Doorkijkjes W&T in de Pabo

Transcriptie

1 Doorkijkjes W&T in de Pabo Pabo Hogeschool Leiden april 2016 Algemeen De pabo van de Hogeschool Leiden kent een reguliere voltijd en een tweejarige deeltijd opleiding. Daarnaast is er nog een academische pabo en de vrije school pabo in voltijd en deeltijd. Zowel de deeltijd opleiding als de academische pabo hebben een specifiek curriculum. De opleidingen tezamen omvatten ongeveer 900 studenten. Tijdens het werkbezoek is gepresenteerd hoe de stand van het project W&T in de pabo is. Onderwijsprogramma Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij talenten en behoeften van de studenten worden verschillende richtingen binnen het programma georganiseerd. De studenten kunnen in de reguliere opleiding al vanaf het begin kiezen voor een pabo sporttraject, kunsttraject, een opleiden in de school traject. Deelname aan het kunsttraject en de sportklas vraagt momenteel een extra investering van studenten bovenop hun reguliere programma. In het nieuwe curriculum vanaf het studiejaar worden deze trajecten ter waarde van 5EC geïntegreerd in de vaardighedenlijn die dan praktijklijn gaat heten. In de deeltijd worden hbo- en universitair opgeleide studenten toegelaten. Deze studenten kunnen - eenmaal opgeleid als geprofileerde leerkracht met een specifieke studie of werkachtergrond - voor de basisschool een meerwaarde hebben. Als onderdeel van het project is men in samenspraak met het Wetenschapsknooppunt nagegaan of er in de basisschool behoefte is aan meer leerkrachten met gespecialiseerde achtergrond in een Béta richting. Vreemd genoeg bleek daar nog weinig belangstelling voor en heeft dit vooralsnog niet geleid tot specifieke acties. Afhankelijk van de gekozen richting worden specifieke programma-invullingen gegeven. Daarvoor volgen studenten dan bij hun keuze passende vakverdiepingen en in het tweede jaar focust ook de onderzoekslijn op thema s binnen de gekozen richting. De pabo neemt deel aan het pilotproject 'Specialist Sportieve en Gezonde School' hetgeen er toe geleid heeft dat dit onderdeel uit het W&T onderwijs breder verankerd wordt. De vakverdieping gezond gedrag die onderdeel uitmaakte van het onderwijs van het OJW domein wordt wat de inhouden betreft opgenomen in het onderdeel pedagogie. Daardoor kan men in het programma bij de OJW vakken meer aandacht besteden aan een vakverdieping Het Onderzoekende Jonge Kind. 1

2 In het huidige programma is er al een redelijke mate van aandacht voor de OJW vakken. In jaar 1 en 2 zit de doorlopende leerlijn en de basisdidactiek voor de groep. Er is in het eerste studiejaar 28 uur natuur en techniek waarin aandacht is voor wetenschap en technologie en voor onderzoekend en ontwerpend leren. Verder is er 20 uur voor geschiedenis en 20 uur voor aardrijkskunde. Op dit moment is W&T binnen het programma als volgt georganiseerd. In het eerste jaar worden de OJW-vakken in een vakinhoudelijke- en didactische context aangeboden binnen 4 overstijgende modules. De inhoud is conform het advies voor de kennisbases (Meijerink). Binnen de lessen wordt veel aandacht gegeven aan de didactische vaardigheden. Er wordt geoefend met toepassing van een natuurkundige demonstratie, het gebruiken van beeldvormers, maken van werkbladen, uitvoeren van practica en voeren van onderwijsleergesprekken. De studenten laten in de assessments zien dat ze zowel de didactische vaardigheden als de onderliggende inhouden beheersen. De vakken worden getoetst middels kennistoetsen, vaardigheidstoetsen en stage-opdrachten per vak. Studenten krijgen vooral activiteiten aangeboden die ze aan het denken zetten. Bijvoorbeeld bij aardrijkskunde de vraag waarom er in de Veluwe zandgrond is. Of bij techniek de opdracht op zoek te gaan naar technische principes in het gebouw en deze vervolgens te verklaren. Het gaat om anders leren denken en kijken. In het tweede studiejaar is de vakinhoud en -didactiek van de OJW-vakken in keuzeonderdelen toegespitst via vakverdiepingen. De studenten kiezen in totaal vier vakverdiepingen. In de vakverdiepingen gaan studenten in op leerlijnen en kerndoelen die horen bij een vak of educatie. De vakverdiepingen worden afgesloten met een product dat past binnen de leerlijnen en de didactische pijlers van het gekozen vak. In de stage wordt het product uitgeprobeerd. Een voorbeeld is de vakverdieping het bouwende kind waar kleuters ontwerpend leren in combinatie met een brede vakintegratie. Hiervoor ontwikkelen de studenten onderwijsproducten. Studenten ontwikkelen een lessenserie en leskist waarin de kerndoelen voor techniek verbonden worden aan zelfgekozen kerndoelen van andere vakken. In het tweede jaar wordt ook door alle studenten via projecten gewerkt aan de W&T houding, vaardigheden en kennis. Dit komt tot uiting in projecten Vrijheid geef je door (vredeseducatie) en Schoolomgeving. 2

3 Bijvoorbeeld in het project Schoolomgeving wordt thematisch onderwijs ontworpen vanuit de kaders van de OJW-vakken. Zo is er bijvoorbeeld een veldwerkochtend die een geïntegreerd programma bevat voor rekenen en wereldoriëntatie en die door de studenten in de weken daarvoor is ontwikkeld. Vanuit de opleiding wordt gestuurd op geïntegreerd onderzoekend en ontwerpend onderwijs met één wereldoriëntatie-vak als zwaartepunt. Bijvoorbeeld in een lesochtend voor groep acht wordt een historische stadswandeling gelopen aan de hand van een kaart waarvoor de studenten van de pabo zelf een legenda hebben gemaakt. Gedurende de stadswandeling voeren de leerlingen opdrachten uit waarbij ze bijvoorbeeld de hoogte van gebouwen moeten schatten en uitrekenen, waarbij ze de stadsnatuur in kaart brengen en waarbij ze metselverbanden van allerlei gebouwen bestuderen. Daarnaast is er aandacht voor de student als ontwerper. Binnen het vak beeldende vorming in jaar 1 en binnen het project Theater (beeldende vorming, drama, muziek) in jaar 2 zijn de studenten actief als ontwerper en werken ze op drie manieren waarvan de laatste de sterkste overeenkomsten vertoont met ontwerpend leren bij het OJW-vak techniek. (1) ambachtelijk werken: beproefde techniek om vorm te geven aan een beeldend product, (2) experimenteel werken: vanuit de materialen, techniek of context zonder een vaststaand einddoel, (3) ontwerpend werken: vanuit een idee, zoeken naar een (of meerdere) oplossing(en) voor het einddoel. In jaar 3 wordt er gewerkt in thema s (alle studenten). In het derde jaar worden de inhouden van de vakverdiepingen middels colleges en een kennistoets afgesloten. Vanaf pabo 3 gaat het dan ook meer om zaken als omgaan met verschillen, pedagogische vaardigheden, verdiepingen en verbredingen via minoren, bijvoorbeeld Moderne media in het basisonderwijs. In alle studiejaren wordt de student als praktijkonderzoeker opgeleid binnen de leerlijn onderzoek en ontwikkeling onderwijs. In jaar vier valt de leerlijn onderzoek samen met de minoren. Afhankelijk van de minor doen de studenten literatuuronderzoek en/of praktijkonderzoek. Op vele momenten in het curriculum wordt ook aandacht besteed aan het ontwerpen van onderwijs. Expliciet gebeurt dat binnen de vakverdiepingen (keuzeonderwijs) waar leerlijnen concreet gemaakt worden in lessenseries of materiaalkisten, binnen de projecten Vrijheid geef je door en Schoolomgeving waar thematisch onderwijs wordt vormgegeven binnen een projectplan in groepsverband. In alle jaren ontwerpen en geven studenten onderwijs voor de OJW-vakken middels stage opdrachten. In het tweede jaar doen alle studenten als onderdeel van de stage tevens een praktijkopdracht voor techniek, waarbij ze een bovenbouwklas uit het PO een dag in het technisch ontdeklokaal begeleiden. Thema Rijke Leeromgeving nieuw curriculum onderdeel voor jaar 3 Door het project was het ook mogelijk bestaande modules te optimaliseren en echt vernieuwende modules te ontwikkelen. Een succesvol voorbeeld van dit laatste is de module Thema Rijke Leeromgeving. 3

4 Doel van de module was studenten in de modus te zetten om hedendaags onderzoekend en ontwerpend onderwijs te maken met wat in de directe omgeving te vinden is. Men heeft studenten eerst via 2032 losgeweekt van methodisch onderwijzen. Studenten begonnen te begrijpen dat hedendaags onderwijs om het bij leerlingen ontwikkelen van andere vaardigheden vragen gaat. De opdracht die de studenten kregen was: ontwerp een rijke leeromgeving waar divergente vaardigheden van leerlingen worden gevraagd en ontwerp een toetsmatrix om dat te meten bij henzelf en collega studenten. Dit was een zeer complexe maar leerzame opdracht. De studenten werden ingeleid via de Roller Coaster aanpak. Ze werden gedurende verschillende bijeenkomsten overvoerd met ideeën, activiteiten, filmpjes, werkbezoeken, good practices enzovoort. Het effect was positief: studenten ontwikkelde materialen, gingen kritischer kijken naar wat leerlingen leerden en naar hun eigen rol. Ze evalueerden met elkaar ook de producten van medestudenten en optimaliseerden hun producten voor de eigen summatieve presentatie. Vrije School Pabo De Vrije School gaat voor een belangrijk deel van de verkenning van de wereld uit van periode-onderwijs in een deel van de ochtend. Men kiest daarvoor thema s (dieren, gezondheid, voeding) die dan een aantal weken in het begin van iedere ochtend aan bod komen waarbij leerlingen en leerkrachten allerlei aspecten inbrengen. Dat betekent dat iedereen aan het ontdekken, aan het uitproberen, waarnemen, rubriceren is en daar waar mogelijk in de authentieke context. In de Vrije School gaat men in de eerste jaren sterk uit van waarnemingen, ontdekkingen en het belichaamde leren. Vanaf leerjaar 6 krijgt het oordelen en de morele ontwikkeling meer aandacht. Het op zoek gaan naar achterliggende verschijnselen, conclusies, verklaringen, definities is meer iets van de bovenbouw. Techniek komt heel regelmatig en verankerd terug in het onderwijsprogramma. Ook de onderzoeksen ontwerpcyclus komen zeker aan de orde maar zo dat deze tot betekenisvol leren leidt. In het Vrije School pabo curriculum wordt deze attitude steeds verder ontwikkeld en daarmee zit ontwerpen en onderzoeken in de genen van het onderwijsprogramma de Vrije School pabo. De pabostudenten leren op een analoge wijze en daarbij vragen de studenten zich steeds af wat dat te maken heeft met de ontwikkeling van het kind. De student van de Vrije School pabo leert hoe hij leerlingen in dat periodeonderwijs kan laten leren en dat zijn rol daarbij een participatieve en activerende is. Het Vrije School pabo programma is zo ingericht dat de studenten deze ervaringen opdoen. De student leert verder welke rol er van de leraar verwacht wordt en men gaat er van uit dat daarvoor een onderzoekende, onbevooroordeelde en actieve houding noodzakelijk is. In het curriculum wordt deze attitude steeds verder ontwikkeld. Het eerste studiejaar staat in het teken van open en onderzoekend waarnemen en denken. Binnen vakken als pedagogie, aardrijkskunde en geschiedenis wordt hier aandacht aan besteed. Dit gebeurt zowel theoretisch, als praktisch en aan de hand van stage opdrachten. Als basis voor het leren wordt binnen alle vakgebieden verwondering bij de studenten gewekt. In het tweede studiejaar wordt verder richting gegeven aan het curriculum door het thema spel en beweging met de kwaliteit doelgericht en flexibel. 4

5 In dit jaar leert de student lessen ontwerpen volgens de leerlijnen van de diverse vakken, waarbij rekening gehouden moet worden met de specifieke praktijksituatie van een stageklas. Het derde studiejaar voegt daar het thema ritme en ademhaling aan toe, waarbij het onderwijs voor het gehele kind gezondmakend moet worden. In dit jaar worden de ontwerpende vaardigheden uitgebreid naar gehele periodes onderwijs, waarbij zowel basisvakken, zaakvakken als kunstvakken geïntegreerd aan bod komen in het basisonderwijs. Steeds weer leert de student aan te sluiten bij de specifieke stage situatie, waardoor de onderzoekende houding bevraagd blijft. In het vierde studiejaar wordt de studie afgesloten met een onderzoek, zowel in een kunstdiscipline als in een pedagogisch/didactische richting. Bovendien wordt in dit studiejaar al enkele jaren de module natuur en techniek gegeven, waarin de student vanuit verwondering voor de natuur tot het eigen ontwerp van een uitvinding komt. Academische pabostudenten Academische pabostudenten studeren sneller en nemen kennis ook sneller op. Jaar 1 en 2 van de pabo zijn samengevoegd en daardoor hebben de studenten alle leerlijnen en basisdidactiek gevolgd. Ook blijkt dat deze studenten sneller praktijk/theorie koppeling kunnen leggen. In het eerste jaar is er vanuit de W&T gedachte daarom ook al binnen de Mens en wereld lijn aandacht voor ontdekkend leren en vak-integratie. Binnen die lijn wordt natuur en geschiedenis nog wel om en om in vakken gegeven maar aan het einde afgesloten met een moderne media college naar aanleiding waarvan ze een product maken dat te gebruiken is in de basisschool en waar natuur en geschiedenis samen komen. Bijvoorbeeld een instructiefilmpje waar een technisch principe in relatie tot Christiaan Huygens naar voren komt. In semester 2 staan aardrijkskunde en natuur centraal en verwerken studenten dit aan het eind van het semester in een Google Maps opdracht. Daarnaast wordt het semester afgesloten met een integratieve excursie natuuronderwijs en aardrijkskunde naar Naturalis. In jaar 2 heeft men het uitgangspunt gekozen dat studenten didactisch leren denken in doorgaande leerlijnen. Vaststellen waar kinderen zijn in hun ontwikkeling en geschikte materialen ontwikkelen om het leren verder te brengen. Vanuit de integrale benadering denkend zijn twee thema s gekozen die aansluiten bij de hedendaagse vraagstukken Duurzaamheid en Vrijheid. Studenten krijgen twee inspiratiedagen en gaan daarna zelf ontwikkelen. Vanuit de opleiding is er wel procesbegeleiding omdat deze studenten weliswaar cognitief sterk zijn maar de vertaalslag naar de praktijk nog wel eens moeilijk vinden. Kijkwijzers gebruiken De pabo Leiden wil studenten opleiden die een didactiek hanteren waardoor ze - gebruikmakend van rijke leeromgevingen - hun leerlingen leren zelf te denken. Deze didactiek impliceert dat leerlingen in principe bij alle vakken op een meer op inzicht gerichte wijze bij voorkeur op een onderzoekende en ontwerpende manier aan de slag gaan. Binnen de pabo opleiding wordt hier veel aandacht aan gegeven. 5

6 Echter in de praktijk worden studenten nog veel geconfronteerd met een didactiek en methodes die eerder op feitenkennis en reproductief leren gericht zijn. De studenten hebben daardoor de neiging om zich te conformeren met deze traditionele aanpakken. Men heeft bedacht om via de stage bezoeken een verbetering hierin aan te brengen. Binnen de pabo Leiden beoordelen en bezoeken de opleidingsdocenten hun studenten tweemaal per half jaar. Om het collega s goed mogelijk te maken studenten te observeren en in gesprek te gaan over de essenties van de hiervoor beschreven didactiek zijn per vak kijkwijzers ontwikkeld. Deze maken het collega s mogelijk de kwaliteiten van studenten objectiever en beter onderbouwd te beoordelen - rekening houdend met de didactiek van het op inzicht gerichte, activerende O&O leren. Het pabo project heeft het mede mogelijk gemaakt dat deze kijkwijzers zijn ontwikkeld. Niet alleen voor natuur en techniek maar breed voor alle vakken. Daardoor krijgen de uitgangspunten van het O&O leren ook aandacht binnen alle vakken. Deze kijkwijzers zijn tevens beschikbaar voor de mentoren waardoor deze ook handvatten krijgen om de studenten te begeleiden vanuit de gewenste didactiek. De kijkwijzers zijn dus met name gericht op onderwijs dat kinderen zelf laat leren, ontdekken en doen. De kijkwijzers geven de docenten en mentoren bijvoorbeeld vragen zoals: Hoe heb je kinderen nu zelf nieuwe kennis en inzichten laten construeren? of Welke steun hadden de leerlingen aan de didactische instrumenten die je hebt ingezet? De vragen laten de pabo docenten, de mentoren en de studenten meer didactisch denken. De kijkwijzers definiëren globaal het eindpunt van de opleiding. Er komt nog een schema bij dat ook aangeeft wat studenten binnen welke fase van de opleiding ongeveer zouden moeten beheersen en wat er wordt aangeboden. Degene die de kijkwijzer gebruikt maakt op basis van het schema een selectie voor de bespreking. Technisch ontdeklokaal Op dit moment heeft de pabo een technieklokaal dat vooral ingericht is vanuit het klassieke techniek onderwijs. Omdat de didactiek geëvolueerd is in de richting van onderzoekend en ontwerpend leren zal het lokaal omgevormd worden naar een (technisch) ontdeklokaal en kleuterlab. Studenten geven daar lessen aan leerlingen van een basisschool. Er komen camera s die het mogelijk maken het leren van de kinderen en het onderwijzen van studenten te volgen. Hier kunnen dan ook vormen van onderwijs uitgeprobeerd worden die studenten niet zo makkelijk in hun stage-praktijk kunnen realiseren. De sectie pedagogiek heeft ook een belangrijke rol bij inrichting en gebruik omdat het O&O leren heel goed past bij opvattingen over jonge kind onderwijs dat meer vanuit het exploratieve spel van het kind start. Het lokaal wordt nu vooral gebruikt om bovenbouw leerlingen een door studenten georganiseerd techniek circuit te bieden. In de nieuwe opzet komt er ook een mogelijkheid om juist de onderbouw leerlingen op exploratieve wijze te laten leren. Samenwerking met Naturalis via het verwonderpaspoort Vanuit Naturalis is er een beleid dat men meer in samenhang met het onderwijsveld wil werken. Dat betekent dat binnen- en buitenschools leren meer verbonden kunnen worden. Het Verwonderpaspoort is daar een voorbeeld van. Het Verwonderpaspoort is een initiatief van Naturalis en andere Leidse musea en instellingen; een en ander brengt het Leidse educatieve aanbod voor Natuur, Wetenschap en Technologie bij elkaar. 6

7 Het is gericht op leerlingen hiervoor enthousiast maken door ze te laten ontdekken en leren. Onderwerpen die in de basisschool aan de orde komen kunnen met hulp van educatieve instellingen concreet en tastbaar worden via bezoeken in de klas of van de klas aan de instellingen. Het onderzoeken en vragen stellen is een kernaanpak binnen het verwonderpaspoort; enkele basisscholen functioneren als klankbord en testplatform voor wat er gemaakt wordt. Een leerkracht kan zich inschrijven voor een van de 72 workshops/activiteiten die via de website te vinden zijn. De school krijgt voor de leerlingen een paspoort, een soort chip, die ze scannen nadat ze een workshop hebben gedaan. De leerling kan dan met zijn gegevens inloggen en er ontsluit zich vervolgens een wereld in de verwonderwereld waarmee leerlingen thuis en op school activiteiten in de lijn van de workshop kunnen doen. De rol van de pabo in dit project is verantwoordelijkheid hebben voor educatieve kwaliteit en inhoud. Er is een leerlijn gemaakt en er zijn randvoorwaarden geformuleerd voor workshops en de eilanden. Daarnaast levert de pabo ook zelf workshops en bereidt studenten voor die daar op voorgeschoold worden. Samen leren en professionalisering De professionalisering van het hele team concentreerde zich rond de kijkwijzers. Per vak heeft een docent de opdracht gekregen de kijkwijzer te ontwikkelen. Daarna hebben deze docenten de producten samen geoptimaliseerd en zijn de kijkwijzers op twee teamstudiedagen gemeenschappelijk toegelicht en besproken. Ook is er een gebruikstraining geweest en het bleek dat de docenten enthousiast waren over het dit middel omdat het helpt om de studenten meer vanuit de O&O didactiek te begeleiden. Daarnaast zijn er met wisselend succes ook enkele masterclasses voor studenten en docenten georganiseerd: de bijeenkomst met Ian Gilbert, een nascholingsmiddag bij Naturalis, de WT academie en een collegereeks over de historie van de wetenschapsfilosofie. Conclusie De pabo Leiden probeert O&O leren te verankeren in het gehele curriculum via versterking van de praktijkbegeleiding en beoordeling, hetgeen een succesvolle aanpak lijkt. In het curriculum is W&T al redelijk verankerd in de verschillende pabo s. Er zijn nog ambities en er is werk te doen om de samenwerking met Naturalis en het verwonderpaspoort ook ná het project te verduurzamen en het ontdeklokaal te realiseren. Daarnaast wil men ook modules verder optimaliseren. 7