Schoonwatervallei op weg naar een klimaatbestendige polder

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Schoonwatervallei op weg naar een klimaatbestendige polder"

Transcriptie

1 Schoonwatervallei op weg naar een klimaatbestendige polder

2 Landbouw tuur Gemaal A9

3 Inhoudsopgave woord Inleiding, achtergrond en context Visie en principes Klimaatverandering en watervoorziening - dialoog ondersteunende kennis Dialoog #1 - Relevantie en urgentie Gebiedskennis en waterbehoefte - dialoog ondersteunende kennis Dialoog #2 - Inspireren en concretiseren Oplossingsrichtingen en waterbeschikbaarheid - dialoog ondersteunende kennis Dialoog #3 - Tonen en toetsen Opbrengst gebiedsproces en doorvertaling

4 woord Op weg naar een toekomstbestendig waterbeheer Al eeuwenlang voeren wij in Noord-Holland strijd met en tegen het water. Dijken, gemalen, greppels en sloten, zo hebben wij het gebied vormgegeven en zo hebben wij hier altijd kunnen wonen en werken. Eén ding was daarbij altijd zeker: het is werk dat altijd door gaat. Ook nu nog staan we voor de opgave om het gebied bewoonbaar en leefbaar te houden. onze inwoners en bedrijven, voor agrariërs en natuurbeheerders, voor recreanten en passanten. Het klimaat verandert, de bodem daalt en de zeespiegel stijgt. Om het watersysteem op orde te houden, staan we dan ook voor een behoorlijke opgave met een wateroverschot in de winterperiode en een watertekort in de zomer. En, zoals dat al eeuwenlang is gebeurd, kunnen we deze problemen alleen in een goede samenwerking met alle betrokken partijen oplossen. De Groot-Limmerpolder is een gebied waarbij alle aspecten van het toekomstig waterbeheer samenkomen. Landelijk en stedelijk gebied, agrarische bedrijven en natuurterreinen, duinen en veenweide. In de eerste fase van het project, onder de naam Schoonwatervallei, lag de nadruk op het landelijke Klimaatbufferbeleid en was stichting Landschap Noord-Holland de trekker. In de huidige, tweede fase staat het watersysteem van de toekomst centraal en is Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier trekker van het onderzoeksproject naar gedragen oplossingsrichtingen. De resultaten worden aansluitend door belanghebbende partijen uitgewerkt in vervolgprojecten. u ligt het Inspiratieboek, een resultaat van een uitstekende samenwerking van een groep enthousiaste en betrokken mensen uit het gebied: agrariërs, natuurbeschermers, mensen van de gemeente, het waterschap, PWN, provincie en anderen. In een drietal bijeenkomsten hebben zij in goede sfeer gewerkt aan allerlei oplossingen en oplossingsrichtingen. Mijn dank voor hun inbreng is groot, want zonder een goede verstandhouding en samenwerking is het onmogelijk een toekomstig watersysteem te realiseren tegen maatschappelijk zo laag mogelijke kosten. Maar het mag niet ophouden bij deze goede ideeën en plannen. Met dit Inspiratieboek en met alle verzamelde kennis uit en over het gebied moeten we nu komen tot de daadwerkelijke uitvoering. Gelet op de goede samenwerking en de prima sfeer tot op heden heb ik daar alle vertrouwen in. Moge dit Inspiratieboek daartoe de eerste stap zijn. Rob Veenman Hoogheemraad Integraal waterbeheer Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 4

5 Inleiding, achtergrond en context Voldoende schoon zoetwater is relevant voor verschillende functies zoals de landbouw, natuur en het stedelijk gebied. De aanwezigheid van zoetwater is echter niet altijd vanzelfsprekend. In de huidige situatie treden soms al tekorten op, en deze kunnen gaan toenemen als het klimaat verandert. Om de knelpunten die nu optreden te verhelpen, en om klaar te zijn voor een veranderende toekomst wordt gekeken wat de mogelijkheden zijn om slim om te gaan met zoetwater. Hiervoor zijn op landelijk niveau strategieën ontwikkeld in het Deltaprogramma. Er is besloten om enerzijds in het IJsselmeer meer ruimte te creëren om water op te slaan en voor droge periodes beschikbaar te maken, en anderzijds om te onderzoeken hoe in de regio water efficiënter kan worden gebruikt en bespaard. Dit project is een voorbeeld om in beeld te brengen welke opties er mogelijk zijn in de regio, en hoe een gebiedsproces tot efficiënter watergebruik kan leiden. Dit project vormt een eerste stap in de concrete uitwerking van de Deltabeslissing. De Groot Limmerpolder (GLP) is als voorbeeldgebied geselecteerd in het project Schoonwatervallei, op weg naar een klimaatbestendige polder. Het gebiedsproces dat in dit project is doorlopen kan als inspiratie dienen voor andere gebiedsontwikkelingen. Iedereen die gebiedsgericht aan de slag gaat kan dit boekje als bron van inspiratie gebruiken. Bijvoorbeeld bij het invoeren van adaptatie maatregelen bij het klimaatbestendig maken van gebieden en bij het ontwerpen van een proces met partners uit het gebied zelf. Essentieel is een goede combinatie van een open dialoog met de gebiedspartners en de beschikbaarheid van de juiste (ervarings)feiten. Gebiedsopgaven vragen ook om maatwerk, zowel voor de oplossingsrichtingen als voor de proces aanpak. De aanpak in dit project kan daarom een leidraad vormen voor de succesvolle aanpak van volgende gebiedsprocessen, de gedetailleerde uitwerking zal van gebied tot gebied verschillen. ast dit inspiratieboek bieden HHNK en LNH een kennisdocument aan. Daarin vindt u informatie over de inhoudelijke verkenning en onderbouwing van het watersysteem van de Groot Limmerpolder en de oplossingsrichtingen die gebiedspartners gezamenlijk hebben aangegeven. U kunt het kennisdocument vinden op: www. hhnk.nl/deltavisie Landbouw (links) en natuur (rechts) grenzen aan elkaar. Bekijk ook het kennisdocument op 5

6 Visie en principes bij het gebiedsproces Omdat voor veel gebruiksfuncties in het gebied de beschikbaarheid van voldoende zoetwater van groot belang is zijn alle relevante gebiedspartners actief betrokken bij het proces naar een klimaatbestendige polder. Het doel van het proces is veel meer dan een lijst met kansrijke maatregelen. Dit is ook zo ervaren door gebiedspartijen, de deelnemers: zijn uitgegaan van een zoektocht naar verbetering in de huidige situatie waarmee het systeem duurzamer wordt, en waardoor de polder tevens klimaatbestendiger wordt; gaven samen vorm aan oplossingsrichtingen op weg naar een meer klimaatbestendige polder ; zien het belang van een polder die meer zelfvoorzienend en toekomstbestendig is. zijn geïnteresseerd om de schouders te zetten onder het vervolg: de uitvoering van oplossingen als proef in deelgebieden. In het succesvol laten verlopen van het gebiedsproces zijn twee elementen essentieel: de open dialoog en het ondersteunen van de dialoog met de relevante beschikbare gebiedskennis en feiten. Dit essentiële samenspel tussen kennis en dialoog wordt in de rest van dit boekje geïllustreerd door een korte introductie te geven van de relevante hydrologische gebiedsinformatie, zoals ook is gepresenteerd in de gebiedsbijeenkomsten, en vervolgens de uitkomsten van de dialoog. Het waren de gebiedspartners zelf die het proces hebben vormgegeven. In de dialoog tijdens de drie gebiedsbijeenkomsten zochten de gebiedspartners naar toekomstgerichte oplossingen. Geïnspireerd door hun eigen kennis van het gebied en de meest recente feiten en cijfers over Europese, landelijke en regionale effecten van klimaatverandering. Zij ontwikkelden gezamenlijk een set praktische en uitvoerbare oplossingen. Deze zijn hydrologisch onderbouwd en gebaseerd op een eerste toetsing op kosten en haalbaarheid. 6

7 Klimaatverandering en Watervoorziening dialoog ondersteunende kennis De watervoorziening van de Groot Limmerpolder staat niet op zichzelf. ast het water dat in de polder komt door neerslag en kwel (gebiedseigen water) wordt er ook extern water in de polder ingelaten. Daarmee heeft de polder een belangrijke relatie met zijn omgeving. De polder is deels afhankelijk van het water dat wordt aangevoerd en besparingen in de GLP kunnen zorgen voor het oplossen van knelpunten verderop in het systeem. De huidige watervoorziening kan voor een groot deel in de vraag voorzien. Maar in droge jaren komen nu de grenzen van het systeem al in zicht, dit was bijvoorbeeld het geval in de droge zomer van 2003 en in het droge voorjaar van Door klimaatverandering kunnen deze knelpunten vaker gaan optreden. Het wateraanbod van water vanuit het IJsselmeer en het Markermeer wordt minder vanzelfsprekend. Op dit moment worden deze meren voor een belangrijk deel via de Rijn gevoed met smeltwater uit de Alpen. Als door klimaatverandering de gletsjers verdwijnen krijgt de Rijn steeds meer het karakter van een regenrivier (KNMI, 2013). Bij een sterke klimaatverandering betekent dit dat er grotere pieken in de rivierafvoer zullen komen, en dat de lage afvoer van de Rijn nog lager zal worden. Daarnaast kan de watervraag naar verwachting toenemen, doordat er steeds vaker en steeds extremere droge periodes kunnen voorkomen. Wanneer er tekorten optreden treedt de verdringingsreeks in werking, hierin is vastgelegd naar welke functies het beperkt aanwezige water gaat. Landbouw en natuur (geen onomkeerbare schade) vallen onder de laatste categorie. Dit betekent dat als er een watertekort optreedt er als eerste gekort zal worden op de watervoorziening voor de landbouw. Daarom is het voor de landbouw in het gebied relevant om te voorkomen dat de verdringingsreeks in werking moet treden. Hoe het klimaat en de socio-economische omstandigheden veranderen is niet volledig zeker. Daarom zijn er meerdere scenario s gedefinieerd die aangeven hoe watervraag en aanbod veranderen bij gematigde klimaatverandering (het G-scenario) en bij sterke klimaatverandering (het W+ scenario). Het gebiedsproces op weg naar een klimaatbestendige polder stelt de gebiedspartners in staat om te anticiperen op (klimaat)ontwikkelingen. Het doel is dat daardoor tijdig de juiste (beheers- en investerings-) beslissingen kunnen worden genomen om de risico s, bijvoorbeeld op droogteschade, beter beheersbaar maken. In het gebiedsproces is het W+-scenario daarbij als hoekpunt gebruikt. 7

8 Verandering in waterbeschikbaarheid en waterbehoefte. A9 Rivierafvoer (m 3 per sec.) Huidige klimaat 2050 G+ klimaat 2050 W+ klimaat Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Neerslagtekort (mm) Neerslagtekort gemiddeld per jaar Neerslagtekort 2003 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Volume beschikbaar IJselmeer (mm) Grondwaterstand Grondwaterstand huidige klimaat Grondwaterstand bij 2050 W+ klimaat Schadedrempel Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Maand Maand Maand Als door klimaatverandering de gletsjers verdwijnen krijgt de Rijn het karakter van een regenrivier. De afvoer zal daardoor in de zomer afnemen en is er minder aanvoer via de IJssel naar het IJsselmeer. Waardoor het wateraanbod vanuit het IJsselmeer en het Markermeer minder vanzelfsprekend wordt. Kritische situaties met een dreigend watertekort, zoals in augustus 2003, kunnen vaker voorkomen. Terwijl door toenemende verdamping in de zomer de grondwaterstand in de polder verder uitzakt en de vraag naar water voor doorspoelen, peilhandhaving en beregening toeneemt. 8

9 Dialoog #1 Relevantie en urgentie afgaand aan de start van het gebiedsproces heeft het projectteam enkele gesprekken met gebiedspartners afzonderlijk gevoerd. Doel van die gesprekken was de verwachtingen verkennen en hen gericht uitnodigen om actief aan het proces deel te nemen. Het proces startte vanuit het gebied zelf met een veldexcursie met de gebiedspartners. Dat gaf een goed beeld van de lokale situatie en bracht onderling informele gesprekken goed op gang. Tijdens de eerste bijeenkomst is uitvoerig aandacht besteed aan het doel: het optimaliseren van de watervoorziening, wat ten goede komt aan zelfvoorzienendheid en klimaatbestendigheid van de polder. In de bijeenkomst zijn de deelnemers met elkaar in gesprek gegaan over een reeks vragen om te komen tot mogelijke oplossingsrichtingen: 1. Wat is voor jou belangrijk, nu en in de toekomst? Zijn er nieuwe plannen in het gebied? 2. Welke knelpunten ervaar je nu in droge perioden? 3. Welke oplossingen zie jij voor watertekort in het eigen functiegebruik en in combinatie met andere functies? 4. Wat zijn jouw randvoorwaarden bij de uitwerkingen van de oplossingsrichtingen? In deze verkennende dialoog werd zelfvoorzienendheid door de deelnemers erkend als een oplossing. Daarnaast kwam naar voren dat gebruiksfuncties in het gebied soms tegengestelde eisen stellen. Met name voor de functies natuur en landbouw werd een spagaat ervaren. De vraag is hoe je die verschillende belangen kunt dienen, zonder dat het elkaar in de weg zit. Door de dialoog in deze bijeenkomst en in het vervolg van het proces is deze tegenstelling omgedraaid, naar een gezamenlijke zoektocht naar de mogelijkheden vanuit de overlap in belangen. Deze bijeenkomst bleek voor alle deelnemers bijzonder verhelderend. De onderzoeksvragen (analyse van het watertekort) hebben een plek gekregen in de tweede bijeenkomst. Resultaten dialoog: 1. Draagvlak voor verder onderzoek naar de zoetwaterstrategie en een robuust watersysteem met behoud van variatie, identiteit en balans voor alle functies in het gebied 2. Een eerste gevoel voor oplossingsrichtingen zoals flexibel peilbeheer en het vasthouden gebiedseigen water voor het verlengen van waterbeschikbaarheid in droge perioden. 3. Eigenaarschap van het gebiedsproces bij de relevante gebiedspartijen. 9

10 Gebiedskennis en Waterbehoefte dialoog ondersteunende kennis Gebiedsbeschrijving De Groot Limmerpolder bevindt zich aan de voet van de duinen. De hoogteverschillen in en nabij de polder zijn bepalend voor de hydrologie in het gebied. Het water loopt met name via de ondergrond van hoog- naar laaggelegen gebieden, in de vorm van kwel. De kwelstroom zorgt ervoor dat in droge periodes de grondwaterstand minder sterk uitzakt en dat de sloten extra zoet water ontvangen. ast gebiedseigen water wordt in de GLP ook extern water ingelaten uit de boezem via de gemalen. Huidig watertekort De wateraanvoer voorziet de functies landbouw, natuur en stedelijk in hun waterbehoefte. De waterbalansen laten zien dat er in het winterhalfjaar geen watertekort optreedt in het gebied. In het zomerhalfjaar is er geregeld een neerslagtekort, dit tekort wordt gecompenseerd via kwel vanuit de duinen en aanvoer vanuit de boezem. Het gebiedseigenwater is de belangrijkste component in de wateraanvoer. Dit biedt perspectief voor het zoeken naar oplossingen voor het watertekort binnen de eigen polder. Toekomstig watertekort Veranderingen worden verwacht door klimaatverandering. De watervraag zal naar verwachting toenemen doordat er steeds vaker en steeds extremere droge periodes zullen optreden. In het onderzoeksgebied heeft dit drie mogelijke gevolgen: Verlaging van de grondwaterstand in de duinen waardoor de kweldruk afneemt. Door de afnemende kweldruk vanuit de duinen zakt de grondwaterstand in de polder sneller uit. Door de verwachte afname van de neerslag en toename van verdamping neemt de beschikbaarheid van water voor vegetatie in de polder af. Koningskanaal Neerslag overschot Boezem Zeevelderbeek Kwel Zomerhalfjaar Verhouding van aanvoer van water in de Groot- Limmenpolder in het zomerhalfjaar. Knelpunten functies en waterbehoefte In de landbouw is het watertekort voornamelijk en kwestie van voldoende water (kwantiteit), voor natuur en stedelijk gebied heeft het tekort vaak ook betrekking op de waterkwaliteit. De oplossingsrichtingen om deze tekorten op te vangen zijn door HHNK geformuleerd als de Trias Aquatica: 1. Zuinig met zoet water! 2. Inzetten en ontwikkelen van nieuwe zoetwaterbronnen 3. Veiligstellen van de klassieke zoetwaterbron Samen met de gebiedspartners wordt onderzocht hoe de eerste twee pijlers kunnen worden omgezet naar oplossingsrichtingen. Inzetten nieuwe zoetwaterbronnen Trias Aquatica Veiligstellen klassieke zoetwaterbron Zuinig met schoon zoet water 10

11 Dialoog #2 Inspireren en concretiseren Uit de gebiedsbijeenkomsten bleek dat zich binnen de GLP, en in haar directe omgeving, verschillende duidelijk te onderscheiden functies, en daarmee belangen bevinden. Functies die, zoals we vaststelden, uiteenlopende waterbehoeften hebben naar volume, tijdstip en kwaliteit. In het gebiedsproces is vanuit het functieperspectief bekeken met behulp van welke oplossingsrichtingen de duurzaamheid van de waterhuishouding van de polder kan toenemen. In de bijeenkomst zijn de karakteristieken van het gebied, de Deltavisie en Trias Aquatica besproken. In het kader van Zuinig met zoet water is de effectiviteit van doorspoelen bediscussieerd, aan de hand van de vraag: kan er zuiniger worden omgesprongen met zoetwater zonder de gebiedskarakteristieken te verliezen? Als inspiratie voor het inzetten van nieuwe zoetwaterbronnen is het lopende project in Breezand benoemd, waarna uitgebreid is gesproken over ondergrondse opslag van neerslagwater. Met betrekking tot het veiligstellen van de klassieke zoetwaterbron is men het er over eens dat er een goede verdeling van het Rijnwater essentieel is, maar ook dat rekening gehouden moet worden met verminderde aanvoer vanuit het IJsselmeer in de toekomst. deze verdieping zijn de gebiedspartners geïnspireerd met een scala aan voorbeelden van projecten die duurzaamheid en klimaatbestendigheid faciliteren. De partners zijn met elkaar in gesprek gegaan over hun specifieke wensen en belangen. Hierbij zijn weliswaar uiteenlopende behoeften geconstateerd, maar ook dat er geen zwaarwegende tegenstellende belangen zijn. Dit uitgangspunt heeft geleidt tot een dialoog over de mogelijke oplossingsrichtingen in het gebied en de haalbaarheid hiervan. Deelnemers bleken in de volle breedte voorstander van een robuust watersysteem met behoud van variatie, identiteit en balans voor alle functies in het gebied. Het resultaat van de brainstorm is een destillatie van acht mogelijke oplossingsrichtingen voor voldoende schoon zoet water in de Groot Limmerpolder. Resultaten dialoog: 1. Meer inzicht bij gebiedspartners in het watertekort 2. Inspirerende voorbeelden voor mogelijke oplossingsrichtingen 3. Eerste stappen van gebiedspartners naar oplossingsrichtingen 11

12 Oplossingsrichtingen en Waterbeschikbaarheid dialoog ondersteunende kennis De oplossingsrichtingen die uit de gebiedsdialoog naar voren zijn gekomen zijn verder geanalyseerd om te bepalen hoe effectief deze maatregelen kunnen zijn in dit gebied. Om de effectiviteit van maatregelen te kunnen bepalen is het gebruik van een model noodzakelijk. Niet alle afzonderlijke oplossingsrichtingen kunnen worden ingevoerd in een model. Daarom is gebruik gemaakt van sturingsmechanismen, waardoor een aantal oplossingen zijn samengevoegd. Hierdoor kon de effectiviteit van een aantal van deze maatregelen door middel van modelberekeningen inzichtelijk worden gemaakt. ast grondwaterstandsveranderingen zijn ook de effecten op de landbouwkundige productie bepaald. Hieruit is naar voren gekomen dat zowel de opbrengstveranderingen als de waterbesparing bepalend zijn voor de kansrijkheid van een maatregel. Sloten verbreden Ruimtelijke herinrichting Optimaliseren waterinlaat Benutten opslagcapaciteit duinen en strandwallen Peilgestuurde drainage Drainage en peilaanpassingen: Door de aanleg van peilgestuurde drainage kan de waterbergende functie van de bodem worden vergroot. Eventuele neerslag wordt tijdens droge periodes minder snel afgevoerd waardoor de waterbeschikbaarheid toeneemt. De te verwachten effecten kunnen tussen jaren sterk verschillen door de grote afhankelijkheid van bodemkundige omstandigheden en de Benutten opslagcapaciteit duinen en strandwallen: Het opslaan van water in duinen en strandwallen heeft een positieve uitwerking op de waterbeschikbaarheid door toename van de kwel. strandwallen is dit eenvoudig te realiseren. In stedelijk gebied zoals Limmen kan gedacht worden aan het afkoppelen van verhard oppervlak gecombineerd met de aanleg van wadi s of diepe infiltratie via infiltratieputten. De infiltratie mogelijkheden zijn wel afhankelijk van de doorlatendheid in de matig diepe ondergrond. Sloten verbreden: Door slotenverbreding kan extra oppervlaktewater berging worden gecreëerd. Gezien de geringe infiltratie vanuit het oppervlaktewaterstelsel zal deze maatregel naar schatting weinig effect hebben op de grondwaterstand. De toename van het areaal open water gaat gepaard met een afname van het perceeloppervlak en zal ook leiden tot toename van verdamping vanuit het oppervlaktewater. Deze aspecten hebben tot gevolg dat het verbreden van sloten beter niet toegepast kan worden. Optimaliseren waterinlaat: Om de wenselijkheid en haalbaarheid van het optimaliseren van de waterinlaat te kunnen bepalen is het van belang de huidige inlaatsituatie in beeld te hebben. Het optimaliseren van de waterinlaat vindt plaats via een analyse van de waterbehoefte als gevolg van watertekorten dan wel doorspoelbehoefte. Hier wordt gekeken naar zowel de waterkwantiteit en kwaliteit. Ruimtelijke inrichting functie volgt peil : Als gevolg van het aanpassen van de ruimtelijke inrichting kunnen grondgebonden functies worden aangepast aan de waterbeschikbaarheid ter plaatse. Ook het creëren van grotere aaneengesloten arealen met dezelfde functie kan doordat dit tot gevolg heeft dat er minder peilverschillen nodig zijn een positieve uitwerking hebben. De mate van de positieve uitwerking is sterk afhankelijk van de laagopbouw in de ondiepe ondergrond. neerslagverdeling in de tijd. 12

13 Dialoog #3 Tonen en toetsen Tijdens de derde bijeenkomst hebben de gebiedspartners kennis kunnen nemen van de onderzoeksresultaten naar de oplossingsrichtingen. De resultaten over de waterbeschikbaarheid en de kosten en baten zijn in beeld gebracht. De dialoog heeft meerdere doelen gediend. In eerste plaats als toetsingskader, zijn dit de meest haalbare oplossingsrichtingen en sluit dit aan bij de partners en de uiteenlopende gebiedsfuncties? Daarnaast is de fysieke implementatie geconcretiseerd in het gebied van de Groot Limmerpolder. In de dialoog is op kaart gezet welke maatregel waar toegepast kan worden om in de uiteenlopende behoeften te voorzien. dat de meeste maatregelen een fysieke plek in de polder hadden gekregen, zijn de partners voor een laatste uitdaging gesteld; een globale fasering van de maatregelen in de tijd. Welke maatregel kan op korte termijn, binnen nu en zes jaar, worden uitgevoerd en welke maatregelen hebben meer voorbereiding nodig en kunnen uiteindelijk op de lange termijn worden uitgevoerd? De resultaten zijn terug te vinden op de tijdlijn. Resultaten dialoog: 1. Inzicht in mogelijke oplossingsrichtingen 2. Inzicht in de effectiviteit met betrekking tot waterhoeveelheden 3. Inzicht in de kosten en baten per oplossingsrichting 4. Inzicht over fasering in de tijd 13

14 Opbrengst gebiedsproces en doorvertaling Door een vervlechting van proces en inhoudelijke kennis zijn in het gebiedsproces Schoonwatervallei, op weg naar een klimaatbestendige polder belangrijke stappen genomen om gezamenlijk tot een toekomst bestendig watersysteem te komen, die nu al voordelen oplevert en bijdraagt aan klimaatbestendigheid en een sterke economische positie. Het project kan afgesloten worden met nieuw verworven kennis over het gebied een reeks concrete oplossingsrichtingen. Kennisontwikkeling is in dit project geen losstaand onderdeel geweest. De kennis en begrip van het watersysteem is sturend geweest binnen het gebiedsproces. We hebben hierbij de insteek gehanteerd feiten ondersteunen de dialoog. Door deze benadering zijn de partijen door het hele proces goed geïnformeerd, en konden schijnbare tegenstellingen -bijvoorbeeld tussen landbouw en natuurworden weggenomen of nader onderzocht. Hiermee is een platform gecreëerd voor de dialoog tussen de partijen, en een goede basis gelegd voor het gezamenlijk zoeken naar gedeelde belangen en oplossingsrichtingen. Dit heeft geleid tot het formuleren van een set van oplossingsrichtingen die door de gebiedspartijen worden onderschreven. De in dit proces verworven kennis en ervaring zijn goed toepasbaar binnen andere regio s binnen het beheergebied van Hollands Noorderkwartier, maar ook daar buiten. De GLP is immers representatief voor grote delen van west Nederland aan de binnenduinrand. Essentieel is dat gebiedspartijen hun verantwoordelijkheid nemen en daarbij gefaciliteerd worden door integrale en transparante processen. Wij nodigen iedereen die met soortgelijke gebiedsprocessen aan de slag gaat uit kennis te nemen van onze resultaten, ervaringen en aanbevelingen: Dialoog: openheid en transparantie is de basis, zowel inhoudelijk als in het proces, oplossingen zijn het beste haalbaar wanneer deze onder de huidige omstandigheden al voor één of meerdere partijen voordelen opleveren. oplossingen zijn het beste haalbaar wanneer onderliggende belangen elkaar overlappen, of dit mogelijk kunnen gaan doen, samenwerking tussen gebiedspartners zoveel mogelijk stimuleren om mogelijke knelpunten bespreekbaar te maken, probeer onderhandelen op onderdelen te vermijden, voornamelijk wanneer de oplossingsrichtingen nog niet verkend zijn, het uitgangspunt is dat de gebiedspartners er samen uit moeten komen. Kennis: onderzoekend werken: toets de probleemstellingen om vervolgens gezamenlijk te zoeken naar oplossingsrichtingen, een integraal watersysteem als uitgangspunt, kortom: grond- en oppervlakte water als samenhangend geheel, toegankelijke presentatie van de relevante gebiedskennis en onderzoeksresultaten, toetsing aan de ervaringen en kennis van de gebiedspartijen Tenslotte kunnen de resultaten van dit gebiedsproces worden vergroot door in de nabije toekomst de ervaringen in voorloperprojecten voort te zetten. Hiermee worden de ervaringen gedeeld, opgeschaald en verbreed. 14

15 Benutten opslagcapaciteit duinen en strandwallen Ruimtelijke herinrichting Benutten opslagcapaciteit duinen en strandwallen Ruimtelijke herinrichting NOORDZEE HEILOO LIMMEN Landbouw A9 tuur CASTRICUM Gemaal AKERSLOOT ALKMAARDERMEER Sloten verbreden Peilgestuurde drainage Optimaliseren waterinlaat 15

16 Colofon Opdrachtgevers: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Landschap Noord-Holland. Samenwerkende gebiedspartners: Tekst en redactie: Acacia Water Jan van Beaumontstraat RN Gouda ORG-ID Postbus AG Leiden

Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder

Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder Impressie van het veldsymposium Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder Het klimaat verandert, iedereen weet het! Dat heeft gevolgen voor wonen, werken en recreëren. Op een zomerse

Nadere informatie

Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder. Kennisdocument 20 juni 2014

Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder. Kennisdocument 20 juni 2014 Schoonwatervallei: op weg naar een klimaatbestendige polder Kennisdocument 20 juni 2014 Samenvatting Voldoende schoon zoetwater is relevant voor verschillende functies zoals de landbouw en natuur en in

Nadere informatie

Klimaatbestendige zoetwatervoorziening Greenport regio Boskoop

Klimaatbestendige zoetwatervoorziening Greenport regio Boskoop Klimaatbestendige zoetwatervoorziening Greenport regio Boskoop Probleemanalyse en oplossingsrichtingen korte en lange termijn Datum: 8 februari 2013 Bart Scholten Locatie: Van: Voor: Kenmerk: Plantariumgebouw

Nadere informatie

Schoonwatervallei Castricum Duinwater als bron voor gebiedsontwikkeling

Schoonwatervallei Castricum Duinwater als bron voor gebiedsontwikkeling Schoonwatervallei Castricum Duinwater als bron voor gebiedsontwikkeling Korte introductie Het gebied ten noorden van Castricum kampt met een overschot aan water in de winter en een tekort aan water in

Nadere informatie

Een veilig, aantrekkelijk en. economisch sterk. Wadden- en IJsselmeergebied. Luc Kohsiek Dijkgraaf Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Een veilig, aantrekkelijk en. economisch sterk. Wadden- en IJsselmeergebied. Luc Kohsiek Dijkgraaf Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Een veilig, aantrekkelijk en economisch sterk Wadden- en IJsselmeergebied De rol van het waterschap Luc Kohsiek Dijkgraaf Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier De kust IJmuiden Aanleg strekdam in

Nadere informatie

Extreme droogte 2018 Vechtstromen snakt (nog steeds) naar water

Extreme droogte 2018 Vechtstromen snakt (nog steeds) naar water Extreme droogte 2018 Vechtstromen snakt (nog steeds) naar water NHI in relatie tot de droogte van 2018 Hans Gels Inhoudsopgave Beheergebied Vechtstromen Watersysteem en - aanvoer Situatie afgelopen zomer

Nadere informatie

Herinrichting Aaltense Goor - Zwarte Veen

Herinrichting Aaltense Goor - Zwarte Veen Herinrichting Aaltense Goor - Zwarte Veen PRESENTATIES Werksessie Landbouw 13 Maart 2012 Beste lezer, In dit document vindt u op navolgende pagina s de sheets van de volgende presentaties: 1. Presentatie

Nadere informatie

toekomst veenweide Inspiratieboek

toekomst veenweide Inspiratieboek toekomst veenweide Inspiratieboek BOSCH SLABBERS toekomst veenweide Inspiratieboek Opdrachtgever Kennis voor Klimaat In samenwerking met Alterra, DHV, Gemeente Midden-Delfland, Provincie Zuid-Holland,

Nadere informatie

Studie naar de huidige en toekomstige waterbehoefte van stedelijke gebieden

Studie naar de huidige en toekomstige waterbehoefte van stedelijke gebieden Studie naar de huidige en toekomstige waterbehoefte van stedelijke gebieden extra aanvoer passieve infiltratie gronciwatervoorraad E,5 w 1,5.,/..,//1 4 4 4 5 4-- 2 E 1 4- ru 2,5 ir.lu -2-3 1 16 oktober

Nadere informatie

PEILVERHOGING IN HET VEENWEIDEGEBIED; GEVOLGEN VOOR DE INRICHTING EN HET BEHEER VAN DE WATERSYSTEMEN

PEILVERHOGING IN HET VEENWEIDEGEBIED; GEVOLGEN VOOR DE INRICHTING EN HET BEHEER VAN DE WATERSYSTEMEN PEILVERHOGING IN HET VEENWEIDEGEBIED; GEVOLGEN VOOR DE INRICHTING EN HET BEHEER VAN DE WATERSYSTEMEN JOS SCHOUWENAARS WETTERSKIP FRYSLÂN VEENWEIDE SYMPOSIUM 11 APRIL 2019 OPZET PRESENTATIE 1. Wat is de

Nadere informatie

Presentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018

Presentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018 Presentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018 In gesprek over het water(peil) in De Haak, Zegveld en alternatieven voor het toekomstig waterpeil Programma Welkom

Nadere informatie

Middelburg Polder Tempelpolder. Polder Reeuwijk. Reeuwijk. Polder Bloemendaal. Reeuwijksche Plassen. Gouda

Middelburg Polder Tempelpolder. Polder Reeuwijk. Reeuwijk. Polder Bloemendaal. Reeuwijksche Plassen. Gouda TNO Kennis voor zaken : Oplossing of overlast? Kunnen we zomaar een polder onder water zetten? Deze vraag stelden zich waterbeheerders, agrariërs en bewoners in de Middelburg-Tempelpolder. De aanleg van

Nadere informatie

Hydrologische mogelijkheden voor opzet van het zomerpeil op het IJsselmeer

Hydrologische mogelijkheden voor opzet van het zomerpeil op het IJsselmeer Hydrologische mogelijkheden voor opzet van het zomerpeil op het IJsselmeer Hydrologische mogelijkheden voor opzet van het zomerpeil op het IJsselmeer Karen Meijer Joachim Hunink 1205221-002 Deltares,

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX DEN HAAG T 070-456 00 00 F 070-456 11 11 Datum 4 september 2018 Onderwerp

Nadere informatie

Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen

Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland Rond 800! veenpakket / 1350! eilanden met duinenrij 3 Landwinning

Nadere informatie

Watergebiedsplan Greenport regio Boskoop Wateroverlast en zoetwatervoorziening Informatiebijeenkomst 30 september 2013

Watergebiedsplan Greenport regio Boskoop Wateroverlast en zoetwatervoorziening Informatiebijeenkomst 30 september 2013 Watergebiedsplan Greenport regio Boskoop Wateroverlast en zoetwatervoorziening Informatiebijeenkomst 30 september 2013 Doel en programma Vanavond willen we u informeren en horen wat u vindt van de door

Nadere informatie

Eerste Waterhouderij in Nederland! Van concept naar realisering

Eerste Waterhouderij in Nederland! Van concept naar realisering Stichting Waterhouderij Walcheren Eerste Waterhouderij in Nederland! Van concept naar realisering Presentatie Aanleiding Concept Waterhouderij Doelstelling en wensen Het gebied Wat is er al gedaan Toekomst

Nadere informatie

Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw

Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw Provincie Limburg Maastricht, 14 september 216 Joris Schaap, Profiel 214 heden Zelfstandig hydroloog en bodemkundige 28-214 Adviseur water in het landelijk

Nadere informatie

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam

Nadere informatie

STUREN MET WATER. over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden

STUREN MET WATER. over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden STUREN MET WATER over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden STUREN MET WATER Het ontwerp Sturen met water van het Veenweide Innovatiecentrum Zegveld (VIC) zet in op actief, dynamisch grondwaterbeheer

Nadere informatie

Deltaprogramma 2014. Bijlage F. Bestuurlijke Planning DP2015

Deltaprogramma 2014. Bijlage F. Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F 2 Bestuurlijke planning In deze bijlage is de bestuurlijke

Nadere informatie

(Regionale) gebiedsinformatie over huidig watersysteem

(Regionale) gebiedsinformatie over huidig watersysteem Memo DM 1013497 Aan: Marktpartijen uitwerking plannen het Burgje, gemeente Bunnik Van: Beke Romp, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Datum: 13 januari 2016 Onderwerp: Notitie gebiedskenmerken (waterthema

Nadere informatie

Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016

Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Judith ter Maat, Joachim Hunink, Marjolein Mens, Edwin Snippen Kennisdag Zoetwater

Nadere informatie

Ruimte om te leven met water

Ruimte om te leven met water Ruimte om te leven met water Het huidige watersysteem is volgens de nieuwe In de toekomst wil het waterschap een zoveel Om de benodigde ruimte aan hectares te verwerven inzichten niet meer op orde. Aanpassingen

Nadere informatie

Ondergronds bergen en terugwinnen van water in stedelijk gebied. 2. Hoe werkt ondergrondse waterberging (concepten)

Ondergronds bergen en terugwinnen van water in stedelijk gebied. 2. Hoe werkt ondergrondse waterberging (concepten) Ondergronds bergen en terugwinnen van water in stedelijk gebied Verkenning van mogelijkheden en beperkingen Marco Hoogvliet Kees Broks Martin van der Schans Onderwerpen 1. Doelstelling verkenning 2. Hoe

Nadere informatie

tuinweek 2015 Water(overlast) in de tuin Lara de Graaf Landschapsarchitect Groei & Bloei Houten 16 juni 2015

tuinweek 2015 Water(overlast) in de tuin Lara de Graaf Landschapsarchitect Groei & Bloei Houten 16 juni 2015 tuinweek 2015 Water(overlast) in de tuin Lara de Graaf Landschapsarchitect Groei & Bloei Houten 16 juni 2015 Voorstellen multifunctionele landbouw functieverandering landschappelijke inpassing gebiedsontwikkeling

Nadere informatie

Kansrijke maatregelen

Kansrijke maatregelen Kansrijke maatregelen Fase 1: Landbouw op Peil 5 juli 2011 Everhard van Essen Aequator Groen & Ruimte bv Ingrijpen in: Optimalisatie van water in landbouwgebieden: 1. Afwatering (slootprofiel, verhang,

Nadere informatie

Samen naar een robuuste zoetwatervoorziening

Samen naar een robuuste zoetwatervoorziening Ruud Bartholomeus, 21 maart 2019, Utrecht 1 Samen naar een robuuste zoetwatervoorziening Balans tussen watervraag en wateraanbod Ruud Bartholomeus, namens collega s 2 Balans tussen watervraag en wateraanbod

Nadere informatie

Presentatie tekst Velddag. Verdrogingsbestrijding Groote Peel. Peilopzet in combinatie met peilgesturde drainage

Presentatie tekst Velddag. Verdrogingsbestrijding Groote Peel. Peilopzet in combinatie met peilgesturde drainage Presentatie 20-06 - 2007 1 tekst Velddag Verdrogingsbestrijding Groote Peel Peilopzet in combinatie met peilgesturde drainage Programma 2 Welkomstwoord door DB-lid Peter van Dijk Presentatie film Peilgestuurde

Nadere informatie

Samen Ontwikkelen. Stuurgroep Nationaal Landschap Groene Hart i.o. 19 september 2012 / concept

Samen Ontwikkelen. Stuurgroep Nationaal Landschap Groene Hart i.o. 19 september 2012 / concept Samen Ontwikkelen Stuurgroep Nationaal Landschap Groene Hart i.o. 19 september 2012 / concept Samen Ontwikkelen 2. Water Bodem & Gebruik 3. Het Groene Hart, met zijn veenweiden, Over de realisatie van

Nadere informatie

Ondergrondse opslag. Kansen en dilemma s

Ondergrondse opslag. Kansen en dilemma s Ondergrondse opslag Kansen en dilemma s Nut en noodzaak? 2 Historisch perspectief Aanname alles is optimaal geregeld, water volgt functie; Nu voldoende water door externe aanvoer; Weinig urgentie voor

Nadere informatie

Toekomstbestendige veenweidepolder Lange Weide. Presentatie Nationale POP congres 23 november 2017

Toekomstbestendige veenweidepolder Lange Weide. Presentatie Nationale POP congres 23 november 2017 Toekomstbestendige veenweidepolder Lange Weide Presentatie Nationale POP congres 23 november 2017 Inhoudsopgave Bodemdalingsbeleid West-Nederland (Chris) Aanleiding en context project (Kees) Toepassing

Nadere informatie

Verklaring van Hoog & Droog

Verklaring van Hoog & Droog Verklaring van Hoog & Droog Aangenomen bij acclamatie op woensdag 6 juni bij Burgers Zoo te Arnhem Over de andere kant van de Delta Verklaring van Hoog & Droog Conclusies en adviezen geformuleerd tijdens

Nadere informatie

Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018

Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018 Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018 Afspraken verdeling van focus DP Ruimtelijke Adaptatie Stedelijk gebied Gemeenten (verbinding

Nadere informatie

De Zoetwatercoöperatie

De Zoetwatercoöperatie De Zoetwatercoöperatie Team Paul van Dijk, Wolbert van Dijk, Joppe Veul DE ZOETWATERCOÖPERATIE Thema: Onderzoek naar berging van zoet water, Deltaprogramma, klimaatsverandering. Locatie: Noord-Beveland.

Nadere informatie

Factsheet Vertex - Pilot Slim Waterbeheer ten behoeve van de Waterinfodag.

Factsheet Vertex - Pilot Slim Waterbeheer ten behoeve van de Waterinfodag. Factsheet Vertex - Pilot Slim Waterbeheer ten behoeve van de Waterinfodag. Tijdens de bijeenkomst voor de Fysieke Digitale Delta bij onze samenwerkingspartner het Hoogheemraadschap van Delfland zijn de

Nadere informatie

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang

Nadere informatie

Platform Texelwater. Samenwerken in een maatschappelijk netwerk onder een veranderend klimaat. Michiel Schreijer

Platform Texelwater. Samenwerken in een maatschappelijk netwerk onder een veranderend klimaat. Michiel Schreijer Platform Texelwater Samenwerken in een maatschappelijk netwerk onder een veranderend klimaat Michiel Schreijer Waar hebben we het over? Gebiedsproces op Texel: naar een water/klimaatagenda Aanloop Het

Nadere informatie

Donderdag 28-jan 6:30 8:27 11:54 12:54 15:34 17:23 19:20

Donderdag 28-jan 6:30 8:27 11:54 12:54 15:34 17:23 19:20 Januari 2016 Vrijdag 1-jan 6:44 8:50 11:41 12:44 14:55 16:41 18:45 Zaterdag 2-jan 6:44 8:50 11:41 12:45 14:56 16:42 18:46 Zondag 3-jan 6:44 8:50 11:42 12:45 14:57 16:43 18:47 Maandag 4-jan 6:44 8:49 11:42

Nadere informatie

- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)

- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s) Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van

Nadere informatie

Nieuwe indeling van watergangen

Nieuwe indeling van watergangen Nieuwe indeling van watergangen Beter voorbereid op gevolgen van klimaatverandering verbindt met water Waarom een nieuwe indeling? Watergang in een andere categorie, wat nu? wil zijn voor het onderhoud

Nadere informatie

Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford

Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford april 2007 Waterbalansen Quarles van Ufford Vergelijk resultaten van twee modelstudies voor de polder Quarles van Ufford April

Nadere informatie

Proef met zelfvoorzienende zoetwaterberging op Texel

Proef met zelfvoorzienende zoetwaterberging op Texel Proef met zelfvoorzienende zoetwaterberging op Texel Arjen Oord (Acacia Water), Wendalin Kolkman (Antea Group), Jochiem Hendriksen en Rowena Kuijper (Provincie Noord-Holland) In de land- en tuinbouw draait

Nadere informatie

Regio kan substan.eel bijdragen aan zoetwateropgave Deltaprogramma

Regio kan substan.eel bijdragen aan zoetwateropgave Deltaprogramma Regio kan substan.eel bijdragen aan zoetwateropgave Deltaprogramma Alex Hekman (Grontmij) Mar4n de Jonge (voormalig Grontmij, thans Meteoconsult) Rob Nieuwenhuis (namens IJsselmeergroep) Binnen het Deltaprogramma

Nadere informatie

Waterbalans kuststreek Is het water aan de kust in balans?

Waterbalans kuststreek Is het water aan de kust in balans? Waterbalans kuststreek Is het water aan de kust in balans? Koen Foncke - Antea Group Onderzoeksopdrachten 1. De opdracht Wat? Inventarisatie gegevens Analyse gebruik, behoefte en aanbod water Prognose

Nadere informatie

Pilots zoetwatervoorziening: van concept naar uitvoering

Pilots zoetwatervoorziening: van concept naar uitvoering Pilots zoetwatervoorziening: van concept naar uitvoering Ervaringen uit de projecten GO-FRESH en Waterhouderij Programma: 1. Presentatie Walter Jonkers (provincie Zeeland) 2. Filmpjes uit het veld: proeven

Nadere informatie

Eigentijds en innovatief polderen. Collegeprogramma mei Voorstel. Registratienummer. Datum. Status

Eigentijds en innovatief polderen. Collegeprogramma mei Voorstel. Registratienummer. Datum. Status Registratienummer Datum 8 mei 2015 Status Voorstel Inhoud 1. Inleiding 3 2. Uitgangspunten van beleid 3 3. Speerpunten 4 4. Waterveiligheid 5 5. Wateroverlast 5 6. Watertekort 5 7. Gezond water (Kaderrichtlijn

Nadere informatie

De lokale maat in waterbeheer

De lokale maat in waterbeheer De lokale maat in waterbeheer met lokale kennis en betrokkenheid Een praktisch waterschap voor iedereen! Tegen maatschappelijk zo laag mogelijke kosten Met een rechtvaardige waterschapsbelasting Duurzaam

Nadere informatie

Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016

Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016 Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016 Wateroverlast juni 2016 Van onttrekkingsverbod op 19 mei naar wateroverlast en waterkwaliteitsproblemen

Nadere informatie

Winst met water! > In Actie. Waarom nu? Hoe doen we dit? Eigen project! Doelstellingen. (Klik of scroll naar de volgende pagina)

Winst met water! > In Actie. Waarom nu? Hoe doen we dit? Eigen project! Doelstellingen. (Klik of scroll naar de volgende pagina) Winst met water! > In Actie > Waarom nu? > Hoe doen we dit? > Idee voor eigen project! > Doelstellingen (Klik of scroll naar de volgende pagina) Deltaplan Agrarisch Waterbeheer: winst met water! Het agrarisch

Nadere informatie

Stand van zaken samenwerking omgevingsvisie

Stand van zaken samenwerking omgevingsvisie Stand van zaken samenwerking omgevingsvisie Landschap, water en ondergrond Meer informatie: https://www.regiogv.nl/gemeenteraden/ruimtemobiliteit/samenwerking-omgevingsvisie/ 1 Inhoud 1. Proces samenwerking

Nadere informatie

Stellingen Sturen op basisafvoer. water verbindt

Stellingen Sturen op basisafvoer. water verbindt Stellingen Sturen op basisafvoer Stelling 1: Voor ons watersysteem EN de daarin gepositioneerde grondgebruiksfuncties is DROOGTE een veel groter probleem dan WATEROVERLAST Argumenten stelling 1 Areaal

Nadere informatie

Naar veilige Markermeerdijken

Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Hoogheemraadschap Hollands Noorder kwartier versterkt 33 kilometer afgekeurde dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Tijdens de toetsronde in 2006 zijn

Nadere informatie

Watertekort en wateroverschot op hetzelfde bedrijf

Watertekort en wateroverschot op hetzelfde bedrijf Watertekort en wateroverschot op hetzelfde bedrijf Hoe een graszodenbedrijf met een te droog deel en een te nat deel zijn problemen oplost Foto Waterschap Limburg Korte introductie Leon Steenbergen heeft

Nadere informatie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische

Nadere informatie

COASTAR. Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND

COASTAR. Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND COASTAR Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND Klaasjan Raat Koen.zuurbier@kwrwater.nl Bestuurlijk Overleg Zoetwater West 5 maart 2018

Nadere informatie

Naar minder harde grenzen. Luc Kohsiek Dijkgraaf

Naar minder harde grenzen. Luc Kohsiek Dijkgraaf Naar minder harde grenzen Luc Kohsiek Dijkgraaf Inhoud Het klimaat verandert De samenleving verandert Van scherpe scheiding tussen overheid en burgers naar participerende samenwerking Van scherpe scheiding

Nadere informatie

De effectiviteit van doorspoelen: van perceelsloot tot boezem. Joost Delsman

De effectiviteit van doorspoelen: van perceelsloot tot boezem. Joost Delsman De effectiviteit van doorspoelen: van perceelsloot tot boezem Joost Delsman Boodschappen Zowel hoeveelheid als effectiviteit doorspoelen is slecht bekend, weinig beleid op lokaal niveau Effectiviteit afhankelijk

Nadere informatie

Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland

Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland Schriftelijke vragen bodemdaling Zaterdag 6 januari j.l.

Nadere informatie

Bouwsteen G Slim gebruik van het neerslagoverschot

Bouwsteen G Slim gebruik van het neerslagoverschot Bouwsteen G Slim gebruik van het neerslagoverschot Auteurs: Jan Prins (LTO, trekker), Esther van Baaren (Deltares), Maarten Poort (HHNK), Thijs Jansen (RWS), Nico Straathof (Natuumonumenten), Eise Harkema

Nadere informatie

Toekomstbestendige veenweidepolder Lange Weide

Toekomstbestendige veenweidepolder Lange Weide Toekomstbestendige veenweidepolder Lange Weide Water- en Bodembeheer in veenweiden 8 maart 2018 Inhoudsopgave Aanleiding Organisatie project Beleid bodemdaling West-NL 3 Modules van het project Financiering

Nadere informatie

Waterschap Hunze en Aa s

Waterschap Hunze en Aa s Beekaanpassing Loonerdiep-Taarlooschediep Willem Kastelein 11 juni 2018 Waterschap Hunze en Aa s Democratische overheid Verantwoordelijk voor waterbeheer Veiligheid Voldoende water Waterkwaliteit 1 Drie

Nadere informatie

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid Project ZON Hoofdvraag huidige droogte situatie (2010) gevolgen van de klimaatverandering (2050) zinvolle maatregelen Uitvoering gebied Regio-Oost aansturing vanuit RBO projectgroep Regionale afstemming

Nadere informatie

Terugblik gebiedsbijeenkomst Berkel Almen-Borculo

Terugblik gebiedsbijeenkomst Berkel Almen-Borculo Terugblik gebiedsbijeenkomst Berkel Almen-Borculo Hoe leggen we samen de puzzel? Op 1 februari was de gebiedsbijeenkomst Berkel Almen-Borculo bij Camping De Heksenlaak in Barchem. Ruim 140 belangstellenden

Nadere informatie

Hoe doorspoeling niet helpt en tijdens regenbuien de sloot zouter wordt...

Hoe doorspoeling niet helpt en tijdens regenbuien de sloot zouter wordt... Hoe doorspoeling niet helpt en tijdens regenbuien de sloot zouter wordt... Vier jaar onderzoek naar efficiënter zoetwaterbeheer Joost Delsman Deltares 17 juni 2015 Kennis voor Klimaat, zoetwatervoorziening

Nadere informatie

Is er in 2019 een verhoogd risico op droogte?

Is er in 2019 een verhoogd risico op droogte? Is er in 2019 een verhoogd risico op droogte? Een analyse met de landelijke toepassing van het NHI het Landelijk Hydrologisch Model (LHM) Huite Bootsma (Deltares) Janneke Pouwels en Timo Kroon 1. Het LHM,

Nadere informatie

Functie volgt peil. maaiveldverloop. Grutto s, jongvee, ruwvoer, veensafari. Grutto s, jongvee, ruwvoer, veensafari. Huiskavel en gebouwen

Functie volgt peil. maaiveldverloop. Grutto s, jongvee, ruwvoer, veensafari. Grutto s, jongvee, ruwvoer, veensafari. Huiskavel en gebouwen zones Functie volgt peil 70-50 cm 50-30 cm 0-30 cm 50-30 cm 70-50 cm maaiveldverloop gebruik waterpeil Huiskavel en gebouwen Gemiddeld 50 cm Grutto s, jongvee, ruwvoer, veensafari Natte Natuur, Piekberging

Nadere informatie

Westflank Haarlemmermeer

Westflank Haarlemmermeer Nota Ruimte budget 48 miljoen euro Planoppervlak 1500 hectare Trekker Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Westflank Haarlemmermeer Westflank Haarlemmermeer is een Randstad Urgent - project.

Nadere informatie

Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland

Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland Peilbeheer en weidevogels Aanleiding De Algemene Waterschapspartij

Nadere informatie

Watertekort in het Hollands Noorderkwartier

Watertekort in het Hollands Noorderkwartier Omslag.qxd 5-3-2004 8:40 Pagina 1 Watertekort in het Hollands Noorderkwartier Het bepalen van de kwantitatieve bijdrage van oplossingen voor het watertekort en een uitwerking van het watertekort in de

Nadere informatie

Welkom: Goos den Hartog bestuur WSRL

Welkom: Goos den Hartog bestuur WSRL Watersysteemmaatregelen Alblasserwaard Informatieavond Groot-Ammers 25 maart 2019 Welkom: Goos den Hartog bestuur WSRL Doel 1. U informeren en terugkoppelen over varianten boezemgemaal Groot Ammers 2.

Nadere informatie

Wat kunnen we leren van de droogte van 1976 in relatie tot gevolgen van klimaatverandering? Casus Loenderveense plas

Wat kunnen we leren van de droogte van 1976 in relatie tot gevolgen van klimaatverandering? Casus Loenderveense plas Wat kunnen we leren van de droogte van 1976 in relatie tot gevolgen van klimaatverandering? Casus Loenderveense plas Sebastiaan Schep sebastiaan.schep@witteveenbos.com Aanleiding voor mijn verhaal Ik maak

Nadere informatie

Verslag. De bijeenkomst wordt geopend door voorzitter Berend Spoelstra. Welkom door Gerard Korrel lid Dagelijks Bestuur Amstel, Gooi en Vecht

Verslag. De bijeenkomst wordt geopend door voorzitter Berend Spoelstra. Welkom door Gerard Korrel lid Dagelijks Bestuur Amstel, Gooi en Vecht Aan Aanwezigen Informatieavond en tijd bespreking 15 september 2015, 20.00-22.00 uur Plaats bespreking Thamerkerk, Uithoorn Contactpersoon R.L.E.M. van Zon Doorkiesnummer 020 608 36 38 Fax afdeling 020

Nadere informatie

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat?

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad Klimaatadaptatie van stedelijk gebied staat sinds kort prominent op de publieke agenda. Op Prinsjes dag heeft het kabinet de Deltabeslissing

Nadere informatie

REGIONAAL AMBITIEDOCUMENT Kop van Noord-Holland

REGIONAAL AMBITIEDOCUMENT Kop van Noord-Holland 521 REGIONAAL AMBITIEDOCUMENT Kop van Noord-Holland Frame: Algemene regionale opgaven veranderende functies platteland Projectnaam: Vrijkomende agrarische bebouwing en kwaliteitsimpuls vergroting agrarische

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zoetwaterregio West-Nederland

Nieuwsbrief Zoetwaterregio West-Nederland Nieuwsbrief Zoetwaterregio West-Nederland Op weg naar de Deltabeslissing De vierde fase van het Deltaprogramma Zoetwater moet in het voorjaar van 2014 een bestuurlijk gedragen voorkeurstrategie opleveren.

Nadere informatie

Notitie nadere uitwerking ambitie waterberging Herinrichting Aaltense Goor - Zwarte Veen

Notitie nadere uitwerking ambitie waterberging Herinrichting Aaltense Goor - Zwarte Veen Notitie nadere uitwerking ambitie waterberging Herinrichting Aaltense Goor - Zwarte Veen opgesteld: Waterschap Rijn en IJssel datum: 12 april 2012 versie: 01 status: Definitief Inhoudsopgave 1 INLEIDING...

Nadere informatie

Projectnummer 111769 Bedrijventerrein Smilde aspect Water"

Projectnummer 111769 Bedrijventerrein Smilde aspect Water Memo Ter attentie van Gemeente Midden-Drenthe Datum 4 december 2012 Opgesteld door Maarten van Vierssen Projectnummer 111769 Onderwerp Bedrijventerrein Smilde aspect Water" In deze memo zijn de watertoetsen

Nadere informatie

Kennisdag Zoetwater Dinsdag 27 november, 2018

Kennisdag Zoetwater Dinsdag 27 november, 2018 Kennisdag Zoetwater Dinsdag 27 november, 2018 Doel van vandaag Kennis delen en kennislacunes identificeren: Wat is de impact van de langdurige periode van droogte dit jaar? Hoe gingen we hiermee om en

Nadere informatie

Adapting to drought and salinisation in the coupled groundwater surface water system. Joost Delsman

Adapting to drought and salinisation in the coupled groundwater surface water system. Joost Delsman Adapting to drought and salinisation in the coupled groundwater surface water system Joost Delsman Onderzoek naar zoetwatervoorziening? Doel van het onderzoek Adaptating to drought and salinisation in

Nadere informatie

Watergebiedsplan Hem. Toelichting bij het peilbesluit, projectplan en leggerwijziging. Partiële herziening van het peilbesluit Drechterland (2005)

Watergebiedsplan Hem. Toelichting bij het peilbesluit, projectplan en leggerwijziging. Partiële herziening van het peilbesluit Drechterland (2005) Toelichting bij het peilbesluit, projectplan en leggerwijziging Partiële herziening van het peilbesluit Drechterland (2005) Registratienummer 12.15043 Datum 20 maart 2012 Samenvatting Aanleiding Door een

Nadere informatie

De bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt. Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling!

De bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt. Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling! De bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling! In de Nederlandse Delta wonen negen miljoen mensen. Hier wordt zeventig procent van ons inkomen

Nadere informatie

Gebiedsgericht grondwaterbeheer

Gebiedsgericht grondwaterbeheer Gebiedsgericht grondwaterbeheer Focus op stedelijk en landelijk gebied Door: AGGB i.s.m. Waterschap Noorderzijlvest en Hunze en Aa s Stadskanaal, Hoogezand-Sap, Oldambt en Veendam Waterbedrijf Groningen

Nadere informatie

Bodemberging en waterbeschikbaarheid in kaart. Satellietdata als nieuwe schakel in het slim waterbeheer

Bodemberging en waterbeschikbaarheid in kaart. Satellietdata als nieuwe schakel in het slim waterbeheer Bodemberging en waterbeschikbaarheid in kaart Satellietdata als nieuwe schakel in het slim waterbeheer Neerslag Verdamping Bodemberging bodemfysische eigenschappen Onverzadigde bodem Bodemvocht Waterstand

Nadere informatie

Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1

Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1 Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1 Kaarten Waterbelangen DM: 303052 1 Wateropgaven 2015 / 2027 Kaart 1. Gebieden met een WB21 wateropgave In 2005 is een studie wateropgave uitgevoerd (conform

Nadere informatie

Watertoets De Cuyp, Enkhuizen

Watertoets De Cuyp, Enkhuizen Watertoets De Cuyp, Enkhuizen Definitief Bouwfonds Ontwikkeling Grontmij Nederland B.V. Alkmaar, 6 april 2009 Verantwoording Titel : Watertoets De Cuyp, Enkhuizen Subtitel : Projectnummer : 275039 Referentienummer

Nadere informatie

Waterhuishouding en riolering Groot Zonnehoeve

Waterhuishouding en riolering Groot Zonnehoeve Waterhuishouding en riolering Groot Zonnehoeve Inleiding Dit document is opgesteld als vervolg en update van de analyse van de waterhuishouding, opgesteld in januari 2008. Toen is geconstateerd dat de

Nadere informatie

Verdroging: tegen gaan van verdroging in het algemeen door beperken van verharding, ruimte voor infiltratie, hydrologisch neutraal ontwikkelen etc.

Verdroging: tegen gaan van verdroging in het algemeen door beperken van verharding, ruimte voor infiltratie, hydrologisch neutraal ontwikkelen etc. WATERTOETSPROCES Globale checklist waterbelangen in de ruimtelijke ordening Bij het watertoetsproces let het waterschap op alle wateraspecten. Doorgaans krijgen het voorkomen van wateroverlast en de zorg

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Droogte

RISICOSIGNALERING Droogte RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut IEIDING heeft invloed op de groei van planten en gewassen, op de grondwaterstanden en daarmee indirect op bijvoorbeeld energiebedrijven

Nadere informatie

Topsoil. Korte introductie

Topsoil. Korte introductie Topsoil Korte introductie TOPSOIL is een Europees INTERREG subsidieproject. Het is een samenwerking tussen waterschappen, wetenschappers, overheden en stakeholders uit Nederland, België, Duitsland, Denemarken

Nadere informatie

Integraal Waterplan Haarlem. Erhard Föllmi afd. OGV/SZ 17 sept. 2014

Integraal Waterplan Haarlem. Erhard Föllmi afd. OGV/SZ 17 sept. 2014 Integraal Waterplan Haarlem Erhard Föllmi afd. OGV/SZ 17 sept. 2014 Inhoud presentatie 1. Enkele begrippen 2. Waterplan Haarlem Aanleiding en doel Gerealiseerde maatregelen Actualisatie Geplande maatregelen

Nadere informatie

Waterschap De Dommel. Waterberging. De visie tot 2050 op hoofdpunten

Waterschap De Dommel. Waterberging. De visie tot 2050 op hoofdpunten Waterschap De Dommel Waterberging De visie tot 2050 op hoofdpunten Inhoud 2 De waterbergingsvisie van Waterschap De Dommel; doel, kader en status 4 Werknormen wat zijn dat? 5 Waterschap De Dommel kan niet

Nadere informatie

Zienswijzen heer Liebregts Zienswijze d.d. 8 december 2011, gesprekken d.d. 26 januari jl. en 23 februari jl.

Zienswijzen heer Liebregts Zienswijze d.d. 8 december 2011, gesprekken d.d. 26 januari jl. en 23 februari jl. Bijlage B, Nota van beantwoording zienswijzen van de heren Liebregts, van Dommelen, van Mierlo en ZLTO afdeling Kempen Zuidoost. Zienswijzen heer Liebregts Zienswijze d.d. 8 december 2011, gesprekken d.d.

Nadere informatie

Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af. Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014

Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af. Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014 Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014 1 Tot 6.70 m. onder zeeniveau 60% overstroombaar gebied, daar wonen ongeveer 9 miljoen mensen met

Nadere informatie

Maascollege. Waterstanden in de Maas, verleden, heden, toekomst

Maascollege. Waterstanden in de Maas, verleden, heden, toekomst Maascollege Waterstanden in de Maas, verleden, heden, toekomst Inhoud presentatie kararkteristiek stroomgebied waar komt het water vandaan hoogwater en lage afvoer hoogwaterbescherming De Maas MAAS RIJN

Nadere informatie

DIVERSITEIT ALS TROEF REGIONAAL OMGEVINGSBEELD REGIO ALKMAAR

DIVERSITEIT ALS TROEF REGIONAAL OMGEVINGSBEELD REGIO ALKMAAR DIVERSITEIT ALS TROEF REGIONAAL OMGEVINGSBEELD REGIO ALKMAAR PORA 5 april 2017 AGENDA Oogst van de ronde door de regio Lezing van de regio Het Omgevingsbeeld voor de regio Alkmaar OMGEVINGSBEELD PLANNING

Nadere informatie

Inspraakrapport ontwerp -beleidslijn gedifferentieerd onderhoud natuurgebieden Kromme Rijngebied

Inspraakrapport ontwerp -beleidslijn gedifferentieerd onderhoud natuurgebieden Kromme Rijngebied Inspraakrapport ontwerp -beleidslijn gedifferentieerd onderhoud natuurgebieden Kromme Rijngebied Inspraakrapport Vastgesteld door het college van Dijkgraaf en Hoogheemraden op 17 maart 2015 Verantwoording

Nadere informatie

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge

Nadere informatie

Van harte welkom op de bewonersavond. WaardeVOL Brummen. 26, 27 en 28 november 2018

Van harte welkom op de bewonersavond. WaardeVOL Brummen. 26, 27 en 28 november 2018 Van harte welkom op de bewonersavond WaardeVOL Brummen 26, 27 en 28 november 2018 Doel Dit project gaat over een toekomstbestendige inrichting en beheer van uw leefomgeving. Samen met u willen wij voorwaarden

Nadere informatie