publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

Transcriptie

1 publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek 2010 jaarverslag NCWT

2

3

4 Organisatie De stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT, 1954) is de moederstichting van nationaal Science Center NEMO. Sinds een aantal jaren voert NCWT ook landelijke taken uit in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en is het partner in en producent van diverse educatieve projecten. NCWT wil de spil zijn tussen publiek, scholen, wetenschappers, beleidsmakers en bedrijfsleven op het gebied van wetenschaps- en techniekcommunicatie in Nederland. Visie Onze samenleving ondergaat ingrijpende veranderingen. We staan voor grote uitdagingen die om slimme oplossingen vragen. Het belang van kennis over wetenschappelijke ontwikkelingen en technologische toepassingen groeit. Daarmee groeit ook de behoefte aan mensen die van wetenschap en techniek hun werkterrein maken. Daarom is een centrum nodig dat het publiek actief betrekt bij wetenschap en techniek; een centrum dat de samenleving uitnodigt tot het nadenken over en het meewerken aan nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. De stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT) is als grootste publieksinstelling voor wetenschaps- en techniekcommunicatie in Nederland hiervoor de aangewezen organisatie. NCWT heeft de kennis, de ervaring en de middelen om wetenschap en technologie op inspirerende wijze voor diverse publieksgroepen toegankelijk te maken. Missie publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek NCWT verbindt het publiek met de wetenschap en de wetenschap met het publiek via inhoudelijke, veelzijdige activiteiten, die aansluiten bij de belevingswereld en behoeften van onze verschillende publieksgroepen en samenwerkingspartners. Activiteiten die informeren, interesseren, inspireren en verbinden.

5 Jaarverslag 2010 publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek

6 Colofon Tekst: Stichting NCWT Opmaak: Stichting NCWT Fotografie: Stichting NCWT, Digidaan (p. 1, 14, 20, 32, 58), Plasticpeter (p. 19) Reproductie: EPS Amsterdam Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap & Technologie (NCWT) Oosterdok VX Amsterdam Postbus AK Amsterdam T E info@ncwt.nl W mei 2011 Disclaimer Dit jaarverslag is met zorg samengesteld. Aan deze uitgave kunnen echter geen rechten worden ontleend.

7 Woord vooraf Het vertrouwen in en de waardering voor de Nederlandse wetenschap is groot. De afgelopen jaren is de aandacht voor wetenschap en technologie in de samenleving en het onderwijs toegenomen. Een krachtig publiekscentrum, de variëteit in publieksactiviteiten, vele publicaties en aandacht in de media, hebben zeker bijgedragen aan de groeiende belangstelling voor wetenschap en technologie. Een duidelijk bewijs hiervan is dat Science Center NEMO in 2010 de magische grens van bezoekers heeft overschreden. Een absoluut record! Onze activiteiten komen mede tot stand dankzij de vruchtbare samenwerking met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), diverse wetenschappelijke partners en bedrijfspartners. Begin 2010 werd de eerste vijf jaar samenwerking met de directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid van het ministerie afgesloten. Voor de komende beleidsperiode heeft NCWT een ambitieus meerjarenplan ingediend: Publiek voor wetenschap, strategisch plan Onze visie en ambities zijn inhoudelijk onderschreven door het Ministerie van OCW, maar vanwege de overheidsbezuinigingen financieel helaas niet gehonoreerd. Dat is voor ons echter geen reden om onze ambities los te laten. Wel zullen we scherpe(re) keuzes moeten maken. De kern van onze activiteiten is en blijft het presenteren van wetenschap en technologie als onderdeel van de Nederlandse cultuur en ons dagelijks leven; als basis voor innovatief denken; en als inspiratiebron voor het oplossen van problemen. Hiervoor heeft NCWT in 2010 de samenwerking met het bedrijfsleven en met andere Europese science centra uitgebreid; een belangrijke ontwikkeling voor ons instituut. We zijn dan ook trots op de vele mooie programma s en activiteiten die we in 2010 voor het publiek hebben gerealiseerd. Enkele hoogtepunten voor NCWT waren: Meer dan een half miljoen bezoekers: dit record in de geschiedenis van NEMO kwam eerder dan verwacht. De acceptatie van de Museumkaart vanaf 1 juli 2010 heeft hierin een grote rol gespeeld. De eerste erfgoedtentoonstelling: de zomertentoonstelling was dit jaar zeer populair en had een record aantal bezoekers. Wetenschap op de vloer: Science Live, een uniek onderzoeksprogramma door wetenschappers in samenwerking met het NEMO-publiek. De positie van het Science Learning Center als (inter)nationaal expertisecentrum is verder versterkt door de (inter)nationale samenwerking, de oprichting van het NSO- Educatieloket voor ruimtevaart- en sterrenkunde-educatie en de in 2011 in te stellen NEMO-leerstoel bij de Universiteit van Amsterdam. Namens de directie, Michiel Buchel Algemeen directeur In dit jaarverslag komen in het eerste hoofdstuk de activiteiten van Science Center NEMO aan bod. In hoofdstuk twee geven we een overzicht van onze educatieve activiteiten: de materialen, nascholingsprojecten en kennisontwikkeling van het Science Learning Center. Onze landelijke activiteiten, die we deels in opdracht van het Ministerie van OCW uitvoeren, staan beschreven in hoofdstuk drie: Science Communication Center. We sluiten af met een beschrijving van onze organisatie en vermelding van onze samenwerkingspartners.

8

9 Inhoudsopgave 01 Science Center NEMO 1.1 Inleiding 1.2 Tentoonstellingen en programma s 1.3 Educatief aanbod 1.4 Feiten en cijfers 02 NEMO Science Learning Center 2.1 Inleiding 2.2 Educatieve materialen en projecten 2.3 Nascholing 2.4 Kennisontwikkeling en -deling 2.5 Feiten en cijfers 03 NEMO Science Communication Center 3.1 Inleiding 3.2 Digitale producties 3.3 Nationale evenementen en activiteiten 3.4 Brancheondersteuning 3.5 Feiten en cijfers 04 NCWT 4.1 Inleiding 4.2 Partners in science 4.3 Financiën, personeel en organisatie 4.4 Ondernemingsraad 4.5 Raad van Toezicht Lijst met afkortingen

10

11 Science Center NEMO

12 NCWT jaarverslag Science Center NEMO Science Center NEMO is het grootste science center in Nederland, met veel activiteiten voor jong en oud. Het is dé plek om spelenderwijs bezig te zijn met wetenschap en technologie, zoals blijkt uit het record aantal bezoekers van ruim een half miljoen in Inleiding Science Center NEMO is het grootste science center in Nederland, met veel activiteiten voor jong en oud. Het is dé plek om spelenderwijs bezig te zijn met wetenschap en technologie, zoals blijkt uit het record aantal bezoekers van ruim een half miljoen in NEMO heeft de ambitie om de komende jaren verder uit te groeien tot nationaal boegbeeld voor laagdrempelige wetenschapsbeleving. Om deze ambitie te realiseren en onze toppositie voor de toekomst te waarborgen, is vernieuwing en verdere professionalisering van ons product- en dienstenaanbod noodzakelijk. Daarom hebben we vijf ontwikkellijnen geformuleerd: NEMO en erfgoed: geschiedenis van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen NEMO ook voor volwassenen: meer aandacht voor volwassen bezoekers NEMO en nieuws: aandacht voor actuele wetenschap NEMO en Amsterdam: versterken van de band met de stad NEMO en haar eigen wijze: eigenzinnige werkwijze behouden en versterken Deze vijf ontwikkellijnen staan uitgebreid beschreven in het NCWT-document Publiek voor wetenschap, strategisch plan Zij vormen de uitgangspunten voor de activiteiten in De praktijk Erfgoed: in 2010 liep de zeer populaire zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs: over de 12

13 Science Center NEMO opkomst van elektrische apparaten in het huishouden. Hierin werden zo n 200 stukken uit de NEMO Erfgoedcollectie (voorheen Energetica Collectie) getoond. Het bleek een grote uitdaging om historische objecten succesvol te integreren in onze interactieve tentoonstellingsaanpak. Door de wetenschap in een historische en culturele context te plaatsen, kreeg de tentoonstelling meer inhoudelijke verdieping. Volwassenen: het aanbod voor volwassenen is versterkt en verdiept door de lezingencycli Kennis aan 't IJ en Kennis op Zondag; door participatie in de Paradisolezingen en de Kenniscafés; en door de organisatie van een landelijk symposium. Ook de zomertentoonstelling was interessant voor volwassenen. Nieuws: de pilot Science Live was een primeur voor NEMO. Dit zelfontwikkelde concept legt een directe relatie tussen wetenschap en publiek. Bezoekers kunnen participeren in wetenschappelijk onderzoek dat in het science center wordt uitgevoerd. Zo beleeft de bezoeker niet alleen de natuurwetenschappelijke fenomenen in NEMO, maar draagt hij ook daadwerkelijk bij aan de ontwikkeling van nieuwe kennis. De positieve reacties van zowel wetenschappers als bezoekers, hebben ervoor gezorgd dat de pilot meteen al in 2010 een vervolg kreeg. 1.2 Tentoonstellingen en programma s Het publieksaanbod in NEMO bestaat uit een vast aanbod, vernieuwde invulling van bestaande formats en nieuw ontwikkelde producten. In 2010 beschikte NEMO over de volgende tentoonstellingen: Vaste tentoonstellingen Net als in voorgaande jaren konden de bezoekers van NEMO genieten van ons vaste tentoonstellingenaanbod: Natuurwetenschappelijke fenomenen in de tentoonstelling Fenomena, waaronder de populaire zeepbellen, en de tentoonstelling Codenaam: DNA, op dek 1. De Ballenfabriek, de tentoonstellingen over water, de tentoonstelling Krachtpatsers over constructies, Zoeken naar leven en het Techno Lab, op dek 2. Tentoonstellingen Teen Facts en You, Me, Electricity, en het NEMO s Wonder Lab waar bezoekers zelf scheikundige experimenten kunnen doen, op dek 3. Tentoonstelling Reis door de Geest, op dek 4. Amsterdam: De komende twee schooljaren gaan per schooljaar basisschoolleerlingen kennis maken met Natuur & Techniek via een programma in NEMO. Daarnaast zal NEMO facultatieve trainingen aanbieden voor leerkrachten om Natuur & Techniek op een inspirerende wijze te verweven in hun lessen. Ook gaan we de science clubs in de stadswijken ondersteunen. Dit is het resultaat van een overeenkomst die met de gemeente Amsterdam in 2010 is afgesloten om de relatie met de leerlingen van de Amsterdamse basisscholen te versterken. Eigen wijze: 2010 was voor NEMO een uitzonderlijk jaar met hoge bezoekersaantallen en succesvolle nieuwe projecten. Daarvoor hebben we belangrijke investeringen gedaan en interne aanpassingen doorgevoerd. De mate waarin we ook in 2011 invulling kunnen geven aan de vijf ontwikkellijnen, is sterk afhankelijk van externe factoren. Het vinden van inhoudelijke en financiële partners is belangrijk voor onze groeiplannen. Nieuwsgierige bezoeker van de tentoonstelling Codenaam: DNA Aanpassingen en verbeteringen Een aantal bestaande tentoonstellingen is in 2010 uitgebreid, aangepast of verbeterd. Zo hebben we een Vortex-opstelling toegevoegd aan de tentoonstelling Fenomena. Deze opstelling geeft de bezoeker inzicht in Einstein s ideeën over zwaartekracht. 13

14 NCWT jaarverslag 2010 een theatervoorstelling en een tentoonstelling over het thema schaduw bezoeken. Een uur lang kunnen ze experimenteren, onderzoeken en spelen. Het spel dat zij vertonen werd wetenschappelijk onderzocht door NEMO en de Universiteit van Amsterdam in het kader van het onderzoeksprogramma TalentenKracht. Gedurende 2010 zijn door de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Groningen en NEMO onderzoeksweekenden georganiseerd waaraan in totaal ruim 200 kleuters hebben deelgenomen. In 2011 zal Kleuters aan zet permanent onderdeel zijn van het NEMO aanbod voor de jongste bezoekers. Overzicht van historische stofzuigers in de zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs De tentoonstelling Krachtpatsers, over statische en dynamische constructies en de invloed van vormen, krachten en evenwicht op bruggen en gebouwen, biedt een aantal nieuwe activiteiten. Zo kan de bezoeker nu zelf een boogbrug maken en daaroverheen lopen. Ook zijn er interactieve objecten uit het voormalige Evoluon bijgekomen, over verschillende manieren van krachtoverbrenging. Het 3D theater is opgeknapt en aangepast, zodat we nu ook 2D voorstellingen kunnen projecteren. De voorgenomen upgrade van het Wonder Lab is uitgesteld vanwege andere prioriteiten. Nieuwe tijdelijke tentoonstellingen Ruimtedouche De dampkring remt de meest energetische kosmische deeltjes af, en houdt samen met de zon de gevaarlijke straling tegen. Op aarde is kosmische straling dus niet schadelijk voor de gezondheid. Onder de Ruimtedouche worden deze mysterieuze stralen uit het heelal zichtbaar en ontdekt de bezoeker hoeveel stralen er door een lichaam heen gaan. In de drie vonkenkamers en de nevelkamer zijn de sporen van de stralen goed te zien. De tentoonstelling Ruimtedouche is een samenwerking met Nikhef, het nationaal instituut voor subatomaire fysica, dat onderzoek doet op het gebied van (astro)deeltjesfysica. De Ruimtedouche is sinds oktober 2010 in NEMO te ervaren. Kleuters aan zet Op 2 januari werd de tentoonstelling Kleuters aan zet geopend. Elke vrijdag, zaterdag en zondag kunnen 4, 5 en 6 jarigen samen met een volwassen begeleider Het Huishoudparadijs Van 24 juni tot en met 5 september liep de interactieve zomertentoonstelling over honderd jaar ontwikkelingen in huishoudelijke apparatuur (van 1910 tot 2010), inclusief een blik op de toekomst. Innovaties in elektriciteit, gasvoorziening en huishoudelijke apparatuur veranderden niet alleen ons interieur, maar zorgden ook voor een totale metamorfose van ons leven. Via de thema s persoonlijke verzorging, verlichting, eten & drinken, schoonmaken, wassen/drogen/strijken, beeld & geluid, werd dit zichtbaar en voelbaar gemaakt. Voor deze tentoonstelling hebben we op grote schaal gebruik gemaakt van de objecten die in 2007 zijn verworven van Museum Energetica. Bezoekers konden online hun eigen herinneringen delen; meedoen aan een ontwerpwedstrijd; al trappend zelf de was droogfietsen ; of een foto van zichzelf laten maken in een ouderwetse keuken. Fotomoment in Het Huishoudparadijs 14

15 Science Center NEMO De combinatie van nostalgie en toekomst, oud en modern, maakte deze tentoonstelling tot een unieke ervaring. In ruim twee maanden trok Het Huishoudparadijs maar liefst bezoekers. Anders dan in voorgaande jaren richtte de tentoonstelling zich ook op volwassenen zonder kinderen. De tentoonstelling werd mede mogelijk gemaakt door de Mondriaan Stichting, het VSB Fonds, Siemens, Dyson, Waternet en Bureau TOP. Na NEMO verhuisde Het Huishoudparadijs naar het Twents Techniekmuseum HEIM in Hengelo, waar bezoekers nog tot 9 januari 2011 konden genieten van deze unieke tentoonstelling. Fototentoonstelling Vanaf 24 juni 2010 tot medio 2011 stond de fototentoonstelling op het dak van NEMO in het teken van huishoudelijke apparaten. Het publiek werd uitgedaagd de functies van diverse apparaten te raden. Getoonde afbeeldingen waren onder andere een elektrische waterverwarmer uit de jaren 30 die je aan de kraan bevestigt, een elektrische stropdassenstrijker uit de jaren 60 en een radio uit de Tweede Wereldoorlog die eruit ziet als een lamp, omdat radio s toen verboden waren. Programmering Naast tentoonstellingen had NEMO in 2010 een uitgebreid aanbod van voorstellingen, workshops, lezingen, et cetera. Kettingreacties Een bewegende kantoorstoel, knallende ballonnen en vallende bakstenen. Kettingreacties is een hilarische, interactieve voorstelling over actie/reactie en oorzaak/gevolg. Ook in 2010 waren er elke dag meerdere voorstellingen van een kwartier bezoekers voor de zomertentoonstelling Het Huishoudparadijs in juli en augustus, een record! Lab-workshops Tijdens de schoolvakanties organiseert NEMO veel activiteiten zoals workshops en theatervoorstellingen. Er zijn steeds meer activiteiten beschikbaar, waarvan we iedere vakantie een deel inzetten. In de verschillende labs van NEMO hebben we in 2010 de volgende workshops aangeboden: In het Haal-Maar-Uit-Elkaar-Lab kunnen kinderen huishoudelijke apparaten helemaal uit elkaar halen. Begeleiders helpen een handje en vertellen hoe de apparaten werken. Alle uit elkaar gehaalde onderdelen worden bij NEMO gescheiden en later gerecycled of verwerkt door het Afvalenergiebedrijf in Amsterdam Westpoort. Dit jaar hebben we tijdens het Robocupfestival ook een omgekeerde versie ingezet: het Zet-Maar-In- Elkaar-Lab: uit oude onderdelen robotpoppen en kunstige nepapparaten bouwen. Test Lab: ontwerp en bouw zelf je eigen minizeilboot of -auto. Techno Lab: maak je eigen tol of naamplaatje. Proef Lab: maak je eigen energy drink! Door het zelf te maken wordt het geheim van deze sportdranken ontdekt. Wonder Lab Het Wonder Lab is ingericht als een echt scheikundelaboratorium. Met labjas aan en veiligheidsbril op kunnen bezoekers twaalf verschillende proefjes doen over hoe stoffen met elkaar reageren. Vanwege de tentoonstelling Het Huishoudparadijs zijn twee proefjes ontwikkeld voor bezoekers van het Wonder Lab: met zeep rode kool van kleur doen verschieten, en lijm maken uit aardappels. Onderdeel van de fototentoonstelling: een clandestiene radio uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog 15

16 NCWT jaarverslag 2010 De nieuwe science show: Voel de Aarde Brein Lab: ons brein is altijd bezig met het kraken van allerlei codes. De smaak die je als bezoeker proeft, het geluid dat je hoort en de dingen die je ziet. Maar het brein neemt je af en toe ook in de maling, bijvoorbeeld bij gezichtsbedrog. In deze workshop merk je wat een knappe dingen ons brein allemaal kan. Micro Lab: kijk door een microscoop die 600 keer vergroot. Ontdek waarom planten groen zijn en hoe de binnenkant van een wang er eigenlijk uitziet. Alien Lab: in deze nieuwe workshop (vanaf april 2010) bedenk en bouw je een wezen (een Alien) dat is aangepast aan het leven op een andere planeet. Hoe ziet dit wezen er uit op Jupiter, Mars, Venus of Mercurius? Is daar zure regen, zijn er meteorieten of heeft de planeet een vloeibare dampkring? Bedenk hoe jouw Alien daarmee omgaat. Voedselketen Lab: speciaal knutsellab tijdens het Scientific Festival in oktober, dat in 2010 in het teken stond van biodiversiteit. Aan de hand van een bouwplaat kon je een mobile maken dat de voedselketen uitbeeldt. Kerst Lab: weet wat je eet! Kruip in de huid van een chemicus en neem je kerstdiner onder de loep. Onderzoek zelfmeegebrachte restjes van het kerstdiner of ga met vijf verschillende proeven aan de slag. Experimenteer met de amandelspijsproef, suikerproef, zetmeelproef, vetproef en de eiwitproef. Theatervoorstellingen Tijdens de vakanties kunnen bezoekers ook naar een theatervoorstelling. In 2010 programmeerde NEMO de volgende voorstellingen: Goochelen met getallen: in deze theatervoorstelling leer je hoe codes en getallen zijn ontstaan. Hoe wist je vroeger hoeveel geiten er in de wei liepen? Of hoeveel dagen de winter nog duurde? Tellen wij op dezelfde manier als de schaapherder heel lang geleden? Balans-Show: een voorstelling vol wiebelige weetjes over evenwicht en balans. Een bezem die vanzelf blijft staan, een zwevende karaf en een paraplu die balanceert in een fles. Hoe zit het met het evenwicht en zwaartepunt in ons lichaam? Wat is eigenlijk je zwaartepunt? Voel de Aarde science show: een nieuwe voorstelling over het systeem aarde. In 2010 heeft NEMO de Tangible Earth aangeschaft: een digitale wereldbol met een diameter van 1,3 meter, gemaakt door de Japanse wetenschapper Shinichi Takemura. Op deze bol wordt de aarde op een dynamische manier gepresenteerd via beeldprojectie van binnenuit en de koppeling met real time data. In combinatie met filmbeelden op een groot beeld, is deze driedimensionale weergave van de aarde heel geschikt om verhalen te vertellen over onze planeet. (Bijvoorbeeld over het ontstaan van het leven en de verspreiding van planten en dieren op aarde. Of over het bewegen 16

17 Science Center NEMO van aardschollen en de gevolgen daarvan zoals aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, en het volgen van de weersomstandigheden.) NEMO heeft voor deze Tangible Earth een eigen show ontwikkeld over biodiversiteit, aansluitend bij het thema van de Oktober Kennismaand. Science Live Science Live is een nieuw onderzoeksconcept voor de wetenschappelijke wereld, dat NEMO in de meivakantie van 2010 heeft geïntroduceerd. Bezoekers konden als proefpersoon meedoen aan een echt wetenschappelijk onderzoek, in een traditioneel wetenschappelijk ingerichte onderzoeksruimte. Drie Tilburgse wetenschappers beten de spits af: prof. dr. Ad Vingerhoets, dr. Ruth Nieuwenhuis-Mark, en drs. Waldie Hanser onderzochten gedurende enkele weken hoe mensen van 10 jaar en ouder gezichtsuitdrukkingen beoordelen als ze naar muziek luisteren. 366 bezoekers deden mee als proefpersoon. Vrijwel iedereen liet zich onderzoeken omdat ze het leuk vonden aan echt wetenschappelijk onderzoek mee te doen. De meesten deden zelfs mee in gezinsverband. Een steekproef toonde aan dat zij het project een rapportcijfer 8,9 gaven. De onderzoekers zijn verbonden aan de Universiteit van Tilburg, afdeling Klinische Psychologie en Klinische Neuropsychologie. Ook zij waren erg positief over deze vorm van onderzoek, waarvoor grote aantallen proefpersonen nodig zijn. In het tweede Science Live onderzoek gingen wetenschappers van de Vrije Universiteit op zoek naar genen die verantwoordelijk zijn voor intelligentie. In de zomer-, herfst- en kerstvakantie deden in totaal proefpersonen mee. Dr. Danielle Posthuma en dr. Tinca Polderman van het CNCR Kinderlezing: Worden dieren ook verliefd? Science Live: wetenschappelijk onderzoek met het publiek (Center for Neurogenomics and Cognitive Research, onderdeel van de Vrije Universiteit en het VU medisch centrum in Amsterdam) onderwierpen bezoekers aan een intelligentietest en namen DNA af. Zij hopen zo meer te weten te komen over de genen die een rol spelen bij intelligentie in het algemeen, en over stoornissen die hiermee samenhangen in het bijzonder. Voor dit onderzoek hebben zij zowel de erfelijke aspecten (door het DNA in speeksel) als de omgevingsfactoren (via een digitale vragenlijst) in kaart gebracht. Science Live is tot stand gekomen in samenwerking met en dankzij steun van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU). Het voornemen is een serie van onderzoeken op deze manier op te starten. Wakker Worden Kinderlezingen Net als in voorgaande jaren heeft NEMO in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en het Parool weer een aantal Wakker Worden Kinderlezingen georganiseerd voor kinderen vanaf 8 jaar. Onderwerpen in 2010: Wat leeft er in de diepste oceaan? januari 2010, door aquatisch ecoloog dr. Harm van der Geest. Worden dieren ook verliefd? februari 2010, door fysioloog in het AMC prof. dr. Jan Hindrik Ravesloot. Kunnen we leven van de wind? maart 2010, door milieukundige prof. dr. Lucas Reijnders. Hoe sterk is lucht? april 2010, door prof. dr. Mark Golden. 17

18 NCWT jaarverslag 2010 Waarom is de lucht blauw? mei 2010, door natuurkundige dr. Jan Pieter van der Schaar. Hoe voorspel je een vulkaanuitbarsting? juni 2010, door dr. Boris Jansen, fysisch geograaf aan de Universiteit van Amsterdam. Waarom vliegt een zwaluw in de herfst naar Afrika? september 2010, door ornithologe dr. Judy Shamoun-Baranes. Kun je bacteriën eten? november 2010, door microbiologe dr. Gertien Smits. Hoe wordt vuurwerk gemaakt? december 2010, door UvA scheikundige prof. dr. Joost Reek. Lezingen voor volwassenen Ook voor volwassenen zonder kinderen is NEMO zeker een bezoek waard. Meer specifiek aanbod voor deze doelgroep was een belangrijk aandachtspunt in Zo hebben wij onder andere een groot aantal lezingen voor volwassenen georganiseerd: Kennis aan 't IJ: een cyclus interactieve lezingen/ debatten op de zondagmiddag over veelal actuele onderwerpen. Geheel in de traditie van NEMO voerden participatie en interactie de boventoon in Kennis aan t IJ. De live uitzending van de lezingen via Wetenschap24.nl (W24.nl) gaf ze een extra dimensie. Zo kon heel Nederland meepraten en meedoen. De cyclus kwam tot stand in samenwerking met Ingenieursvereniging KIVI NIRIA, Stadspas en W24. Presentatrice Isolde Hallensleben heeft de meeste lezingen ingeleid en begeleid.»» De aftrap van de cyclus op 14 februari werd gegeven door dr. Ivo van Hilvoorde van de Vrije Ruim 600 nieuwsgierige kinderen kregen antwoord op alledaagse vragen tijdens de maandelijkse Wakker Worden Kinderlezingen Universiteit Amsterdam. De sportfilosoof liet zien dat er vaak sprake is van willekeur bij het toelaten van technologie in sport. Een sneller schaatspak mag, maar doping is uit den boze. Is er een duidelijk onderscheid tussen mens en technologie? Tussen natuurlijk en kunstmatig?»»»»»»»»»» En in hoeverre willen wij als maatschappij de mens verbeteren om betere prestaties te leveren? Dr. Dick Bierman van de Universiteit van Amsterdam gaf op 21 maart een lezing over de betrouwbaarheid van de leugendetector. Bezoekers konden ook hun eigen betrouwbaarheid testen. Op 18 april was de vraagstelling: Kan een pilletje mij slimmer maken? Worden we slimmer door medicijnen als Ritalin? Peppen we onze hersenen op met koffie en energiedrankjes? Wetenschapsjournalist dr. Reinoud de Jongh schreef de boeken Hersenkronkels en Breinfabels en schrijft maandelijks voor Psychologie Magazine. Samen met de deelnemers onderzocht hij hoe goed pillen en andere technieken in staat zijn onze hersenen beter te laten werken. En hoe wenselijk al deze ontwikkelingen eigenlijk zijn. Is iedereen muzikaal? Volgens de lezing op 23 mei van prof. dr. Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam, is vrijwel iedereen dat. Deelnemers ontdekten via allerlei proeven dat ze over het algemeen veel meer gevoel voor muziek hebben dan ze dachten. Op 13 juni was er een debat over nanotechnologie in de vorm van een rechtszaak in het jaar In dat jaar zal een aantal ingrijpende toepassingen van nanotechnologie zich over de wereld verspreid hebben. Aan de hand van drie cases probeerden prof. dr. ing. Dave Blank (wetenschappelijk directeur MESA+, Instituut voor Nanotechnologie, Universiteit Twente) en prof. dr. Paul Borm (lector en directeur Kenniskring Life Sciences, Hogeschool Zuyd, Heerlen) de jury te overtuigen van het nut, dan wel het grote gevaar, van nanotechnologie. Dave Blank nam de rol van voorstander op zich. Het kritische tegengeluid kwam van Paul Borm. De nanodiscussie en het slotdebat werd mede mogelijk gemaakt door Nanopodium. Harold McGee, internationaal gerenommeerd en toonaangevend auteur van culinaire boeken en artikelen (onder andere in Nature en The New 18

19 Science Center NEMO Isolde Hallensleben tijdens Kennis aan 't IJ York Times) gaf op 3 december een kooklezing voor volwassenen. Deelnemers leerden tips en trucs over hoe je goed kan koken en Harold McGee vertelde ook waarom deze tips en trucs werken. Hij legde uit waarom vis sneller bederft dan vlees, waarom je pannenkoekenbeslag even moet laten staan, en waarom je gaat tranen als je een ui snijdt. De deelnemers konden aan verschillende experimenten meedoen. Kennis op Zondag. Tijdens de Oktober Kennismaand, op zondag 10 oktober, vond de derde editie plaats van Kennis op Zondag. Maar liefst tien enthousiaste wetenschappers gaven een lezing over uiteenlopende onderwerpen. Zij daagden hun publiek uit voor discussie, vragen en een persoonlijke ontmoeting. De volgende wetenschappers kregen het woord:»» Als eerste gaf natuurkundige prof. dr. Robbert Dijkgraaf (Universiteit van Amsterdam/president KNAW) een spraakmakende lezing over het quantum universum : hoe de grote wereld van de kosmos waar de relativiteitstheorie van Einstein geldt, te combineren is met de wereld van de hele kleine deeltjes die aan de quantumwetten voldoen.»» Hoofdpijnexpert prof. dr. Michel Ferrari (Universiteit Leiden) vertelde daarna over zijn onderzoek naar het ontstaan van migraine.»» Communicatiewetenschapper prof. dr. Claes de Vreese (Universiteit van Amsterdam) liet zijn licht schijnen over de moeizame relatie tussen media, burger en politiek.»» Prof. dr. Marian Joëls (UMC Utrecht/Universiteit Utrecht) liet zien dat stress helemaal niet erg hoeft te zijn.»» Latinist dr. Bé Breij (Radboud Universiteit Nijmegen) bracht het publiek op de hoogte van Romeinse pulpfictie. Wat vertelt een verhaal over een vader die zijn zoon doodmartelt op verdenking van incest met zijn moeder, ons over de Romeinen?»» Cultuurfilosoof prof. dr. René Boomkens (Rijksuniversiteit Groningen) sprak over de effecten van globalisering en digitalisering op de hedendaagse stedelijke cultuur, die hierdoor levendiger en meer divers is geworden, maar ook bedreigd wordt.»» Entomoloog ir. Niels Verhulst (Wageningen Universiteit) onthulde waarom sommige mensen altijd het slachtoffer van bijtgrage muggen zijn, terwijl anderen ongeschonden blijven.»» Planeetonderzoeker dr. Daphne Stam (SRON) nam haar publiek mee naar fascinerende exoplaneten.»» Experimenteel zoöloog dr. ir. David Lentink (Wageningen Universiteit) gaf microrobotjes vleugels.»» Economisch historicus dr. Oscar Gelderblom (Universiteit Utrecht) legde uit waarom de oprichting van de VOC een economische blunder van formaat was. In de pauzes konden bezoekers een praatje maken met de sprekers. Na de lezingen was er uitgebreid gelegenheid voor discussie en vragen. Kennis op Zondag is een initiatief van de Volkskrant, NWO, KNAW en NEMO. Harold McGee tijdens zijn kooklezing in NEMO s nieuw geopende café Renzo Piano 19

20 NCWT jaarverslag 2010 Evenementen In 2010 vonden diverse evenementen plaats in NEMO, soms georganiseerd door anderen, soms door onszelf of in samenwerking met partners. Kunstschooldag Meer dan 900 kinderen bezochten NEMO op 26 maart vanwege de Kunstschooldag. Stichting JAM organiseerde deze dag waarop alle Amsterdamse kinderen van groep 8 gratis verschillende kunst- en cultuurinstellingen in Amsterdam mochten bezoeken. DJ Isis tijdens de MuseumN8 Symposium Kweekvlees. In 2015 staat er misschien wel een vleesincubator naast het koffiezetapparaat op het aanrecht. s Avonds gooit men wat stamcellen in het apparaat en de volgende ochtend is het gehakt klaar. Onhaalbaar? Niet als je deze vraag aan Jort Kelder, Karen van Holst Pellekaan en Mark Post stelt. Zij discussieerden met politici, beleidsmakers, wetenschappers, ondernemers, financiers en andere beslissers over het fenomeen Kweekvlees. NEMO participeerde in 2010 weer in de Kennis- Cafés, een samenwerking tussen de Balie, Volkskrant, KNAW en NEMO. Deze serie van lezingen over de impact van wetenschappelijke ontwikkelingen op de maatschappij, vond iedere maand plaats op een maandagavond in De Balie. NEMO zat in de redactie en leverde elke aflevering een inhoudelijke interactieve bijdrage. Ook participeerde NEMO in de Paradisolezingen. Op een aantal zondagochtenden voerden gerenommeerde wetenschappers het publiek in Paradiso langs de laatste ontwikkelingen op specifieke vakgebieden. NEMO zat in de selectiecommissie voor de sprekers en verzorgde, zoals ieder jaar, twee keer de inleiding van een lezing. Deze serie lezingen is een samenwerking tussen Paradiso, Verstegen & Stigter, VSNU (Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten), Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, KNAW, VPRO, tijdschrift KIJK en NEMO. Museumweekend Laat je verleiden door de sterren was het thema van het Museumweekend in Maar liefst geïnteresseerden brachten dat weekend een gratis bezoek aan NEMO. Er was van alles te doen op sterrenkundig gebied, zoals een kijkje naar moeder Aarde via de interactieve wereldbol Tangible Earth. Discovery #5 Als opwarmer voor de Oktober Kennismaand werden op 24 september spannende nieuwe wetenschap, muziek, kunst en nieuwe ideeën gecombineerd tot een uitgaansnacht met inhoud. De Praktijk en Stichting Very Disco organiseerden voor de vijfde keer deze speciale nacht in samenwerking met NEMO. Tot in de vroege uren waren er optredens van bands en DJ s. En in een rariteitenkabinet gaven wetenschappers en kunstenaars een geheel eigen draai aan biodiversiteit, het thema van de Oktober Kennismaand MuseumN8 Op 6 november was er weer een spectaculaire MuseumN8, deze keer met het thema The Sound of Science. Ruim bezoekers kwamen naar NEMO, onder andere om de uitdaging aan te gaan in vijf seconden een volleerd DJ of VJ te worden. Daarvoor werden een iphone, een Wii controller en een voice stretcher ingezet. Waaghalzen konden een headbanger op hun hoofd zetten. De nacht werd afgesloten door nachtburgemeester DJ Isis en kunstenaar/ muzikant Piet Jan Blauw met de Sound Machine, een magisch apparaat waarbij muzikanten en DJ s hun hele lichaam inzetten om muziek te maken. Techniekfestival Stichting Witte Tulp Tijdens het Wetenschapsfestival Witte Tulp op 24 en 25 april was er in NEMO van alles te beleven: presentaties van wetenschappelijke en techno- 20