werd asbest gebruikt om onbrandbaar textiel en aardewerk te vervaardigen. Gaandeweg vond het product zijn weg naar allerhande bouwtoepassingen en gebruiksvoorwerpen waar we dagelijks mee omspringen. Nu de gezondheidsrisico s van asbest onomstotelijk bewezen zijn, kan men zich de vraag stellen waarom het product ooit werd toegelaten. Het lijkt dan ook nuttig om erop te wijzen dat de massale verspreiding van asbest plaatsgrijpt in een tijdspanne waarin men geen weet had van die kwalijke consequenties voor het menselijk lichaam. Rekening houdend met die onwetendheid is het niet verwonderlijk dat asbest een steile opmars heeft gekend: het product was immers niet duur en leende zich perfect voor cementproducten en isolatie. Door de veelzijdigheid van de asbestvezel werd de grondstof in een steeds grotere waaier aan toepassingen gebruikt. De wetgeving met betrekking tot het gebruik van asbest ontwikkelt zich samen met het bewustwordingsproces aangaande de gezondheidsrisico s. Asbest mag vandaag dan al verboden zijn in nieuwbouw, in bestaande gebouwen komt het nog massaal voor. De kans om, in geval van een brand, geconfronteerd te worden met de aanwezigheid van asbest is niet gering. In zowat alle gebouwen die dateren van voor 1980 vinden we bouwproducten die asbest bevatten. Wanneer we bedenken dat het risico op het ontstaan van een brand groter is in oudere woningen dan in nieuwbouw, impliceert bijna iedere brand een asbestrisico. Dat risico moet begrepen worden als de kans dat er tijdens een brand, vanuit asbesthoudende materialen, schadelijke asbestvezels in de omgevingslucht worden verspreid. We zullen verder zien dat een asbestbrand ingedeeld wordt in een bepaalde categorie, precies afhankelijk van de manier waarop en de locatie waarin er een verspreiding van asbestvezels wordt geconstateerd. Deze cursus heeft tot doel om de dienstchefs, officieren en onderofficieren een ruimere kennis te verstrekken over asbest en over de risico s van de aanwezigheid van asbest bij een eventuele brand. Meer concreet is het de bedoeling om de cursisten doorheen de cursus vertrouwd te maken met de procedures die moeten gevolgd worden bij een asbestbrand. Die procedures zijn afhankelijk van de categorie waaronder de asbestbrand ressorteert. Een essentieel onderdeel in deze cursus vormt de actiekaart welke een onmisbaar hulpmiddel zullen zijn wanneer de brandweer geconfronteerd wordt met een asbestbrand. auteur: Ludwig Janssens Deze cursus kwam tot stand dankzij de medewerking van: Majoor Alex Verbruggen (Brandweer Brussel), Kapitein Thierry Inghels (Brandweer Sint-Niklaas), Luitenant Luc Faes (Brandweer Kasterlee), Jan Laarmans (FOD Binnenlandse Zaken / juridische dienst) Foto s en documentatie: Asbest in en om het huis, Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid; Dienst Lucht en Klimaat Plan van aanpak asbestbrand: uitgave van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid (NIFV) - DCMR 2

3 Inhoud DEEL I: ASBEST ALGEMEEN 7-14 I.1. Definitie van asbest 8 I.2. Historische context 8-9 I.2.1. De bloeiperiode van asbest 8 I.2.2. Van bescherming tot verbod 9 I.3. Soorten asbest I.3.1. Hechtgebonden asbest 10 I.3.2. Losgebonden asbest 11 I.4. Asbest herkennen 13 I.5. Gezondheidsrisico s van asbest 14 DEEL II: WETGEVING II.1. Federale regelgeving II.1.1. Bepalingen uit het ARAB geactualiseerd 16 II.1.2. Europese Richtlijn 2003/18/EG(>83/477/EEG) omgezet in nationaal recht 16 II.1.3. Het Koninklijk Besluit van 31 maart II.1.4. Het Koninklijk Besluit van 27 maart II.1.5. Het Koninklijk Besluit van 23 oktober II.1.6. Het Koninklijk Besluit van 16 maart II.1.7. Het Koninklijk besluit van 28 maart II.1.8. Het Koninklijk Besluit van 31 juli II.1.9. Richtlijn 2009/148/EG van 30 november 2009 van het Europees Parlement en de Raad 22 II.2. Regelgeving in het Vlaams Gewest II.2.1. Decreet van 2 juli II.2.2. Besluit van 5 december II.2.3. Vlarem II - deel 4 23 II.2.4. Vlarem II - deel 6 24 II.3. Regelgeving in het Waals Gewest 24 II.3.1. Decreet van 27 juni II.3.2. Besluit van de Waalse Regering van 17 juli

4 II.4. Regelgeving in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 25 II.4.1. Ordonnantie van 7 maart II.4.2. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 23 maart II.4.3. Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 10 april 2008 betreffende de voorwaarden die van toepassing zijn op de werven voor de verwijdering en de inkapseling van asbest 25 DEEL III: BEHEER VAN BESTAAND ASBESTAFVAL III.1. De verwijdering van afval met hechtgebonden asbest III.1.1. Kenmerken van materialen met hechtgebonden asbest 27 III.1.2. Stortplaatsen voor asbestcement 27 III.1.3. Andere materialen met hechtgebonden asbest 28 III.1.4. Maatregelen bij demontage en afvoer van asbestcement 28 III.2. De verwijdering van afval uit losgebonden asbest III.2.1. Kenmerken van materialen uit losgebonden asbest 29 III.2.2. Aandachtspunten bij het verwijderen van dergelijke materialen 29 III.3. Hoe asbestafval verpakken? DEEL IV: RISICO S VAN ASBEST BIJ BRAND IV.1. De verspreiding van asbest: primaire en secundaire emissie IV.1.1. Primaire emissie van asbest bij brand 34 IV.1.2. Secundaire emissie van asbest bij brand 35 IV.2. De risico s verbonden aan asbestbrand IV.2.1. Risico s voor de brandweer 36 IV.2.2. Risico s voor de bevolking 36 IV.3. Inschatten van de risico s: meten is weten? IV.3.1. Achtergrondinformatie 36 IV.3.2. Signalen tijdens de brand 38 IV Harde en korte knallen 38 IV Visueel opmerken van asbestflinters 38 IV.3.3. Meten en analyseren 38 IV Luchtmetingen 38 IV Onderzoek op veegmonsters 39 IV Meten van asbest in materialen 39 4

5 Inhoud IV.4. Effecten van asbestbrand en asbestexplosie 40 DEEL V: PROCEDURES ASBEST V.1. De algemene actiekaart asbestbrand V.1.1. Melding van de brand 43 V.1.2. Procedure Asbest 43 V.1.3. Categorieën asbestbranden 43 Illustratiekaderstuk: Procedure Asbest V.2. Taken en verantwoordelijkheden asbestprocedure V.2.1. Taken en verantwoordelijkheden tijdens de interventie 46 V Categorie I en II 46 V Categorie III 47 V.2.2. Taken en verantwoordelijkheden tijdens de opruiming 48 V Categorie I en II 48 V Categorie III 49 V.2.3. Taken en verantwoordelijkheden tijdens de nazorg 50 V Alle categorieën 50 V.3. De eigenlijke actiekaart V.3.1. Doel van de actiekaart 51 V.3.2. Structuur van de actiekaart 51 V Recto 51 V Verso 51 Voorbeeld van de actiekaart zelf DEEL VI: VEELGESTELDE VRAGEN DEEL VII: VOORBEELDEN UIT DE PRAKTIJK VII.1. Case 1: Brand bij SVK in Sint-Niklaas VII.1.1. Samenvatting incident 59 VII.1.2. Enkele does en dont s: operationele beslissingen 60 VII.2. Case 2: Kippenstal in Kasterlee brandt uit 61 VII.2.1. Samenvatting incident 61 Lijst met afkortingen 63 5

6 6

7 Deel I: Asbest algemeen DEEL I: ASBEST ALGEMEEN Introductie Het staat onomstotelijk vast dat asbest de gezondheid ernstige schade kan toebrengen. De afgelopen jaren heeft zich dan ook een ruim debat ontplooid rond de risico s van asbest. Op sommige locaties, waar de toepassing van asbest intenser is geweest dan op andere locaties, heeft dat geleid tot bepaalde cleaning operaties waarin zowel de overheid als de producenten hun verantwoordelijkheid hebben opgenomen. In dit eerste gedeelte willen we klaarheid scheppen over wat asbest nu precies is, over de soorten asbestproducten en over de risico s en mogelijke ziektebeelden. We zullen trachten om tegelijkertijd een aantal mythes rond asbest uit de wereld te helpen. Zo staat het vast dat, afhankelijk van de mate waarin de asbestvezels in een bepaalde applicatie al dan niet gebonden zijn, het vaak beter is om asbestproducten gewoon te laten waar ze zijn. Anders gezegd: het is lang niet altijd nodig om asbestproducten uit de woning te verwijderen. Asbest wordt maar schadelijk wanneer er op ingegrepen wordt waardoor de vezels, waaruit de verschillende bouwproducten zijn samengesteld, kunnen ontsnappen. Het is duidelijk dat bij een brand de kans op verspreiding van de asbestvezels reëel is. De mate waarin dat gebeurt, zal invloed hebben op de te volgen procedure bij het bestrijden van de brand (Zie Deel V). 7

8 I.1. Definitie van asbest Asbest is een verzamelnaam voor een reeks vezelachtige mineralen die allen dezelfde eigenschappen bezitten: de mineralen splitsen zichzelf in de lengte steeds verder op tot uiterst fijne vezeltjes. Die vezeltjes zijn zelfs met het blote oog niet waarneembaar. Asbest wordt opgedeeld in twee soorten: n De serpentijnen: tot deze groep behoort het chrysotiel (wit asbest), dat het minst schadelijk zou zijn voor de gezondheid en dat ongetwijfeld de meest gebruikte grondstof is geweest voor de fabricage van asbestproducten wereldwijd; n De amfibolen: tot deze groep behoren amosiet (bruin asbest) en crocidoliet (blauw asbest). De amfibolen werden eveneens veelvuldig gebruikt tot men ontdekte dat ze erg schadelijk zijn. Tot welke soort het asbest behoort, kan alleen afgeleid worden uit de kleur van de ruwe grondstof. Van zodra de grondstof verwerkt wordt, kan alleen een labo-analyse uitsluitsel geven. De betreffende mineralen komen vooral voor in metamorfe gesteenten en dan vooral in de bodem van zuidelijk Afrika, Brazilië, Canada, China en een aantal Oost-Europese landen. In België komen de mineralen van nature niet voor. I.2. Historische context I.2.1. De bloeiperiode van asbest Eeuwen geleden werd asbest reeds gebruikt voor het vervaardigen van onbrandbaar textiel en aardewerk. De industrialisatie bracht echter een enorme stijging van de toepassing van asbest in tal van producten met zich mee. De opkomst van de stoommachine maakte dat men nood had aan een grondstof die hittebestendig en onbrandbaar was; eisen waaraan asbest perfect voldeed. Tegelijkertijd werd de nood aan woningen door de steeds groeiende bevolking alsmaar groter. Men zocht goede en tegelijkertijd goedkope grondstoffen. Asbest leende zich uitstekend voor cementproducten en als isolatiemateriaal. De waaier van toepassingen werd voortdurend groter. 8

9 Deel I: Asbest algemeen De reden voor het succes is te zoeken in de eigenschappen van asbest. Aan de ene kant is asbest geen schaarse grondstof en laat ze zich zeer gemakkelijk ontginnen, wat uiteraard maakt dat het relatief goedkoop is. Anderzijds beschikt het over zeer sterke kwaliteiten: asbest is hittebestendig, onbrandbaar, duurzaam, thermisch en akoestisch isolerend en gemakkelijk te bewerken. Voor het uiteindelijke verbod op asbest van kracht werd, vond de grondstof zijn weg naar tal van toepassingen in de woningbouw: we vinden asbest in tegels en vloerbekledingen, roofingproducten, branddeuren, rond leidingen, aan verwarmingsketels, in de bekleding van muren, plafonds en stutbalken. Asbest werd echter ook gebruikt voor de fabricage van tal van andere producten zoals strijkplanken, remblokjes, laboratoriummaterialen, vloeistoffilters, gasmaskers, bloembakken en dergelijke. I.2.2. Van bescherming tot verbod Asbest was al enorm verspreid op het moment dat men zich bewust werd van de schadelijke gevolgen van de grondstof. Sedert enkele decennia zijn de mogelijke aandoeningen als gevolg van het inademen van asbestvezels bekend (zie verder). Vanaf het einde van de jaren 70 begon de overheid met het opleggen van beschermingsmaatregelen bij het omgaan met asbest. Eerst werden de gevaarlijkste manipulaties en toepassingen verboden. De regelgeving werd, ook onder invloed van Europese regelgeving, steeds strenger. In 1998 werd een zeer groot aantal toepassingen verboden. Het KB van 2 oktober 2001 legde een totaal asbestverbod op met uitzondering van enkele specifieke industriële toepassingen die nog werden toegelaten tot 1 januari De primaire en secundaire verwerking en bewerking van asbest zijn inmiddels volledig gestopt. Blootstelling aan asbestvezels kan vandaag dan ook nog alleen bij confrontatie met materialen die in het verleden werden geplaatst. Precies omdat er in het verleden zoveel asbest is toegepast, is er bijkomende regelgeving in het leven geroepen (zie verder). Overzicht van de regelgeving die leidt tot algemeen asbestverbod n n n n n n n n n n 1972: ARAB: algemene regelgeving m.b.t. de strijd tegen hinder; 1973: in het ARAB wordt verwezen naar grenswaarden ACGIH, o.a. voor asbest; KB 15/12/1978: hier wordt de eerste specifieke asbestregelgeving in het leven geroepen. Gevaarlijke toepassingen (spuitasbest) en manipulaties (manuele behandeling van vrij asbest) worden verboden; KB 28/08/1986: Europese regelgeving sijpelt in onze wetgeving. Er komen procedures voor afbraakwerken, procedures voor medische keuring, een verlaging van de grenswaarden en verplichte metingen; KB 22/07/1993: hier wordt de idee gelanceerd en de basis gelegd van de inventarisplicht; KB 02/12/1993: dit handelt over de bescherming van de werknemers tegen carcinogene agentia; MB 22/12/1993: de inhoud van de inventaris wordt gedefinieerd; KB 03/02/1998: het op de markt brengen en gebruiken van asbestproducten wordt voor een zeer groot aantal toepassingen verboden; KB 23/10/2001: het op de markt brengen en gebruiken van asbestproducten wordt quasi volledig verboden; KB 16/03/2006: de bestaande regelgeving wordt aangepast aan de Europese Richtlijn. Het asbestverbod wordt nog strenger gemaakt en er komen eenduidige regels voor het beheer van bestaande asbesttoepassingen. 9

10 I.3. Soorten asbest Vooraleer we de gezondheidsrisico s belichten die aan het inademen van asbestvezels zijn verbonden, dringt een ander distinguo zich op. We maken met name het onderscheid tussen hechtgebonden asbest en losgebonden asbest. Dit onderscheid heeft niets te maken met de aard van de mineralen (zie hiervoor) maar met de manier waarop de asbestvezels bijeengehouden worden. De gebondenheid van de vezels beïnvloedt immers de kans op het al dan niet vrijkomen ervan. I.3.1. Hechtgebonden asbest Hechtgebonden asbest komt voor in asbesthoudende producten waarbij de asbestvezels stevig gebonden zijn in een bindmiddel dat kan bestaan uit cement, bitumen, kunststof of lijm, en die niet beschadigd zijn of in goede staat verkeren. Een aantal voorbeelden zijn: n asbestcement dat gebruikt werd voor de fabricage van: * golfplaten, schaliën, dakbekleding; * vensterbanken, traptreden, labo-tafels e.d. ; * buizen voor aflopen, schoorstenen, verluchtingskokers; * verlaagde plafonds, tussenschotten en binnenbekleding; * bouwpanelen, vensterbanken en raamdorpels; * brandwerende platen; * bekledingspanelen; * sierplaten voor gevels; * bloembakken; n asbesthoudende tegels en vloerbekledingen; n asbesthoudende bitumen en roofingproducten; n asbesthoudende pakkingen en hechtgebonden dichtingen; n asbest gebonden door lijm. 10

11 Deel I: Asbest algemeen In de regel wordt ervan uitgegaan dat hechtgebonden asbestmaterialen in bestaande woningen, wanneer zij in goede staat verkeren, niet hoeven verwijderd te worden. Wel wordt een grote mate van voorzichtigheid aangeraden wanneer men op zulke materialen een ingreep gaat uitvoeren. Wie in asbestmaterialen wil boren, zagen of slijpen, dient zich te voorzien van de nodige persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) precies omdat de manipulatie aanleiding kan geven tot het zich verspreiden van asbestvezels in de omgevingslucht. Zolang de hechtgebonden asbestmaterialen onaangeroerd blijven, vormen zij echter geen direct risico. I.3.2. Losgebonden asbest We noemen asbestmaterialen losgebonden wanneer de asbestvezels binnen de materialen niet of onvoldoende stevig gebonden zijn. Enkele voorbeelden zijn: n teergebonden asbest komt voor bij * voeringen voor wrijvingsmateriaal, koppelingen en remmen in voertuigen, industriële machines, persen e.d.; * de afwerkingslaag van sommige thermische isolaties; * waterdichtende materialen; n ongebonden asbest komt voor bij * spuitlagen; * thermische isolatie van buizen, boilers, stookketels, stoomleidingen e.d.; * asbestpapier en -karton; * thermische isolatie van kabels, warmwaterleidingen e.d.; * elektrische toestellen; * klein keuken- en huishoudgerei; n geweven asbest komt voor bij * bepaalde ondoordringbare dichtingen en voeringen; * hittebestendige transportbanden; * brandwerende gordijnen; * filters; * elektrische isolatieband; * tochtbanden; * brandvrije kleding, handschoenen, schorten e.d.; * asbesttouw. 11

12 Losgebonden asbestmaterialen, ongebonden asbest en sterk verweerd asbestcement moeten hermetisch afgesloten zijn of verwijderd worden door een erkende asbestverwijderaar. De lijst van de erkende asbestverwijderaars kan bekomen worden op de website van de Federale Overheidsdienst voor Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, lijst_asbestverwijderaars.aspx, of via de Externe directies Toezicht op het Welzijn op het Werk: Buisisolatie Antwerpen T: F: Brussel T: F: Henegouwen T: F: Limburg en Vlaams-Brabant T: F: Luik T: F: Namen T: F: Oost-Vlaanderen T: F: West-Vlaanderen T: F:

13 Deel I: Asbest algemeen I.4. Asbest herkennen Voor een leek is het niet eenvoudig om asbesthoudende producten te herkennen. In principe is men voor een stuk aangewezen op deductie, rekening houdend met de hiervoor opgesomde materialen. Het is belangrijk te weten dat de grootste hoeveelheid asbest in de loop der jaren verwerkt is in asbestcement. Op basis van schatting Vrijwel alle cementplaten (vlakke of golfplaten) van vóór 1998 bevatten asbest. Op basis van een schatting van de ouderdom van de materialen kan men tot een vermoeden komen dat er al dan niet asbestvezels in verwerkt zijn. Op basis van de NT-markering Voor de periode dat er zowel asbesthoudende als niet-asbesthoudende platen werden geproduceerd, kan men het verschil merken aan de markering NT die erop wijst dat een product asbestvrij is en die staat voor New Technology (zie foto onderaan). Op basis van de vuurtest In sommige gevallen kan een vuurtest uitsluitsel geven. Wanneer we met de vlam van een aansteker langs een breukvlak van het materiaal gaan en we stellen vast dat de vezels blijven gloeien, dan gaat het hoogst waarschijnlijk om asbest. Andere vezels smelten immers weg of verliezen hun structuur. NT markering Vuurtest 13

14 I.5. Gezondheidsrisico s van asbest Naarmate het gebruik van asbest toenam en naarmate de tijd verstreek, doken steeds vaker signalen op dat er met de vezels iets mis moest zijn. Op een bepaald moment werd het causaal verband tussen asbest en bepaalde ziektebeelden onmiskenbaar. De asbestvezels kunnen ernstige, zelfs dodelijke ziektes veroorzaken. Het materiaal is des te gevaarlijk omdat de microvezels zo klein én zo licht zijn dat ze lang in de lucht blijven hangen en gemakkelijk kunnen ingeademd worden. Dat kan leiden tot verschillende longziektes. De drie voornaamste aandoeningen als gevolg van het inademen van asbestvezels zijn: n asbestose: deze aandoening is het gevolg van hoge blootstelling en zal dus meestal voorkomen bij mensen die in het uitvoeren van hun beroep veel met (of in de nabijheid van) asbest gewerkt hebben. De symptonen zijn vooral hoesten en kortademigheid. De patiënten vertonen een grotere gevoeligheid voor longinfecties en een zwaardere belasting van het hart. n pleurale plaques: deze aandoening heeft als eigenschap fibreuze verdikkingen van het borstvlies. De aandoening is pijnloos, beperkt de longfunctie niet en is ook geen voorloper van kanker. Pleurale plaques wijst vooral op een vroegere blootstelling aan asbest. n sommige kankers: inademen van asbestvezels kan longkanker, larynxkanker en mesothelioom teweeg brengen. Dat laatste is een vorm van kanker van het long- en buikvlies en is specifiek voor asbestblootstelling. Asbestverwijderaars a.h. werk (preventieve voorzorgsmaatregelen genomen in de vorm van PBM) 14

15 Deel II: Wetgeving DEEL II: WETGEVING Introductie Gezien de hiervoor uitvoerig beschreven gevaren van asbest en het uiteindelijke totaalverbod om nog producten met asbest te produceren, ligt het voor de hand dat er ook regelgeving moest komen m.b.t. asbesthoudende materialen die in het verleden geproduceerd werden maar die vandaag nog steeds in gebruik zijn. Het beheer van bestaand asbest wordt in ons land geregeld door wetgeving op federaal niveau (actualisering ARAB + omzetting Europese Richtlijn), door regelgeving van het Vlaams Gewest, door regelgeving van het Waals Gewest en tenslotte door regelgeving van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 15

16 II.1. Federale regelgeving: beheer van bestaand asbest Asbest mag dan vandaag verboden zijn, de in het verleden gebruikte materialen zijn er nog steeds. Op het vlak van regelgeving met betrekking tot het beheer, het ophalen en afvoeren van asbest is het KB van 16 maart 2006, verschenen in het Belgisch Staatsblad op 23 maart 2006, het belangrijkste wetgevend federaal initiatief. Dit KB van 16 maart 2006 betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico s van blootstelling aan asbest bundelt in zekere zin de asbestbepalingen uit het ARAB (Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming 1972 en 1973) en de regelgeving rond de asbestinventaris (1991 en 1993). Tegelijkertijd zet het KB een Europese wijzigingsrichtlijn om in nationaal recht. Deze bundeling van regelgeving verschijnt onder Hoofdstuk IV van titel V van de Codex over het Welzijn op het Werk en krijgt als titel: Bijzondere bepalingen betreffende asbest. II.1.1. Bepalingen uit het ARAB geactualiseerd Het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming, hierna kortweg het ARAB genoemd, vormde sedert 1947 de gecoördineerde tekst van alle reglementaire en algemene bepalingen betreffende de gezondheid en de veiligheid van de werknemers. Sinds 1993 wordt het ARAB geleidelijk vervangen door de Codex over het Welzijn op het Werk. Het KB van 16 maart 2006 verschijnt o.a. als uitvoeringsbesluit van de zogeheten Welzijnswet, de Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. In art.6 bis van de Welzijnswet wordt het beroep doen op een erkende onderneming voor het verwijderen van asbest verplicht gemaakt: n Elke werkgever is verplicht om voor in zijn bedrijf verrichte sloop- of verwijderingswerkzaamheden, waarbij belangrijke hoeveelheden asbest kunnen vrijkomen, een beroep te doen op een daartoe erkende onderneming. n Elke werkgever, die sloop- of verwijderingswerkzaamheden uitvoert waarbij belangrijke hoeveelheden asbest kunnen vrijkomen, moet, met het oog op de bescherming van de werknemers waarop hij beroep doet voor het uitvoeren van die werken, erkend worden. De oude bepalingen uit het ARAB werden aan de veranderde context aangepast en ingepast in de Welzijnswet. Het welzijnsbeleid gaat vanaf nu uit van een concrete risico-analyse waaruit een dynamisch risicobeheerssysteem moet afgeleid worden. Dat beheerssysteem maakt deel uit van een globaal preventieplan. Diverse Koninklijke Besluiten werden aangepast naar aanleiding van deze actualisering (carcinogene agentia, gezondheidstoezicht, PBM...). II.1.2. Europese Richtlijn 2003/18/EG (>83/477/EEG) omgezet in nationaal recht Verschillende artikels uit deze Europese Richtlijn waren al opgenomen in onze nationale regelgeving. Het betreft dan ook een wijzigingsrichtlijn. Bepalingen die reeds werden opgenomen, hebben betrekking op: n de beoordeling van de blootstelling; n de meldingssystemen; 16

17 Deel II: Wetgeving n bepaalde verbodsbepalingen; n maatregelen om de blootstelling te minimaliseren; n het uitvoeren van metingen; n het werkplan (inhoud); n de erkenning van ondernemingen voor sloop en verwijdering van asbest; n de medische keuring en het bewaren van de medische dossiers; n het register (bewaring). Nieuwe bepalingen hebben betrekking op: n het verlagen van de grenswaarden tot 0,1 v/cm 3 voor alle asbestsoorten; n het in het leven roepen van het concept sporadische blootstelling ; n de verplichting tot voorlichting en opleiding van alle blootgestelde werknemers; n de verplichting tot identificatie vóór het uitvoeren van sloop- of onderhoudswerken. II.1.3. Het Koninklijk Besluit van 31 maart 1992 Het betreft hier het KB van 31 maart 1992 tot vaststelling van de erkenningsvoorwaarden alsmede de criteria voor de uitrusting en werking van de laboratoria en diensten bedoeld in artikel 148decies, 1, 6, tweede lid, van het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming en in artikel 64nonies, tweede lid, van het Algemeen Reglement betreffende de maatregelen op gebied van hygiëne en gezondheid der werknemers in de mijnen, ondergrondse groeven en graverijen. (B.S ) De website van de Federale Overheidsdienst voor Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg geeft een overzicht van alle labo s erkend voor de identificatie van asbest in de lucht en in materialen. Tevens vind je er bedrijven erkend voor werken van afbraak of verwijdering van asbest en/of materialen die asbest bevatten en de Gewestelijke overheidsdiensten waar men terecht kan voor vragen in verband met de verwijdering van asbestafval: II.1.4. Het Koninklijk Besluit van 27 maart 1998 Het KB van 27 maart 1998 betreffende de Interne Dienst voor preventie en bescherming op het Werk (B.S ) bepaalt onder art.7. 1, 2, b en in bijlage III, punt IV, 4: In het jaarverslag van de Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk dient het bestaan van de asbestinventaris vermeld te worden (bijlage III bij het besluit). II.1.5. Het Koninklijk Besluit van 23 oktober 2001 Het KB van 23 oktober 2001 tot beperking van het op de markt brengen en van het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen en preparaten (asbest) (B.S. 30 november 2001) Dit Koninklijk Besluit bepaalt onder meer hoe asbestafval moet verpakt worden. 17

18 II.1.6. Het Koninklijk Besluit van 16 maart 2006 Het KB van 16 maart 2006 betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico s van blootstelling aan asbest wordt opgedeeld in 10 subtitels, te weten: I. Toepassingsgebied / definities II. Inventaris III. Beheersprogramma IV. Verbodsbepalingen V. Risicobeoordeling VI. Metingen VII. Algemene preventiemaatregelen VIII. Zeer beperkte blootstelling IX. Onderhoud, herstel met grote blootsteling X. Sloop en verwijdering Afdeling I: Toepassingsgebied en definities Het toepassingsgebied wordt omschreven als volgt: Het besluit is van toepassing op de werkgevers en de werknemers en de daarmee gelijkgestelde personen bedoeld in artikel 2 van de Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. Het is eveneens van toepassing op de erkende ondernemingen bedoeld in artikel 6 bis van dezelfde wet. Onder de definities vermelden we vooral: De concentratie van vezels in de lucht mag niet hoger liggen dan de grenswaarde van 0,1 vezel/cm 3, welke geldt voor alle asbestsoorten. Afdeling II: Inventaris De werkgever moet een inventaris opmaken van al het asbest en asbesthoudend materiaal in zijn onderneming en met name van elk onderdeel van het gebouw en van elk arbeids- of beschermingsmiddel. Hij vermeldt telkens de toepassing waarin het asbest verwerkt is, de toestand ervan en de werkzaamheden die aanleiding kunnen geven tot blootstelling aan asbest. Gedeelten van gebouwen, machines en installaties die moeilijk bereikbaar zijn en die in normale omstandigheden geen aanleiding kunnen geven tot blootstelling, moeten door de werkgever niet gescreend worden op asbest, maar moeten wel in hun geheel vermeld worden in de inventaris. Intact materiaal, dat in normale omstandigheden niet wordt beroerd, mag normaal gezien niet beschadigd worden door monsternemingen voor het opstellen van de inventaris. Echter bij asbestverwijderingswerken, sloopwerkzaamheden en bij andere activiteiten die kunnen leiden tot de blootstelling aan asbest, moet de werkgever ook het asbest op de moeilijk bereikbare plaatsen inventariseren en mag intact materiaal beschadigd worden om monsters te kunnen nemen. 18

19 Deel II: Wetgeving Afdeling III: Beheersprogramma Wanneer uit de inventaris blijkt dat er asbest aanwezig is in de onderneming, maakt de werkgever een beheersprogramma (art. 12) op om de blootstelling van de werknemers aan asbest zo laag mogelijk te houden. Het beheersprogramma omvat verplichtingen met betrekking tot: n inspectie: een regelmatige beoordeling (minstens 1/jaar) via visuele inspectie van het asbest en het asbesthoudend materiaal; n preventie: de toe te passen preventiemaatregelen; n interventie: het geheel aan maatregelen die zullen genomen worden, met daarbij een werkplanning, wanneer zou blijken dat het asbest of het asbesthoudend materiaal in slechte staat verkeert of wanneer blijkt dat het zich bevindt op plaatsen waar het kan beroerd of beschadigd worden. Men kan het asbesthoudend materiaal bijvoorbeeld fixeren, inkapselen, onderhouden, herstellen of verwijderen. Dat alles moet gebeuren volgens de regels, bepaald in het nieuwe KB. Afdeling IV: Verbodsbepalingen Het behandelen en storten van materialen die afkomstig zijn van sloop- of asbestverwijderingswerken is toegelaten. Het gebruik van mechanische werktuigen met grote snelheid, schuurschijven en slijpmachines voor het snijden van objecten of ondergronden in asbesthoudend materiaal of in materiaal dat daarmee bekleed is, of voor het verwijderen van asbest is verboden. Voor deze werkzaamheden mogen ook geen droge straalmiddelen ingezet worden. Het KB bevat wel een uitzonderingsregel voor het verwijderen van asbesthoudende lijmen met slijpmachines en schuurschijven. Afdeling V: Risicobeoordeling De risicobeoordeling wordt uitgevoerd volgens de bepalingen van het KB van 2 december 1993 betreffende de bescherming van de werknemers tegen risico s van blootstelling aan kankerverwekkende en mutagene agentia op het werk. Afdeling VI: Metingen De werkgever laat de concentratie aan asbestvezels in de lucht regelmatig meten door een erkend laboratorium. De regelmaat hangt af van de resultaten van de risicobeoordeling. De metingen worden verricht volgens de BIN-norm NBN T of volgens een methode die gelijkwaardige resultaten oplevert. De duur van de monsterneming wordt zo berekend, dat door meting of tijdgewogen berekening, de representatieve blootstelling over een achturige referentieperiode kan vastgesteld worden. Afdeling VII: Algemene maatregelen bij blootstelling Een werkgever die werkzaamheden uitvoert waarbij werknemers tijdens hun werk blootgesteld worden aan asbestvezels, moet zes voorzorgsmaatregelen nemen: 19

20 1. hij meldt de blootstelling vooraf aan de toezichthoudende ambtenaar en aan de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer; 2. hij houdt een register bij van alle aan asbest blootgestelde werknemers; 3. vóór elke werkzaamheid waarbij er asbest kan vrijkomen, informeert hij zijn werknemers over de mogelijke risico s, de grenswaarde, de veiligheidsvoorschriften etc; 4. hij organiseert een gezondheidstoezicht voor de blootgestelde werknemers (een eerste keer vóór de blootstelling en nadien minstens eenmaal per jaar, zolang de blootstelling duurt); 5. hij verschaft alle betrokken werknemers extra opleiding, en dit minstens één keer jaar; 6. hij neemt technische maatregelen om het vrijkomen van het asbest te verhinderen of te beperken, technische maatregelen om het aantal blootgestelde werknemers te beperken, enz. Afdeling VIII: Preventiemaatregelen bij de zeer beperkte blootstelling Afdeling VIII somt de preventiemaatregelen op die genomen worden bij sporadische, zeer beperkte blootstelling, waarbij kan worden verwacht dat de grenswaarde niet zal worden overschreden. Afdeling IX: Specifieke technische preventiemaatregelen...bij herstel- of onderhoudswerkzaamheden waarbij verwacht wordt dat ondanks preventieve technische maatregelen, de grenswaarde kan overschreden worden. Eén van de specifieke technische preventiemaatregelen is het opstellen van een werkplan. Dit werkplan is ter inzage op de plaats waar de werken worden uitgevoerd. Een andere specifieke technische preventiemaatregel is de plaatsing van een veiligheids- en gezondheidssignalering die waarschuwt dat een overschrijding van de grenswaarde mogelijk is en dat de werkzone slechts toegankelijk is voor speciaal daartoe opgeleide werknemers. 20