MKBA Gezondheidsprogramma Krachtwijken Den Haag
|
|
- Nathan van de Brink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MKBA Gezondheidsprogramma Krachtwijken Den Haag In opdracht van Ministerie van VROM Drs. Edgar Wever Drs. Freddie Rosenberg Drs. Annika Janse Mei 2009 Rapportnummer: P12180 RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade AC Amsterdam telefoon telefax
2
3 Inhoudsopgave SAMENVATTING EN CONCLUSIES I 1 INLEIDING LEESWIJZER 1 2 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING DOEL MKBA NUL- EN PROJECTALTERNATIEF GEZONDHEID HAAGSE KRACHTWIJKEN 4 3 EFFECTEN PER PROJECTALTERNATIEF BUSINESSCASE SCHILDERSWIJK DRIE QUICK WINS ALGEMENE INTERESSANTE DATA 50 4 OVERKOEPELENDE MKBA 53 5 LITERATUUR 57 BIJLAGE
4
5 MANAGEMENTSAMENVATTING I Samenvatting en conclusies Het Ministerie van VROM wil beter inzicht in de maatschappelijke effecten van sociale investeringen in de wijk. Het ministerie heeft daartoe een leidraad MKBA in het sociale domein laten ontwikkelen en wil graag weten in hoeverre de huidige leidraad bijdraagt aan het verbeteren van het inzicht in effectberekening in het sociale domein. Daarom is gezocht naar een aantal praktische voorbeelden waarmee ervaring met de leidraad kan worden opgedaan. Die voorbeelden zijn gevonden in het intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken en daarbinnen de businesscase Schilderswijk. Ook de gemeente Den Haag is geïnteresseerd in een verbeterd inzicht in de maatschappelijke effecten en de maatschappelijke rentabiliteit van haar inspanningen en specifiek in die van het gezondheidsprogramma. Het ministerie heeft aan twee bureaus, RIGO Research en Advies en Lubbe & Larsen, gevraagd het Haagse gezondheidsprogramma op kosten en baten te onderzoeken en praktische adviezen te geven ter verbetering van de leidraad. Bijgaand rapport doet verslag van het door RIGO uitgevoerde onderzoek. Advies betreffende verbetering van de handleiding wordt in een apart document gegeven. Onze aanpak is gericht op het analyseren van de kosten en baten van elk project afzonderlijk om deze vervolgens met elkaar te kunnen vergelijken (bottom-up benadering). Daarmee wordt inzicht geboden in zowel de rentabiliteit van de projectonderdelen als dat van het gehele programma. Daarnaast besteden we veel aandacht aan de relatie tussen maatregel en effect. Inzicht in die relatie is cruciaal voor de onderbouwing van de berekeningen maar geeft tevens inzicht in eventuele kennishiaten. Tijdens het onderzoek bleek dat het gezondheidsprogramma en de businesscase nog maar net begonnen zijn en deels nog moesten worden uitgewerkt. Ervaring met de projectonderdelen waar wij ons op richtten was daarom beperkt. Om een MKBA uit te kunnen voeren dienen de projecten concreet te kunnen worden geformuleerd in termen van maatregelen en investeringen. Als zodanig vervielen een paar projectonderdelen. Het grootste deel van het programma was echter voldoende uitgewerkt om een inschatting te kunnen maken van kosten en baten.
6 II MANAGEMENTSAMENVATTING Het gehele programma bestaat uit drie sporen, te weten: spoor 1: Gezond en actief leven Ga voor gezond!-campagne met daarbinnen: o o Ga voor gezond! op scholen (extra ondersteuning voor scholen bij gezonde leefstijlprogramma s); Informatiebus (Wat Eet en Beweeg Ik-informatiebus). Gezond leven (aanleggen sportgelegenheden o.a. Cruijff Court en gymzalen en faciliteren en coördineren sportactiviteiten) spoor 2: Gezonde leefomgeving Gezonde binnenmilieus (vervangen afvoerloze geisers in huurwoningen) Gezonde buitenmilieus (realisering van een beweegvriendelijke en gezonde leeomgeving) spoor 3: Toegankelijke zorg en voorzieningen Steunpunt preventie en curatie (Precura) in de Schilderswijk met daarbinnen: o BOR: bewegen op recept; o AZC: inzet allochtone zorgconsulenten bij onder andere huisartsen + o groepsvoorlichtingen; VETC: voorlichting eigen taal en cultuur. Toegankelijke zorg en voorzieningen met daarin: o o Outreachende zorg: Achter de voordeur-projecten (Multidisciplinaire aanpak en Vroegtijdige Interventie Gezinnen); financiële toegankelijkheid zorg (campagne Collectieve Zorgverzekering Minima). Vanwege gebrek aan informatie hebben we van de volgende programma s in deze fase geen MKBA s gemaakt: - gezonde buitenmilieus; - informatiebus; - VETC; - financieel toegankelijke zorg. De projecten zijn ieder via een vast stramien geanalyseerd: 1. beschrijving van de toekomst met (projectalternatief) en zonder (nulalternatief) project; 2. opstellen en toetsen van een verandertheorie (zie schema in kader); 3. bepalen van omvang en waarde van de maatschappelijke effecten; 4. opstellen van het overzicht van kosten en baten en gevoeligheids- en actoranalyse. Het opstellen en toetsen van de verandertheorie is een belangrijke stap in de MK- BA en is bedoeld om de maatregeleffectrelatie in kaart te brengen. Dat is met name nodig omdat er een gebrek is aan gedragsmodellen in het sociale domein die deze relaties aantonen. De toetsing van de verandertheorie moet aangeven of een relatie al dan niet aannemelijk is of aangeven welke kennishiaten er zijn om tot een conclusie te komen.
7 MANAGEMENTSAMENVATTING III Voorbeeld: verandertheorie van de Ga voor gezond! - campagne Afname zorgkosten Betere (school)- prestaties Hogere arbeidsproductie Kwaliteit leven Meer zorgkosten Langere arbeidsparticipatie Gezonder leven Langer leven Aannemen Deelname van een lange gezonde termijn levensstijl sportbeoefening op langere termijn Bevordering gezonde voeding Bevordering voldoende beweging Initiële deelname aan programma Het schema werkt van onder naar boven: startpunt is de omvang van de deelname aan het project. Die informatie is bekend: zo n leerlingen in Den Haag doen mee aan de campagne. Over het effect op een gezondere voeding en beweging (levensstijl) op de korte termijn is een enquête gehouden onder kinderen. De campagne lijkt goed aan te slaan. Echter de vraag is of men op langere termijn een gezondere levensstijl aanhoudt. Uit vele onderzoeken over interventies blijkt dat na enkele jaren het effect uitdooft en we hoogstens enkele procenten verbetering zien. Eerdere voedingsvoorlichting-interventies in Den Haag bleken slechts enkele procenten verbetering op te leveren op middellange termijn. Uit Haags onderzoek blijkt er echter een verschil van 7% in aantal kinderen met overgewicht te bestaan tussen autochtoon en allochtoon. Dit verschil kan als potentiële omvang van de verbetering worden gezien. Op grond hiervan nemen we aan dat er op lange termijn slechts 2% minder kinderen met overgewicht en 0,5% (circa 75) minder kinderen met obesitas zullen zijn vanwege de campagne. We beperken ons tot de obese kinderen omdat deze de meeste kans hebben ook overgewicht / obesitas als volwassene te hebben. Uit de literatuur blijkt verder dat meer bewegen en gezondere voeding op lange termijn een gezonder en langer leven betekent. Uit de modellen van RIVM komt naar voren dat de zorgkosten voor overgewicht verminderen (circa 355 per jaar per persoon). Uit diezelfde modellen blijkt echter dat door het langere leven ook extra zorgkosten ontstaan die ongeveer even groot zijn als de oorspronkelijk vermeden zorgkosten. Daarnaast blijkt uit de literatuur dat een gezonder leven leidt tot minder arbeidsverzuim en een hogere kwaliteit van leven. Op basis van kengetallen kunnen we hier inschattingen van maken. En ten slotte zal een klein gedeelte van de kinderen die gezonder leven ook minder last hebben van hun gewicht en van pesten. Als gevolg hiervan zullen de schoolprestaties verbeteren.
8 IV MANAGEMENTSAMENVATTING Resultaten Bespreking van de MKBA per project: Het project Ga voor gezond! stimuleert kinderen via een voorlichtingscampagne op Haagse scholen om gezonder te eten en meer te bewegen (zie schema). De deelname is groot. Het succes is echter afhankelijk van de mate waarin de kinderen op de lange termijn een gezondere levensstijl aannemen. Ingeschat is dat de campagne ongeveer 0,5% minder (71) obese kinderen oplevert en daarmee ten minste een 0,5% minder mensen op latere leeftijd aan overgewicht lijden. Vervolgens worden de effecten doorgerekend, waarbij uit de literatuur blijkt dat een gezondere levensstijl leidt tot een gezonder leven met minder zorgkosten op de korte termijn, meer arbeidsparticipatie en minder verzuim, een betere kwaliteit leven, maar ook een langer leven en daarmee meer zorgkosten op de lange termijn. Uit de MKBA blijkt dat het totale beeld sterk positief is zelfs op basis van de hier gebruikte conservatieve benadering. Het project Gezond leven kent een vergelijkbare set van effecten. De ingang is echter anders. Er wordt een aantal binnen- en buitensportfaciliteiten gecreëerd en daar wordt voor de jeugd een intensieve sportbegeleiding georganiseerd. Ook voor dit project geldt dat er geen gegevens bekend zijn over langetermijnsportbeoefening als gevolg van een dergelijke interventie. Wel blijkt uit onderzoek dat er momenteel een groot verschil is in sportbeoefening tussen allochtoon en autochtoon (circa 20%) en dat we mogen veronderstellen dat een deel van dat verschil kan worden overbrugd via een dergelijk sportproject. We veronderstellen dat het project circa de helft van het verschil tussen autochtoon en allochtoon (10%) overbrugt en dat daarmee op de lange termijn 10% meer sportbeoefening plaatsvindt. Uit de literatuur blijkt dat sportbeoefening leidt tot minder zorgkosten op korte en meer zorgkosten op langere termijn. Verder zijn er extra zorgkosten voor sportblessures, minder arbeidsverzuim en een hogere kwaliteit leven. Daarnaast geldt dat de overlast in de (directe) omgeving van de buurt is afgenomen en de sociale cohesie wordt versterkt. Tegenover de baten staan forse kosten van met name de intensieve begeleiding. Uit de analyse blijkt dat kosten en baten elkaar in evenwicht houden. Met name de toename aan gezonde levensjaren zorgt dat kosten en baten in evenwicht zijn. Aan de batenkant komt daar nog een drietal PM-posten (overlast, gebruik derden en sociale cohesie) bovenop. Dat alles onder de veronderstelling dat er inderdaad 10% meer sportbeoefening uit voortkomt. Indien dit minder blijkt te zijn krijgt het project een negatief rendement. Voorlopige conclusie is dat dit project vanwege zijn hoge kosten minder goed scoort dan de voorlichtingscampagne. Het project Gezonde binnenmilieus behelst het vroegtijdig vervangen van de zongenaamde afvoerloze geisers. Deze geisers vormen een gezondheidsrisico. Ze kunnen de oorzaak zijn van koolmonoxidevergiftiging (met soms zelfs dodelijke afloop) en ook van chronische gezondheidsklachten (met name aan de luchtwe-
9 MANAGEMENTSAMENVATTING V gen). In de MKBA is ervan uitgegaan dat in het projectalternatief alle geisers in de Schilderswijk binnen 5 jaar worden vervangen. In het nulalternatief wordt uitgegaan van een vervanging binnen 15 jaar. De MKBA leidt tot een negatief saldo. Daartegenover staat voornamelijk nog een aantal positieve PM-posten in de vorm van afname van chronische klachten en daardoor weer toename van de kwaliteit van het leven en arbeidsproductiviteit. Al met al zouden de kosten en baten van dit project daarmee in evenwicht kunnen zijn, maar zeker is het niet. De grootste kosten bestaan uit de vervangingsinvestering die gedaan dient te worden in het projectalternatief. De grootste baat bestaat uit de afname van het aantal dodelijke slachtoffers. Het project BOR (Bewegen op recept) is gericht op het meer laten bewegen van mensen uit achterstandswijken. In de praktijk komt dit neer op voornamelijk vrouwen met een allochtone afkomst. De baten hiervan zijn opnieuw de verminderde zorgkosten op de korte termijn en de vermeerderde zorgkosten door een langer leven. Arbeidsparticipatie is hierbij niet relevant maar de kwaliteit van het leven verbetert hierdoor wel, evenals het psychosociale welzijn door meer contact met de omgeving. Dat laatste is echter moeilijk te berekenen. De kosten zijn beduidend hoger dan de financiële baten. Tegenover het negatieve saldo staat het psychosociale welzijn van de vrouwen. Het project AZC (Allochtone zorgconsulenten) is bedoeld ter ondersteuning van de arts en verbetering van de communicatie met allochtone patiënten. Op de korte termijn vereist dit een grotere tijdsinspanning van de arts. Uit onderzoek blijkt dat de inzet van AZC s leidt tot zo n 25% meer geslaagde behandelingen en daarmee minder gezondheidsklachten. Hierdoor neemt het tijdsbeslag van de artsen op de lange termijn af en leidt tevens tot een afname van ziekteverzuim en een verbetering van de kwaliteit van leven. Bij gebrek aan informatie over de omvang van verzuimafname en levenskwaliteitverbetering hebben we hier een zeer voorzichtige aanname gedaan. Desondanks blijken de baten de kosten te overschrijden. Het project Outreachende zorg betreft de ondersteuning van probleemgezinnen via een Achter de voordeur-benadering. Het project kent 2 programma s, VIG en MDA, die verschillen in intensiteit en duur van de behandeling maar beide zijn gericht op gezinnen met (meerdere) complexe problemen. De ervaringen met het programma wijzen op een hoge succesrate waarbij 50 à 70% van de gezinnen na afloop weer op eigen benen kan staan. Onbekend is in hoeverre er sprake is van terugval op de langere termijn. We hebben ons daarom geconcentreerd op de effecten op de wat kortere termijn zoals betere schoolprestaties van de kinderen en minder arbeidsverzuim van ouders en hogere kwaliteit van leven. Bij gebrek aan cijfers hieromtrent hebben we voorzichtige aannames gedaan. Dit leidt desondanks tot een sterk positieve MKBA waarbij de ingeschatte kwaliteitsverbetering van het leven de doorslag geeft. Daarnaast is de verwachting dat het versterkte gezin ook zal helpen bij het verminderen van de overlast in de buurt (+PM).
10 VI MANAGEMENTSAMENVATTING Overzicht MKBA s Onderstaand schema geeft een overzicht van kosten en baten per project en voor het totaal van het programma waarbij een aantal projecten niet is meegenomen. Tabel S-1 Kosten en baten Kosten Baten Saldo PM's Spoor 1: gezond en actief leven - Ga voor gezond! op scholen 0,4 1,0 0,6 Langere (arbeids)participatie (+PM) - Gezond leven 3,0 3,1 0,1 Gebruik sportfaciliteiten door derden (+PM) Sociale cohesie (+PM) Afname overlast (+PM) Spoor 2: gezonde leefomgeving - Binnenmilieus geisers 3,3 2,8-0,5 Afname chronische klachten (+PM) Toename quality of life (+PM) Toename arbeidsproductiviteit (+PM) Toename zorgkosten late leeftijd (-PM) Spoor 3: toegankelijke zorg en voorzieningen - BOR: bewegen op recept 0,2 0,0-0,2 Psychosociaal welzijn (+PM) - AZC: Allochtone zorgconsulenten 0,1 0,1 0,0 - Outreachende zorg (MDA en VIG) 2,7 4,1 1,4 Minder overlast (+PM) Totaal 9,6 11,2 1,6 +PM posten -PM Het overzicht van kosten en baten geeft aan dat de hier onderzochte onderdelen van het gezondheidsprogramma, onder de gebruikte aannames, maatschappelijk renderen. Het positieve rendement is met name veroorzaakt door de verbetering in levenskwaliteit. Het rendement is naar verwachting hoger als we ook de PM posten zouden meenemen die bijna allemaal positief zijn. In bovenstaand overizicht bleek geen correctie nodig te zijn voor dubbeltellingen tussen de projecten. Deze deden zich niet of nauwelijks voor omdat de verschillende projecten ieder gericht zijn op een verschillende doelgroep. Om tot deze resultaten te komen is gebruikgemaakt van een reeks van aannames. Alvorens conclusies te kunnen trekken hebben we de resultaten getoetst op hun gevoeligheid voor die aannames. In onderstaande tabel tonen we de gevoeligheid voor de 2 belangrijkste aannames, te weten: de waarde van een gewonnen kwaliteit levensjaar (QALY) en aannames over het langetermijneffect van de maatregelen. Daaruit blijkt dat zowel een lagere waarde van een QALY (van naar ) als een reductie tot de helft van de eerder aangenomen langetermijneffecten ervoor zorgt dat het totale programma een negatief financieel saldo krijgt. Daartegenover blijft nog steeds een reeks positieve PM-posten staan. Uiteraard geldt dat indien we de waarde van de QALY s en de aannames over de langetermijneffecten verhoogd hadden, het financiële saldo sterk positief was geweest. Hieruit volgt dat de resultaten erg gevoelig zijn voor de gebruikte aannames. We
11 MANAGEMENTSAMENVATTING VII kunnen uit deze analyse dus geen harde conclusies trekken over het maatschappelijk rendement van het gehele programma zolang we niet meer duidelijkheid over met name deze 2 aannames hebben. Tabel S-2 Resultaten gevoeligheidsanalyse Saldo Basis QALY Helft lange termijneffect Spoor 1 - Ga voor gezond! op scholen 0,6 0,4 0,2 - Gezond leven 0,1 0,9-0,9- Spoor 2 - Binnenmilieus geisers 0,5-0,5-0,5- Spoor 3 - BOR: bewegen op recept 0,2-0,2-0,2- - AZC: Allochtone zorgconsulenten 0,0 0,0-0,0- - Outreachende zorg (MDA en VIG) 1,4 0,2 0,2 Totaal 1,5 0,9-1,1- De analyse van de individuele projecten verschaft meer informatie: - De projecten Geisers en BOR blijken niet gevoelig voor de aannames deze blijven in beide gevallen even negatief. - De campagne Ga voor gezond! en het project Outreachende zorg daarentegen blijven ondanks hun gevoeligheid voor de aannames positief. - Het project AZC blijkt gevoelig voor de aannames. Datzelfde geldt voor het project Gezond leven waarbij echter een reeks van belangrijke PM posten nog invloed kan uitoefenen op het rendement van dit project. Op basis van deze analyse kunnen we uitspraken doen over de relatieve aantrekkelijkheid van projecten. Daartoe hebben we de projecten geclassificeerd in zwak (geisers en BOR), sterk (Ga voor gezond! en Outreachende zorg) en nog nader te onderzoeken projecten (AZC en Gezond leven). In een vervolgfase van het onderzoek (gepland in najaar 2009) zullen we een aantal aannames beter kunnen onderbouwen en een aantal PM-posten berekenen. Dat zal een sterkere basis geven voor uitspraken over het gehele programma en de individuele projecten. We verwachten echter niet dat de volgorde van sterk en zwak zal veranderen maar dat met de verbeterde informatie de nader te onderzoeken projecten een plaats zullen krijgen. Uit het onderzoek komt verder naar voren dat er gebrek is aan kennis over de langetermijngedragseffecten bij de meeste projecten. Zonder additionele kennis hierover is evaluatie, in welke vorm dan ook, niet goed uitvoerbaar. Wij adviseren daarom deze langetermijneffecten te monitoren.
12 VIII MANAGEMENTSAMENVATTING Naast de verhouding van kosten en baten voor de gehele maatschappij is de verdeling van effecten over actoren van belang. In de volgende figuur is te zien dat gemeente en corporaties een nettobijdrage leveren en dat bedrijven en burgers profijt hiervan hebben. De verzekeraars hebben een licht negatief effect. Dit komt met name vanwege de zorgkosten die op latere leeftijd sterk omhooggaan. Figuur S-1 Verdeling van effecten over actoren Gebruik van het MKBA-instrumentarium Uit de analyse blijkt dat met het instrumentarium MKBA nog geen harde uitspraken kunnen worden gedaan over de rentabiliteit van het gezondheidsprogramma. Wel kan al een eerste schifting gemaakt worden van een aantal meer en minder efficiënte maatregelen en projecten. Om het instrument verder geschikt te maken voor gebruik in de gezondheidszorg zullen kengetallen moeten worden ontwikkeld. Met name over de invloed van maatregelen op het gedrag van mensen dient meer ervaring te worden opgedaan. Wel is tijdens dit onderzoek al een aantal kengetallen verzameld zoals de kosten van zorg door obesitas, overgewicht en sportbeoefening en vermeden kosten van productieverlies door ongezond gedrag.
13 INLEIDING 1 1 Inleiding Het Ministerie van VROM heeft RIGO Research en Advies gevraagd een MKBA op te stellen voor een gezondheidsprogramma in de wijk. Zoals VROM aangeeft zijn twee aanleidingen relevant voor een MKBA: - de ontwikkeling van de leidraad MKBA s in het sociale domein (april 2008); - het intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken, inclusief de businesscase Schilderswijk. Het doel van het onderzoek is tweeledig. A) Enerzijds dient het onderzoek erop gericht te zijn om na te gaan in welke mate de ontwikkelde leidraad in de praktijk bruikbaar is. B) Anderzijds dient het onderzoek de gemeente Den Haag en andere organisaties en instellingen die betrokken zijn bij het intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken te ondersteunen bij het ontwikkelen van een effectieve en efficiënte aanpak van het verbeteren van de gezondheid in de Haagse Krachtwijken. In dit projectplan wordt gefocust op het tweede deel van de studie en wordt een voorzet gegeven voor de project- en nulalternatieven van de uit te voeren MKBA. 1.1 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt het project nader omschreven. Het nulalternatief en het projectalternatief worden gedefinieerd. In hoofdstuk 3 worden mogelijke effecten per project geanalyseerd hetgeen uitmondt in een MKBA per project. In hoofdstuk 4 volgt de overkoepelende MKBA voor het gehele gezondheidsprogramma.
14
15 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING 3 2 Opzet MKBA en projectomschrijving 2.1 Doel MKBA Een MKBA brengt alle door een project veroorzaakte effecten in kaart. Voor zover mogelijk wordt aan deze effecten een prijskaartje gehangen. Dit bevordert de vergelijkbaarheid met de kosten van het project, met andere effecten en met andere projecten. Het prijskaartje dient een reflectie te zijn van de waarde die de maatschappij aan deze effecten toekent. De kosten, de effecten en de waarderingen daarvan bepalen uiteindelijk het saldo van maatschappelijke kosten en baten van een project. Op basis hiervan kan een uitspraak worden gedaan over het maatschappelijke nut van een project. 2.2 Nul- en projectalternatief Het alternatief waarin een project wordt uitgevoerd heet het projectalternatief. Dit wordt in een MKBA vergeleken met het alternatief zonder project: het nulalternatief (zie figuur 2.1). Vanwege deze vergelijking is het voor de hoogte van kosten en baten van belang hoe dit nulalternatief wordt opgesteld. Het nulalternatief dient zo realistisch mogelijk te beschrijven wat er gebeurt indien het project niet wordt uitgevoerd. Stel dat op een (potentiële, dat wil zeggen: te ontwikkelen) woonlocatie een overlast veroorzakend bedrijf zit. Een eerste vraag is: zal zonder projectingrijpen, dus in het nulalternatief, dit bedrijf worden verplaatst? Als dit niet het geval is luidt de vervolgvraag: zal zonder verplaatsing woningbouw op de betreffende locatie plaatsvinden? En zo ja, gaat dat met lagere opbrengsten gepaard? Zo nee, zijn er andere locaties voorhanden waar de woningbouw zou kunnen plaatsvinden, en met welke (ontwikkelings)kosten en -opbrengsten gaat die alternatieve locatie gepaard? Op deze manier wordt op zuivere wijze vastgesteld wat de kosten en baten van een project zijn.
16 4 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING Figuur 2-1 MKBA: projectalternatief afzetten tegen een nulalternatief Driehoek = Effecten van het project Projectalternatief: Ontwikkelingen met project Effect Nulalternatief: Ontwikkelingen zonder project Huidige situatie Begin project Einde project Tijd In de MKBA van het gezondheidsprogramma Haagse Krachtwijken definiëren we daarom nu eerst wat het project behelst (het projectalternatief) en wat er gebeurt als het project niet doorgaat (het nulalternatief). 2.3 Gezondheid Haagse Krachtwijken Verschillende onderzoeken en studies tonen telkens opnieuw aan dat individuen met een lagere sociaal-economische status een slechtere gezondheid, een hoger mortaliteitscijfer, een risicovollere levensstijl en slechter preventief gedrag vertonen. De gezondheidsachterstand in grote steden is met name gerelateerd aan de situatie in de achterstandswijken. Binnen het grotestedenbeleid (GSB) in Den Haag heeft de aanpak van sociaal-economische gezondheidsachterstanden een duidelijke plek gekregen. De wijkgerichte aanpak heeft mede als doel de gezondheidsachterstanden op lokaal niveau terug te dringen. In het intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken zet de gemeente Den Haag in op 3 sporen, namelijk (1) Gezond en actief leven, (2) Gezonde leefomgeving en (3) Toegankelijke zorg en voorzieningen. In diverse businesscases komen deze sporen door middel van een programma terug. De zogenaamde quick wins 1 passen binnen deze sporen. In het overleg van 18 december 2008 met de begeleidingscommissie is besloten een MK- BA op te stellen van de volgende projecten: Businesscase Schilderswijk: gezondheid en sport. Deze bestaat uit 3 onderdelen: 1 Gezond leven: onder andere aanpassing gymzalen (spoor 1). voetnoot 2 Gezonde leefomgeving: realisering gezonde buitenmilieus (spoor 2). 1 Maatregelen die redelijk snel kunnen worden geïmplementeerd.
17 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING 5 3 Toegankelijke zorg en voorzieningen: onder andere meer inzet op meer eerstelijnszorg Achter de voordeur (spoor 3). Uit het intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken de volgende drie quick wins: 1 Ga voor gezond!-campagne; o.a. voedingadvies op scholen (spoor 1). 2 Steunpunt preventie en curatie in de Schilderswijk; opzetten van een steunpunt voor bewoners op het gebied van gezondheid (spoor 3). 3 Gezonde binnenmilieus; vervanging van afvoerloze geisers (spoor2). Met het opstellen van een MKBA voor de businesscase Schilderswijk en daarnaast 3 quick wins (aansluitend bij één van de drie sporen) worden in feite voor elk spoor van de intentieverklaring 2 MKBA s uitgevoerd (steeds 1 voor de Schilderswijk plus 1 quick win). Met het uitvoeren van deze MKBA s kunnen de eerste conclusies op het driesporenniveau van de gemeente Den Haag en de ondersteunende instellingen worden getrokken. Hieronder wordt nu voor bovengenoemde projecten een voorzet gedaan voor de project- en nulalternatieven Businesscase Schilderswijk 1 Gezond leven Het doel van het project is primair jongeren aan het sporten te krijgen: meer sporten en meer deelname aan sportverenigingen. Daarmee hoopt men tevens een aantal maatschappelijke doelen te bereiken, zoals grotere integratie, sportief gedrag, minder overlast en een gezonder leven. Een bijkomend effect is dat door de extra aanwas van allochtone jongeren de sportverenigingen een grotere kans op overleving hebben. Omschrijving projectalternatief Het gaat in dit projectalternatief om het stimuleren van een sportieve en actieve leefstijl. Bestaande programma s zoals Bewegen op Recept en Gezond Gewicht worden in samenhang gebracht met programma s vanuit de Brede Buurtschool Plus, het Welzijnsaanbod, initiatieven van sportverenigingen in de wijk en de eerstelijnsgezondheidszorg. Zo ontstaat er voor wijkbewoners een grote kans om op een laagdrempelige manier in de eigen wijk te gaan bewegen en sporten. Concreet bestaat het projectalternatief uit: Aanpassing van 6 gymzalen: programmering en exploitatie van deze opgepluste gymzalen. Sporttuin Variascollege: programmering en exploitatie. Herinrichten van de openbare ruimte: Cruyff Court (Culturalis, voorheen Skala) en Anna Blamanplein. De Cruijff-foundation zal bovenop de gevraagde investering een eigen investering doen.
18 6 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING Bij de programmering gaat het om faciliteren van de activiteiten en de coördinatie bij sporttuinen en de opgepluste gymzalen, opzetten van samenwerkingsverbanden tussen scholen waarin naschools sportaanbod wordt georganiseerd en ondersteuning van belangrijke sportaanbieders in de wijk / inhuur van sterke sportverenigingen als dienstverlener op locatie. Omschrijving nulalternatief In het nulalternatief is het uitgangspunt dat bovengenoemde maatregelen niet worden gerealiseerd. 2 Gezonde leefomgeving Omschrijving projectalternatief De omgeving waarin wij leven bepaalt voor een groot deel onze gezondheid, zowel binnen als buiten. Buiten gaat het om de lucht die we inademen, de tuin waarin wij spitten, de straat waar we op spelen en fietsen. Het inrichten en beheren van (semi)publieke ruimten speelt daarin een belangrijke rol. Denk bijvoorbeeld aan binnentuinen, speelplaatsen, parkeren en verkeerslawaai, maar ook aan woonzorgzones voor een goede bereikbaarheid van zorgvoorzieningen in de wijk. Resultaat is een groene, schone, hele, veilige leefomgeving zonder lawaai of natte voeten. Het projectalternatief bestaat uit de realisering van een beweegvriendelijke omgeving. De woonomgeving (pleinen, speelplekken, parken) en accommodaties van scholen en sportverenigingen worden beweegvriendelijk ingericht. Resultaat is dat kinderen vaker en veilig buiten kunnen spelen, fietsgebruik een logische keuze wordt en bewoners in de wijk kunnen sporten en bewegen. Om invulling te geven aan de analyse is informatie nodig over de omgeving buiten: welke/hoeveel (semi)publieke ruimte wordt beter ingericht? Welke/hoeveel pleinen, speelplekken, parken en accommodaties van scholen en sportverenigingen worden beweegvriendelijk ingericht? Uit de informatie van de gemeente (Jessica Kwekkeboom) blijkt dat er nog geen vastomlijnde investeringsplannen zijn. Als zodanig zijn effecten ook niet te bepalen. Een MKBA zou hier een functie kunnen hebben indien voorlopige plannen werden voorgelegd en we op basis van ervaring met vergelijkbare plannen een inschatting van kosten en baten kunnen maken. Omschrijving nulalternatief In het nulalternatief is het uitgangspunt dat bovengenoemde maatregelen niet worden gerealiseerd. 3 Toegankelijke zorg en voorzieningen Omschrijving projectalternatief Het projectalternatief bestaat uit 2 onderdelen: Outreachende zorg bij psychosociale problematiek Achter de voordeur. Vaak is er bij multiproblematiek in de Krachtwijken ook sprake van ongezondheid (verslaving, geestelijke ongezondheid, vervuiling). Om deze aanpak effectiever te maken, wordt
19 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING 7 ingezet op aansluiting van de expertise en het aanbod in de eerstelijnszorg (STIOM, Stichting Preventie en Curatie) en de GGD op deze aanpak Achter de voordeur. Ook hier wordt vitale partners gevraagd een rol te vervullen in de vroegsignalering. Vroegsignalering door allerlei partijen in de stad die bij mensen thuis komen (bijvoorbeeld jeugdzorg of thuiszorg) is bedoeld om mensen toegang tot de zorg te kunnen geven als dat nodig is of, als dat van toepassing is, toe te leiden tot preventieve activiteiten (spoor 1). Outreachende zorg houdt in het opsporen van en in contact komen met nieuwe patiënten (veelal zorgmijders). Door middel van diverse interventies worden deze patiënten naar de reguliere zorg geleid. Het gaat om arbeidsintensieve interventies (dus kostbaar), waarbij het gaat om vroegsignalering door allerlei betrokken partijen die bij de mensen thuis komen (bijv. jeugdzorg en thuiszorg), ten behoeve van het toegankelijk maken van de nodige zorg en voorzieningen. Dit kan een preventief effect hebben. Er zijn twee vormen waar we ons op richten in de gemeente Den Haag. De Multidisciplinaire aanpak (MDA, inclusief Social Case Management) en de Vroegtijdige Interventie Gezinnen (VIG). MDA is gerelateerd aan de WMO en houdt in dat consulenten/casemanagers bezoeken brengen aan huis. VIG betreft coaches die 24 uur per dag, 7 dagen per week, beschikbaar zijn voor deze gezinnen. VIG is gericht op extreme multiprobleemgezinnen, die in het reguliere zorgsysteem niet meer goed geholpen kunnen worden. 50% van deze gezinnen heeft een allochtone achtergrond. In Den Haag zijn 9 coaches actief. De toegang tot de zorg is gewaarborgd via een verplichte ziektekostenverzekering. Niet alle bewoners van de Krachtwijken zijn (goed) verzekerd, of zijn onderverzekerd. Er wordt een campagne gestart om de collectieve zorgverzekering onder de aandacht van de wijkbewoners te brengen. Daarbij wordt gebruikgemaakt van methodiek die aansluit bij de sociaal-culturele achtergrond van de wijkbewoners. Het aandeel onverzekerden en wanbetalers als percentage van de totale bevolking van 18 jaar en ouder in de Schilderswijk wordt geschat op respectievelijk 3,2 en 3,5 procent, dus samen 6,7 procent. Volgens de gemeente (Fenneke de Graaf) vormt het project meer een ondersteunende/randvoorwaardelijke actie dan dat het daadwerkelijk direct effect op de gezondheid heeft. Omschrijving nulalternatief In het nulalternatief is het uitgangspunt dat bovengenoemde maatregelen niet worden gerealiseerd Drie quick wins uit het intentieakkoord 1 Ga voor gezond!-campagne Omschrijving projectalternatief De basis van een goede gezondheid is gezonde voeding, voldoende beweging en een gezonde levensstijl (fysiek, sociaal en mentaal). Driemaal daags eten en daarbij letten op wat je eet, is belangrijk voor de hoeveelheid bouwstoffen die je binnen-
20 8 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING krijgt en daarmee voor hoeveel energie je hebt. Niet iedereen eet gezond. Dit resulteert in overgewicht, lichamelijke klachten en een verminderde weerstand. In de Haagse Krachtwijken komen aan ongezond eten gerelateerde klachten verhoudingsgewijs vaker voor dan in de andere wijken. Den Haag wil graag dat de inwoners zich bewust worden van hun eetpatroon en de mogelijkheden die er zijn op het gebied van gezond eten. Hiervoor worden twee instrumenten ingezet: een Ga voor gezond!-campaqne en de inzet van de Wat Eet en Beweeg Ik-informatiebus. Ga voor gezond! op scholen Door de aandacht te richten op gezond gedrag bij kinderen valt er veel gezondheidswinst te halen. De Ga voor gezond!-campagne is een extra ondersteuning voor de scholen in de Krachtwijken bij gezonde leefstijlprogramma's. In het huidige schooljaar doen al 112 scholen mee aan het project en in het volgende schooljaar gaan alle scholen in de Krachtwijken meedoen. Ga voor gezond! is bestemd voor alle basisschoolkinderen, hun leerkrachten, ouders en verzorgers. De actie richt zich op vijf hoofdthema's: voeding, bewegen, lichamelijke gezondheid, sociale omgeving en gezond en veilig schoolklimaat. Spelenderwijs komen kinderen in contact met uiteenlopende onderwerpen. Ga voor gezond! is opgezet om initiatieven, activiteiten en lesmaterialen rondom het thema gezondheid met elkaar te verbinden, samenhang te realiseren en kwaliteit te waarborgen. Met Ga voor gezond! hopen het NIGZ en de partners gezondheid en veiligheid structureel op de agenda van de basisscholen te krijgen. Concreet bestaat de campagne uit een lespakket voor groepen 1 tot en met 8 waarbij 5 thema s centraal staan: eten en drinken, bewegen, je lichaam, lekker in je vel, binnen en buiten. Informatiebus Daarnaast bestaat er een informatiebus, de zogeheten Wat Eet en Beweeg Ik-Bus. De bus kan ingezet worden om het thema gezond eten en voldoende bewegen aandacht te geven ter preventie van overgewicht. De bus geeft informatie over eetgewoonten, goede voeding, bewegen en sporten. De bus is niet alleen op jongeren gericht maar ook op volwassenen. Voor de groep volwassenen wordt er bijvoorbeeld aandacht gegeven aan de werklunch met voorbeelden hoe deze gezonder zou kunnen zijn. De bus is in te zetten bij verschillende activiteiten in de wijk, zoals markten, bedrijfsdagen en schoolactiviteiten. Het is bedoeld om de balans tussen gezond eten en voldoende bewegen structureel op de lokale agenda te zetten. Omschrijving nulalternatief In het nulalternatief is het uitgangspunt dat bovengenoemde maatregelen niet worden gerealiseerd.
21 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING 9 2 Steunpunt preventie en curatie in de Schilderswijk Omschrijving projectalternatief Als je gezond wilt leven, is het noodzakelijk dat je informatie over gezondheid kunt vinden, begrijpen en toepassen. Een steunpunt kan daarbij helpen door te voorzien in een lijst met instanties in de buurt die daarbij kunnen helpen. De realisatie van het eerste steunpunt Preventie en Curatie zal in de Schilderswijk zijn. Dit steunpunt ontsluit het totale aanbod en heeft daarmee een dubbele functie: het ophalen van alle informatie die in de wijk aanwezig is en daarnaast het doorverwijzen van zorgvragers. De Stichting Preventie en Curatie is reeds begonnen met het opzetten van dit steunpunt. In 2008 waren voor het steunpunt o.a. de volgende projectactiviteiten voorzien (bron: jaarplan 2008): 1 46 gezondheidscursussen in het kader van Bewegen op Recept (BOR, o.a. fitness, aerobics, dansen etc. (Zie nadere info pagina 6 Businessplan Preventie en Curatie) 2 Realisatie van 2000 individuele consulten door Allochtone Zorg Consulenten (AZCs). Belangrijke aandachtsgebieden: psychosomatische klachten, diabetes en vraagverheldering. 3 Voorlichting Eigen Taal en Cultuur: in 2009 zullen er 120 groepsvoorlichtingen per kwartaal worden verzorgd. Overnemen taken gemeente Den Haag voor de uitoefening van de activiteiten van de Voorlichters Eigen Taal en Cultuur (VETC). (Zie nadere info pagina 5 Businessplan Preventie en Curatie). Met een inventarisatie van het aanbod kan de zorgdatabase verder gevuld worden. In deze zorgdatabase staan de gegevens van de zorg- en welzijnsinstellingen in de buurt. De database kan gebruikt worden voor het effectief doorverwijzen van patiënten / cliënten naar de instellingen. Het steunpunt haalt actief informatie op in de wijk maar de focus komt vooral te liggen op het doorverwijzen van zorgvragers naar het aanbod in de wijk. Een voorbeeld is de aanpak van diabetes. Dit is een steeds groter wordend probleem in de Krachtwijken en vraagt om begeleiding van mensen naar de juiste zorgverleners zoals diëtisten en eerstelijnszorgverleners. Belangrijk is dat mensen actief geholpen worden hun leefstijl te veranderen. Hierbij is een doelgroepgerichte benadering aan te raden. Het steunpunt kan hierbij een rol spelen met informatievoorziening en begeleiding naar de juiste instanties. Ook is er een rol voor het steunpunt wanneer er multiproblematiek bij de lopende Achter de voordeur -projecten wordt aangetroffen (ongezonde levensstijl, verwaarlozing, psychische problemen etc.). In dergelijke gevallen kunnen mensen verwezen worden naar het steunpunt, zij helpen verder met het zoeken naar de juiste ondersteuning of activiteiten.
22 10 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING Omschrijving nulalternatief In het nulalternatief is het uitgangspunt dat het steunpunt er niet komt. 3 Gezonde binnenmilieus Omschrijving projectalternatief Een gezond binnenmilieu is een voorwaarde voor een gezonde leefstijl. De binnenmilieus van woningen in de Krachtwijken zullen worden gecontroleerd en verbeterd. Voor nieuwbouwwoningen wordt een afsprakenkader gemaakt voor gezonde binnenmilieus en zal er een APK-keurinq plaatsvinden bij mutatie of complexmatige aanpak. Ook zullen de corporaties afvoerloze geisers vervanqen om de gezondheidsrisico's te verkleinen. Voor al deze maatregelen zal in 2009 een plan van aanpak worden opgesteld met als doel de verbetering van het binnenmilieu van woningen. Verder komt er een campagne over een gezond binnenmilieu in Transvaal. Hierin wordt o.a. voorlichting gegeven over koolmonoxidevergiftiging. Het uitgangspunt is dat de eerstkomende jaren in alle huurwoningen in de Schilderswijk de afvoerloze geisers worden vervangen. Omschrijving nulalternatief In het nulalternatief is het uitgangspunt dat de afvoerloze geisers worden vervangen, maar op langere termijn (bijvoorbeeld als woningcorporaties toe zijn aan groot onderhoud). Verder gaan we ervan uit dat er geen campagne wordt gevoerd. Planning De campagne loopt in De afvoerloze geisers worden in het projectalternatief tussen 2009 en 2013 vervangen. In het nulalternatief worden deze vervangen na 15 jaar (op grond van ervaringen met Tempus).
23 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVING Samenvatting In onderstaande tabel zijn de project- en nulalternatieven nog eens samengevat. Tabel 2-1 Project- en nulalternatieven Onderdeel Projectalternatief Nulalternatief Businesscase Schilderswijk 1 Gezond leven Aanpassing gymzalen, sporttuin, Cruijff Court en Anna Blamanplein Geen maatregelen Programmering en exploitatie 2 Gezonde leefomgeving Omgeving buiten; inrichting publieke ruimten Beweegvriendelijke omgeving: inrichting pleinen, parken etc. Omgeving buiten; geen maatregelen Beweegvriendelijke omgeving: geen maatregelen 3 Toegankelijke zorg en voorzieningen Outreachende zorg Achter de voordeur Campagne ziektekostenverzekering Geen maatregelen Quick wins: 1 Ga voor gezond!- campagne Ga voor gezond!- campagne scholen Informatiebus Geen maatregelen 2 Steunpunt Schilderswijk Realisatie steunpunt Geen steunpunt 3 Gezonde binnenmilieus Vervanging afvoerloze geisers en APK-keuring Campagne Vervanging afvoerloze geisers op termijn (na 15 jaar) Geen campagne
24
25 EFFECTEN PER PROJECTALTERNATIEF 13 3 Effecten per projectalternatief In dit hoofdstuk worden per project de investeringskosten, de verandertheorie (verwachte effecten), overzicht kosten en baten en de onderbouwing daarvan weergegeven. 3.1 Businesscase Schilderswijk 1 Gezond leven Het project Gezond leven is onderdeel van de businesscase Schilderswijk en betreft het opknappen van een aantal binnen- en buitensportfaciliteiten in de Schilderswijk. Daarnaast bestaat het project uit het intensief begeleiden van jongeren. Investeringskosten De investeringskosten zien er als volgt uit: Realisatie sporttuin: 0,5 mln. Aanpassing 6 gymzalen: 0,6 mln. (elk 0,1 mln.) Cruyff Court 0,22 mln. en Anna Blamanplein 0,05 mln. Beheer, onderhoud, toezicht en programmering: sporttuin , gymzaal per stuk, Cruijff Court , Anna Blamanplein per jaar Totale kosten: 1,37 mln. eenmalig + 0,355 mln. jaarlijks gedurende het programma. Planning In 2009: Aanleg Haagse Sporttuinen wordt gestart Herstructurering 2 gymzalen wordt gestart Scholen en sportverenigingen zijn niet-vrijblijvende samenwerkingsverbanden aangegaan en organisatie van laagdrempelige (sport)activiteiten (jaarlijks, hele jaar door)
26 14 EFFECTEN PER PROJECTALTERNATIEF Herinrichten van de openbare ruimte: Cruyff Court en Anna Blamanplein. In 2010: Herstructurering 4 gymzalen De verandertheorie Alvorens de maatschappelijke effecten in kaart te kunnen brengen willen we eerst inzicht in het verband tussen investering in sportactiviteiten en de resulterende maatschappelijke effecten. Daarbij gebruiken we onderstaand schema dat de verandertheorie beschrijft. De verbanden zijn in eerste instantie theoretisch van aard. Vervolgens pogen we deze verbanden te toetsen aan wat we waarnemen of door te kijken wat de literatuur hierover zegt. Daarmee kunnen we de relaties nog niet bewijzen, dat zou alleen door het langjarig volgen van deelnemers en een referentiegroep mogelijk zijn. Maar door het stapsgewijs invulling geven aan de verbanden kunnen we wel uitspraken doen over de plausibiliteit van de verbanden en daarmee over de maatschappelijke consequenties van de ingrepen. Figuur 3-1 Schema verandertheorie: effecten gezond leven Effect zorgkosten Minder verzuim en hogere productiviteit Kwaliteit leven Consum. surplus Minder overlast Sociaal contact Meer zorgkosten Langere arbeidsparticipatie Meer sportblessures Gezonder leven Langer leven Deelname lange termijn sportbeoefening sportbeoefening Minder schooluitval Minder hang jongeren Initiële deelname aan programma Startpunt van onze verandertheorie is de initiële deelname aan het project. Vervolgens is de vraag hoe de initiële deelname op de lange termijn zal doorwerken in meer sportbeoefening. Die sportbeoefening zou een betere gezondheid maar ook meer sportblessures opleveren. Tevens zou het sporten leiden tot een langer leven. Betere gezondheid en meer blessures beïnvloeden de zorgkosten op de korte termijn. Het levert tevens een hogere kwaliteit van leven op evenals minder productieverlies door verzuim en uitval. Daartegenover staat dat langer leven tot meer zorgkosten leidt maar ook tot de mogelijkheid om al dan niet betaald productief te zijn. Voor de meeste sportbeoefenaars levert sport bovendien een nut op dat uitsteekt boven de opoffering van tijd en geld die men zich getroost. Dit
27 EFFECTEN PER PROJECTALTERNATIEF 15 consumentensurplus wordt in het midden van het schema aangegeven. En ten slotte hoopt men dat intensieve begeleiding van jongeren in de Schilderswijk tot minder schooluitval en afname van overlast leidt en tot een versterking van sociale contacten. Minder schooluitval levert een verdere bijdrage aan de verbeterde arbeidsproductiviteit. Onderbouwing van de theorie We zullen nu stapsgewijs aangeven hoe we de korte- en langetermijndeelname aan sportactiviteiten bepaald hebben en hoe we komen tot mogelijke maatschappelijke effecten als gevolg van meer sportactiviteiten. Deelname, verandering ten opzichte van de nulsituatie: uit ons gesprek met de gemeente (Ed Deelen) komt naar voren dat er nauwelijks sportverenigingen in de Schilderswijk (Krachtwijken in het algemeen) aanwezig zijn. Er is weinig fysieke ruimte voor sportbeoefening en er is een grote mate van onbekendheid met het Nederlandse sportverenigingsleven onder de allochtone bewoners. Kostenaspecten worden weliswaar als reden genoemd maar gezien de regelingen zou dat in Den Haag geen belemmering mogen zijn. Uit onderzoek blijkt dat de allochtone bevolking in Den Haag circa 20% minder aan sportbeoefening doet in de leeftijdscategorieën van 6 tot 25 jaar dan de autochtone bevolking (bron: Haagse jongeren nu, en in de toekomst, epidemologisch bulletin 2008, jaargang 43, nr. 4). De initiële deelname: de initiële deelname bestaat uit jongeren tussen de 4 en 19 jaar die gebruikmaken van de sportfaciliteiten en sportbegeleiding. Volgens de gemeente Den Haag gaat het gemiddeld om het volgende aantal jongeren per week: - Sporttuin: 500 jongeren per week; - Gymzaal: 100 jongeren per week per gymzaal; - Cruijff Court: 200 jongeren per week. In totaal gaat het om 1300 jongeren die wekelijks begeleid worden in hun sportbeoefening. Het programma loopt nog een aantal jaren door. Uit gesprekken met een van de sportbegeleiders komt naar voren dat 2 of 3 jaar sportbegeleiding voldoende is om het plezier in sport bij de jongeren te laten beklijven. We zijn daarom uitgegaan van een 4-jarig begeleidingsprogramma. Uiteraard geldt dat een deel van de 1300 jongeren afvallen maar er wordt met een redelijk vaste groep gewerkt en bovendien geeft de periode van 4 jaar ruimte aan nieuwe instroom. We gaan daarom uit van de 1300 die als het ware een degelijk pakket aan begeleiding hebben doorgemaakt. Naast deze deelname door jongeren zullen de gymzalen maar ook andere faciliteiten tevens door anderen gebruikt worden. Hoeveel dat gebruik is moet nog worden nagegaan in een behoefteonderzoek. Ervaring met gymzalen voor gebruik van derden is beperkt aanwezig vandaar de uitvoering van een behoefteonderzoek. Sportbeoefening op korte en langere termijn: om effecten te sorteren op de gezondheid zal meer of minder intensieve sportbeoefening moeten plaatsvinden. Ons
28 16 EFFECTEN PER PROJECTALTERNATIEF uitgangspunt is de intensieve begeleiding van 1300 jongeren. De vraag is in hoeverre deze begeleiding ook doorwerkt op langere termijn. Daarvoor hebben we twee bronnen geraadpleegd. Een betreft een rapportage van RIVM die buitenlandse ervaring toont met interventies. Daaruit blijkt dat succesvolle interventie bij sportbeoefening varieert afhankelijk van de doelgroep en de intensiteit van de eerste oefeningen maar na 2 of meer jaren sterk achteruitgaat of zelfs nihil is. Als tweede bron hebben we het onderzoek gebruikt dat aangeeft dat allochtone jongeren circa 20% minder sport beoefenen dan autochtone jongeren. Overigens is het niet zo dat allochtone jongeren en jongeren met lagere opleidingen niet aan sport deelnemen, maar er bestaat wel een beduidend verschil in aantallen sportbeoefenaars: in de leeftijdscategorieën van 6 t/m 25 jaar sport een kleine 22% meer autochtonen dan allochtonen. Overigens ligt het ambitieniveau van het sportprogramma bij het zoveel mogelijk activeren van de gehele bevolking en niet bij het gelijktrekken van bevolkingsgroepen. Het verschil tussen groepen is hier slechts gebruikt om grip te krijgen op potentiële verbetering. We veronderstellen nu dat dit programma ertoe bijdraagt dat deze jongeren sport in verenigingsverband beter leren kennen en daarmee een deel van het verschil in sportbeoefening tussen bevolkingsgroepen zal overbruggen. Praktisch gezegd we veronderstellen dat 10% van deze jongeren (173 jongeren) door het programma langdurig een of meerdere vormen van sport blijven beoefenen en hun hele leven meer blijven bewegen dan ze zonder deze interventie hadden gedaan. Effecten van sportbeoefening. Uitgaande van deze 173 extra jongeren die langdurig sport gaan beoefenen komen we tot de volgende inschattingen van effecten: a. Ten eerste blijkt uit een reeks van onderzoeken dat sportbeoefening de gezondheid op de lange duur bevordert en de kans op een reeks van ziekten vermindert. b. Daarentegen veroorzaakt meer sport volgens TNO ook meer sportblessures. c. Zij bevordert de lengte van het leven, wat weer extra kosten met zich meebrengt op de lange duur. d. Daarnaast levert sportbeoefening plezier op en betrekt de jongeren bij de maatschappij en ten slotte: e. Zorgen de sportfaciliteiten dat derden mogelijkheden voor sportbeoefening hebben. Berekening van de maatschappelijke effecten: a. Bevordering gezondheid: meer lichamelijke activiteit levert minder gezondheidsklachten op. Op basis van internationale literatuur schatten we vervolgens de vermindering van zorgkosten door extra beweging in. Uit onderzoek van RIVM blijkt dat zorgkosten gerelateerd aan te weinig bewegen in miljoen bedragen. Daarbij is alleen gekeken naar de kosten bij de populatie boven de 20 jaar. Verder blijkt uit verschillende bronnen dat circa 20% van de bevolking te weinig beweegt. Ter vergelijking, in de Verenigde Staten is dat ongeveer 29%. Uitgaande van die 20% groep en 805 miljoen extra zorgkos-
29 EFFECTEN PER PROJECTALTERNATIEF 17 ten komen we op een bedrag van 355 extra zorgkosten per te weinig bewegende persoon in Nederland in 2008 waarbij we rekening hebben gehouden met inflatie tussen 2003 en Per hoofd van de bevolking is dat ongeveer 77 wat redelijk in de range komt van de $ 14 tot $330 aan gemiddelde jaarlijkse zorgkosten per hoofd van de bevolking in verschillende westerse landen (bron: Zorgkosten van ongezond gedrag, RIVM). Die zorgkosten treden echter met name op latere leeftijd op. Om dit effect te simuleren hebben we aangenomen dat de kosten 4 x zo hoog zijn boven de 45 jaar dan onder de 45 jaar. Het gemiddelde houden we uiteraard gelijk. Tegenover deze kosten staan de kosten van sportblessures. Uit onderzoek van TNO weten we dat in Nederland de kosten van blessures ongeveer 25% zijn van de omvang van zorgkosten vanwege inactiviteit. We gebruiken dit percentage om het negatieve effect van meer sportbeoefening te meten. Uit hetzelfde onderzoek van TNO blijkt dat sport en bewegen in het algemeen eveneens leiden tot een vermindering van productiviteitsverlies als gevolg van arbeidsverzuim, lagere productie of vroegtijdige uittreding of sterfte. Uit Canadees onderzoek komt naar voren dat dit verlies tweemaal zo groot is geschat als de zorgkosten zelf ( 355 per persoon per jaar). Voor Nederland zijn hier geen kosten van ingeschat en we veronderstellen voorzichtigheidshalve dat deze gelijk zijn (factor 1) aan de zorgkosten. 2 Er zijn wel inschattingen in Nederland gemaakt voor alleen het arbeidsverzuim. Dit komt neer op circa 61 aan extra verzuimkosten per persoon per jaar bij mensen met overgewicht en 461 bij mensen met obesitas in vergelijking tot de verzuimkosten van mensen met een normaal gewicht (BMI < 25). In de gevoeligheidsanalyse hebben we een berekening gemaakt met alleen 61 in plaats van de 355. Echter die 61 lijkt een flinke onderschatting indien we ook rekening houden met andere aspecten van productiviteitsverlies. Het zou nuttig zijn om een goede inschatting te maken van alle arbeidsproductiviteitsverlies omdat daarmee het belang voor het bedrijfsleven nog beter over het voetlicht zou komen. voetnoot Een gezonder leven betekent ook een hogere kwaliteit van het leven. Er is geen eenduidigheid over de waarde daarvan. Enkele jaren geleden is wel een poging gedaan om een waarde daarvoor vast te stellen. Men is echter niet verder gekomen dan dat een extra jaar in goede gezondheid naar schatting waard zou zijn. Vanwege de onzekerheid wordt echter ook gerekend met een bedrag van We gebruiken deze marge om dit effect in kaart te brengen. Uit onderzoek van RIVM weten we dat het wegnemen van te weinig bewegen vanaf jongere leeftijd (vanaf 20 jaar) ongeveer 3,4 jaar langer aan extra kwalitatieve jaren oplevert (QALY s). Daarbij gaan we ervan uit dat zonder dit project deze jongeren te weinig bewegen (inactief). In de gevoeligheidsanalyse kijken we ook naar een nulsituatie waarin we veronderstellen dat deze jongeren alleen minder bewegen (middelmatig actief) Zie rapportage Sport 2008 TNO. Zie Hollander et al. 2006, RIVM.
Intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken
1 Intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken De vitale coalitie Het Gezond Geweten Astma Fonds Medisch Centrum Haaglanden Azivo Zorgverzekeraar NIGZ Decentrale Welzijnsorganisaties Sectie Gezondheidsfondsen
Nadere informatieMKBA Gezondheid in de Haagse krachtwijk
MKBA Gezondheid in de Haagse krachtwijk - Conceptrapportage - Opgesteld op verzoek van: Ministerie van VROM Wonen Werk en Integratie Gemeente Den Haag Lubbe & Larsen i.s.m. Atlas voor Gemeenten, april
Nadere informatieCall Gebiedsgerichte gezondheidsaanpakken fase 1 voor Programma Gezonde Toekomst Dichterbij
Call Gebiedsgerichte gezondheidsaanpakken fase 1 voor Programma Gezonde Toekomst Dichterbij Aanleiding Fonds NutsOhra heeft met het programma Gezonde Toekomst Dichterbij de ambitie om de gezondheidsachterstanden
Nadere informatieBijlage 3: Budget impactanalyse
Bijlage 3: Budget impactanalyse Inleiding Tijdens de ontwikkeling van de generieke module Arbeid als medicijn werd een budget impactanalyse uitgevoerd waarin de impact werd onderzocht van het toepassen
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Wolbert (PvdA) over kinderen van allochtone afkomst die overgewicht hebben (2014Z07817).
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)
Nadere informatieGemeente Den Haag. Samenvatting Plan van Aanpak:
Gemeente Den Haag Ons kenmerk BOW/2009.1090 Doel van het plan van aanpak In de businesscase Gezondheid en Sport zijn afspraken gemaakt tussen de gemeente en de Haagse woningcorporaties om gezondheidsachterstanden
Nadere informatieSamenvatting. Opvoeding en thuis omgeving als aangrijpingspunten in de preventie van overgewicht bij kinderen: resultaten van de ChecKid studie
Opvoeding en thuis omgeving als aangrijpingspunten in de preventie van overgewicht bij kinderen: resultaten van de ChecKid studie Overgewicht is een snel groeiend wereldwijd probleem en is geassocieerd
Nadere informatieUtrecht Gezond! Een succesvolle aanpak tussen gemeente en zorgverzekeraar
Utrecht Gezond! Een succesvolle aanpak tussen gemeente en zorgverzekeraar Utrecht gezond! Gemeente Utrecht en Door: Ellen van der Voorst en Victor Everhardt Achmea, divisie Zorg & Gezondheid werken samen
Nadere informatieOnderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos
Bijlage 2 Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos A1 Uitbrengen jaarkrant A2 Advertentie huis aan huis bladen A3 Consultatie B1 Brochures
Nadere informatieFunctionele omschrijving van de beweegprofessional BeweegKuur
Functionele omschrijving van de beweegprofessional BeweegKuur Inleiding Bewegen is voor veel mensen niet vanzelfsprekend. Professionals zijn nodig om belemmeringen bij mensen weg te nemen, hen te adviseren,
Nadere informatieRAPPORTAGE PANELRONDE KRACHTWIJKEN APRIL 2013. Thema: GEZONDHEID
RAPPORTAGE PANELRONDE KRACHTWIJKEN APRIL 2013 Thema: GEZONDHEID Stadspanel Den Haag wordt gevormd door een groep inwoners van Den Haag, die met enige regelmaat wordt gevraagd om hun mening te geven over
Nadere informatieHet kind centraal. maatschappelijke Business Case (mbc) Samenvatting / juli 2010
Het kind centraal maatschappelijke Business Case (mbc) Samenvatting / juli 21 VROEG VOORTDUREND INTEGRAAL Samenvatting maatschappelijke Business Case VVI 1www.vroegvoortdurendintegraal.nl Dit is de samenvatting
Nadere informatieambitieakkoord stichting jongeren op gezond gewicht
akkoord stichting jongeren op gezond gewicht De stichting Jongeren Op Gezond Gewicht en haar partners verbinden zich met dit akkoord gezamenlijk, elk vanuit de eigen verantwoordelijkheid, in de periode
Nadere informatieSamenvatting Jong; dus gezond!?
Samenvatting Jong; dus gezond!? Deel III Gezondheidsprofiel regio Nieuwe Waterweg Noord, 2005-2008 Samenvatting rapport Jong; dus gezond!? Gezondheidssituatie van de Jeugd (2004-2006) Regio Nieuwe Waterweg
Nadere informatieVoorbeeldadvies Cijfers
Voorbeeldadvies GGD Twente heeft de taak de gezondheid van de Twentse jeugd, volwassenen en ouderen in kaart te brengen. In dit kader worden diverse gezondheidsmonitoren afgenomen om inzicht te verkrijgen
Nadere informatieSamenvatting onderzoek Zorg en Gezondheid
Samenvatting onderzoek Zorg en Gezondheid Aanleiding en achtergrond van het onderzoek Goede gezondheidszorg wordt steeds belangrijker: ook in Nederland nemen problemen als overgewicht, diabetes en hartproblemen
Nadere informatieIn voorliggend addendum op het rapport MKBA Feyenoord City staan de resultaten hiervan beschreven.
Notitie Aan Gemeente Rotterdam Van Edgar Wever, Peter Berkhout Datum 7 maart 2017 Onderwerp Addendum MKBA Feyenoord City Eind 2016 is de MKBA Feyenoord City verschenen (Twynstra Gudde en Rigo Research
Nadere informatieOnderzoek in de wat leren we er van Informatiesysteem
Onderzoek in de wat leren we er van Informatiesysteem Liesbeth Preller (NISB), Dave van Dijk (Vital Health) Experimenteel onderzoek Vooronderzoek Behandeling Experiment Controle Verschil Implementatie
Nadere informatieSamenvatting. In hoofdstuk 1 wordt een algemene introductie gegeven over de onderwerpen die in dit proefschrift worden behandeld.
155 Sport- en spelactiviteiten bevorderen over het algemeen de gezondheid. Deze fysieke activiteiten kunnen echter ook leiden tot blessures. Het proefschrift beschrijft de ontwikkeling en evaluatie van
Nadere informatieDe lokale verbinding JOGG en GIDS
De lokale verbinding JOGG en GIDS Studiedag Gezond in 3 november 2016 Wat is ook alweer het verschil tussen JOGG en GIDS? Wat doen gemeenten die zowel JOGG als GIDS zijn? Voorbeelden: Nuth, Weststellingwerf,
Nadere informatieoinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd
oinleiding 1 c Gewichtsstijging ontstaat wanneer de energie-inneming (via de voeding) hoger is dan het energieverbruik (door lichamelijke activiteit). De laatste decennia zijn er veranderingen opgetreden
Nadere informatie1. Buurtsportcoach Sport en Zorg, 0.4 fte
1. Buurtsportcoach Sport en Zorg, 0.4 fte Bevolking Doesburg De gemeente Doesburg heeft 11.437 inwoners. 30-39: 1129 Daarvan is 39% tussen de 40 64 jaar ( 4455) en 21% boven de 65 jaar ( (Bron: CBS 2014).
Nadere informatieWeert in Beweging 2014. Samen op weg naar.. Meest actieve en gezonde stad van Nederland!
Samen op weg naar.. Meest actieve en gezonde stad van Nederland! Weert, eerste Blue Zone stad van Nederland! Iedereen gezond in beweging! WAAROM? Sport- en beweegbeleid 2.0 gemeente Weert Sport en bewegen
Nadere informatieRaadsvergadering, 29 januari 2008. Voorstel aan de Raad
Raadsvergadering, 29 januari 2008 Voorstel aan de Raad Nr: 206 Agendapunt: 8 Datum: 11 december 2007 Onderwerp: Vaststelling speerpunten uit de conceptnota Lokaal Gezondheidsbeleid Wijk bij Duurstede 2008-2011
Nadere informatieWIJKGERICHT WERKEN AAN GEZONDHEID
WIJKGERICHT WERKEN AAN GEZONDHEID 1. GEZONDE WIJKEN Gebaseerd op Factsheet Gezond leven: Gezonde wijken. NIGZ, 2001 Gezonde-wijkenbenadering In achtergebleven stadsdelen en oude centrumbuurten ziet men
Nadere informatieInvesteren in opvoeden en opgroeien loont!
Investeren in opvoeden en opgroeien loont! Kosteneffectiviteit van de preventie van pedagogische, psychosociale en psychosomatische problematiek door de jeugdgezondheidszorg Investeren in opvoeden en opgroeien
Nadere informatieADVIESNOTA. Hattem kiest met JOGG voor samenwerking aan een gezonde jeugd. Inleiding. Achtergrond Gezondheidsbevordering.
ADVIESNOTA Hattem kiest met JOGG voor samenwerking aan een gezonde jeugd Inleiding Een gezonde jeugd. Dat is wat onze gemeente wil. Overgewicht onder jongeren vormt echter een bedreiging. Daarom is bestrijding
Nadere informatieSport en lokaal beleid: meten is weten
Sport en lokaal beleid: meten is weten Inspiratiesessie VSG en Huis voor de Sport Limburg 15 december, Beek (L) Remco Hoekman, senior onderzoeker Mulier Instituut Jorg Eijssen, adviseur Huis voor de Sport
Nadere informatieDe gevolgen van een verminderd werkvermogen voor duurzame inzetbaarheid
De gevolgen van een verminderd werkvermogen voor duurzame inzetbaarheid Tilja van den Berg & Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Aanleiding Zorgsector Aanleiding
Nadere informatieProjectplan VMBO in Beweging VMBO in Beweging
Projectplan VMBO in Beweging 2010 2013 VMBO in Beweging Initiatiefnemer : Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen Projectnaam : VMBO in Beweging School : Sport en Beweegcoördinator : Telefoon : E-mail
Nadere informatieResultaten vragenlijst ouders basisschool (4-12 jarigen) Nulmeting (T0) voorjaar 2017
Resultaten vragenlijst ouders basisschool (4-12 jarigen) Nulmeting (T0) voorjaar 2017 Inleiding In mei 2016 is in Nieuw-Lekkerland het project 'Gezond Nieuw-Lekkerland' (GNL) gestart: met subsidie van
Nadere informatieAmsterdammers en gezond gedrag: een ware uitdaging!
Amsterdammers en gezond gedrag: een ware uitdaging! Arnoud Verhoeff Hoofd afdeling Epidemiologie, Gezondheidsbevordering & Zorginnovatie, GGD Amsterdam Bijzonder hoogleraar Grote Stad en Gezondheidszorg,
Nadere informatieInvesteren in gelijke gezondheidskansen: winst voor meerdere beleidsdomeinen
Datum: 19 april 2018 Betreft: informatie voor gemeenteraadsleden Investeren in gelijke gezondheidskansen: winst voor meerdere beleidsdomeinen Beste raadsgriffier, Is uw nieuwe raad bekend met de sociaal
Nadere informatieVirtueleThuiszorg = preventieve inzet Voor Diabetes Mellitus Type 2 en Gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico
VirtueleThuiszorg = preventieve inzet Voor Diabetes Mellitus Type 2 en Gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico Diabetes Mellitus type 2 (DM2) wordt door verschillende experts aangeduid als een leefstijlziekte
Nadere informatieFACTSHEET. Gezondheid en natuur
FACTSHEET Gezondheid en natuur M. van Santvoort Oktober 2014 Inleiding Waarom deze factsheet over gezondheid en natuur? Veel mensen geven aan dat zij zich ontspannen voelen in de natuur. Dit is een beleving
Nadere informatiejanuari 2015 - L.M. Sluys Tympaan Instituut Sociale wijkteams Krimpenerwaard - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl
januari 2015 - L.M. Sluys Tympaan Instituut I Inhoud blz 1 Inleiding 1.1 Aanleiding 1 1.2 Vraagstelling 1 1.3 Aanpak en leeswijzer 1 2 Doelen 2.1 Doelen van beleid 3 2.2 Doelen van sociale wijkteams Krimpenerwaard
Nadere informatieSAMEN KIEZEN VOOR EEN WIJKGERICHTE AANPAK
SAMEN KIEZEN VOOR EEN WIJKGERICHTE AANPAK SAMEN KIEZEN VOOR EEN WIJKGERICHTE AANPAK Gezonde mensen zijn gelukkiger en productiever, presteren beter en hebben minder zorg nodig. Investeren in gezondheid,
Nadere informatieVSO congres BANENAFSPRAAK. Vrijdag 2 november 2018 Spaces, Den Haag
VSO congres BANENAFSPRAAK Vrijdag 2 november 2018 Spaces, Den Haag WAT ZIJN DE MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN EN BATEN VAN EEN SUCCESVOLLE BANENAFSPRAAK? Prof Dr A. Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg
Nadere informatieUITVOERINGSPROGRAMMA WELZIJN/WMO 2012 (gewijzigde expeditie) Bijlage 1: Doelstellingen Integrale Welzijnsnota
UITVOERINGSPROGRAMMA WELZIJN/WMO 2012 (gewijzigde expeditie) Bijlage 1: Doelstellingen Integrale Welzijnsnota WELZIJN ALGEMEEN 1 Het zo optimaal mogelijk laten participeren van de inwoners van Hendrik-Ido-Ambacht
Nadere informatieIJsselland. Wijkgezondheidsprofiel Borgele en Platvoet Deventer
IJsselland Wijkgezondheidsprofiel Deventer Januari 2015 Wijkgezondheidsprofiel Dit wijkgezondheidsprofiel bestaat uit gegevens afkomstig van diverse bronnen, registraties en (bewoners)onderzoeken. Voor
Nadere informatieOverzicht MKBA s - Frontlijn- en MPG-aanpakken in het land - - LPBL: Veroni Larsen -
Overzicht MKBA s - Frontlijn- en MPG-aanpakken in het land - - LPBL: Veroni Larsen - Agenda 1. Wat is een MKBA? 2. De opgave in het sociaal domein 3. Interventie & (beoogde) effecten 4. Overzicht verschillende
Nadere informatieFunctionele omschrijving van de voedingsprofessional BeweegKuur
Functionele omschrijving van de voedingsprofessional BeweegKuur Inleiding Dat goede voeding een bijdrage levert aan de gezondheid van mensen, is algemeen bekend. Toch eet slechts een klein percentage van
Nadere informatieSlim & creatief omgaan met data
Slim & creatief omgaan met data Annette Zwart, Adviserend Geneeskundige Arts Maatschappij en Gezondheid Nevenfunctie: (gewezen) lid RGS Inhoud Positie zorgverzekeraars Van idee naar praktijk - JOGG - Lekker
Nadere informatieLokale paragraaf gezondheidsnota
Lokale paragraaf gezondheidsnota Aanleiding: Gemeenten hebben de wettelijke taak om de gezondheid van hun burgers te beschermen en te bevorderen. Deze taak staat beschreven in de Wet Publieke Gezondheid.
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Nadere informatieWat heeft u gisteren gedaan om uw gezondheid op peil te houden?
Wat heeft u gisteren gedaan om uw gezondheid op peil te houden? Nooit te oud om te leren Gelderse bijeenkomst Consultatiebureaus voor Ouderen, 12-01- 2010, Provinciehuis, Arnhem Bankjes, buurtsuper, betaalbaar
Nadere informatieNOTITIE EERSTELIJNS GEZONDHEIDSZORG HOEKSCHE WAARD
NOTITIE EERSTELIJNS GEZONDHEIDSZORG HOEKSCHE WAARD Inleiding Op 1 januari 2003 is de gewijzigde Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid in werking getreden. De gewijzigde wet verplicht gemeenten om elke
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het is een uitdaging om ouderen te identificeren die baat kunnen hebben bij een interventie gericht op de preventie van beperkingen in het dagelijks leven op het moment dat dergelijke
Nadere informatieHET 'GEZOND ETEN PROGRAMMA' VOOR BEDRIJVEN
HET 'GEZOND ETEN PROGRAMMA' VOOR BEDRIJVEN INLEIDING @Ease Lifestyle B.V. heeft als missie de Nederlandse bevolking gezonder te maken, waarbij onze focus ligt op gezonde voeding. We richten ons hierbij
Nadere informatieblijf staan valpreventie in verzorgingshuizen
blijf staan valpreventie in verzorgingshuizen Valongelukken in verzorgingshuizen - de cijfers Jaarlijks raken ongeveer 3600 bewoners van verzorgingshuizen zodanig verwond dat ze op een Spoedeisende Hulpafdeling
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatiePreventie en verzuimkosten
Preventie en verzuimkosten Risico ontstaat door het niet weten wat je aan het doen bent (Warren Buffet) Pascalle Smit Strategisch adviseur duurzame inzetbaarheid Ervaring Goede hulp bij ontslag scheelt
Nadere informatiehoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste
Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat
Nadere informatieNederlandse Obesitas Kliniek
2 Nederlandse Obesitas Kliniek Bijna 2 miljoen mensen in Nederland hebben overgewicht. Fors overgewicht wordt obesitas genoemd. Obesitas is erkend als chronische ziekte. Op dit moment komen ruim 800.000
Nadere informatieALLEENHETRESULTAATTELT
JAARVERSLAG 2018 Voorwoord Alleen het resultaat telt. Met deze leus willen wij graag als Sport Expertise Centrum laten zien wat er in 2018 gerealiseerd is. In dit jaarverslag is in een oogopslag te zien
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieOp weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009
Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar speerpuntennotitie? Wat doen/deden we al? Welke gezondheidsproblemen
Nadere informatieRotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen.
Februari 2013 Rotterdam Lekker Fit! Gezinsaanpak draagt bij aan vermindering consumptie gezoete dranken door kinderen. In Rotterdam heeft een kwart van de basisschoolkinderen overgewicht, met alle gezondheidsrisico
Nadere informatieVan Wijk tot Wetenschap 2016 Workshop kosteneffectiviteit. Peter Dijkshoorn, GGZ Nederland, NJi, Accare Hermien Dijk, Rijksuniversiteit Groningen
Van Wijk tot Wetenschap 2016 Workshop kosteneffectiviteit Peter Dijkshoorn, GGZ Nederland, NJi, Accare Hermien Dijk, Rijksuniversiteit Groningen AANLEIDING: TRANSITIE JEUGDZORG Hoge kosten Complex systeem
Nadere informatiePROGRAMMABEGROTING
PROGRAMMABEGROTING 2016-2019 Programma 1 : Zorg, Welzijn, Jeugd en Onderwijs 1A Lokale gezondheidszorg Inleiding Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak door middel van
Nadere informatieSamenvatting derde rapport
Samenvatting derde rapport Gronings Perspectief onderzoekt gezondheid, ervaren veiligheid en toekomstperspectief van bewoners in alle 23 Groningse gemeenten. Het onderzoek is een samenwerking tussen onderzoekers
Nadere informatieDemografische gegevens ouderen
In dit hoofdstuk worden de demografische gegevens van de doelgroep ouderen beschreven. We spreken hier van ouderen indien personen 55 jaar of ouder zijn. Dit omdat gezondheidsproblemen met name vanaf die
Nadere informatieMKBA Amsterdamse aanpak statushouders November 2017
MKBA Amsterdamse aanpak statushouders November 2017 Wat is een maatschappelijke kosten baten analyse (MKBA)? Een MKBA is een onderzoek dat in kaart brengt wat de effecten van een programma zijn op de welvaart
Nadere informatieBETREFT ZRM METING EN ANALYSE en METING MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT
Bijlage 4 BETREFT ZRM METING EN ANALYSE en METING MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT Voor een deel van de verantwoording voor het eerste halfjaar van 2016 is gebruik gemaakt van de ZelfRedzaamheid Matrix. Hieronder
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28630 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haan, Anna Marte de Title: Ethnic minority youth in youth mental health care :
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 207 208 Deel I Het wordt steeds belangrijker gevonden om kinderen een stem te geven. Hierdoor kunnen kinderen beter begrepen worden en kan hun ontwikkeling worden geoptimaliseerd.
Nadere informatieKernelement Samenwerking tussen zorg en sport
Kernelement Samenwerking tussen zorg en sport Wat en waarom? Bij de Sportimpuls Kinderen sportief op gewicht (KSG) is de samenwerking tussen professionals in de sport en de -zorg essentieel, omdat het
Nadere informatieKinderen in West gezond en wel?
GGD Amsterdam Uitkomsten Amsterdamse gezondheidsmonitor basisonderwijs 13-14 Kinderen in West gezond en wel? 1 Wat valt op in West? Voor West zijn de cijfers van de Jeugdgezondheidsmonitor van schooljaar
Nadere informatie*Z0300EA3652* Beslispunten Uw raad wordt geadviseerd de beleidsnotitie sport de gezonde beweging vast te stellen.
Gemeenteraad van Goeree-Overflakkee Postbus 1 3240 AA MIDDELHARNIS *Z0300EA3652* Registratienummer : Z -14-27201 / 2896 Agendanummer : 10 Portefeuillehouder : Wethouder De Jong Raadsvergadering : 5 juni
Nadere informatieIn samenwerking met: USBO Advies Utrecht (NL) en Substance (UK) 2018
In samenwerking met: USBO Advies Utrecht (NL) en Substance (UK) 2018 De Cruyff Foundation heeft samen met USBO Advies Utrecht en Substance onderzoek gedaan naar de impact van haar activiteiten op de thema
Nadere informatiePreventie via de gemeentepolis. Samenvatting rapport Preventie en de gemeentepolis van BS&F
Preventie via de gemeentepolis Samenvatting rapport Preventie en de gemeentepolis van BS&F Dit is een samenvatting van het rapport Preventie en de gemeentepolis van BS&F (februari 2017). Het rapport laat
Nadere informatieHoe haalt een extra productieve werknemer gezond en werkend zijn pensioen?
Hoe haalt een extra productieve werknemer gezond en werkend zijn pensioen? Lex Burdorf hoogleraar determinanten van volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam Langer
Nadere informatieInhoudsopgave. Deel A Kengetallen en terugblik op het afgelopen schooljaar. Deel B Doelstellingen en jaarplan. Inleiding. School. 1.
Inhoudsopgave Inleiding School Deel A Kengetallen en terugblik op het afgelopen schooljaar 1. Leerlinggegevens 1.1 Algemene gegevens 1.2 Gegevens m.b.t. passend onderwijs 2. Toezicht Onderwijsinspectie
Nadere informatieMonitor jongeren 12 tot 24 jaar
Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland
Nadere informatieOfferte voor. Gemeente AA en Hunze
~~q lz ijn Aa en Hun Ze 5tzchtinl1 Offerte voor Gemeente AA en Hunze "mantelzorgers in Beeld" fase 1: Q-meting van activiteiten CPM Offerte Mantelzorgers in Beeld fase 1: a-meting centraal punt mantelzorg
Nadere informatieWAT IS DE SOCIAALECONOMISCHE WAARDE VAN SPORTEN EN BEWEGEN?
WAT IS DE SOCIAALECONOMISCHE WAARDE VAN SPORTEN EN BEWEGEN? Voorwoord Het is een veelgehoorde vraag: wat zijn de maatschappelijke effecten en economische waarde van sport en bewegen? Bijna iedereen die
Nadere informatieUitgevoerd door Dimensus Monitor Sociale Kracht Houten 2016
Uitgevoerd door Dimensus Monitor Sociale Kracht 2016 De Monitor Sociale Kracht: 7 pijlers Participatie De Monitor Sociale Kracht gaat uit van de beredeneerde veronderstelling dat de sociale kracht van
Nadere informatieSport op Basisscholen in uw gemeente? Waarom? Omdat kinderen de toekomst zijn
Sport op Basisscholen in uw gemeente? Waarom? Omdat kinderen de toekomst zijn Sport op Basisscholen is een initiatief van De Friesland Zorgverzekeraar en Sport Fryslân. Samen met de Friese gemeenten, onderwijs
Nadere informatieRaadsvoorstel (gewijzigd)
Raadsvoorstel (gewijzigd) BARCODE STICKER Nr. 2009-064 Houten, 17 november 2009 Onderwerp: Tweede kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid 2010-2013 Beslispunten: 1. In te stemmen met de volgende in de tweede
Nadere informatieSamenvatting van: Zorgkosten en maatschappelijke baten van reumatherapieën bij reumatoïde artritis
Samenvatting van: Zorgkosten en maatschappelijke baten van reumatherapieën bij reumatoïde artritis Iris Blankers Annelise Notenboom Carlien Schrijvershof Het rapport is te downloaden van www.ape.nl Nadere
Nadere informatieBewegen en overgewicht in Purmerend
Bewegen en overgewicht in Purmerend In opdracht van: Spurd, Marianne Hagenbeuk Uitgevoerd door: Monique van Diest Team Beleidsonderzoek en Informatiemanagement Gemeente Purmerend mei 2009 Verkrijgbaar
Nadere informatieEconomie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007
Economie & Preventie Prof. dr. Johan Polder Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economische aspecten van preventie 1. Kosten van preventie
Nadere informatiePROGRAMMABEGROTING 2015-2018
PROGRAMMABEGROTING 2015-2018 Programma 1 : Zorg, Welzijn, Jeugd en Onderwijs 1A Lokale gezondheidszorg Inleiding Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak door middel van
Nadere informatieCijfers. Tatoeages. Een analyse van OBiN-gegevens
Cijfers Tatoeages Een analyse van OBiN-gegevens Tatoeages Een analyse van OBiN-gegevens Christine Stam Uitgegeven door VeiligheidNL Postbus 75169 1070 AD Amsterdam www.veiligheid.nl Aanvraag 2015.130 Cijfers
Nadere informatieJuist in deze tijden moeten we samen beter zijn!
Juist in deze tijden moeten we samen beter zijn! 1 Gezondheidsmanagement Een gezonde werksituatie geeft energie! Evert Ivens, bedrijfsarts Gezondheidsmanagement; zou je dat nou wel doen? 2 GZM? Wat is
Nadere informatieWethouder van Jeugd, Welzijn en Sport Wethouder van Volksgezondheid, Duurzaamheid, Media en Organisatie
Wethouder van Jeugd, Welzijn en Sport Wethouder van Volksgezondheid, Duurzaamheid, Media en Organisatie Karsten Klein Rabin Baldewsingh Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag De
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatieEen voorbeeld van een schoolprogramma gericht op preventie van overgewicht in Nederland: het DOiT programma
7 Samenvatting 8 Dit proefschrift beschrijft de voorbereiding op de landelijke implementatie van het Dutch Obesity Intervention in Teenagers (DOiT) programma. Daarnaast wordt de evaluatie beschreven die
Nadere informatieKinderen in Noord gezond en wel?
GGD Amsterdam Uitkomsten Amsterdamse gezondheidsmonitor basisonderwijs 13-14 Kinderen in Noord gezond en wel? 1 Wat valt op in Noord? Voor Noord zijn de cijfers van de Jeugdgezondheidsmonitor van schooljaar
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal
Nadere informatieSamen voor gezondheidswinst
Samen voor gezondheidswinst Preventie en de gemeentepolis 3 november 2016 Studiedag Gezondin ADVISEUR TUSSEN PARTIJEN IN HET SOCIALE DOMEIN Even kort over onszelf Maarten Broekema innovatie en samenwerking
Nadere informatieINFOKAART OUDEREN EN LICHAAMSBEWEGING
INFOKAART OUDEREN EN LICHAAMSBEWEGING Inleiding Lichaamsbeweging kan gezien worden als een relatief goedkope manier om het ontstaan van een aantal belangrijke ziekten, zoals hart- en vaatziekten, ouderdomssuiker,
Nadere informatieHoe (be)doel je? Studiedag 3 november Annelies Acda, Marije van Koperen, Marcel Brosens
Hoe (be)doel je? Studiedag 3 november 2016 Annelies Acda, Marije van Koperen, Marcel Brosens Welkom 1. What s in a name 2. Drie voorbeelden 3. Zelf aan de slag 4. Reflectie & slottips 1. What s in a name
Nadere informatieLEEFTSTIJL INTERVENTIE DOOR DIK EN DUN
LEEFTSTIJL INTERVENTIE DOOR DIK EN DUN INLEIDING In dit document beschrijven we alle onderdelen die nodig zijn om de leefstijl interventie uit te voeren HET PROGRAMMA DDD is een leefstijlinterventie voor
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING. Dutch Summary
NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary Nederlandse Samenvatting WAAROM DIT ONDERZOEK? Type 2 diabetes is een vorm van suikerziekte die meestal geleidelijk ontstaat vanaf het 45 e levensjaar, sluimerend
Nadere informatieHET KOMT DIK IN ORDE ELSITAS. Multidisciplinair behandelplan Voor kinderen met overgewicht & obesitas
ELSITAS WWW.DIKINORDE.BE WWW.ELSVERCRUYSSE.EU M +32 (0)495 45 90 22 HET KOMT DIK IN ORDE Multidisciplinair behandelplan Voor kinderen met overgewicht & obesitas Onze visie: een lichaam in balans We streven
Nadere informatieLokaal gezondheidsbeleid 2016-2020. Workshop 18 februari 2016
Lokaal gezondheidsbeleid 2016-2020 Workshop 18 februari 2016 Programma 9.30 uur Welkom Toelichting VTV 2014 en Kamerbrief VWS landelijk gezondheidsbeleid Concept Positieve Gezondheid Wat is integraal gezondheidsbeleid?
Nadere informatieACTIEF VOOR Sportorganisaties Maatschappelijke organisaties Onderwijs Overheden KANSEN EN SUCCESSEN VAN DE SPORTIMPULS
ACTIEF VOOR Sportorganisaties Maatschappelijke organisaties Onderwijs Overheden KANSEN EN SUCCESSEN VAN DE SPORTIMPULS Programma 19 november Cijfers en criteria Sportimpuls Praktijkvoorbeeld DKC Samen
Nadere informatieDe beleidscontext van opdrachtformulering: MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN, BELEIDSDOELEN EN RESULTATEN
De beleidscontext van opdrachtformulering: MAATSCHAPPELIJKE EFFECTEN, BELEIDSDOELEN EN RESULTATEN MAATSCHAPPELIJK EFFECT Een maatschappelijk effect is een geformuleerde globale ambitie welke de overheid
Nadere informatie