Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht Deelstudie II

Transcriptie

1 Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht Deelstudie II Sieta de Vries S e begeleider: Drs. J. Metselaar 2e begeleider: Dr. J. Knot-Dickscheit Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen, Afdeling Orthopedagogiek, 26 juni 2011

2 VOORWOORD Tot op heden is er nog weinig empirisch onderzoek verricht naar de effectiviteit van interventies aan multiprobleemgezinnen. De pilot Gezinscoaching Veendam van Compaen/Elker (2010) heeft zich gericht op deze doelgroep. Deze these is geschreven om door middel van dossieranalyse inzicht te krijgen of de gezinnen die aan deze pilot Gezinscoaching Veendam meegedaan hebben verandering doorgemaakt hebben, en zo ja welke. In hoofdstuk 1 wordt beschreven wat verstaan wordt onder de jeugdzorg, effectiviteit, multiprobleemgezinnen en de (effectiviteit van) hulp aan deze gezinnen. Nadat bovenstaande onderwerpen aan bod zijn geweest, zal inzicht worden gegeven in de werkwijze die gehanteerd is om de dossiers van de gezinnen te raadplegen (hoofdstuk 2). De resultaten (hoofdstuk 3) die uit de dossieranalyse voortvloeien, zullen veelal in tabellen weergegeven worden en naderhand in de discussie bekritiseerd (hoofdstuk 4) worden. Als eerste wil ik Janneke Metselaar graag hartelijk bedanken voor de zeer goede begeleiding van mijn these. Alle tijd en hulp die je mij geboden hebt, voornamelijk bij het verwerken van de gegevens in SPSS, waardeer ik zeer! Ook wil ik Marleen Bruinsma van Elker en Trees van Leeuwen van Compaen bedanken voor hun (tussentijdse) feedback. Maar bovenal wil ik de gezinscoach Theo Klinkhamer van Elker en de gezinscoach Heliaar Smits van Compaen bedanken voor hun mondelinge toelichting bij de dossiers. Sieta de Vries Groningen, juni 2011 Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord...2 Inhoudsopgave...3 Samenvatting Theoretische inleiding Inleiding Jeugdzorg Effectiviteit Multiprobleemgezinnen Effectiviteit van hulpverlening aan multiprobleemgezinnen Vraagstelling Methode Respondenten Onderzoeksdesign Instrumentarium Analyse Resultaten Inleiding Doelgroepkenmerken Beoogde verandering in gezinnen van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) Beschreven verandering in gezinnen Uitkomstmaten Gezinscoaching Conclusie en discussie Inleiding Beantwoording onderzoeksvragen Beperkingen van het onderzoek Aanbevelingen Literatuurlijst Bijlage 1: Toetsingskader Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 3

4 SAMENVATTING In deze thesis wordt een antwoord gegeven op de vraag of de 20 gezinnen die deelgenomen hebben aan de pilot Gezinscoaching Veendam (Elker/Compaen, 2010), een verandering doormaken en zo ja, welke. Het betreft hier een vorm van gezinscoaching die zich richt op de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen in de regio Veendam en de samenwerking tussen verschillende (eerste lijns) organisaties, instanties en tweede lijnorganisaties die direct of indirect te maken hebben met jeugd. De literatuur is geraadpleegd om een duidelijk beeld te verkrijgen van wat jeugdzorg, effectiviteit, multiprobleemgezinnen en (de effectiviteit van) hulp aan deze gezinnen inhouden. Op basis van de literatuur en de beschrijving van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) is een toetsingskader opgesteld. Vervolgens zijn de 20 dossiers van de gezinnen die deelgenomen hebben de aan de pilot Gezinscoaching geanalyseerd met behulp van dit toetsingskader. De gezinscoaches hebben deze dossiers tevens mondeling toegelicht. Op basis van de beschrijvingen in de dossiers blijkt dat de gezinnen waarbij de hulp volgens plan is uitgevoerd (60%), veelal positieve veranderingen doorgemaakt hebben. Er is een aantal aanbevelingen geformuleerd ter versterking van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) en ten behoeve van het meten van resultaten in de toekomst. Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 4

5 1. THEORETISCHE INLEIDING 1.1 Inleiding In de gemeente Veendam is de pilot Gezinscoaching opgezet door Stichting Compaen (Algemeen Maatschappelijk Werk) en Elker (Jeugd- en Opvoedhulp) met instemming en ondersteuning van de Gemeente Veendam en de provincie Groningen. De Gezinscoaching richt zich op de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen in de regio Veendam en de samenwerking tussen verschillende organisaties en instanties en tweede lijnorganisaties die direct of indirect te maken hebben met jeugd (Compaen/Elker, 2010). Aangezien de Gezinscoaching in Veendam een pilot betreft, is men benieuwd naar het resultaat van de interventie bij multiprobleemgezinnen. Multiprobleemgezinnen hebben hulp op meerdere terreinen tegelijk nodig, dat vraagt veel van professionals en van interventies. Als het lukt om te interveniëren, wanneer kan dan van een effectieve interventie gesproken worden? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, zullen de termen jeugdzorg, effectiviteit, multiprobleemgezinnen en (de effectiviteit van) hulp aan deze gezinnen in dit hoofdstuk eerst toegelicht worden aan de hand van de geraadpleegde literatuur. Voor het raadplegen van de literatuur is gebruik gemaakt van onder andere drie electronische databases: PsycINFO, PiCarta en Education Resource Information Clearinghouse (ERIC). Op basis van de onderzoeksgroep is er gezocht met de volgende zoektermen: effectiveness of youth care / effectiviteit van de jeugdzorg en multiproblem families / multiprobleemgezinnen. Daarnaast zijn ook bronnen van het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) geraadpleegd. Tevens is gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode om literatuur te kunnen raadplegen. 1.2 Jeugdzorg In Nederland is de jeugdzorg opgezet voor kinderen en jongeren met problemen, maar ook voor gezinnen die hulp nodig hebben. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het Ministerie van Justitie en gemeentes zijn verantwoordelijk voor de jeugdzorg. De jeugdzorg kent verschillende vormen en wordt georganiseerd via het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en door Bureau Jeugdzorg. Hierbij is het CJG het eerste aanspreekpunt voor vragen over het opgroeien en opvoeden van kinderen en jongeren. Elke gemeente in Nederland is eind 2011 verplicht om een CJG te hebben. Bureau Jeugdzorg regelt de indicatiestelling en verwijst door naar instanties (Bureau jeugdzorg). De jeugdzorg biedt een grote verscheidenheid aan behandelvormen aan een diversiteit van cliënten. Internationaal gezien schat Kazdin (2000) dat er ruim 550 behandelvormen in de jeugdzorg worden aangeboden. Loeffen, Ooms en Wijgergangs (2004) stellen dat er in Nederland zelfs 1500 behandelvormen worden aangeboden. Van de interventies die aangeboden worden aan deze kinderen, jongeren en gezinnen is lang niet altijd wetenschappelijk bewezen dat zij effectief zijn. Het aantal onderzochte en effectief bevonden interventies is gering en het meeste bewijs is afkomstig uit het buitenland. Uit onderzoek van Boendermaker, Harder, Speetjens, Van der Pijl, Bartelink & Van Everdingen (2007) blijkt dat het aantal onderzochte Nederlandse interventies nog geringer is. Zij vonden 97 effectstudies die tussen 1990 en 2006 waren uitgevoerd, waarvan dertien interventies in de Nederlandse jeugdzorg via het ideale onderzoeksmodel, in een experimenteel onderzoek, op hun effecten zijn onderzocht. Dit aantal is slechts een fractie van wat er gewoonlijk wordt aangeboden. De vraag naar bewezen effectiviteit van interventies blijkt steeds groter te worden. De vraag naar de effectiviteit werd voorheen door de wetenschap en de overheid gesteld, tegenwoordig willen ook instellingen en hulpverleners weten wat de effectiviteit is van hun diensten. Instellingen maken hun diensten transparanter en willen aantonen dat zij evidence-based werken: gebaseerd op de praktijk en/of wetenschappelijk bewijs van wat werkt. Ook willen zij hiermee tonen dat zij een visie op kwaliteit hebben. Evidence-based werken levert daarnaast een kostenbesparing en een professionaliseringsslag binnen de jeugdzorg op (Van Yperen, 2010). Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 5

6 Figuur 1. De effectladder in de kwaliteitsontwikkeling van de praktijk (Veerman & Van Yperen, 2008, p. 32) Wetenschappelijk onderzoek leidt tot research-based evidence, waarvan vaak wordt gedacht dat het de enige bron van evidence-based practice is (Van Yperen, 2007). Dit is niet het geval, want ook andere bronnen kunnen aantonen wat werkt. Praktijkervaring leidt tot gegevens die practice-based evidence worden genoemd, maar als er in de praktijk onderzoek wordt gedaan, levert dat empirische practice-based evidence op. In figuur 1 wordt duidelijk dat het als cirkel werkt: evidence-based practice kan niet zonder practice-based evidence. Barkham and Mellor-Clark (2003) benadrukken ook dat de verschillende onderzoeksvelden met elkaar moeten samenwerken en dat door samenwerking het gat tussen evidence-based practice en practice-based evidence overbrugd zou kunnen worden. 1.3 Effectiviteit Om een duidelijk en een eenduidig beeld over de bovengenoemde termen effectieve interventies en het meten van de effectiviteit van interventies te geven, zullen deze termen nader worden toegelicht. Het begrip effectiviteit gaat in de sector jeugd en opvoeding meestal over de effectiviteit van interventies. In de jeugdgezondheidszorg heeft het begrip soms ook de betekenis de trefzekerheid en waarde van signalerings- en screeningsinstrumenten. Het woord effectiviteit kent een aantal verwante termen die ook een aanduiding geen over het effect, zoals: resultaat, verandering, doeltreffend en werkzaam (Nederlands Jeugd Instituut). Van Yperen (2010) noemt een interventie effectief als deze bij een bepaalde doelgroep tot de realisatie leidt van de gestelde doelen. Hierbij moet er aan de volgende elementen worden gedacht: de helderheid van de doelen van de interventie, de helderheid van de doelgroep en de aanpak van de interventie, uit een aantal studies moet blijken dat problemen voldoende afgenomen zijn en meerdere factoren van de problemen moeten voldoende afgenomen zijn. Daarnaast noemen Veerman en Van Yperen (2008) een goede beschrijving van de interventie een voorwaarde om de interventie potentieel effectief te laten zijn. Zij noemen daarbij ook de elementen: de naam van de interventie, context en organisatorisch randvoorwaarden voor toepassing, uitvoerende organisaties, overeenkomsten met andere interventies en bronvermelding. Als een instelling deze elementen benoemt, geven ze aan waarom ze denken dat de interventie zal werken. Ook geeft een beschrijving, en daarnaast een onderbouwing, van de interventie informatie voor de keuze van die interventie als de meest geschikte ingreep voor een bepaalde doelgroep. Tevens noemt Van Yperen (2001, 2003) een aantal algemeen werkzame ingrediënten van een interventie (zie ook Kalsbeek, 2008; Carr, 2009): - Aansluiting bij de motivatie van de cliënt; Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 6

7 - Goede fit van het probleem en de hulpvraag enerzijds en de specifieke invulling van de interventie anderzijds; - Goede structurering van de interventie (duidelijk doelstelling, planning en fasering); - Uitvoering van de interventie zoals deze uitgevoerd hoort te worden; - Professionaliteit (goede opleiding en training) van de behandelaar; - Goede kwaliteit van de relatie tussen de cliënt en de behandelaar; - Goede werkomstandigheden van de behandelaar (aan de belangrijkste randvoorwaarden is voldaan, zoals draaglijke caseload, goede ondersteuning, veiligheid van de hulpverlener, goede inbedding in de organisatie). Naast deze algemeen werkzame ingrediënten, zijn er specifiek werkzame factoren die kenmerkend zijn voor bepaalde interventies, in de context van de doelen en de beoogde doelgroep. Deze kunnen worden onderverdeeld in twee typen: specifiek werkzame factoren voor de werksoort en specifiek werkzame factoren voor de doelgroep. Ook deze ingrediënten van een interventie dragen bij aan het resultaat (Veerman & Van Yperen, 2008). Effectiviteit kent verschillende gradaties. Van Yperen en Veerman (2008) hebben een kader opgesteld waarin de effectiviteit van interventies is ingedeeld in een aantal niveaus. Zij stellen voor het begrip 'effectiviteit' en het effectonderzoek te koppelen aan het ontwikkelingsstadium waarin een interventie verkeert. Zij hebben daarvoor de effectladder ontwikkeld, die vier niveaus kent (Veerman & Van Yperen, 2008): - Niveau 1: goed beschreven interventies: de aard van de interventie is omschreven en gespecificeerd. Het doel, de doelgroep, de aanpak en de randvoorwaarden zijn omschreven. - Niveau 2: interventies met theoretische bewijskracht zijn veelbelovend: aantonen dat de interventie kan werken met behulp van reeds onderzochte en bewezen theorieën. - Niveau 3: interventies met voorlopige bewijskracht: er wordt gemeten of de geformuleerde doelen bereikt zijn en of de interventie volgens plan gegeven is aan de beoogde doelgroep. - Niveau 4: interventies met causale bewijskracht zijn bewezen effectief: er wordt gemeten of de verbetering is toe te schrijven aan de gegeven interventie. Tevens moet de aanpak goed omschreven en theoretisch onderbouwd zijn, waarbij ook nog aangetoond moet worden dat de interventie beter is dan geen interventie aanbieden of een andere interventie aanbieden. Hierbij is een andere groep die geen hulp heeft gehad en een groep die een andere interventie heeft doorlopen nodig, zodat ere en vergelijking kan worden gemaakt. Voor het beoordelen van de kwaliteit en de effectiviteit van de interventies die in Nederland aangeboden worden binnen de gebieden jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, jeugdwelzijn, gezondheidsbevordering en preventie is de Erkenningscommissie Interventies (voorheen Erkenningscommissie Jeugdinterventies) opgericht. Deze commissie is landelijk en onafhankelijk en wordt ondersteund vanuit het Nederlands Jeugdinstituut, het RIVM Centrum Gezond Leven en RIVM Centrum Jeugdgezondheid. Bij deze beoordeling wordt gewerkt met vier niveaus van erkenning, vergelijkbaar met de effectladder van Van Yperen en Veerman (2008): 1. Theoretisch goed onderbouwd, 2. Waarschijnlijk effectief, 3. Bewezen effectief en 4. Kosteneffectief. De geldigheid van deze erkenning is vijf jaar en na de verstreken jaren vindt er een nieuwe beoordeling van de commissie plaats (Van Bommel & Van Yperen, 2009). Niveau 3 en 4 van de effectladder kunnen het best gemeten worden door een randomized control trial (RTC) of een experimenteel design toe te passen. Deze vorm van onderzoek doen wordt volgens Rossi et. al (2004) de Gouden Standaard genoemd. Dit omdat de interne validiteit hierbij het best gewaarborgd wordt. Toch wordt deze manier van onderzoek nauwelijks uitgevoerd in de jeugdzorg, voornamelijk omdat het moeilijk uit te voeren is en ethische bezwaren een rol spelen (Veerman & Van Yperen, 2007). 1.4 Multiprobleemgezinnen De vraag hoe effectief interventies eigenlijk zijn, geldt voor alle interventies binnen de jeugdzorg, maar wordt in onderhavig onderzoek toegespitst op een specifieke doelgroep, namelijk multipro- Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 7

8 bleemgezinnen. Voornamelijk, omdat deze doelgroep een diversiteit aan problemen kent. Om een beeld over multiprobleemgezinnen te geven, zal dit hier eerst nader worden toegelicht. De term multi-problem family is rond 1950 in de Verenigde Staten ontstaan. Een opvallend resultaat in de St. Paul Family Unit Report Study was dat 6% van de gezinnen meer dan 50% van de hulpverleningstijd in beslag nam (Leiby, 1978). Deze gezinnen werden multi-problem families genoemd. Omstreeks dezelfde tijd ontstond in Engeland de term problem family, die ongeveer voor hetzelfde stond (Women s Group on Public Welfare, 1948). Ook deze Engelse gezinnen namen de meeste tijd van de hulpverleners in. In Nederland werd de term multiprobleemgezin of probleemgezin pas in de jaren tachtig voor het eerst gebruikt (Grietens et. al, 2005). Ondanks dat deze zogenoemde multiprobleemgezinnen al enige decennia met een bepaalde term worden aangeduid, is het lastig om een eenduidige uitleg te geven van het begrip multiprobleemgezinnen. Een bekende en veel gebruikte uitspraak van Philp en Timms (1957) is: a multiproblem family is hard to define, but easy to recognize (p. 26). Het NJI1 gebruikt de volgende definitie: een multiprobleemgezin is een gezin van minimaal één ouder en één kind dat langdurig kampt met een combinatie van sociaaleconomische en psychosociale problemen. noemt naast een chronisch complex van socio-economische en psychosociale problemen nog: waarvan de betrokken hulpverleners vinden dat het multiprobleemgezin weerbarstig is voor hulp (p. 42). et al. gebruiken de volgende definitie: Een gezin waarin door de complexiteit en chroniciteit van de problematiek, veranderingen ten goede van binnenuit en van buitenaf slechts zeer moeizaam tot stand komen (p. 25). In onderhavig onderzoek wordt de definitie van gebruikt, omdat hierbij de complexiteit en langdurigheid op verschillende leefgebieden wordt genoemd en ook gedacht wordt aan hoe complex het is voor hulpverleners om hulp aan deze gezinnen te bieden. Kenmerkend voor deze gezinnen is dat hun problemen veelvoudig, complex en vaak chronisch van aard zijn. Er kunnen zich onder andere problemen voordoen op huishoudelijk gebied, financieel gebied, in de opvoeding, in relaties en in de maatschappelijke positie van het gezin. Bepaalde kenmerken van deze gezinnen zijn risicofactoren voor het ontstaan van problemen bij de volgende generatie. Problemen met de opvoeding van kinderen, bijvoorbeeld verwaarlozing, worden overgedragen op de volgende generatie. Deze gezinnen kennen vaak opvoedingsproblemen en daardoor is er vaker dan bij andere gezinnen sprake van kindermishandeling en/of verwaarlozing (Kalsbeek, 2008). Aangezien de kans op problemen in de ontwikkeling groter wordt naarmate er meer risicofactoren in het spel zijn (Hermanns, 2001), hebben kinderen in een gezin dat kampt met een groot aantal problemen een slechte uitgangspositie. Het is echter mogelijk dat er beschermende factoren aanwezig zijn in het leven van het kind die de mogelijke schade helpen beperken, bijvoorbeeld het beschikken over een bovengemiddelde intelligentie en goede sociale vaardigheden. Bij ouders in multiprobleemgezinnen kunnen beschermende factoren ook aanwezig zijn, hierbij gaat het dan voornamelijk om het voorkomen van kindermishandeling, bijvoorbeeld het hebben van een harmonieuze relatie met de partner en het hebben van een sociaal netwerk dat hulp kan bieden (Berger, Ten Berge en Geurts, 2004). Samenvattend kan gesteld worden dat multiprobleemgezinnen een verscheidenheid aan problemen kennen en dat de hulpverlening zodoende ook op veel problemen gericht dient te zijn. 1.5 Effectiviteit van hulpverlening aan multiprobleemgezinnen Van enkele factoren wordt aangenomen dat zij bijdragen aan een effectieve hulpverlening voor deze gezinnen: - Multiprobleemgezinnen hebben op meerdere gebieden tegelijkertijd begeleiding en ondersteuning nodig (Kalsbeek, 2008). - Intensieve en langdurige hulpverlening in de thuissituatie (Van der Steege, 2009; Tabibian, 2006). 1 De definitie van het NJI komt van geraadpleegd op 14 maart Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 8

9 - De hulpverlening moet onder andere praktische hulp in de leefomgeving van het gezin bieden (Kalsbeek, 2008). Ook bij de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen blijkt dat er weinig bekend is over de effectiviteit. Uit onderzoek van Tabibian (2006) bleek dat verschillende soorten hulpverlening aan deze gezinnen enkele positieve effecten hebben opgeleverd, maar dat effectstudies elkaar ook tegen spreken. Bij de hulpverlening aan deze gezinnen zijn de reeds eerder genoemde algemeen werkzame factoren van Van Yperen belangrijk. Daarnaast blijkt uit nationaal en internationaal onderzoek (Van der Steege, 2009, Dawe, Harnett & Frye, 2008) dat de hulpverlener zich in de bejegening van deze multiproblemgezinnen betrokken, outreachend, respectvol, praktisch en empowerend zou moeten opstellen. Tevens is een individuele, flexibele benadering en aandacht voor de bredere, sociale omgeving van deze gezinnen belangrijk (Dawe et al. 2008). MacLeod en Nelson (2000) benadrukken daarnaast dat een op empowerment gebaseerde benadering, die gericht is op het activeren van gezinsleden, en die uitgaat van de eigen kracht van het gezin, en ook een sociaal ondersteuningscomponent inzet meer effect heeft. Naast deze factoren voor het succesvol werken met multiprobleemgezinnen, noemen Steketee en Vandenbroucke (2010) een aantal voorwaarden voor een grote aanpak voor multiprobleemgezinnen: - Signaleren en koppelen, oppakken of doorgeleiden van signalen (en terugkoppelen) door de hulpverleners. - Gezamenlijke probleemanalyse en gezamenlijk een plan van aanpak vaststellen: het gaat hierbij om een brede blik van de ketenprobleemanalyse (dus niet vanuit het perspectief van de instelling zelf) en om inzet op de verschillende domeinen, zoals werk, inkomen en schuld; onderwijs/kinderen; sociaal psychologische vraagstukken, verslaving, huiselijk geweld; criminaliteit en geweld. - Samenwerking tussen alle betrokken instellingen. - Individuele regie: één hulpverlener is verantwoordelijk voor het gezin en één plan per gezin. - Integrale indicatiestelling: een effectieve aanpak vraagt om integrale indicatiestelling, waarbij de benodigde middelen direct beschikbaar zijn uit één gezamenlijke financieringsbron. - Niet loslaten, tijdig bijsturen en blijven volgen. - Ondersteuning en deskundigheidsbevordering van de hulpverleners die dagelijks met de multiprobleemgezinnen te maken hebben. Het laatste punt sluit aan bij bevindingen uit andere publicaties, waaronder die van Dawe et al. (2008), waarin vermeld wordt dat hulpverleners zelf ook voldoende steun moeten krijgen, bijvoorbeeld in de vorm van casuïstiekoverleg of supervisie. Dawe et al. (2008) noemen supervisie organisational commitment. Internationaal onderzoek gaat uit van wat werkt bij multiprobleemgezinnen. In een recente Britse studie, Family Intervention Projects, werden 53 projecten geëvalueerd waarbij met moeilijke gezinnen werd gewerkt (White, Warrener, Reeves & La Valle, 2008). Geconcludeerd werd dat er bij goede projecten sprake is van acht succesfactoren: - Voor het project wordt goed personeel aangetrokken en behouden. - De caseload per gezinswerker is laag. - Alle gezinsleden krijgen hulp. - De hulpverlener is zo lang als nodig betrokken bij het gezin. - Hulpverleners krijgen de ruimte om creatief om te gaan met hun hulpmiddelen. - Waar nodig kan het project de ondersteuning aanvullen met drang of dwang. - De relaties met andere instanties en organisaties functioneren goed en zijn effectief. Ondanks deze succesfactoren, is er ook kritiek op de projecten. Gregg (2010) laat zien dat de evaluatieonderzoeken op erg kleine steekproeven zijn gebaseerd. Zoals eerder genoemd, speelt er een verscheidenheid aan problemen in multiprobleemgezinnen. Zij kunnen niet allemaal op dezelfde manier worden geholpen. Steketee en Vandenbroucke (2010) heb- Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 9

10 ben op basis van interviews en een literatuurstudie een indeling gemaakt van vijf soorten strategieën met betrekking tot hoe te handelen als het gaat om vijf soorten multiprobleemgezinnen: - het Orde op Zaken model: kwetsbare gezinnen met een of meerdere risicofactoren die buitengesloten dreigen te raken, - het Vinger aan de pols model: gezinnen die geen expliciete hulpvraag hebben en daardoor geen bemoeienis van de hulpverlening willen, - het Stut en Steun model: gezinnen waarin sprake is van een chronische, hardnekkige en problematische situatie waardoor men moeite heeft met het organiseren van het eigen leven, - het Direct (gedwongen) hulpaanbod: gezinnen met een duidelijke urgente problematiek waarbij een hulpverleningsaanbod al dan niet op vrijwillige basis noodzakelijk is, en - het Refresh model: gezinnen die nazorg nodig hebben. Recent Nederlands onderzoek naar de hulp aan multiprobleemgezinnen van de laatste jaren bestaat grotendeels uit (meer praktijkgericht) evaluatieonderzoek. Wel is een aantal specifieke varianten van intensieve pedagogische thuishulp (Veerman et al., 2005) en gezinscoaching (Orobio de Castro et al., 2002) theoretisch goed onderbouwd, zoals Wijkgerichte Intensieve Gezinsbegeleiding (WIG), Jeugdhulp Thuis of Voorwaardelijke Interventie in Gezinnen (VIG). De twee vormen van hulpverlening voor multiprobleemgezinnen die goed onderbouwd zijn, intensieve pedagogische thuishulp en gezinscoaching, zullen hier nader worden toegelicht. Intensieve pedagogische hulpverlening bestaat uit interventies die intensief en langdurig bij het gezin thuis worden aangeboden. Veerman et al. (2005) onderzochten deze interventies en vonden 92 vormen van dit soort hulp in Nederland, waarvan zeventien onderzocht. De zeventien methodieken voldeden aan het selectiecriterium; zij zijn op basis van een (pre-) experimenteel design geëvalueerd, waarin met behulp van gestandaardiseerde meetinstrumenten voor- en nametingen zijn verricht Zij vonden dat na afsluiting van de hulp, de externaliserende problemen bij jongeren en de door hun ouders ervaren opvoedingsbelasting waren verminderd. De problemen waren daarentegen aan het eind van de interventie bepaald niet verdwenen; vaak was er nog steeds sprake van grote problemen. De eindconclusie van Veerman et al. was dat interventies die intensieve pedagogische thuishulp bieden lijken te werken. Wel moet er nog veel werk worden verricht aangaande de methodieken en de wijze waarop hun werkzaamheid wordt onderzocht, voordat met meer zekerheid kan worden gezegd dat ze inderdaad werken Gezinscoaches zijn in Nederland voor het eerst ingezet in de provincie Limburg. Het pilotproject dat van 2000 tot 2005 liep, was succesvol. Dit kwam voornamelijk door het belangrijke uitgangspunt een verplichte coördinatie van de zorg bij gezinnen met meervoudige complexe problemen. Daarnaast werd er soms naast de verplichte coördinatie van de zorg,ook een gezinscoach aangesteld. Als een gezinscoach werd ingezet, was de voorwaarde dat het gezin vertrouwen in deze persoon moest hebben. Het gezin koos daarom zelf een gezinscoach uit. Het vertrouwen zorgde ervoor dat het aan het gezin perspectieven gaf en hulpverleners tot elkaar bracht. (Provincie Limburg, 2005). Na dit project zijn er in meer provincies gezinscoaches ingezet. Op dit moment zijn er nog weinig wetenschappelijke studies beschikbaar naar de inzet van gezinscoaches. Wel zijn er diverse evaluatieonderzoeken en publicaties verschenen waaruit blijkt dat cliënten en andere betrokkenen grotendeels tevreden zijn met deze interventies, onder andere vanwege de langdurige steun die gezinnen ervaren. Een voorbeeld hiervan is het project de lokale gezinscoach in Zuid-Holland, waar sinds 2002 op zes proeflocaties gezinscoaches met multiprobleemgezinnen werken (Mehlkopf, 2008). Het blijkt dat de functie van gezinscoach een aantal succesfactoren kent. Zo is de houding van de gezinscoach richting gezin en andere hulpverleners respectvol, contactueel, duidelijk en daadkrachtig, en vindt de coach een goede balans tussen zakelijk en betrokken zijn (Schaafsma, 2010), accepteren het gezin en de hulpverleners de taken en de bevoegdheden van de gezinscoach (Bex et al., 2010), en wordt de gezinscoach ondersteund door de eigen organisatie, bijvoorbeeld door een training of intervisie (Bex et al., 2010; Schaafsma, 2010). Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 10

11 Een voorbeeld van een gezinscoachingsproject is de pilot Gezinscoaching in de gemeente Veendam, opgezet door Stichting Compaen (Algemeen Maatschappelijk Werk) en Elker (Jeugd- en Opvoedhulp) met instemming en ondersteuning van de Gemeente Veendam en de provincie Groningen. De Gezinscoaching richt zich op de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen in de regio Veendam en de samenwerking tussen verschillende organisaties en lokale (eerste lijns) instanties en tweede lijnorganisaties die direct of indirect te maken hebben met jeugd (Compaen/Elker, 2010). Zoals eerder genoemd zijn multiprobleemgezinnen de doelgroep van deze pilot. Hierbij wordt de volgende definitie van multiprobleemgezinnen gebruikt (Compaen/Elker, 2010): Multiprobleemgezinnen zijn gezinnen die langdurig kampen met problemen op verschillende levensgebieden als opvoeding, werk, netwerk, financiën, verslaving, gezondheid, wonen etc. en waarbij de hulpverlening onvoldoende effect heeft gehad met betrekking tot verbetering van de situatie (p. 18). Om in aanmerking te komen voor de Gezinscoaching worden de volgende criteria gehanteerd (Compaen/Elker, 2010): - Gezinnen met meervoudige complexe problematiek die langdurig van aard is. Er is sprake van problemen op tenminste drie van de volgende leefgebieden: inkomen/financiën, partnerrelatie, problemen met de kinderen, huiselijk geweld, opvoeding, hygiëne/veiligheid, overlast, alcohol- en/of drugsproblematiek. - De omgeving van het gezin heeft er last van. - De veiligheid van de kinderen is in gevaar of dreigt in gevaar te komen. - Het gezin heeft geen vertrouwen (meer) in de hulpverlening. - Het gezin vermijdt zorg. - In het gezin ontbreekt de coördinatie van zorg. - Er is een verstoord evenwicht tussen draagkracht en draaglast. - Het gezin woont in de gemeente Veendam. Hierbij kijkt de gezinscoach naar de samenhang en breedte van problemen van de gezinnen en stemt de gezinscoach de hulpverlening hierop af. De kernpunten van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) bestaat uit (Compaen/Elker, 2010): - Het werken met een opdrachtgever die mogelijkheden heeft om sancties te stellen, - Het afnemen van een risicotaxatie waarmee de veiligheid van de gezinsleden wordt ingeschat, - Het inzetten van een zorgoverleg waar de verschillende vormen van hulp worden afgestemd, - Het waarborgen van (preventieve) hulp voor de toekomst, - Het aanstellen van de gezinscoach als regievoerder. 1.6 Vraagstelling Aangezien de Gezinscoaching in Veendam een pilot betreft, is men benieuwd naar het resultaat van de interventie bij multiprobleemgezinnen. De centrale vraag is: Is er sprake van verandering bij de gezinnen die deelnemen aan de Gezinscoaching Veendam, en zo ja: welke verandering maken de gezinnen door? Deze centrale vraag wordt beantwoord aan de hand van vier deelvragen: 1. Welke verandering in de gezinnen wordt beoogd op basis van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010)? 2. Welke informatie is hierover in dossiers beschikbaar? 3. Als er sprake is van een verandering, wat houdt deze in? 4. Wat is de kwaliteit van de gegevens waarmee veranderingen vastgesteld worden? Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 11

12 2. METHODE 2.1 Respondenten Van de 20 gezinnen die de pilot Gezinscoaching hebben meegemaakt, zijn de dossiers geanalyseerd. De kenmerken van deze gezinnen worden in het hoofdstuk resultaten en paragraaf 3.2 besproken. De dossieranalyse is samen met de gezinscoaches uitgevoerd. Zij hebben beiden in tien gezinnen in het kader van Gezinscoaching hulp verleend en hebben de informatie in de digitale dossiers mondeling toegelicht. Vanwege de voortijdige uitval van enkele gezinnen zal in het hiernavolgende niet altijd verslag gedaan worden van n= Onderzoeksdesign De methode dossieranalyse is toegepast om de dossiers van de Gezinscoaching te analyseren. Dossieranalyse is een retrospectieve manier van onderzoek doen; het is terugkijken op reeds bestaande gegevens. Hierbij moest worden gelet op de kwaliteit van deze bestaande gegevens (Baarda & De Goede, 2006): - het doel waarvoor en de context waarin de gegevens zijn verzameld, - de wijze waarop ze zijn verzameld, - de definiëring van de verzamelde gegevens. 2.3 Instrumentarium De compleetheid van de dossiers werd getoetst met behulp van een toetsingskader. Het toetsingskader is gemaakt op basis van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) en de geraadpleegde literatuur. In het toetsingskader is bij het kopje bron aangegeven waar de verschillende probleemgebieden en criteria vandaan komen. Dit toetsingskader is voorgelegd aan de betrokken teamleiders van de Gezinscoaching, waarbij is nagegaan of er elementen ontbraken. Zij hebben aangegeven de problemen graag onderverdeeld te willen hebben in subkopjes. Het toetsingskader bestaat uit doelgroepkenmerken die zowel uit de methodiek als uit de literatuur naar voren kwamen, zie bijlage 3. Tevens zijn de volgende uitkomstmaten van Van Yperen & Veerman (2008) in het toetsingskader opgenomen: - doelrealisatie - probleemreductie - voortijdige uitval - tevredenheid - ervaren effectiviteit Overall is er gekeken naar de punten die Baarda & De Goede (2006) noemen: welke informatie wordt er gegeven bij aanvang en einde? Wat houdt het in (beschreven of gemeten)? Wat is de kwaliteit van de informatie? Van Yperen en Veerman (2008) hebben een effectlader opgesteld die input geeft aan onderhavig onderzoek. Deze is gebruikt om het resultaat van de interventie te koppelen aan het ontwikkelingsstadium waarin de interventie verkeert. Voor de interventie Gezinscoaching Veendam is gekeken of niveau 3 een interventie met voorlopige bewijskracht gehaald kon worden, ervan uitgaande dat niveau 1 een goed beschreven interventie met de Werkwijze van Gezinscoaching Veendam (2010) gerealiseerd is en niveau 2 interventie met theoretische bewijskracht deels beschreven is in de werkwijze en ook door Simone Gebbink in deelstudie I nader onderzocht wordt. 2.4 Analyse Beschrijvende statistiek is toegepast om de gegevens uit de dossiers te verwerken en in de resultaten overzichtelijk weer te geven. Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 12

13 3. RESULTATEN 3.1 Inleiding Bij dit onderzoek werd gebruik gemaakt van de methode dossieranalyse. De compleetheid van de dossiers werd getoetst met behulp van een toetsingskader. Er is ingegaan op de punten die Baarda & De Goede (2006) noemen: welke informatie wordt er gegeven bij aanvang en einde? Wat houdt het in (beschreven of gemeten)? Wat is de kwaliteit van de informatie? Er zijn 20 dossiers bekeken van de gezinnen die meegedaan hebben aan de pilot Gezinscoaching. Er was echter sprake van voortijdige uitval bij een aantal gezinnen (n=8), waardoor het niet mogelijk is om in het hiernavolgende met betrekking tot alle aspecten van alle 20 dossiers verslag te doen. 3.2 Doelgroepkenmerken Voorafgaande aan de beschrijving van de veranderingen die de gezinnen meegemaakt hebben door de Gezinscoaching, wordt allereerst ingegaan op de doelgroepkenmerken van de gezinnen. In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de gezinssamenstelling van de gezinnen. Tabel 1: Gezinssamenstelling N=20 Biologisch twee-oudergezin Niet-biologisch twee-oudergezin: één van beide ouders niet biologisch Niet-biologisch twee-oudergezin: beide ouders niet biologisch Biologisch één-oudergezin Aantal % Wat betreft de gezinssamenstelling van de gezinnen die Gezinscoaching hebben gekregen, zijn tien van de 20 gezinnen een biologisch twee-oudergezin. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van het gemiddeld aantal kinderen in de gezinnen. Tabel 2: Het gemiddeld aantal kinderen in de gezinnen N M SD Aantal kinderen 19 2,8 1,6 Aangezien in één gezin de moeder bij aanvang van de Gezinscoaching zwanger was van het eerste kind en er zodoende nog geen kinderen daadwerkelijk aanwezig waren in het gezin, gaat het in tabel 2 om 19 casussen. Daarnaast kan vermeld worden dat er bij één gezin sprake was van geen kinderen in huis, omdat de kinderen in een pleeggezin verbleven. Aangezien de kinderen bij aanvang van de Gezinscoaching wel bij het gezin hoorden, is dit gezin wel opgenomen in het overzicht. In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde leeftijd van de kinderen in de 20 gezinnen. Tabel 3: De gemiddelde leeftijd van de kinderen N M SD Aantal kinderen 17 8,9 5,6 Het gaat in tabel 3 om zeventien gezinnen, omdat er één gezin was waar de moeder zwanger was en er bij aanvang dus nog geen sprake was van een kind. Van twee andere gezinnen die voortijdig uitgevallen zijn, waren de geboortedata van de kinderen niet bekend. Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 13

14 In twee gevallen was sprake van een aantal kinderen die niet meer in huis woonden, maar wel deel uitmaakten van het gezin. Van deze kinderen ontbraken de geboortedata, maar was de leeftijd bij aanvang wel bekend, waardoor deze gegevens toch meegenomen zijn in de berekening. In tabel 4 is de gemiddelde duur van Gezinscoaching in de gezinnen (n=19) weergegeven. Van één gezin is niet bekend wat de einddatum van de Gezinscoaching is. Tabel 4: Gemiddelde duur Gezinscoaching in maanden N M SD Duur Gezinscoaching 19 9,1 7 Uit tabel 4 is op te maken dat de gezinscoaches gemiddeld langer dan negen maanden bij de gezinnen Gezinscoaching hebben geboden. In tabel 5 is te zien wat de reden van eventuele uitval was en wat de gemiddelde duur in maanden van de Gezinscoaching was. Tabel 5: Voortijdige uitval Gezinscoaching en duur van de gezinscoaching in maanden Nee, hulp is volgens plan uitgevoerd Ja, door verhuizing Ja, gezin wil stoppen Ja, tijdelijke hulp aantal Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 14 duur N M SD Uit tabel 5 is op te maken dat de gezinnen waarbij hulp volgens plan is uitgevoerd(60%), gemiddeld langer dan een jaar Gezinscoaching hebben gekregen. De vier gezinnen die door verhuizing gestopt zijn met de Gezinscoaching, hebben gemiddeld zeven maanden Gezinscoaching gekregen. In tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de problemen van de 20 gezinnen (Zie bijlage 1 voor het gehanteerde toetsingskader). De uitval (n=5) betreft in drie gevallen verhuizing en twee gezinnen die tijdelijke hulp hebben ontvangen. Tabel 6: Overzicht van de problemen van gezinnen Gezinscoaching Inkomen / financiën Partnerrelatie Problemen met de kinderen Huiselijk geweld Opvoedingsproblemen Hygiëne / veiligheid in huis Overlast Alcohol- en/of drugsproblematiek inclusief uitval (N=17) 12, exclusief uitval (N=12) 6,5 4,5 / 2,6 uitval (N=5) Aantal % Aantal % Aantal % In tabel 6 betreft het in de eerste kolom zeventien gezinnen, omdat van drie gezinnen die vrijwel meteen na aanvang uitgevallen zijn, geen aanmelding met een overzicht van de problemen aanwezig was in de dossiers. In tabel 6 is tevens de problematiek weergegeven van de twaalf gezinnen die niet voortijdig uitgevallen zijn en van de vijf gezinnen die wel voortijdig zijn uitgevallen. De problematiek die het meest voorkomt (> 90%) zijn in alle gevallen (inclusief uitval en exclusief uitval) Partnerrelatie en Opvoedingsproblemen

15 Zoals in de inleiding van dit artikel beschreven is, is het één van de inclusiecriteria voor Gezinscoaching dat de multiprobleemgezinnen op tenminste drie gebieden problemen hebben. In tabel 7 wordt een overzicht gegeven van het gemiddeld aantal probleemgebieden van alle gezinnen. Tabel 7: Overzicht gemiddeld aantal probleemgebieden M SD min max Totale groep (N=17) Niet-uitvallers (N=12) Uitvallers (N=5) 5, ,0 1,4 1,4 1, Uit tabel 7 is op te maken dat in de gezinnen die voortijdig met Gezinscoaching stoppen sprake is van meer probleemgebieden dan in de gezinnen die de Gezinscoaching volgens plan afmaken. Dit verschil kan vanwege de kleine aantallen niet op significantie getoetst worden. Naast het aantal probleemgebieden, wordt in de methodiek een aantal criteria genoemd waaraan de multiprobleemgezinnen moeten voldoen om in aanmerking te komen voor Gezinscoaching. Daarnaast wordt nagegaan of er sprake is van een aantal criteria die ontleend zijn aan de literatuur. In tabel 8 wordt een overzicht gegeven van deze criteria. Tabel 8: Aanvullende criteria Gezinscoaching inclusief uitval (N=17) exclusief uitval (N=12) uitval (N=5) Aantal % Aantal % Aantal % Omgeving heeft last van gezin Veiligheid van de kinderen is in gevaar of dreigt in gevaar te komen Gezin heeft geen vertrouwen (meer) in hulpverlening Gezin vermijdt zorg Coördinatie van zorg ontbreekt in gezin Verstoord evenwicht tussen draagkracht en draaglast Gezin woont in gemeente Veendam Het verwerven / handhaven van een maatschappelijke positie Langdurige problematiek in gezin Er is hulpverlening aanwezig (geweest) in gezin Gezin met minimaal één ouder en één kind Van de aanvullende criteria is in veel gevallen (> 90%) sprake van de probleemgeoriënteerde criteria verstoord evenwicht tussen draagkracht en draaglast, langdurige problematiek in gezin en van het meer logistiek/organisatorische criterium gezin woont in gemeente Veendam. Opvallend is dat in alle gevallen die behoren tot de categorie uitval (n=5) sprake is van veiligheid van de kinderen is in gevaar of dreigt in gevaar te komen. In tabel 9 wordt een overzicht weergegeven van het gemiddeld aantal aanvullende criteria van alle gezinnen. Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 15

16 Tabel 9: Overzicht gemiddeld aantal aanvullende criteria Totale groep (N=17) Niet-uitvallers (N=12) Uitvallers (N=5) M SD min max 8 7,5 9,2 1,6 1,2 1, Uit tabel 9 is op te maken dat in de gezinnen die voortijdig met Gezinscoaching stoppen, gemiddeld aan meer criteria voldoen dan de gezinnen die de Gezinscoaching volgens plan afmaken. 3.3 Beoogde verandering in gezinnen van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) Om de beoogde verandering in de gezinnen die aan Gezinscoaching deelnemen te achterhalen is de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) geraadpleegd. De Werkwijze Gezinscoaching Veendam richt zich op de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen in de regio Veendam en de samenwerking tussen verschillende organisaties en instanties. De gezinscoach kijkt naar de samenhang en de breedte van problemen van de gezinnen en stemt de hulpverlening hierop af. De gezinscoach heeft als doel om de problemen in de gezinnen te verminderen tot een aanvaardbaar niveau voor zowel het gezin als de opdrachtgever. De gezinscoach kan maximaal een jaar (inclusief nazorg) ingezet worden in een gezin. De gezinscoach draagt eraan bij dat alle betrokken hulpverleners werken vanuit het uitgangspunt dat het belang van het kind in het gezin voorop staat. De gezinscoach werkt met een plan van aanpak, dat bekend is bij alle hulpverleners en het gezin. In het zorgoverleg wordt dit besproken en eventueel aangepast. (p. 4-7) In de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (Elker/Compaen, 2010, worden geen doelstellingen geformuleerd anders dan dat de gezinscoach tot doel heeft om de problemen in de gezinnen te verminderen tot een aanvaardbaar niveau voor het gezin en de opdrachtgever. Er wordt gewerkt met een plan van aanpak waar de doelen in staan: De gezinscoach maakt in de eerste week een start om met het gezin te werken aan de gestelde doelen door de opdrachtgever. Voor de eerste 3 weken heeft de gezinscoach een plan van aanpak. Dit plan van aanpak vormt het uitgangspunt in het eerste zorgoverleg en wordt in overleg met de overige betrokken hulpverleners verder uitgewerkt. De gezinscoach bespreekt dit plan van aanpak met het gezin en legt uit wat de bedoeling is en wat ze kunnen verwachten van de gezinscoach. (p ) In tabel 10 wordt een overzicht gegeven van het gebruik van een plan van aanpak in de gezinnen. Drie gezinnen zijn vrijwel meteen uitgevallen zijn, daarom is n=17. Tabel 10: Gebruik van een plan van aanpak in de gezinnen, N=17 Plan van aanpak aanwezig in dossier (bron: dossiers) Plan van aanpak wel gebruikt (bron: gezinscoaches) Plan van aanpak in woorden beschreven in dossier (bron: dossiers) Aantal % , ,5 In vier gevallen is er geen plan terug te vinden in de dossiers, maar is er volgens de gezinscoaches wel met een plan van aanpak gewerkt. 3.4 Beschreven verandering in gezinnen Alle informatie die in de dossiers aanwezig is, is in woorden beschreven. De gezinscoaches gaven aan dat de cijfers van de Volkskredietbank (VKB) of cijfers van het schoolverzuim van een kind vaak wel bekeken zijn door de gezinscoaches, maar deze niet opgenomen zijn in de dossiers. Ook politierapportages e.d. worden niet letterlijk opgenomen in een dossier, in zo n geval wordt er bijvoorbeeld in woorden beschreven dat er sprake is geweest van overlast en dat de politie hierbij aanwezig is geweest. Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 16

17 In tabel 11 wordt een overzicht gegeven van het gebruik van de Checklist beoordeling veiligheid2 in de gezinnen. Drie gezinnen zijn vrijwel meteen uitgevallen (n=17). Tabel 11: Gebruik van de Checklist beoordeling veiligheid in de gezinnen, N=17 Checklist veiligheid in dossier (bron: dossiers) Checklist veiligheid wel gebruikt (bron: gezinscoaches) Checklist veiligheid in woorden beschreven in dossier (bron: dossiers) Aantal % ,8 47,1 De Checklist beoordeling veiligheid is niet terug te vinden in de dossiers, maar volgens de gezinscoaches zijn onderdelen van deze lijst gebruikt. Welke onderdelen zijn gebruikt, is per situatie anders. In acht gevallen is dit in woorden beschreven. In tabel 12 wordt een overzicht gegeven van het gebruik van het Ordeningsschema3 in de gezinnen. Drie gezinnen zijn vrijwel meteen uitgevallen (n=17). Tabel 12: Gebruik van het Ordeningsschema in de gezinnen, N=17 Ordeningsschema in dossier (bron: dossiers) Ordeningsschema wel gebruikt (bron: gezinscoaches) Ordeningsschema in woorden beschreven in dossier (bron: dossiers) Aantal % ,8 47,1 Het Ordeningsschema is niet in de dossiers terug te vinden, maar volgens de gezinscoaches zijn onderdelen van dit schema gebruikt. In acht dossiers was dat in woorden beschreven. In tabel 13 worden de veranderingen van alle problemen in een overzicht weergegeven. In tabel 13 is n=11, omdat dit de gezinnen zijn die de Gezinscoaching volledig hebben meegemaakt en waarvan melding gedaan is van veranderingen in het dossier. De problematiek die niet in de dossiers aanwezig was en niet bekend was bij de gezinscoaches, valt onder niet van toepassing. Tabel 13: Verandering op probleemgebieden, N=11 Ja, positieve verandering Nee, situatie is hetzelfde gebleven Nee, situatie is verslechterd Niet van toepassing Inkomen / financiën Partnerrelatie Problemen met de kinderen Huiselijk geweld Opvoedingsproblemen Hygiëne / veiligheid in huis Overlast Alcohol- en/of drugsproblematiek 8 (73%) 7 (64%) 10(91%) 4 (36%) 9 (82%) 4 (36%) 6 (54%) 2 (18%) 1 (9%) 3 (27%) / 1 (9%) 1 (9%) 2 (18%) / 2 (18%) / / / / / / / 1 (9%) 2 (18%) 1 (9%) 1 (9%) 6 (55%) 1 (9%) 5 (46%) 5 (46%) 6 (55%) Van één gezin dat wel hulp volgens plan heeft gehad, zijn de veranderingen van de problemen niet bekend. 2 Checklist beoordeling veiligheid uit de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010), gebaseerd op Ten Berge&Bakker (2005). Veilig thuis? Handreiking voor het beoordelen en bespreken van veiligheid van kinderen in hun thuissituatie. Utrecht: NJI. 3 Ordeningsschema uit de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010), afkomstig van het NJI. Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 17

18 Bij veel problemen is er sprake van een positieve verandering in de gezinnen. De gezinscoaches gaven aan dat dit kan betekenen dat er bijvoorbeeld werk is gevonden, waardoor de schulden kunnen worden afgelost. In een geval is de situatie wat betreft de alcohol- en/of drugsproblematiek verslechterd. 3.5 Uitkomstmaten Gezinscoaching Wat betreft de doelrealisatie, probleemreductie, tevredenheid en ervaren effectiviteit was er weinig informatie terug te vinden in de dossiers. In aanvulling op de dossiers zijn de gezinscoaches mondeling bevraagd over deze onderwerpen. De gezinscoaches hebben aangegeven dat in dertien gezinnen de doelen zijn behaald. In zes dossiers was beperkte informatie in woorden beschreven terug te vinden over het behalen van de doelen, vaak in een bestand over de eindafsluiting van het gezin of in de notulen van het zorgoverleg. De (wederzijdse) tevredenheid en ervaren effectiviteit van de interventie zijn bij veertien gezinnen besproken door de gezinscoaches. Op basis van de mondelinge toelichting van de gezinscoaches bestaat de indruk dat deze nabespreking met cliënten niet in alle gevallen verlopen is conform de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010). Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 18

19 4. CONCLUSIE EN DISCUSSIE 4.1 Inleiding Multiprobleemgezinnen kennen een verscheidenheid aan problemen, dat betekent dat de hulpverlening voor deze gezinnen ook op veel problemen gericht dient te zijn. Van de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen blijkt weinig bekend te zijn over de effectiviteit. Ook van de pilot Gezinscoaching Veendam is dit niet bekend. Doel van deze studie was om antwoord te kunnen op de vraag welke verandering de gezinnen die deelgenomen hebben aan de pilot Gezinscoaching Veendam doormaken. 4.2 Beantwoording onderzoeksvragen De resultaten laten zien dat er geen eenduidig antwoord kan worden gegeven op de vraag welke beoogde veranderingen in de gezinnen gewenst zijn naar aanleiding van de geboden Gezinscoaching. Doelstellingen voor de interventie worden niet geformuleerd. De Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) beschrijft wel het plan van aanpak waar met doelen wordt gewerkt. De gezinscoaches gaven aan dat het plan van aanpak bij alle gezinnen is gebruikt, maar het is niet aanwezig in alle dossiers. Eveneens zijn de Checklist beoordeling Veiligheid en het Ordeningsschema opgenomen in de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010). Zowel de Checklist beoordeling Veiligheid als het Ordeningsschema worden niet gehanteerd zoals deze in de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) opgenomen zijn, slechts in de helft van de gezinnen zijn onderdelen van deze lijsten gebruikt. Wat betreft de criteria waar de gezinnen ook aan moeten voldoen, blijkt dat de gezinnen niet aan alle criteria van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) voldoen. Ook voldoen de gezinnen niet allemaal aan de criteria die ontleend zijn aan de literatuur. In de bespreking van de criteria is het opvallend dat de gezinnen die voortijdig uitgevallen zijn, juist vaker wel aan de criteria voldoen. Daarnaast komt er duidelijk uit de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) naar voren dat de gezinscoach maximaal een jaar, inclusief nazorg, in een gezin werkt. Uit de resultaten blijkt echter dat de gemiddelde duur van de Gezinscoaching in de gezinnen 9,1 maanden bedraagt en dat bij de twaalf gezinnen waar de Gezinscoaching volgens plan uitgevoerd is, deze gemiddelde duur langer dan een jaar bedraagt. Het is op basis van de dossiers onduidelijk of in deze periode de nazorgperiode is opgenomen. Als dit het geval is, dan wordt de gemiddelde duur op basis van de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) aanvaardbaar geacht. Als dit niet het geval is en de gemiddelde duur geeft de gezinscoaching exclusief nazorg weer, dan duurt de gezinscoaching aanmerkelijk langer dan in de werkwijze beschreven wordt. Uit de Werkwijze Gezinscoaching Veendam (2010) komt duidelijk naar voren dat de gezinnen op tenminste drie verschillende gebieden problemen moeten hebben om in aanmerking te komen voor Gezinscoaching. Er kan worden geconcludeerd dat alle gezinnen gemiddeld op 5,5 gebieden problemen hebben, waarbij opvallend is dat gezinnen die voortijdig zijn uitgevallen gemiddeld op 6 gebieden problemen hebben. Ook met betrekking tot de aanvullende criteria wordt zichtbaar dat de voortijdig uitgevallen gezinnen gemiddeld aan meer criteria voldoen dan de niet-uitvallers. De methode richt juist op deze gezinnen, daarom is het opmerkelijk dat ze uitvallen. Dit zou kunnen betekenen dat juist deze gezinnen geschikt zijn voor de interventie. De veranderingen die gezinnen doormaken, zijn in woorden beschreven in de dossiers. De veranderingen zijn niet gemeten met gestandaardiseerde en gevalideerde instrumenten. Met betrekking tot de veranderingen die de gezinnen doorgemaakt hebben, kan geconcludeerd worden dat er veelal verslag gedaan wordt van positieve veranderingen. Deze veranderingen kunnen zeer divers zijn, van het vinden van werk tot relatietherapie voor de ouders. 4.3 Beperkingen van het onderzoek Dit onderzoek kent enkele beperkingen. Ten eerste blijkt de algemene vraagstelling te hoog gegrepen. In de vraagstelling en methode van dit onderzoek is genoemd dat bij deze interventie zou wor- Gezinscoaching in gemeente Veendam: Ervaringen en uitkomsten in kaart gebracht. Deelstudie II. 19