vitaal blijven valanalyse screeningstool valrisico voor de eerstelijns zorg

Transcriptie

1 vitaal blijven screeningstool valrisico voor de eerstelijns zorg

2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Valrisicotest... 5 scoreformulier ook digitaal Valanalyse... 7 De 12 risicofactoren... 8 De Valanalyse, inclusief scoreformulier Aanvullende tests Protocol voor het meten van orthostatische hypotensie Elderly Mobility Scale (EMS) Get Up and Go test (Mathias) Mini Mental State Examination (MMSE) Short Falls Efficacy Scale International (Short FES-I) Barthel Index Doorverwijzen Feiten en cijfers over valongevallen Literatuurlijst Woord van dank... 71

3 Inleiding In Nederland komt iedere 7 minuten een 65-plusser zo ernstig ten val, dat hij of zij naar de Spoedeisende Hulpafdeling van een ziekenhuis moet. Veel van dit soort valincidenten zijn te voorkomen door tijdig in te grijpen. Met de praktische risico-inventarisatie die nu voor u ligt, kunt u het valrisico bij ouderen inschatten en analyseren. Bovendien krijgt u praktische adviezen en verwijsmogelijkheden om patiënten met een verhoogd valrisico op onderbouwde wijze verder te helpen. De Valanalyse is bedoeld voor eerstelijns zorgverleners. In de eerste plaats voor praktijkondersteuners van huisartsen en medewerkers van een consultatiebureau voor ouderen. Maar ook thuiszorgmedewerkers, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en andere paramedici kunnen (onderdelen van) de Valanalyse gebruiken. De Valanalyse is opgesteld in samenwerking met diverse experts (zie het woord van dank achterin) en is uitvoerig getest door meerdere praktijkondersteuners en binnen consultatiebureaus voor ouderen. Overal waar naar de patiënt wordt verwezen met hij of zijn kunt u ook zij of haar lezen. De complete analyse bestaat uit de volgende tests en materialen: Valrisicotest Met behulp van de Valrisicotest kunt u binnen een minuut vaststellen of de patiënt een verhoogd valrisico heeft. Deze test is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. inleiding 3 Valanalyse Als er sprake is van een verhoogd valrisico, kunt u vervolgens met de patiënt een Valanalyse maken. Hiermee stelt u vast welke factoren ten grondslag liggen aan het verhoogde valrisico. De analyse bevat ook aanknopingspunten voor adviezen en doorverwijsmogelijkheden. Het scoreformulier kunt u opnemen in het patiëntendossier. U kunt dit formulier ook in handig A4 formaat downloaden van Aanvullende tests Daar waar u het relevant acht, kunt u bepaalde aspecten nader onderzoeken met aanvullende tests. Ook voor deze uitkomsten is ruimte op het scoreformulier.

4 Doorverwijzen In dit handige overzicht vindt u eenvoudig de betrokken hulpverleners en instanties voor elk van de 12 risicofactoren uit de Valanalyse. Feiten en cijfers over valongevallen De Valanalyse is gebaseerd op gedegen onderzoek. In dit hoofdstuk geven we u inzicht in de oorzaken en de gevolgen van valongevallen bij ouderen. Valrisicotest De Valrisicotest kost nog geen minuut en is een snelle manier om erachter te komen of de patiënt een verhoogd valrisico heeft. Wanneer uit deze test blijkt dat er sprake is van een verhoogd valrisico, kunt u de uitgebreide Valanalyse maken om gericht te kunnen adviseren. inleiding 4 Meer informatie Naast de informatie in dit boekje kunt u gebruik maken van informatiemiddelen voor patiënten. Nuttige aanvullende materialen van VeiligheidNL zie zijn: De brochure Een goede conditie helpt vallen voorkomen De brochure Zorg dat u thuis niet valt De brochure Rechtop blijven staan met medicijnen De checklist Hoe veilig is uw woning? Andere nuttige aanvullende materialen zijn: De brochure Gezond blijven, vijf leefregels voor senioren ( De brochure Gezond slapen, zo werkt dat! ( De brochure Slaap- en kalmeringsmiddelen; weet wat u slikt ( Multidisciplinaire samenwerking Wilt u deze Valanalyse opnemen in een multidisciplinaire samenwerking? Maak dan gebruik van de Zorg voor Veilig module Samenwerken bij valpreventie. U vindt deze op Of kijk op voor de Halt! U valt - handboeken, waarmee u valpreventie-activiteiten kunt organiseren. Vragen? VeiligheidNL staat voor u klaar. Ga naar nee Waarom een Valrisicotest? Sommige mensen hebben meer kans om te vallen. Deze mensen spoort u op met de Valrisicotest. Bij wie moet ik een Valrisicotest afnemen? Bij alle patiënten van 65 jaar en ouder. Bent u de afgelopen 12 maanden gevallen? Heeft u moeite met bewegen of lopen? Heeft u moeite met bewegen of lopen? nee ja nee ja Geen verhoogd valrisico. Geen actie noodzakelijk. Bent u bang om te vallen? nee 1x ja ja Verhoogd valrisico. Neem de Valanalyse af. meerdere keren valrisicotest 5 Hoe neem ik een Valrisicotest af? Volg de pijlen voor de te nemen actie. Stel rustig de vragen. Bij twijfel over het antwoord, kies ja. Observeer ook of er een afwijking van het looppatroon is. Wanneer u uitkomt op een verhoogd valrisico, maakt u een afspraak met de patiënt voor nadere analyse van de risicofactoren. Wanneer moet ik een Valrisicotest afnemen? Het is verstandig deze Valrisicotest regelmatig af te nemen. Neem bijvoorbeeld deze test jaarlijks af bij al uw patiënten die 65 jaar of ouder zijn en bij het eerste consult van een nieuwe oudere patiënt.

5 Valanalyse Waarom een Valanalyse? Veel valpartijen zijn met simpele maatregelen te voorkomen. Met de Valanalyse stelt u vast waarom de patiënt in kwestie een hoger valrisico heeft. Denk aan problemen met mobiliteit, angst om te vallen, visusproblemen, medicatiegebruik, duizeligheid en ADL-afhankelijkheid. Zodra u weet welke factoren een rol spelen, kunt u gericht adviseren en doorverwijzen als dat nodig is. Bij wie moet ik een Valanalyse afnemen? Bij patiënten die volgens de Valrisicotest (zie pagina 5) een verhoogd valrisico hebben. Hoe maak ik een Valanalyse? 1. Neem de onderdelen uit de analyse stuk voor stuk door. Voor elk van de 12 factoren, die ten grondslag kan liggen aan een verhoogd valrisico, hebben wij vragen of tests opgenomen. Mocht er aanleiding toe zijn, dan kunt u nader onderzoek doen met een of meer aanvullende tests. Bent u niet in staat de Valanalyse zelf af te nemen, verwijs de patiënt dan door. 2. De uitslagen noteert u op het scoreformulier, dat onderdeel is van de Valanalyse (zie pagina 11). Of download het formulier in A4-formaat van 3. Bij elke test staat welk advies u aan de patiënt kunt geven en naar wie u de patiënt kunt doorverwijzen. 4. Vat de resultaten uit de Valanalyse samen op het scoreformulier en archiveer het in het patiëntendossier. Geef de patiënt een korte samenvatting en/of doorverwijzing mee, zie de laatste pagina van het scoreformulier. 7 Tip: controleer vooraf welke informatie al over de patiënt verzameld is. Wellicht zijn bepaalde testen al eens afgenomen en hoeft u deze niet opnieuw uit te voeren. Evaluatie van de gegeven adviezen Het is aan te bevelen om na twee of drie maanden bij de patiënt na te vragen of de adviezen zijn opgevolgd. Hierbij kunt u bespreken waarom de patiënt de adviezen wel of niet heeft opgevolgd, wat de patiënt nodig heeft om de niet opgevolgde adviezen alsnog in praktijk te brengen en wat het reeds opgevolgde advies heeft opgeleverd.

6 De 12 risicofactoren Blijkt uit de snelle Valrisicotest een verhoogd valrisico? Doe dan de uitgebreide Valanalyse. Daarmee brengt u de volgende 12 factoren in kaart die het verhoogde valrisico kunnen verklaren: 1. Anamnese Stel de patiënt een aantal vragen over de val. De patiënt vindt het meestal fijn om zijn verhaal te doen. En u krijgt een beter beeld waarop u zich bij het afnemen van de Valanalyse het best kunt richten. 7. Cognitie Hoewel cognitie niet te beïnvloeden is, is het wel een risicofactor voor vallen. Patiënten met een cognitieve stoornis schatten hun eigen mogelijkheden en/of de taken die zij moeten uitvoeren verkeerd in. Ze begrijpen opdrachten onvoldoende en weten niet goed welke risico s bepaald gedrag met zich meebrengt. Bij gevorderde dementie zullen ook de fysieke functies verloren gaan, zoals balans, spierkracht en uithoudingsvermogen. Daarnaast kunnen neurologische mechanismen achteruit gaan. 8. Valangst Valangst is niet alleen een indicatie van een verhoogd valrisico, maar ook een factor die vallen veroorzaakt. Onzeker bewegen of lopen geeft een hogere kans om te vallen risicofactoren 2. Duizeligheid Duizeligheid is een veelvoorkomend probleem bij ouderen. Er kan sprake zijn van een stoornis in de bloeddrukregulatie. 3. Mobiliteit: problemen met balans, lopen, spierkracht Problemen met balans, lopen en spierkracht verhogen het risico om te vallen. Daarbij worden stoornissen in balans het meest geassocieerd met vallen. Beenspieren zijn van groot belang bij het verplaatsen, tillen en opstaan. Het trainen van die spieren helpt om steviger op de benen te staan en het evenwicht beter te bewaren. Programma s gebaseerd op het trainen van kracht, mobiliteit en balans kunnen het risico om te vallen terugbrengen met 15 tot 60%! 4. Mobiliteit: voetproblemen Voetproblemen komen bij ouderen veel voor. Als gevolg hiervan kunnen zij meer moeite hebben met lopen, waardoor een verhoogd valrisico ontstaat. 5. Mobiliteit: gewrichtsproblemen Gewrichtsproblemen geven een aantoonbaar hoger risico om te vallen. Denk aan artrose, jicht en reuma. 6. Osteoporose Osteoporose leidt niet tot een verhoogd valrisico, maar wel tot een verhoogd fractuurrisico. Als de patiënt een verhoogd valrisico heeft, is dit relevant. Vitamine D-suppletie is zeer belangrijk bij het voorkomen van osteoporose. Vitamine D suppletie leidt bij risicogroepen, waarbij vitamine D tekort voorkomt, tot minder vallen. Bij nietzelfstandig wonende ouderen leidt vitamine D in combinatie met calcium to minder (heup-) fracturen. De CBO-richtlijn osteoporose geeft meer informatie over signalering en behandeling. 9. Gezichtsvermogen Veel mensen merken het niet als hun gezichtsvermogen slechter is geworden. Dit brengt risico s met zich mee. Jaarlijkse controle van de ogen is belangrijk, omdat het zicht bij ouderen snel achteruit kan gaan. 10. Medicijngebruik Het gebruik van medicijnen kan bijwerkingen hebben waardoor het valrisico wordt verhoogd. Bijvoorbeeld: sufheid, verminderd reactievermogen of slappe spieren. Let hier met name op bij het gebruik van psychofarmaca. Het gebruik van meerdere medicijnen tegelijkertijd kan leiden tot een verhoogde valkans. Hierbij wordt het gebruik van 5 of meer medicijnen als risicofactor gezien. 11. Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen Moeite hebben met ADL-bezigheden is een onafhankelijke risicofactor voor vallen. Het actief bezig blijven werkt beschermend tegen vallen. 12. Omgevingsfactoren Hoewel persoonsgebonden factoren in 80% van de gevallen de oorzaak zijn van een val, kunnen ook omgevingsfactoren een val veroorzaken. Vaak speelt een combinatie van deze twee een rol bij het ontstaan van een valincident. 12 risicofactoren 9

7 De Valanalyse inclusief scoreformulier scoreformulier ook digitaal Met dit geïntegreerde scoreformulier doorloopt u met uw patiënt de 12 risicofactoren van de Valanalyse. U kunt -waar nodig- verdiepen met aanvullende tests. voor doorverwijzing en/of meer informatie vindt u direct bij de vragen. Naam patiënt... Invuldatum... Geboortedatum... Naam testafnemer Anamnese Vragen Bent u in de afgelopen 12 maanden gevallen?... ja / nee Bij ja stel onderstaande vragen Bij nee ga verder met onderdeel 2 op pagina 12 Wanneer bent u gevallen? (dag, tijdstip)... Waar bent u gevallen?... Wat was u aan het doen toen u viel?... scoreformulier 11 Hoe bent u gevallen?... Voelde u de val aankomen?... Kon u zelf opstaan?... Bent u bewusteloos geweest?... Heeft u bij de val verwondingen opgelopen?...

8 Had u voor de val al klachten?... Heeft u sinds de val nieuwe klachten?... aanvullende test Orthostatische hypotensie Aanvullingen Het protocol en de interpretatie voor deze aanvullende test vindt u op pagina 35. Bloeddruk Pols Klachten en observaties Liggend Staand op 1 minuut Aanvullende test Ga na deze anamnese altijd verder met de Valanalyse. Staand op 3 minuten 12 scoreformulier 2. Duizeligheid Vraag Bent u wel eens duizelig?... ja / nee Toelichting:... Aanvullende test Bij ja of twijfel kunt u de orthostatische hypotensie (laten) vaststellen, zie hiernaast. Bij orthostatische hypotensie: Medicatie nakijken/monitoren, zie ook vragen over medicijngebruik op pagina 27 Doorverwijzen naar de huisarts Patiënt leren omgaan met duizeligheid in het dagelijks leven. Adviseer rustig op te staan: klachten worden tegengegaan door de houding aan te passen of wisselend de kuitmusculatuur aan te spannen. Verwijs hiervoor eventueel door naar fysiotherapeut of oefentherapeut. scoreformulier 13

9 3. Mobiliteit: problemen met balans, lopen, spierkracht Actie Observeer de patiënt als deze binnenloopt voor een consult, of laat de patiënt door de gang op en neer lopen. Een afwijkend of onzeker looppatroon? Kijk hieronder bij voor aanvullende tests of extra informatie. Bij verstoorde mobiliteit, balans of verminderde spierkracht: Trainen van balans, mobiliteit, spierkracht Cursus In Balans Cursus Vallen Verleden Tijd Verwijzen naar fysiotherapeut Kijk voor de aanbieders van de cursussen in het overzicht Doorverwijzen op pagina 59. Bijzondere observaties en/of Verwijs voor aanschaf, instructies, instellen van loophulpmiddel door naar: Ergotherapeut Thuiszorgwinkel en/of 14 scoreformulier Voor een goede inschatting van spierkracht en balans beoordeelt u twee vaardigheden: uit de stoel komen en tandemstand. Vraag Kunt u uit de stoel opstaan zonder de handen te gebruiken? (Men kan hierbij bijvoorbeeld de handen gekruist tegen de borst houden) Probleem met zelfstandige uitvoering?... ja / nee Toelichting:... Adviseer regelmatig en intensief bewegen, bijvoorbeeld in de vorm van een stevige wandeling, een fietstochtje of zwemmen. Volgens de Nederlandse norm gezond bewegen zouden ouderen elke dag een half uur lichamelijk actief moeten zijn, met een matige intensiteit. Zoek samen met de patiënt naar bruikbare tips in de folder Een goede conditie helpt vallen voorkomen van VeiligheidNL. Denk ook aan: Cursus Meer Bewegen voor Ouderen Kijk voor de aanbieders van de cursus in het overzicht Doorverwijzen op pagina 59. scoreformulier 15 Vraag Kunt 10 seconden met de hiel van de voorste voet tegen de tenen van de achterste voet gaan staan? (Vertel de patiënt dat hij een uitvalspas mag maken als hij de tandemstand niet meer volhoudt, daarmee voorkom je dat men te lang doorgaat en omvalt.) Probleem om dit minstens 10 seconden vol te houden?... ja / nee Toelichting:... Aanvullende test Indien er aanleiding toe is, kunt u een of beide van de aanvullende tests doen: Elderly Mobility Scale (EMS), zie pagina 38. Hierin worden zeven mobiliteitsvaardigheden getest. Get Up and Go test (Mathias), zie pagina 42. Een eenvoudige manier om de mobiliteit te testen.

10 aanvullende test Elderly Mobility Scale (EMS) De uitleg van deze aanvullende test vindt u op pagina 38. aanvullende test Get up & Go test (Mathias) De uitleg van deze aanvullende test vindt u op pagina scoreformulier van liggen naar zitten van zitten naar liggen van zitten naar staan staan functioneel reiken X X... 4 gaan meter lopen Score puntentotaal: Interpretatie punten veilig: voldoende mobiel en ADL zelfstandig punten grensgebied: beperkt in mobiliteit en ADL <10 punten niet veilig: beperkt in mobiliteit en ADL opstaan uit stoel... vlot... aarzelend... met hulp/steun moment blijven staan... vlot... aarzelend... met hulp/steun 3 meter lopen... vlot... aarzelend... met hulp/steun omdraaien... vlot... aarzelend... met hulp/steun terug naar stoel... vlot... aarzelend... met hulp/steun omdraaien... vlot... aarzelend... met hulp/steun weer gaan zitten... vlot... aarzelend... met hulp/steun Score... x vlot... x aarzelend... x hulp/steun Interpretatie minstens 1x met hulp/steun... verhoogd valrisico 3-7 x aarzelend... verhoogd valrisico 1-2 x aarzelend... normaal valrisico alles vlot... normaal valrisico scoreformulier 17

11 4. Mobiliteit: voetproblemen 5. Mobiliteit: gewrichtsproblemen Vraag Heeft u last van uw voeten?... ja / nee Vraag Heeft u last van pijnlijke gewrichten?... ja / nee Zo ja, waar heeft u last van?... Zo ja, licht toe:... Actie Bekijk de blote voeten. Let op eeltknobbels, ingegroeide teennagels en/of wondjes. Controleer of de patiënt verminderd gevoel in de voeten heeft (vaag eventueel of hij het gevoel heeft op watten te lopen). Opvallend aan de voet:... Vraag Kunt u uw armen en benen goed buigen en strekken?... ja / nee Zo nee, licht toe: scoreformulier Actie Beoordeel het schoeisel. Is het stevig genoeg? Past het goed? Heeft het een goed profiel en lage hakken? Vraag ook welk schoeisel de patiënt thuis meestal draagt. Opvallend aan schoeisel:... Verwijs voor nadere screening van voetproblemen door naar: Huisarts Pedicure Podotherapeut Zie het overzicht Doorverwijzen op pagina 59 voor andere hulpverleners en instanties. Adviseer als het schoeisel niet goed (meer) is: Goed schoeisel: Heeft een goede pasvorm. Schoenen zijn niet te groot of te klein. Als voeten schuiven in de schoen tijdens het lopen zijn de schoenen te groot. De grote teen moet ca. een centimeter ruimte hebben. Eventueel zijn inlegzooltjes een oplossing. Heeft zolen die niet te glad zijn, ook niet te stug (struikelgevaar) en die goed meebuigen met de voeten. Heeft een brede zool en lage hak (max. 4 centimeter) Is niet te zwaar.heeft veters die niet makkelijk losgaan. Stroevere veters kunnen een oplossing zijn. Is gemaakt van leer. Leer laat zich gemakkelijk vormen, is stevig, duurzaam en neemt goed vocht op. Ook voor de binnen- en tussenzool is leer het beste materiaal. Verwijs voor nadere screening van gewrichtsproblemen door naar: Huisarts Adviseer over het omgaan met gewrichtsproblemen in dagelijks leven. Verwijs hiervoor eventueel door naar een ergotherapeut. scoreformulier 19

12 6. Osteoporose 7. Cognitie 20 scoreformulier Vragen Wat is uw leeftijd?... indien jaar: 1 punt, indien 70 jaar of ouder: 2 punten Hoeveel weegt u? Weegt u minder dan 60 kg of heeft u een BMI lager dan 20?... ja / nee indien ja: 1 punt Heeft u een fractuur gehad na uw 50e levensjaar?... ja / nee indien ja 1 fractuur: 1 punt, indien ja 2 of meer fracturen: 2 punten Heeft u de afgelopen 2 jaar een fractuur gehad?... ja / nee indien ja: 4 punten Heeft u ooit een wervelinzakking of wervelfractuur gehad?... ja / nee indien ja: 4 punten Bent u meer dan 2 keer gevallen de afgelopen 12 maanden?... ja / nee indien ja: 1 punt Heeft één van uw ouders ooit een heupfractuur gehad?... ja / nee indien ja: 1 punt Gebruikt u langer dan 3 maanden corticosteroïden?... ja / nee indien ja: 4 punten Elke vraag die met ja is beantwoord betekent een risicofactor voor osteoporose. Wanneer de patiënt meer dan 4 punten heeft is er een indicatie voor doorverwijzing naar een huisarts. Info De Gezondheidsraad adviseert voor de aanmaak van vitamine D in de huid dagelijks minimaal een kwartier buiten door te brengen en het gebruik van gezonde voeding met voldoende calcium. Voor de volgende groepen wordt dagelijks 20 microgram extra vitamine D aanbevolen: ouderen met osteoporose bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen, zo nodig aan te vullen met extra calciuminname mannen en vrouwen vanaf 70 jaar Voor de volgende groepen wordt dagelijks 10 microgram extra vitamine D aanbevolen: mannen en vrouwen jaar Verwijs voor het vaststellen van osteoporose en vitamine D-spiegel door naar: Huisarts Kloktest (Clock Drawing) De Kloktest is een eenvoudig screeninginstrument om cognitieve problemen vast te stellen, dat relatief weinig tijd kost om toe te passen. De test is zeer begrijpelijk en aanvaardbaar voor de patiënt en de correlatie met de MMSE en andere cognitieve tests is hoog. Met de Kloktest kunt u ook cognitieve veranderingen volgen, zoals: perseveratie, links/ rechtsverwarring en verwarring rond tijd. U vindt onderstaande afbeelding ook op pagina 34 van deze Valanalyse, geef een kopie van die pagina aan de patiënt. scoreformulier 21

13 Instructie Achterin het scoreformulier vindt u een losse afbeelding van de klok, zie pagina 33, waarin getekend en geschreven kan worden. De cirkel stelt de voorkant van een klok voor. Geef een kopie van de tekening aan de patiënt en stel de volgende vragen (let op: vermijd om het woord wijzer te gebruiken!). Controleer of de patiënt in de ruimte waar u de test afneemt niet op een echte klok kan kijken. aanvullende test Mini Mental State Examination (MMSE) De uitleg van deze test vindt u op pagina 43. Oriëntatie in tijd Oriëntatie in plaats Registratie Aandacht Geheugen Taal A Taal B Commando s Lezen Schrijven Tekenen Vragen Kunt u de juiste cijfers in de cirkel zetten, zodat het op een echte klok lijkt? En kunt u vervolgens de tijd op 10 over 11 zetten? NB: Lees de vragen achter elkaar voor. U mag deze vragen herhalen, maar u mag geen andere hints geven. 22 scoreformulier Score resultaat punten Perfecte klok... 5 Kleine fouten m.b.t. ruimtelijke verhoudingen... 4 Voldoende inzicht (foutieve voorstelling van de tijd, maar ruimtelijk goed georganiseerde klok)... 3 Matig ruimtelijk inzicht (disorganisatie van de cijfers, zodat nauwkeurige weergave van 10 over 11 onmogelijk is)... 2 Slecht ruimtelijk inzicht (ernstige mate van disorganisatie)... 1 Onvermogen om een redelijke vertegenwoordiging van een klok te maken... 0 Interpretatie 4 of 5 punten is een normale score. Bij een score van 3 punten of minder is verdere cognitie-diagnose nodig. De kloktest geeft geen informatie over de aard van de eventuele stoornis. Aanvullende test Met de aanvullende test Mental State Examination (MMSE), zie pagina 43, krijgt u inzicht in de ernst van cognitieve stoornissen. Score puntentotaal: Interpretatie < 18 punten... ernstige cognitieve stoornis punten... cognitieve stoornis; de ernst is mede afhankelijk van dagelijks functioneren en opleidingsniveau > 28 punten... ernstige cognitieve stoornis uitgesloten bij normaal opleidingsniveau scoreformulier 23 Verwijs bij lage testscore door naar: Huisarts Verwijs voor het leren omgaan met cognitieve problemen door naar: Ergotherapeut Bij de klassieke interpretatie is een totaal van minder dan 24 punten een sterke aanwijzing voor dementie. Zie ook de differentiatie naar opleidingsniveau en leeftijd op pagina 49.

14 8. Valangst Vraag Bent u ongerust, onzeker of angstig om te vallen?... ja / nee Zo ja, waarom ervaart u angst of onzekerheid?... aanvullende test Short Falls Efficacy Scale International (Short FES-I) De uitleg van deze aanvullende test vindt u op pagina 50. Hoe bezorgd bent u dat u zou kunnen vallen bij het... helemaal niet bezorgd 1 punt een beetje bezorgd 2 punten tamelijk bezorgd 3 punten erg bezorgd 4 punten aan- en uitkleden Vraag Bent u bang dat u na een val niet meer op zou kunnen staan?... ja / nee Zo ja, waarom precies?... nemen van een bad of douche in en uit de stoel komen op- of aflopen van een trap scoreformulier Vraag Zijn er dingen die u niet meer doet omdat u bang bent om te vallen?... ja / nee Zo ja, welke dingen?... Aanvullende test Doe, als daar aanleiding toe is, de aanvullende test Short Falls Efficacy Scale International (Short FES-I), zie pagina 50. Dat is een verkorte test waarmee u in 7 vragen inzicht krijgt in de bezorgdheid om te vallen tijdens activiteiten in het dagelijks leven. reiken naar iets boven uw hoofd of naar iets op de grond op- of aflopen van een helling bezoeken van sociale gelegenheid (zoals kerkdienst, familiebijeenkomst of verenigingsactiviteit) Score Interpretatie scoreformulier 25 Bij een aanwezige valangst kunt u de mogelijkheid voor het volgen van een cursus bespreken. VeiligheidNL adviseert cursussen om valangst te verminderen: Cursus Vallen verleden tijd Cursus Zicht op evenwicht (zowel in groepsverband als individueel) Kijk voor de aanbieders van de cursussen in het overzicht Doorverwijzen op pagina 59. puntentotaal: 7-8 punten... weinig bezorgd om te vallen 9-13 punten... gematigd bezorgd om te vallen punten... erg bezorgd om te vallen Verwijs voor een persoonlijk alarmeringssysteem door naar: Thuiszorgwinkel Zorgverzekeraar Verwijs voor individuele begeleiding bij een specifieke activiteit door naar: Ergotherapeut

15 9. Gezichtsvermogen 10. Medicijngebruik Vragen Hoe vaak laat u uw ogen controleren?... Vragen Gebruikt u 5 verschillende medicijnen of meer?... ja / nee Wanneer was de laatste keer?... Gebruikt u hartmedicatie en/of bloeddrukverlagende medicatie?... ja / nee Hoe ver houdt u de krant van u af, als u hem leest met uw eigen bril op?... Gebruikt u rustgevende medicatie en/of antidepressiva?... ja / nee Heeft u moeite om gezichten te herkennen op 4 meter afstand?... ja / nee Gebruikt u antihistaminica?... ja / nee (de bijwerking kan sedatie zijn) Test Laat de patiënt een stuk uit de krant lezen, hoofdletters en kleine letters (25 cm afstand) met eigen bril. Gebruikt u bloedsuikerverlagende middelen?... ja / nee (met risico op hypolykemie) 26 scoreformulier Afwijking dichtbij zien... ja / nee Toelichting:... Test Test het gezichtsvermogen m.b.v. een Snellen-kaart of andere test. Afwijking veraf zien... ja / nee Toelichting:... Toelichting:... Eén of meer keren ja geantwoord? Verwijs dan voor een medicijnscreening door naar: Huisarts Apotheek De brochure Rechtop blijven staan met medicijnen van VeiligheidNL geeft in meerdere talen informatie over medicijngebruik. scoreformulier 27 Adviseer altijd om de ogen jaarlijks te laten controleren. Verwijs bij problemen met dichtbij en/of veraf zien door naar: Optometrist Opticien Oogarts Adviseer om te zorgen voor goede verlichting in huis (o.a. bij de trap en in de slaapkamer). De folder Zorg dat u thuis niet valt van VeiligheidNL biedt praktische tips.

16 11. Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen Vraag Ervaart u problemen bij bijvoorbeeld eten, bij het wassen en/of aankleden?... ja / nee aanvullende test Barthel Index De uitleg en vragen van deze aanvullende test vindt u op pagina 52. darm Toelichting:... blaas scoreformulier Als u wilt meten in hoeverre de patiënt afhankelijk is van hulp voor de Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen, doe dan de aanvullende test Barthel Index, zie pagina 52. Verwijs bij problemen met ADL-activiteiten o.a. door naar: Ergotherapeut Thuiszorg (voor meer hulp bij dagelijkse activiteiten) Zie het overzicht Doorverwijzen op pagina 59 voor andere hulpverleners en instanties. uiterlijke verzorging toiletgebruik eten transfer mobiliteit aan- en uitkleden traplopen baden / douchen Score Interpretatie scoreformulier 29 puntentotaal: 0-4 punten... volledig hulpbehoevend 5-9 punten... ernstig hulpbehoevend punten... wel hulp nodig, kan veel zelf bij ADL punten... redelijk tot goed zelfstandig 20 punten... volledig zelfstandig

17 12. Omgevingsfactoren Heeft u losse kleedjes voorzien van anti-slipmateriaal?... ja / nee Neem deze vragen bij voorkeur door samen met de patiënt in zijn huis. Zijn uw stoelen, bank en bed hoog, zodat u gemakkelijk kunt opstaan?... ja / nee Uw gewoontes Heeft u voldoende loopruimte tussen uw meubels?... ja / nee Vragen Loopt u altijd rustig (zonder haast) naar bijvoorbeeld de keuken of het toilet?... ja / nee Zijn losse kabels op de vloer netjes weggewerkt?... ja / nee Ruimt u losse spullen naast uw bed op? (bijvoorbeeld uw pantoffels)... ja / nee Neemt u de tijd om wakker te worden voor u uit bed stapt?... ja / nee Heeft u een anti-slip vloer in uw badkamer en toilet?... ja / nee 30 scoreformulier Neemt u de tijd om de telefoon op te nemen als u wordt gebeld, of om naar de voordeur te gaan als de bel gaat?... ja / nee Gebruikt u een stevige huishoudtrap (geen stoel of kruk) als u iets wilt pakken dat hoog ligt?... ja / nee Besteedt u voldoende aandacht aan het goed neerzetten van een trap of ladder als u die gebruikt?... ja / nee Doet u altijd eerst het licht aan voor u uit bed stapt?... ja / nee Vermijdt u s nachts het gebruik van de trap?... ja / nee Ruimt u losse spullen in de tuin (gereedschap of tuinafval) direct op?... ja / nee Zijn uw badkamer en toilet voorzien van goede steunen of handgrepen?... ja / nee Zorgt u ervoor dat losse spullen nooit op de trap liggen?... ja / nee Is de trap voorzien van trapleuningen aan beide kanten?... ja / nee Zitten de trapleuningen en trapbekleding stevig vast?... ja / nee Is de ruimte onderaan uw trap vrij van bijvoorbeeld kastjes of een kapstok?... ja / nee Is uw terras of tuin vrij van bladeren, algen en mos?... ja / nee Is uw terras vlak, zonder ongelijke tegels of afstapjes?... ja / nee scoreformulier 31 Draagt u buiten stevig schoeisel?... ja / nee Overweegt u bij winters weer of u echt de straat op moet?... ja / nee Elk nee -antwoord duidt op een risico. Bespreek het risico met de patiënt. Raadpleeg de folder Zorg dat u thuis niet valt van VeiligheidNL voor een passende maatregel. Uw woning Vragen Zijn de drempels in uw huis verwijderd of afgeschuind?... ja / nee Heeft u op elke verdieping een telefoon?... ja / nee Verwijs indien nodig door naar: Veiligheidsadviseur Klussendienst Ergotherapeut Kijk in het overzicht Doorverwijzen op pagina 59 voor hulpverleners en instanties die kunnen helpen bij het oplossen van de risico s. Is uw huis overal goed verlicht?... ja / nee

18 Conclusie, advies en doorverwijzen na de Valanalyse voor de patiënt Hieronder is ruimte om de Valanalyse samen te vatten en de adviezen en/of doorverwijzingen aan de patiënt te noteren. Maak over twee à drie maanden een afspraak met de patiënt om de opvolging van de Valanalyse te evalueren. U kunt voor het scoren en de rapportage tevens gebruik maken van het digitale scoreformulier (zie nl/). Hier kunt u alle scores noteren en een rapportage maken die u kunt gebruiken voor het inlichten van andere zorgverleners. mevr / dhr... Op..... (datum) heeft u een Valanalyse gedaan met... (naam). Patiënt mevr / dhr... Geboortedatum:... Datum uitvoer Valanalyse... Conclusie scoreformulier Risicofactoren Aandachtspunten* Opmerking Prioriteit** Anamnese ja nee Duizeligheid ja nee Mobiliteit: problemen met balans, lopen, spierkracht ja nee Mobiliteit: voetproblemen ja nee Mobiliteit: gewrichtsproblemen ja nee Osteoporose ja nee Cognitie ja nee Valangst ja nee Gezichtsvermogen ja nee Medicijngebruik ja nee Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen ja nee Omgevingsfactoren ja nee * Geef aan of voor de risicofactor wel of geen (doorverwijs)advies nodig is. ** Geef aan welke aandachtspunten prioriteit hebben. / doorverwijzing... Vervolgafspraak... scoreformulier 33 Eerste advies / doorverwijzing... Vervolgafspraak...

19 34 kloktest

20 aanvullende test 1 Protocol voor het meten van orthostatische hypotensie 12. Herhaal de bloeddrukmeting en polsslag exact 3 minuten na het gaan staan. 13. Opnieuw observeren en vragen naar klachten. 14. Noteer gemeten bloeddrukwaarden, pols, liggend of staand gemeten, klachten en observaties in de status. 36 orthostatische hypotensie Met deze test kunt u eventuele stoornissen in de bloeddrukregulatie vaststellen. Een verstoorde bloeddrukregulatie kan leiden tot duizeligheid en daarmee tot een verhoogd valrisico. Als de patiënt onder begeleiding van twee personen niet kan staan, meet u de bloeddruk liggend of zittend. Bij ernstige orthostatische hypotensie kan de patiënt tijdens de test vallen of een syncope krijgen. Instructie 1. Leg de procedure en het doel uit aan de patiënt. Zorg dat de patiënt zich comfortabel voelt. 2. Laat de patiënt minimaal 5 minuten op de rug op bed liggen, voorafgaand aan de orthostasemeting. 3. De arm dient vrij van kleding te zijn, in een ontspannen houding en met de handpalm naar boven. 4. U voert de bloeddrukmeting handmatig uit, met behulp van een stethoscoop en een bloeddrukmeter. 5. Plaats de cuff 2 à 3 cm boven de elleboogplooi, waarbij u het midden van de cuff (aangegeven met een pijl) op de arteria brachialis plaatst. Zorg voor de juiste maat cuff, de armomtrek moet 40 tot 50% van de cuff zijn. 6. Bepaal de bloeddruk en polsslag bij de patiënt in liggende houding. Vraag daarbij ook naar de klachten die genoemd worden onder punt 10 in deze lijst. Dit om te kunnen vergelijken met klachten bij opstaan. 7. Vraag de patiënt om te komen staan, eventueel met assistentie. Verwijder de bloeddruk cuff niet. 8. Vraag de patiënt de arm op harthoogte te houden, of ondersteun hierin. 9. Meet de eerste staande bloeddruk en pols op exact 1 minuut na het gaan staan. 10. Vraag aan de patiënt of deze klachten heeft als: lichtheid in het hoofd, draaierigheid, zwakte, waarnemingsveranderingen (zwarte vlekken, sterretjes zien, wazig zien), gevoel te vallen, slaperigheid, vermoeidheid, niet lekker voelen, misselijkheid, hoofdpijn, pijn op de borst. 11. Observeer de patiënt op bewustzijnsveranderingen, gelaatskleur, transpiratie, vallen, beven/trillen, rusteloosheid. Opmerkingen 1. Wanneer de patiënt niet in staat is om (eventueel met steun van een verpleegkundige of loophulpmiddel) minimaal 3 minuten te staan, volg dan bovenstaande procedure terwijl de patiënt op de bedrand zit. Vermeld de omstandigheden bij het eindresultaat. 2. Rugligging is belangrijk omdat in zijligging gemeten bloeddrukken meestal lager zijn, wat tot verkeerde conclusies kan leiden. Interpretatie Liggend Staand op 1 minuut Staand op 3 minuten Bloeddruk Pols Klachten en observaties Deze tabel vindt u ook in het scoreformulier, onder Duizeligheid. De uitslagen kunt u daar invullen. Afkappunten / criteria Daling van de systole met tenminste 20 mmhg en/of daling van de diastole met tenminste 10 mmhg binnen 3 minuten na het opstaan. Validiteit Orthostatische hypotensie kan over de dag variëren. Het is daarom belangrijk om bij klachten meerdere metingen te verrichten op verschillende tijdstippen. orthostatische hypotensie 37

21 aanvullende test 2 Elderly Mobility Scale (EMS) Van liggen naar zitten Problemen met de balans, lopen en spierkracht verhogen het risico om te vallen. Met de Elderly Mobility Scale test u zeven vaardigheden. Het is belangrijk niet meteen hulp aan te bieden, dat beïnvloedt de test. Noteer opmerkingen per item of aan het einde van de test in het scoreformulier. Gebruik voor het liggen en zitten een behandelbank. punten de patiënt kan dit zelfstandig... 2 de patiënt heeft hulp nodig van één persoon; ook verbale instructie telt als hulp... 1 de patiënt heeft hulp nodig van twee of meer personen elderly mobility scale Praktijkvoorbeelden van zaken waar u een notitie van zou kunnen maken: Het is mogelijk dat de patiënt te klein is om te gaan zitten op een behandelbank c.q. bed, alvorens te gaan liggen. Hierdoor kan de patiënt lager scoren dan wanneer de test in zijn eigen (aangepaste) omgeving plaats vindt (generalisatie). Houd hier rekening mee en noteer een en ander zorgvuldig. Hulp aanbieden, bijvoorbeeld een of meer kussens onder het hoofd leggen: alleen als deze situatie vergelijkbaar is met het dagelijks functioneren van de patiënt. Het is ook mogelijk dat een of meerdere items niet uitvoerbaar zijn: u noteert score 0 met een toelichting. Instructie Laat de patiënt de volgende handelingen uitvoeren. Noteer de scores op het scoreformulier. Van zitten naar liggen Gebruik voor het zitten en liggen een behandelbank. punten de patiënt kan dit zelfstandig... 2 de patiënt heeft hulp nodig van één persoon; ook verbale instructie telt als hulp... 1 de patiënt heeft hulp nodig van twee of meer personen... 0 Van zitten naar staan Gebruik voor het opstaan een stoel met een zithoogte van circa 47 cm. Patiënt zit achter in de stoel, met de rug tegen de leuning. De stopwatch starten als de patiënt de romp gaat inbuigen. Geef instructie, bijvoorbeeld: Kunt u na drie tellen op ja komen staan? Een... twee...drie, ja! Bij ja stopwatch starten. Stoelhoogte: 47 cm niet mogelijk? Noteer dit dan. punten de patiënt gaat binnen drie seconden zelfstandig staan en kan voor- en zijwaarts reiken... 3 de patiënt gaat in meer dan drie seconden zelfstandig staan... 2 de patiënt heeft hulp nodig van één persoon... 1 de patiënt heeft hulp nodig van twee of meer personen... 0 Staan punten de patiënt kan zonder steun van de handen staan en kan reiken (arm voorwaarts en zijwaarts bewegen zonder dat het lichaamszwaartepunt verplaatst wordt)... 3 de patiënt kan zonder steun van de handen staan, maar heeft steun van de handen nodig bij het reiken... 2 de patiënt heeft steun van de handen nodig om te kunnen staan... 1 de patiënt heeft hulp nodig van twee of meer personen... 0 elderly mobility scale 39

22 Functioneel reiken 6 meter lopen De patiënt staat langs een muur met de muur aan de linkerzijde. De voeten staan op schouderbreedte en de linker arm opgeheven tot 90. Markeer het beginpunt met plakband op de muur (tot waar de hand van de patiënt reikt). Vraag de patiënt om zo ver mogelijk naar voren te reiken met de linkerhand. Markeer het eindpunt en meet vervolgens het verschil. Let op dat de patiënt niet vanuit de heupen buigt. Benodigdheden: meetlint of liniaal en plakband punten de patiënt kan verder dan 20 cm reiken... 4 de patiënt kan tussen de 10 en 20 cm reiken... 2 de patiënt kan minder dan 10 cm reiken, of kan niet reiken... 0 Gebruik een 6-metermarkering. Om te voorkomen dat mensen over de lijn gaan koorddansen zijn een begin- en eindpunt voldoende. Vraag de patiënt om te lopen naar de eindmarkering. Meet met de stopwatch de tijd die de patiënt nodig heeft om over de eindstreep te komen. Benodigdheden: meetlint, tape en stopwatch punten de patiënt legt de afstand binnen 15 seconden af... 3 de patiënt legt de afstand af tussen 16 en 30 seconden... 2 de patiënt legt de afstand in meer dan 30 seconden af... 1 de patiënt kan de afstand niet afleggen elderly mobility scale Gaan Gebruik een 6-metermarkering. Om te voorkomen dat mensen over de lijn gaan koorddansen, zijn een begin- en eindpunt voldoende. Vraag de patiënt om te lopen naar de eindmarkering. Meet met de stopwatch de tijd die de patiënt nodig heeft om over de eindstreep te komen. Doe de beoordeling tegelijk met onderstaande 6 meter lopen test. De patiënt hoeft dan maar één keer 6 meter te lopen. Benodigdheden: meetlint en tape punten de patiënt kan zelfstandig lopen met één stok (of vierpoot) of zonder stokken... 3 de patiënt kan zelfstandig lopen met twee stokken, een rekje of rollator... 2 de patiënt kan met een loophulpmiddel lopen, maar is onveilig bij het draaien (er is op die momenten toezicht nodig)... 1 de patiënt moet door een ander persoon ondersteund worden bij het lopen of heeft constant toezicht nodig... 0 Score puntentotaal: Interpretatie De score kunt u invullen op het scoreformulier punten... veilig: voldoende mobiel en ADL zelfstandig punten... grensgebied: beperkt in mobiliteit en ADL <10 punten... niet veilig: beperkt in mobiliteit en ADL elderly mobility scale 41

23 aanvullende test 3 Get Up and Go test (Mathias) aanvullende test 4 Mini Mental State Examination (MMSE) De Get Up and Go test is een eenvoudige manier om de mobiliteit te testen. Instructie De volgende activiteiten moet de patiënt achtereenvolgend uitvoeren, u observeert. De test wordt uitgevoerd met een stoel zonder leuningen. De patiënt mag hulpmiddelen gebruiken. opstaan uit stoel... vlot... aarzelend... met hulp/steun moment blijven staan... vlot... aarzelend... met hulp/steun De Mini Mental State Examination (MMSE) wordt gebruikt om te screenen en de ernst van cognitieve stoornissen vast te stellen. Aantal voordelen van de MMSE: Makkelijk af te nemen Kost weinig tijd Internationaal erkend instrument Enkele nadelen MMSE: Screeninginstrument: cognitieve functies worden slechts heel globaal getest Gevoelig voor leeftijd, opleiding 42 get up and go test 3 meter lopen... vlot... aarzelend... met hulp/steun omdraaien... vlot... aarzelend... met hulp/steun terug naar stoel... vlot... aarzelend... met hulp/steun omdraaien... vlot... aarzelend... met hulp/steun weer gaan zitten... vlot... aarzelend... met hulp/steun Score... x vlot... x aarzelend... x hulp/steun Interpretatie minstens 1x met hulp/steun... verhoogd valrisico 3-7 x aarzelend... verhoogd valrisico 1-2 x aarzelend... normaal valrisico alles vlot... normaal valrisico Instructie 1. Zorg dat bij het starten van de test de patiënt tegenover u zit. Zorg dat de patiënt de beschikking heeft over eventuele gehoorapparaten en brillen. Beoordeel of hij u verstaat en begrijpt door eenvoudige vragen te stellen, zoals: Wat is uw naam?. 2. Introduceer uzelf en probeer de patiënt op zijn of haar gemak te stellen. Om een paniekreactie te voorkomen, vraagt u toestemming om vragen te stellen: Vindt u het goed dat ik u een paar vragen over het geheugen stel? 3. Stel iedere vraag maximaal 3 keer, tenzij anders aangegeven. Als de patiënt geen antwoord geeft, noteer score Als de patiënt incorrecte antwoorden geeft, noteer score 0. Stel de vraag nogmaals, maar geef geen hints. Accepteer het antwoord, stel de vraag geen derde keer, geef geen suggesties of fysieke aanduidingen zoals hoofd schudden, etc. 5. Benodigde hulpmiddelen: horloge, pen, potlood, gum en papier. Een blaadje met hierop in grote letters Sluit uw ogen en een tekening van twee vijfhoeken met daartussen een vierkant. 6. Als iemand vraagt Wat zegt u? geef dan geen uitleg en begin geen gesprek, herhaal alleen de vraag (maximaal 3 keer). 7. Als de patiënt u onderbreekt, bijvoorbeeld met de vraag Waar is dit voor? antwoordt u: Ik zal het u over een paar minuten uitleggen, als we klaar zijn. Laten we doorgaan, we zijn bijna aan het eind. 8. Vul de score in op het scoreformulier. mini mental state examination 43 De score kunt u invullen op het scoreformulier.

24 Oriëntatie in tijd Registratie Geef 10 seconden voor ieder antwoord. Elk correct antwoord is 1 punt. Vul de score in op het scoreformulier. 1. Welk jaar is het? Alleen het exacte jaar is goed. 2. Welk seizoen is het? Gedurende de laatste week van het oude seizoen, of de eerste week van het nieuwe seizoen, beide seizoenen goed rekenen. Reken zowel 1 maart als 21 maart goed voor het begin van de lente, enzovoorts. Geef 20 seconden voor het antwoord. Geef alleen 1 punt voor ieder goed antwoord bij de eerste poging. Zeg de woorden langzaam, met een interval van ongeveer 1 seconde. Als de persoon niet alle 3 de voorwerpen genoemd heeft, herhaal ze tot de persoon de voorbeelden heeft geleerd, met maximaal 5 herhalingen. Ik noem zo drie voorwerpen. Nadat ik ze heb opgesomd, wil ik dat u ze herhaalt. Probeert u ook daarna de voorwerpen te onthouden, want over een paar minuten zal ik opnieuw vragen of u ze kunt opnoemen. 3. Welke datum is het? Accepteer 2 dagen ernaast m.b.t. datum. 1. Boek 2. Plant 3. Molen 44 mini mental state examination 4. Welke dag is het? Alleen exacte weekdag is goed. 5. Welke maand is het? Op de eerste 2 dagen van een nieuwe maand en laatste 2 dagen van de vorige maand reken beide maanden goed. Oriëntatie in plaats Geef 10 seconden voor ieder antwoord. Ieder goed antwoord is 1 punt. Honoreer alleen exact juiste antwoorden. Als de patiënt niet opgenomen is, vraag dan in welke straat en in welke kamer de patiënt zich bevindt, in plaats van de naam van het ziekenhuis en de afdeling. 1. Kunt u mij vertellen in welke provincie u nu bent? 2. Kunt u mij vertellen in welke stad u nu bent? 3. Kunt u mij vertellen in welk gebouw u nu bent? (of: in welke straat) 4. Kunt u mij vertellen op welke afdeling u nu bent? (of: in welke kamer) 5. Kunt u mij vertellen op welke verdieping u nu bent? Aandacht Rekenen Geef 1 punt per goed antwoord, d.w.z. als het verschil 7 bedraagt. Niet meer dan 5 uitkomsten laten geven. Noteer exact alle antwoorden van de patiënt: =...,...,...,...,... Als de patiënt is begonnen, onderbreek dan niet en laat hem doorgaan tot 5 uitkomsten zijn gegeven. Als de persoon stopt voordat 5 aftrekkingen zijn gemaakt, herhaal maximaal 3 keer de oorspronkelijke instructie: Blijf 7 aftrekken van wat er is overgebleven. Als het rekenen niet lukt, ga dan over tot het achteruit spellen van het woord worst (zie volgende pagina). Let op: noteer alleen de hoogste score bij deze aandacht-test (rekenen dan wel achterstevoren spellen) op het scoreformulier. Wat is 100 min 7? Wilt u daar nog eens 7 aftrekken, dan daar weer 7 aftrekken en zo doorgaan? Scores... punten 93, 86, 79, 72, 65 (alles goed) , 88, 81, 74, 67 (4 goed, 1 fout) , 85, 78, 71, 64 (4 goed, 1 fout) , 87, 80, 73, 64 (3 goed, 2 fout) , 85, 78, 71, 63 (3 goed, 2 fout) , 87, 80, 75, 67 (2 goed, 3 fout) , 87, 81, 75, 69 (1 goed, 4 fout)... 1 mini mental state examination 45

25 Achterstevoren spellen Geef 30 seconden de tijd. Noteer de genoemde letters en geef 1 punt per goede letter in de juiste volgorde. Als de patiënt het woord worst niet kan spellen, zelfs niet met hulp, scoor dan 0. Let op: noteer alleen de hoogste score bij deze test (rekenen danwel achterstevoren spellen) op het scoreformulier. Wilt u het woord WORST achterstevoren spellen? Scores... punten alle letters in de juiste (omgekeerde) volgorde: TSROW... 5 ontbreken van 1 letter, bijv. TSRW, TROW, TSOW, TSRO... 4 ontbreken van 2 letters, bijv. TSR, SRO, TSW... 3 omkeren van 2 letters, bijv. TSORW, TRSOW, TSRWO, TSWOR... 3 ontbreken of omkeren van 3 letters, bijv. TORSW, TS, OW... 2 omkeren van 4 letters, bijv. TRSWO, STRWO... 1 Taal A Geef 10 seconden voor ieder antwoord. Geef 1 punt voor ieder goed antwoord. Accepteer polshorloge of horloge, maar niet klok of tijd o.i.d. Accepteer pen en bijvoorbeeld niet stift. Geen enkel voorwerp goed: 0 punten. Wat is dit? (Wijs een potlood of pen aan) Wat is dit? (Wijs een horloge aan) Taal B Slechts één poging toestaan. Geef 1 punt als de complete zin exact wordt herhaald. 46 mini mental state examination Geheugen Geef 20 seconden voor het antwoord. Geef 1 punt voor ieder goed antwoord, ongeacht de volgorde. Kunt u nogmaals de drie woorden noemen die ik u een paar minuten geleden gaf? (1. Boek 2. Plant 3. Molen) Wilt u de volgende zin herhalen: Nu eens dit en dan weer dat. Commando s Geef 30 seconden voor ieder antwoord. Herhaal de opdracht niet. Geef 1 punt voor iedere correct uitgevoerde instructie. Neem een stuk papier, houd het recht voor de persoon en zeg het volgende: Ik geef u een stuk papier. Wilt u dit in uw rechterhand nemen, het één keer dubbelvouwen en het dan op uw schoot leggen? Hierna overhandigt u het papier en observeert u het uitvoeren van de opdrachten: 1. Papier in rechterhand nemen 2. Papier dubbel vouwen 3. Papier op schoot leggen mini mental state examination 47

26 Lezen Score Interpretatie Geef 10 seconden de tijd. Geef alleen 1 punt als de patiënt de ogen sluit. De patiënt hoeft niet hardop voor te lezen wat er staat. Als de patiënt wel leest maar de ogen niet sluit, herhaal dan maximaal drie keer de instructie. puntentotaal: Bij de klassieke interpretatie is een totale testscore van minder dan 24 punten een sterke aanwijzing voor dementie*. Toon een papier met de opdracht Sluit uw ogen. Wilt u dit lezen en dan doen wat er staat? Schrijven < 18 punten... ernstige cognitieve stoornis punten... cognitieve stoornis; de ernst is mede afhankelijk van dagelijks functioneren en opleidingsniveau > 28 punten... ernstige cognitieve stoornis uitgesloten bij normaal opleidingsniveau Geef 30 seconden de tijd. Geef 1 punt als de zin een onderwerp, een gezegde en betekenis heeft. Negeer spelfouten. De score kunt u invullen op het scoreformulier. 48 mini mental state examination Wilt u voor mij een zin opschrijven? U mag de zin zelf bedenken. Tekenen Geef maximaal 1 minuut de tijd. Geef 1 punt voor een correct getekend diagram: een vierkant tussen twee vijfhoeken. Leg de tekening en een leeg papier, pen, potlood en gum voor de persoon neer. Sta meerdere pogingen toe tot de patiënt klaar is en het papier teruggeeft. Maximaal toegestane tijd: 1 minuut. Toon een papier waarop twee vijfhoeken getekend zijn, met daartussen een vierkant. Wilt u deze figuur natekenen? *Lager opleidingsniveau en/of hogere leeftijd leiden tot andere afkappunten (zie tabel hieronder). Aantal schooljaren leeftijd jaar jaar jaar HBO of hoger (bron: mini mental state examination 49

27 aanvullende test 5 Short Falls Efficacy Scale International Berekenen van Short FES-I somscore Om de totaalscore te berekenen, telt u de scores van de afzonderlijke vragen bij elkaar op. De Falls Efficacy Scale International is een vragenlijst die inzicht geeft in de bezorgdheid om te vallen tijdens activiteiten in het dagelijks leven. De complete vragenlijst bevat 16 items. Dit is de Short FES-I, een verkorte vragenlijst met 7 items. Instructie Leg het volgende aan de patiënt uit: Ik wil u graag enkele vragen stellen over hoe bezorgd u bent dat u zou kunnen vallen. Het gaat er hierbij om hoe u gewoonlijk deze activiteit uitvoert. Als u tegenwoordig deze activiteit niet doet, willen we u vragen aan te geven hoe bezorgd u zou zijn om te vallen als u de betreffende activiteit toch zou doen. Wilt u voor elk van onderstaande activiteiten het antwoord aankruisen dat het beste weergeeft hoe bezorgd u bent om te vallen als u deze activiteit zou doen. Omgaan met ontbrekende Short FES-I scores Als het antwoord op 2 of meer vragen ontbreekt, is het berekenen van een totaalscore niet mogelijk. Als de score op één van de vragen ontbreekt, bereken dan een totaalscore van de overige zes vragen, deel deze score door zes, en vermenigvuldig deze waarde vervolgens met zeven. Score puntentotaal: Interpretatie Wanneer de patiënt meer dan 10 punten scoort, is dat een indicatie dat hij of zij bang is om te vallen. 50 short falls efficacy scale international Hoe bezorgd bent u dat u zou kunnen vallen bij het... helemaal niet bezorgd een beetje bezorgd tamelijk bezorgd erg bezorgd 1 punt 2 punten 3 punten 4 punten aan- en uitkleden nemen van een bad of douche in en uit de stoel komen op- of aflopen van een trap reiken naar iets boven uw hoofd of naar iets op de grond op- of aflopen van een helling bezoeken van sociale gelegenheid (zoals kerkdienst, familiebijeenkomst of verenigingsactiviteit) punten... weinig bezorgd 9-13 punten... bezorgd punten... erg bezorgd Vul de score in op het scoreformulier. U kunt tips geven voor elke handeling waarbij de patiënt heeft aangegeven bezorgd te zijn. short falls efficacy scale international 51