Alternatieve behandeling. Alternatieve behandeling

Transcriptie

1 Alternatieve behandeling Alternatieve behandeling

2 Inhoud Alternatieve behandeling, december Inleiding 5 Over alternatieve behandeling 5 Wat is een alternatieve behandeling? 6 Verstandig alternatief? 9 Welke behandelingen zijn er? 9 Kuren 9 Magnetiseren 10 Natuurgeneeskunde 11 Geneeskrachtige kruiden 12 Massage 13 Homeopathie 13 Zalven en crèmes 14 Voeding 14 Ayurveda 15 Chinese geneeskunde 16 Acupunctuur 17 De zakelijke kant 17 De financiering 17 Klacht 18 Meer informatie 18 Relevante adressen 20 Woordenlijst Inleiding Er bestaan veel soorten alternatieve behandelingen. Soms merken mensen met een reumatische aandoening hiervan een positief effect. Het is raadzaam om met uw arts te overleggen voordat u met een alternatieve behandeling begint. Waarom een alternatieve behandeling? Bijna de helft van de mensen met een reumatische aandoening kiest naast de reguliere behandeling voor een alternatieve behandeling. We noemen alternatieve behandelingen ook wel complementair omdat ze een aanvulling zijn op de gewone, reguliere behandeling. De mensen die kiezen voor een alternatieve behandeling doen dit meestal om zelf iets extra s te kunnen doen tegen hun klachten en om beter met de klachten om te gaan. Maar niet iedereen kiest voor een alternatieve behandeling: u bepaalt zelf of u er behoefte aan heeft. Geen vervanging van uw reguliere behandeling Als u kiest voor een alternatieve behandelmethode is dat een aanvulling op uw gewone behandeling. Stop dus niet met uw reguliere behandeling omdat u dan onnodig gezondheidsrisico s loopt. Welke alternatieve behandelingen bestaan er? Er bestaan veel verschillende soorten alternatieve behandelmethoden. Bekende vormen zijn acupunctuur en homeopathie. Ook bestaan er alternatief behandelaars die zich hebben toegelegd op kruiden, alternatieve diëten, of massage. 2 3

3 Resultaat: wees kritisch Van de meeste alternatieve behandelingen is niet aangetoond dat ze daadwerkelijk resultaat geven. Toch loont het soms om een alternatieve behandeling uit te proberen omdat het uw klachten misschien wat kan verlichten. Wees wel kritisch. Merkt u geen effect, of krijgt u meer klachten? Stop dan met de behandeling. Waar kunt u op letten? Bedenk allereerst welk doel u wilt bereiken met het volgen van een alternatieve behandeling. Zoek dan informatie over de alternatieve behandeling en de eventuele vergoeding door uw aanvullende zorgverzekering. Besef dat genezing van reuma niet mogelijk is ook al zeggen sommige alternatieve behandelaars dat dit wel zo is. Bepaal daarna zelf in welke methode u vertrouwen heeft en of u eraan wilt beginnen. We hebben verder de volgende tips voor u: Overleg met uw specialist en alternatief behandelaar of zij met elkaar willen overleggen. Stop niet met uw reguliere behandelingen: uw klachten kunnen hierdoor verergeren. Kies een alternatief behandelaar die een beroepsopleiding heeft gevolgd en bij een beroepsorganisatie is aangesloten. Vraag uw alternatief behandelaar naar het doel, de duur, de kosten en de risico s van de behandeling. Maak heldere afspraken. Informeer bij uw zorgverzekeraar of die uw behandeling vergoedt en onder welke voorwaarden. Weeg af of u de behandeling wilt voortzetten als uw klachten verergeren, u geen effect merkt of bijwerkingen krijgt. Over alternatieve behandeling Wat is een alternatieve behandeling? Alternatieve behandelingen zijn aanvullend op uw gewone, reguliere behandelingen. Reguliere en alternatieve behandelaars zijn het niet altijd eens met elkaars aanpak. Mensen met reuma kiezen soms voor een alternatieve behandeling om zelf iets extra s te kunnen doen tegen hun klachten. Het effect is heel persoonlijk. Wanneer noem je een behandeling alternatief? Een behandeling is alternatief als deze niet tot de reguliere geneeskunde behoort. Dat betekent meestal dat zo n behandeling niet door uw gewone behandelaar of in het ziekenhuis wordt uitgevoerd, en dat een geneesmiddel niet is goedgekeurd omdat het te weinig is onderzocht op de werking en de bijwerking. Van de meeste alternatieve behandelmethoden is niet bewezen dat ze werken en is soms weinig bekend over de bijwerkingen. We noemen alternatieve behandelingen ook wel complementair omdat ze een aanvulling zijn op de gewone, reguliere behandeling. Discussie tussen reguliere en alternatieve behandelaars De meningen over alternatieve behandelingen zijn verdeeld. Critici zeggen dat van de meeste behandelingen nooit is aangetoond dat deze werken. En dat sommige alternatieve behandelaars niet betrouwbaar 4 5

4 zijn. Doordat zij bijvoorbeeld geen duidelijke beroepsopleiding hebben gevolgd of omdat zij u langdurig willen blijven behandelen zonder gewenst resultaat. Alternatief behandelaars beweren soms dat de reguliere geneeskunde alleen de klacht behandelt en niet de mens als geheel of de oorzaak van de aandoening. Ook wijzen zij op het mogelijke gevaar van bijwerkingen die reguliere medicijnen kunnen geven. Hoe ervaren mensen met reuma alternatieve behandelingen? Bijna de helft van alle mensen met reuma is wel eens naar een alternatieve behandelaar geweest. Meer dan de helft hiervan zegt baat te hebben bij een alternatieve behandeling. Ze hebben bijvoorbeeld een tijdje minder last van pijn, vermoeidheid of stijfheid. Of een alternatieve behandeling u wel of niet zal helpen is moeilijk te voorspellen. We geven u informatie over een aantal veelgebruikte behandelmethoden. Ook geven we u tips bij het kiezen en uitproberen van een geschikte alternatieve behandeling en bij de financiering ervan. Verstandig alternatief? Het is verstandig om voorzichtig en kritisch te zijn als u voor een alternatieve behandeling kiest. Blijf dit ook tijdens de behandeling. Heeft u baat bij de behandeling, dan is dit winst. Heeft u er geen baat bij, dan kiest u zelf of u ermee door wilt gaan. U staat aan het stuur. Sta zelf aan het stuur bij uw keuze voor een alternatieve behandeling. U bepaalt of u iets voelt voor een alternatieve behandeling, of u ermee wilt beginnen en of u ermee wilt doorgaan. Hieronder leest u waar u op kunt letten. Zoek informatie Er bestaan veel verschillende alternatieve behandelmethoden. Zoek eerst informatie over de alternatieve behandeling die u aanspreekt. Het is goed te bedenken dat genezing van reuma (nog) niet kan. Ook al beweren sommige mensen van wel, dit is niet aangetoond. Bedenk dus welk doel u ermee wilt bereiken. En houd uw doel voor ogen, ook tijdens de behandeling. Mensen met reuma willen vaak hun pijn of vermoeidheid draaglijker maken. Wat is uw doel? Kies een behandelaar met een beroepsopleiding Als u op zoek bent naar een goede alternatieve therapie of medicijn, is het verstandig om een behandelaar te vinden die een beroepsopleiding heeft gevolgd en is aangesloten bij een beroepsvereniging. Iedereen mag zichzelf namelijk behandelaar of therapeut noemen, ook iemand die geen opleiding tot behandelaar heeft gevolgd. Overleg Heeft u uw keuze voor een behandelaar gemaakt, dan is het raadzaam om uw alternatief behandelaar te vragen of uw doel haalbaar is, hoe lang de behandeling duurt, hoeveel behandelingen nodig zijn, de kosten en de mogelijke risico s van de behandeling. Maak daar heldere afspraken over. Overleg ook met uw specialist en alternatief behandelaar of zij rekening houden met elkaars behandeling en met elkaar willen overleggen. Samenwerking tussen uw reguliere en uw alternatieve behandelaar is in uw voordeel, omdat u dan het beste uit beide behandelingen kunt halen. Geen vervanging van uw reguliere behandeling Als u kiest voor een alternatieve behandelmethode is dat een aanvulling op uw gewone behandeling. Blijf dus wel doorgaan met uw reguliere behandeling, anders loopt u onnodig gezondheidsrisico s en kunnen uw klachten verergeren. Let op met bijwerkingen en wisselwerkingen Een alternatieve behandeling, zoals voedingssupplementen of kruiden, kan bijwerkingen en wisselwerkingen met uw gewone behandeling geven. Laat uzelf hierover goed informeren door uw behandelaar zodat u weet waarvoor u kiest. Meld het bij uw apotheker en uw gewone arts als u een alternatief medicijn gaat gebruiken. Soms kan de apotheker u ook meer informatie geven. 6 7

5 Onbekende medicijnen Gebruik geen alternatieve medicijnen waarvan de ingrediënten onbekend zijn of de naam onduidelijk is. Dit kan onbekende risico s geven omdat niet duidelijk is wat u slikt. Gebruik dergelijke middelen dus niet of vraag uw apotheker om advies en informatie over het middel. Blijf zakelijk Denk ook aan de kosten: kunt u de kosten wel betalen? Informeer bij uw zorgverzekeraar of deze uw behandeling vergoedt en onder welke voorwaarden. Informeer ook of u bij de behandelaar terecht kunt die u op het oog heeft. Doorgaan of stoppen? Merkt u geen effect, krijgt u meer klachten, of heeft u last van bijwerkingen? U bent niet verplicht met de behandeling door te gaan. Het is goed als u naar uw gevoel luistert. U beslist zelf of u de behandeling wilt voortzetten. Misschien is een andere vorm van alternatief behandelen meer geschikt voor u en heeft u daar wel baat bij. Fijn als u effect merkt Het resultaat van een alternatieve behandeling is heel persoonlijk. Van te voren weet u niet of het iets voor u zal gaan doen. Bij sommige mensen is er merkbaar verschil. Omdat ze bijvoorbeeld minder last hebben van stijfheid, vermoeidheid of pijn. Dat is positief en een mooie aanvulling op uw reguliere behandeling! Welke behandelingen zijn er? Kuren Een kuur is een intensieve behandeling van 2 tot 3 weken. Als u kuurt, verblijft u in een kuuroord. U gaat s avonds niet naar huis. Hoe werkt het? De arts van het kuuroord maakt samen met u een kuurprogramma dat is afgestemd op uw mogelijkheden en behoeftes. De belangrijkste onderdelen van het programma zijn baden in thermaal water, actieve oefentherapie en ontspanning. Wat doet het? Een kuur kan een reumatische aandoening niet genezen, maar het kan bij veel mensen de reumatische klachten aanzienlijk verminderen. U voelt zich er waarschijnlijk geestelijk en lichamelijk beter door. Wat kost het? Een kuur kost gemiddeld 1000 tot 3000 euro. Veel zorgverzekeraars vergoeden kuren (gedeeltelijk) vanuit de aanvullende verzekering. Magnetiseren Strijken of magnetiseren is een paranormale behandelmethode. Een magnetiseur gaat met zijn handen over uw lichaam om zo magnetische kracht op u over te dragen. 8 9

6 Hoe werkt het? Tijdens het magnetiseren of strijken ligt u op een bank met uw kleren aan. De magnetiseur strijkt met zijn handen langs uw lichaam, meestal zonder u aan te raken, en probeert u beter te maken met magnetische kracht. Soortgelijke therapieën zijn Touch for Health en Reiki. Touch for Health komt uit de Verenigde Staten en wordt vaak toegepast in verpleeghuizen. Reiki komt uit Japan. U kunt het op uzelf toepassen of op een ander. Zelfs op iemand die niet vlak bij u is. Magnetiseren kan ook op afstand. De behandelaar en patiënt richten zich dan in gedachten op elkaar. Wat doet het? Veel mensen met reuma zeggen baat te hebben bij een behandeling van een magnetiseur. Ze ervaren minder pijn en voelen zich na de sessie ontspannen. Ga niet naar een magnetiseur als u : een acute aandoening heeft een infectieziekte heeft een traumatische aandoening heeft (zoals een gebroken been) kanker heeft zwanger bent Natuurgeneeskunde Natuurgeneeskunde is een behandelmethode die het zelfherstellend vermogen van onze organen stimuleert en ondersteunt. Hoe werkt het? Volgens de natuurgeneeskunde wordt u ziek door een ophoping van afvalstoffen in uw lichaam. Die ophoping kan ontstaan door onjuiste gewoonten zoals: verkeerde voeding verkeerde houding of beweging verkeerde ademhaling psychische spanningen Hierdoor raakt de zuur-base balans in het lichaam verstoord. En worden uw weefsels en organen aangetast. Daardoor kan volgens de natuurgeneeskunde een ziekte ontstaan. Als u de afvalstoffen niet kwijt raakt, kan de ziekte chronisch worden. Wat doet het? Er zijn verschillende soorten natuurgeneeskundige therapeuten. Zij proberen u te helpen uw lichaam schoon te maken of te houden. Vaak combineren zij hun therapie met behandelmethoden zoals acupunctuur, homeopathie en zweetkuren. Voedingstherapie zoals vasten en orthomoleculaire geneeskunde vormen een belangrijk onderdeel van de natuurgeneeskunde. Geneeskrachtige kruiden In Nederland worden ongeveer 200 geneeskrachtige planten en kruiden gebruikt bij verschillende aandoeningen. Kurkumine en marihuana zijn daar voorbeelden van. Hoe werkt het? Bij fytotherapie ofwel kruidengeneeskunde worden uw klachten behandeld met (delen van) planten die een genezend effect zouden hebben. Meestal worden kruiden volgens speciale recepten bereid of als thee getrokken. Wat doet het? Van veel geneeskrachtige kruiden is niet bewezen dat ze werken. Sommige kruiden lijken wel effectief te zijn, maar er is nog te weinig onderzoek gedaan om dit zeker te weten. Overleg altijd met uw arts als u van plan bent kruiden te gebruiken. Reguliere medicijnen in combinatie met kruiden kunnen bijwerkingen geven. Kurkumine Kurkumine is een stof die voorkomt in de Indiase geelwortel ook bekend als kurkuma of koenjit. Kurkumine kan pijn verminderen en waarschijnlijk ook ontstekingen. Kurkumine kan gebruikt worden bij ontstekingsreuma, maar er is nog te weinig onderzoek gedaan om dit zeker te weten. Ook is niet bekend of en in welke mate er een wisselwerking met medicijnen optreedt. Marihuana Marihuana komt van de zaaddoosjes van de canabisplant en heeft een licht verdovende werking. Het is niet geregistreerd als 10 11

7 pijnbestrijdingsmiddel bij reumatische aandoeningen. Het wordt wel gebruikt door mensen met chronische pijn. Bij de apotheek kunt u op doktersrecept marihuana kopen. Medicinale canabis is duurder als u het bij de apotheek koopt. U bent er dan wel zeker van dat de kwaliteit goed is. Meer informatie vindt u op de website en bij het bureau voor medicinale cannabis. Marihuana kunt u het beste als thee bereiden maar u kunt het ook inademen door verdamping. Marihuana kan psychose uitlokken als je daar gevoelig voor bent. Het roken van marihuana wordt afgeraden: roken is slecht, zeker voor mensen met reuma. Marihuana kan vooral bij ouderen bijwerkingen geven. Massage Tijdens een massage wrijft, kneedt of drukt een masseur op verschillende delen van het lichaam. We noemen hier enkele vormen die bij reuma kunnen worden gebruikt. Klassieke massage Bij een klassieke massage zullen de spieren zich ontspannen. Het gemasseerde gedeelte van uw lichaam heeft een betere doorbloeding en daardoor voelt u minder pijn. Een klassieke massage kan ook op armen en benen gegeven worden. Voetzoolmassage Deze vorm van massage wordt ook wel voetreflexologie of voetzoolreflextherapie genoemd. Een therapeut masseert bepaalde plekken op uw voet. Deze plekken corresponderen met andere delen van uw lichaam, zoals uw knie, heup of halswervelkolom. Shiatsu massage Een shiatsu masseur gaat ervan uit dat u pijn heeft omdat er niet genoeg energie stroomt naar een bepaald orgaan. Hij zal daarom de energiebanen naar dat orgaan masseren. Wat doet het? Massages blijken vooral goed te werken bij mensen met reuma die nekklachten, rugpijn en schouderklachten hebben. Dankzij de massage zeggen zij minder last van pijn te hebben. Homeopathie De visie bij homeopathie is, dat een lichaam ziek wordt als het evenwicht in lichaam en geest is verstoord. De homeopathische arts zoekt de oorzaak van deze verstoring. Hoe werkt het? Het idee achter homeopathie is dat datgene dat klachten in uw lichaam veroorzaakt, u ook kan helpen ertegen te vechten. Wat doet het? Homeopathische medicijnen bestaan uit planten en mineralen die sterk verdund zijn. Ze zijn bedoeld om het lichaam te prikkelen zodat het evenwicht in het lichaam weer herstelt en de klachten verminderen. Er is tot op heden geen bewijs dat ze reuma zullen genezen. Bach bloesem De Bach bloesembehandeling lijkt op homeopathie omdat er ook verdunningen van planten (bloesems) gebruikt worden. Het zou op een milde manier de geest in balans brengen. Hierdoor wordt gelijkertijd de lichamelijke balans hersteld. Bach bloesems kunnen waarschijnlijk geen kwaad bij gelijktijdig gebruik van reguliere medicatie. Er zijn ook geen bijwerkingen. Zalven en crèmes In de reguliere en alternatieve geneeskunde worden verschillende zalven en crèmes gebruikt tegen de pijn. Deze smeersels zijn niet altijd effectief. Hoe werkt het? De meeste crèmes en zalven helpen niet echt tegen de pijn. Ze geven wel een prikkelend effect op de huid. Dat leidt af, waardoor u de pijn van spieren en gewrichten minder voelt. Wat doet het? Sommige mensen met reuma ervaren (tijdelijk) minder pijn. Maar veel middelen worden ook aangeprezen terwijl ze eigenlijk helemaal geen effect hebben

8 Voeding Behandelaars combineren een alternatieve behandeling soms met een advies over voeding, een dieet of voedingssupplementen. Meer informatie over voeding, dieet of voedingssupplementen bij reuma vindt u op onze site Ayurveda Ayurveda is een oude Indiase geneeskunst, waarbij drie elementen voorop staan: lucht, vuur en aarde/water. Deze geneeskunde maakt vooral gebruik van yoga, voedingsadviezen en kruidenpreparaten. Die laatste zijn helaas niet altijd veilig. Wat is het? Ayurveda is letterlijk vertaald de wetenschap van het leven. Het is een oude Indiase geneeskunst. Niet alleen het lichaam is belangrijk, maar ook iemands gedachten, emoties en leefwijze. Geneeskunde en voeding vullen elkaar aan. Volgens deze leer zijn er drie elementen: Lucht: beweging, zoals van spieren en darmen Vuur: omzetting, zoals bij spijsvertering Aarde/water: samenhang, door gewrichten, botten, (bind)weefsel Binnen de Ayurveda is het belangrijk om te weten welk van de bovenstaande elementen bij een persoon voorop staan. En welk van die elementen uit balans zijn. Op basis daarvan wordt een voedingsen kruidenadvies gegeven met kenmerken van de andere elementen. Hiermee wordt de balans hersteld. Wat doet het? Ayurveda probeert de verschillende energieën in balans te brengen. Dieet en leefstijl (zoals yoga) zijn binnen de Ayurveda belangrijke onderdelen om gezond te blijven. Ayurveda is als geneeskundig systeem erkend door de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO). Het is echter niet wetenschappelijk aangetoond dat Ayurveda enig effect zou hebben op de klachten die horen bij reuma. Kruiden en metalen De Ayurvedische geneeskunde maakt gebruik van kruidenpreparaten. Voor de werkzaamheid worden hierin soms metalen zoals goud en zilver gebruikt. Helaas is dit niet altijd veilig. Alle (kruiden)preparaten kunnen bijwerkingen hebben. Ook kunnen ongewenste reacties plaatsvinden in combinatie met reguliere medicijnen, die uw arts heeft voorgeschreven. We raden u daarom aan een erkend Ayurvedisch behandelaar te zoeken en uw arts in te lichten als u een Ayurvedisch preparaat wilt gebruiken. En kies alleen voor een middel met een duidelijke kwaliteitscontrole. Chinese geneeskunde De traditionele Chinese geneeskunde (TCG) kent vele soorten behandelingen die zich richten op herstel van het evenwicht bij de mens. Voedingsadviezen en behandeling met kruiden zijn daar onderdeel van. Wat is het? Ziekte is binnen deze oosterse geneeskunde een verstoorde verhouding in het dynamisch evenwicht van de mens. De balans omvat 4 paren kenmerken: yin en yang, intern en extern, koude en hitte, tekort of overschot. De behandeling beoogt het evenwicht binnen de paren te herstellen. Er zijn verschillende behandelvormen beschikbaar om het evenwicht te herstellen. Dat zijn bijvoorbeeld Chinese geneeskrachtige kruiden, acupunctuur, drukpuntmassage, voedingsleer en Tai chi. U vindt hier alleen informatie over de Chinese kruidengeneeskunde en acupunctuur. Kruiden Verschillende eigenschappen, zoals smaak en temperatuur, geven de kruiden hun specifieke eigenschappen. Bij ontstekingsreuma zouden bijvoorbeeld kruiden met koelende eigenschappen effect hebben op de hitte van de ontstekingen. Meestal worden combinaties van kruiden gebruikt, die speciaal voor u zijn samengesteld. Er zijn meer dan 5000 verschillende soorten kruiden die een geneeskrachtige werking hebben

9 Wat doet het? TCG tracht de balans van lichaam en geest te herstellen. Het is niet wetenschappelijk aangetoond dat een behandelwijze volgens de Chinese geneeskunde enig effect zou hebben op de klachten die horen bij reuma. Risico s Wilt u Chinese kruiden gebruiken? Dan is het heel belangrijk om een erkende Chinese kruidengeneeskundige te bezoeken en niet zelf te experimenteren. Chinese geneeskunde kent een heel andere manier van denken over ziekte en gezondheid dan gebruikelijk is in het westen. Denk eraan om de behandelaar precies te vertellen welke andere medicijnen u inneemt, of welke behandelingen u ondergaat, omdat de werking van de kruiden daardoor kan veranderen. Breng ook uw (huis)arts op de hoogte als u Chinese kruiden wilt gebruiken. Acupunctuur Een acupuncturist gaat ervan uit dat een mens ziek wordt als het evenwicht tussen yin en yang in zijn lichaam verstoord is. Daardoor kan de energie niet goed stromen. Hoe werkt het? Een acupuncturist plaatst dunne naalden op bepaalde energiebanen in uw lichaam om zo het evenwicht tussen yin en yang te herstellen. Hij kan in plaats van naaldjes ook werken met een massage, magneten, warmte en laser. Soms zal hij u ook Chinese kruiden aanraden. Wat doet het? Vooral mensen met reumatoïde artritis en artrose maken gebruik van acupunctuur. Zij ervaren soms (tijdelijk) minder pijn. De zakelijke kant De financiering Er zijn talloze alternatieve behandelingen mogelijk en uiteraard kosten al deze behandelingen geld. Hoeveel geld hangt af van welke behandeling u kiest, hoelang deze duurt en hoe u verzekerd bent. Ziektekostenverzekeraars vergoeden alternatieve behandelingen niet vanuit het basispakket. Alternatieve behandelaars die aangesloten zijn bij een beroepsvereniging worden vaak vanuit de aanvullende verzekering vergoed. Ook voor alternatieve medicijnen worden wel vergoedingen gegeven als u hiervoor bent bijverzekerd. Welke behandelingen uw zorgverzekeraar precies vergoedt en hoeveel van die behandelingen u mag ondergaan, kunt u nalezen in de polisvoorwaarden van uw aanvullende verzekering. Klacht Het kan zijn dat u niet tevreden bent over de behandeling. U kunt een klacht indienen als u vindt dat een behandelaar niet doet wat hij belooft. Als u ontevreden bent over de alternatieve behandelaar of behandeling, bespreek dit dan eerst met degene die u behandelt. Leidt dit niet tot een oplossing? Dan kunt u een klacht indienen bij de beroepsorganisatie van de behandelaar. Of neem contact op met de Klachtencommissie Alternatieve Behandelwijzen (KAB)

10 Bureau voor Medicinale Cannabis Telefoon: Website: Meer informatie Reuma & Alternatieve behandeling Prof. Dr. Hans Rasker en dr. Bart van den Bemt ISBN Een exemplaar kunt u bestellen via Relevante adressen Als u nog vragen heeft of meer wilt weten over alternatieve behandelingen bij reumatische aandoeningen, kunt u terecht bij: Reumafonds Telefoon: Website: Reumalijn U kunt bij de Reumalijn uw vraag stellen zoals u wilt. Bel (3 cent p.m.), bereikbaar op werkdagen tussen en uur. Infolijn Alternatieve Geneeswijzen Telefoon: Website: Klachtencommissie Alternatieve Behandelwijzen (KAB) Telefoon: Bereikbaar op werkdagen van tot uur Website: Informatie over geneesmiddelen Website: Help mee Het Reumafonds is er voor mensen met reuma. Wij vinden het belangrijk om goede voorlichting te geven. Dit voorlichtingsmateriaal is mogelijk gemaakt door mensen die het Reumafonds een warm hart toedragen. Wij krijgen geen subsidie van de overheid. Wilt u ook helpen in de strijd tegen reuma? Alle giften, groot en klein, zijn welkom. Bankrekening NL 86 RABO , Reumafonds Amsterdam

11 Woordenlijst Tai chi Een Chinese bewegingsmethode die ontspanning nastreeft in de letterlijke zin van het woord: ontspanning van lichaam en geest. Reguliere geneeskunde De geneeskunde die zich zoveel mogelijk baseert op wetenschappelijk bewezen onderzoek; reguliere geneeskunde wordt het meest toegepast in Nederland. Colofon Alternatieve behandeling, december 2015 Coördinatie Afdeling Voorlichting en Informatie, Reumafonds, Amsterdam. Tekst De teksten in deze brochure zijn tot stand gekomen onder eindverantwoordelijkheid van de Nederlandse Vereniging voor Reumatologie, de Nederlandse Health Professionals in de Reumatologie en het Reumafonds. Bij het samenstellen van de teksten zijn diverse deskundigen (referenten) betrokken, die een ruime ervaring hebben met de behandeling en begeleiding van patiënten met reumatische aandoeningen. Ook patiënten hebben een inhoudelijke bijdrage geleverd. Productiebegeleiding pure brand productions Deze brochure wordt uitgegeven door de Stichting Nationaal Reumafonds (afgekort tot Reumafonds). Hierin zijn vertegenwoordigd de patiëntenorganisaties en de organisaties van de behandelaars. Niets van deze uitgave mag vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden, in welke vorm dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de afdeling Voorlichting en Informatie van het Reumafonds in Amsterdam Reumafonds, Amsterdam De inhoud van deze brochure kunt u ook lezen of downloaden op U bent dan verzekerd van de meest recente informatie. Voor vragen kunt u terecht bij de Reumalijn, T (3 cent p.m.)

12 522.dec15 Meer informatie Reumafonds Postbus KB Amsterdam t f info@reumafonds.nl Reumalijn Voor al uw vragen over reuma t (3 cent p.m.), maandag t/m vrijdag van tot uur. info@reumalijn.nl ANBI erkend