8 BORGER Drenthe stikt van de keien

Transcriptie

1 l e n g t e s t a r t - e n e i n d p u n t o p e n b a a r v e r v o e r h o r e c a h o n d e n 15,5 km 7,4 km (zie punt 4) Parkeerplaats Hunebedcentrum Borger Bronnegerstraat TG Borger Vanuit Assen lijn 24 naar Stadskanaal, vanuit Emmen lijn 59 naar Gieten, vanuit Groningen lijn 300/350 naar Emmen. Deze bussen stoppen allen bij punt 10. Borger, Hunebedcentrum en Drouwen aangelijnd toegestaan 8 BORGER Drenthe stikt van de keien Als er een hunebedden- Book of Records bestond, dan stond hunebed D27 bij het Hunebedcentrum in Borger op nummer één. Het is het grootste (meer dan 22 meter lang), heeft de zwaarste deksteen van allemaal (meer dan kilo) en is als eerste opgegraven (in 1685). Zo staat het op de website In Nederland komen nog 54 hunebedden voor, waarvan 52 in Drenthe en 2 in Groningen. Alle hunebedden zijn genummerd, voorafgegaan door een Letter die de provincie aanduidt (G1 ligt in Groningen, D1 in Drenthe). Hunebedden werden gebouwd tussen v.c. door de toenmalige bewoners van Drenthe, het Trechterbekervolk. Er zijn wel eens menselijke botten in de hunebedden gevonden, maar die waren altijd verbrand (crematieresten). Tijdens de laatste fase van de Trechterbekercultuur werden de doden gecremeerd. Verbrand bot blijft wel bewaard, onverbrand bot niet. Tijdens de wandeling ga je 11hunebedden zien. De informatieborden bij de hunebedden (Nederlands/Engels) gaan per hunebedreservaat. Ze bieden informatie over een thema, niet specifiek over het hunebed ter plaatse. Ander toepassingen van zwerfkeien kom je ook tegen langs de route. Bijvoorbeeld in het fundament van de kerk van Borger(11). En als kunstwerk(6). Ook gaat de route over een authentiek keienpad(8). 80 b o r g e r 81

2 Bron: J.W. van Aalst, b o r g e r 83

3 4 1 Start Hunebedcentrum Borger 2 Hunebedden D28 en D29 Wie meer wil weten over hunebedden en de prehistorie van Drenthe is hier aan het goede adres. Om het beeld levend te houden dat Drenthe ooit de provincie met de meeste keien was, is buiten een grote Keientuin aangelegd. Tip: wie deze wandeling in het voorjaar loopt, langs de net geploegde akkers, heeft een goede kans een mooie steen te vinden. En misschien geeft de Keientuin het antwoord op de vraag wat voor steen het is. Het Hunebedcentrum is ook één van de Expeditiecentra van Geopark de Hondsrug (het eerste en tot nu toe enige Geopark in Nederland). Steek vanaf de parkeerplaats bij Y-splitsing klinkerweg over en neem het pad tussen de twee zwerfkeien tussen weilanden door. Bij kanaal RA. LA bij parallelweg van drukke weg, het kanaal oversteken en na hmp 14.9 bij bordje groene hunebedteken N374 oversteken en RD pad in naar (2). Op acht plaatsen in Drenthe staan twee hunebedden, zoals hier, vlak bij elkaar. D28 is in 1927 opgegraven waarbij twee kleine kralen tevoorschijn kwamen, gemaakt van opgerold koperdraad. Het zijn waarschijnlijk de oudste metalen voorwerpen die ooit in Nederland zijn gevonden en te zien in het Drents Museum in Assen. Keer om, steek drukke weg weer over en RA parallelweg. Bij hmp 14.7 LA brede zandweg in. Op T-splitsing RA en na ± 1,5 km LA bij de 2e paddenstoel (24889). Voor kanaal LA, bij brug RA kanaal oversteken en fietspad volgen tot T-splitsing. Schuin rechts oversteken bij paddenstoel (klinkerweg) het bordje Hunebed volgen. De klinkerweg gaat over in een zandpad. Loop door tot je links een heuvel langs pad ziet met informatiebordje Geopark de Hondsrug - grafheuvel (3). 3 Twee grafheuvels Beide grafheuvels zijn volgens het informatiebord onderzocht waarbij is vastgesteld dat de grafheuvel op deze plek in meerdere fasen is opgebouwd tussen 2000 en 1200 v.c. Een krans van stenen bleek bij opgraving niet meer compleet, waarschijnlijk zijn de stenen opgegraven en ergens anders hergebruikt. Vervolg pad (na 100 m zie je links de andere grafheuvel) tot aan de hunebedden rechts (4). Het informatiebord staat iets verderop langs het pad. 4 Hunebedden D23, D24 en D25 Steek bij informatiebord zandpad en fietspad over en loop het rechter bospad in. Aan eind op T-splitsing LA. Op T-splitsing bij verharde weg RA. Vlak voor Borger bij fietsenstalling links en je bent weer bij het Hunebedcentrum. Hoofdroute vervolg Loop verder door op het zandpad tot aan tot aan groepje bomen rechts (5). 5 Hunebedden D21 en D22 D22 is met zijn 4,5 m lengte het kleinste hunebed van Nederland. Op twee plaatsen in Drenthe staan drie hunebedden vlak bij elkaar: bij Emmen en hier bij Bronneger. In 1878 hebben William Lukis en Henry Dryden deze hunebedden ingemeten. Wat ze aan scherven vonden, hebben ze meegenomen naar Engeland. De vondsten liggen nu in het British Museum in Londen. Vanaf hier is het mogelijk de route in te 2 korten tot 7,4 km b o r g e r 85

4 6 7 Vervolg pad en bij T-splitsing met klinkerweg LA. Direct rechts zie je een kunstwerk (6). 6 De Gewichtheffer van Ton Kalle z w e r f s t e e n a l s k u n s t Een mooi voorbeeld van de toepassing van zwerfstenen in een kunstwerk. Daar zijn er meer van te zien langs de Flintenroute (een fietsroute die begint in Borger bij fietsknooppunt 40). Ga voorbij kunstwerk direct RA (zandpad). Op T-splitsing RA fietspad volgen. Op 4-sprong RD daarna 1e afslag LA (Steenhopenweg). Na 300 m zie je links twee hunebedden in bos (7). 7 Hunebedden D19 en D20 Deze hunebedden waren in 1912 het toneel van de eerste echte wetenschappelijke opgra- er mee verzwaard). 7 8 UTRECHT 86 b o r g e r 87 ving in en rond een hunebed. De archeoloog J.H. Holwerda vond in D19 - het hunebed zonder krans van stenen eromheen - de resten van honderden potten. Die kun je zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. In een speciale uitgave van het tijdschrift Grondboor en Hamer (Archeologie) van de Nederlandse Geologische Vereniging staat een uitgebreide toelichting op deze twee hunebedden. Hierin is aangegeven uit wat voor soort gesteente de zwerfstenen bestaan Een dergelijke beschrijving is tamelijk zeldzaam; de zwerfstenen waaruit hunebedden bestaan zijn vanuit geologisch oogpunt niet of nauwelijks beschreven. Vervolg de Steenhopenweg en ga via fietspad onder de N34 door via de tunnel. Fietspad houdt op RD verharde weg. Bij 4-sprong RD bij keienweg met brede zandstroken aan zijkant (7). 8 Keienpad Plaggensteker, bezembinder, keienklopper, mooie namen voor oude beroepen. Maar het was zwaar werk, keienkloppers bijvoorbeeld moesten voordat ze wegen en pleinen gingen bestraten grote zwerfkeien kapotslaan om er handzame brokken van te maken. Ook in Borger zie je veel randen langs straten en ook pleintjes die op dezelfde manier zijn bestraat. De keien waren vroeger ook een Drents exportproduct (sommige zeedijken werden

5 9 groter zijn dan de huidige bakstenen. Als houten gebinten rotten makkelijk weg door 10 Bushaltes Borger vuistregel geldt: hoe dikker de kloostermop, de urine van de koeien in de stal. Zwerfsteen Vanaf hier gaan bussen naar alle grote hoe ouder de steen. heeft daar minder last van. plaatsen (Emmen, Assen, Groningen) in de Toen de Romeinen begin 5e eeuw vertrokken Ga links langs de kerk en je ziet een monu- omgeving. uit Nederland verdween ook de baksteen- ment gemaakt in de vorm van een versierde Ga bij 4-sprong (steen 40 ) langs nijverheid. In de eeuwen erna werden als obelisk. Ter nagedachtenis aan Aaldert slagboom LA pad op tussen weiland en Vanaf hier LA over trottoir richting cen- bouwmateriaal vooral hout, leem, riet en Stevens, onderwijzer in Borger van 1824 tot bosrand. Bij steen 52 RD. Op 5-sprong trum. Waar trottoir ophoudt schuin links zoden gebruikt. De Friese kloosterorden, die Het monument is gemaakt van kalk- meest linkse pad nemen en aan eind naar kerktoren (11). contact hadden met Italië, waar de baksteen- steen (Belgisch hardsteen); wie goed kijkt zie rechts in haaks bocht zie je (9). techniek bewaard is gebleven, herintrodu- de nodige fossielresten, waaronder de koraal 11 Willibrordkerk ceerden en de technieken begin 12e eeuw. op de foto 11B. 9 Hunebed D26 b a k s t e e n e n b e l g i s c h e Dat verklaart ook de naam kloostermop. h a r d s t e e n In het fundament (bijvoorbeeld rechts van de Ga voorbij kerk LA de Hoofdstraat in. Ga Hunebed D26 werd tussen 1968 tot 1970 als kerktoren) zijn zwerfkeien verwerkt, die zijn bij tweede afslag RA (Hunebedstraat). Op laatste opgegraven in Drenthe. Het hunebed De Willibrordkerk werd in 1826 gebouwd prima geschikt ommuren en de kerktorens Y-splitsing (met links Bronnegerstraat) is bijna helemaal uit elkaar gehaald. De meer als vervanger van een oude middeleeuwse mee te stutten. 11A rechts aanhouden en Hunebedstraat dan honderd potten die er zijn gevonden, kerk, de toren stamt nog wel uit het begin Ook in oude boerderijen werden de gebinten blijven volgen. Ga bij bosrand links tussen zijn gerestaureerd en een aantal is te bewon- van de 14e eeuw. De toren bevat kloos- vaak op zwerfkeien aangebracht. Dat gaf houten hekjes door het bospad op tot aan deren in het Hunebedcentrum in Borger. termoppen, middeleeuwse bakstenen die veel extra stevigheid en extra bescherming. Want het hunebed (12). Loop 20 m terug en LA bos in tussen de 12 Hunebed D27 stenen 63 en 64. Op T-splitsing rechts aanhouden. Op 4-sprong LA (steen 63 ). D27 (zie openingsfoto van dit hoofdstuk) Op 4/5- sprong voorbij slagboom RD is het grootste (meer dan 22 meter lang) verharde weg. 1e afslag RA klinkerweg. hunebed van Nederland, heeft de zwaarste Links in de verte zie je het kerktorentje deksteen van allemaal (meer dan van Borger. Loop door tot aan T-splitsing kilo) en is als eerste opgegraven (in 1685). (ca. 1,5 km) en ga daar LA. Neem na het oversteken van de N34 (viaduct) het Als je het pad vervolgt door het bos ben je fietspad RA. Via een parkeerplaats kom je weer terug bij uit het Hunebedcentrum en uit bij busstation Borger. 11A 11B de parkeerplaats. 88 b o r g e r 89