Vervangt NVN 6517:1999 Ontw. Nederlandse voornorm

Transcriptie

1 Vervangt NVN 6517:1999 Ontw. Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Nederlandse voornorm NVN 6517 (ni) Water - Tellen, determineren en biovolumebepaling van zoöplankton (Cladocera, Copepoda, Rotifera) > 50 urn en het bepalen van de groottestructuur van Daphnia Water - Enumeration, identification and measuring of zooplankton (Cladocera, Copepoda, Rotifera) > 50 urn and determination of size structure of Daphnia ICS augustus 2000

2 NVN6517 Voorwoord In de serie Nederlandse voornormen verschijnen publicaties die zijn bedoeld om later als norm te worden gepubliceerd maar waarin, doordat op één of meer punten de ervaring nog onvoldoende is, bepalingen ontbreken of onvolledig zijn of bepalingen onder voorbehoud zijn opgenomen. Normcommissie "Waterkwaliteit" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen e.g. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

3 Inhoud 1 Onderwerp en toepassingsgebied Termen en definities 2 3 Beginsel 2 4 Reagentia Chemicaliën Bereiding lugoloplossing Formaldehyde 3 5 Veiligheid en milieu 3 6 Controle Instelling microscoop Kwaliteitscontrole bezinken en/of afhevelen Kwaliteitscontrole determineren en tellen 4 7 Toestellen en hulpmiddelen 4 8 Te onderzoeken monster Voorbehandeling 4 9 Werkwijze Inzetten monster Determineren en tellen 6 10 Biovolume 6 11 Grootte-structuur van Daphnia 7 12 Identificatie 7 13 Berekening resultaten Aantallen soortensamenstelling Biovolume per individu Biovolume van een taxon in het monster 8 14 Verslag 8 Bijlage A (informatief) Enkele bezinkingscuvetten en telkamers 9 Bijlage В (informatief) Monsterverdeler volgens Folsom 11 Bijlage С (informatief) Lijst met geselecteerde determinatiepublicaties 12 Bijlage D (informatief) Geometrische vorm, formule en factoren tussen dimensies voor zoöplankton 13 Bijlage E (informatief) De te meten dimensies van zoöplankton voor de biovolumebepaling 15 Bijlage F (informatief) Bibliografie 29 1

4 Water - Tellen, determineren en biovolumebepaling van zoöplankton (Cladocera, Copepoda en Rotifera) > 50 urn en het bepalen van de groottestructuur van Daphnia 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze voornorm behandelt het tellen, determineren en het meten van het biovolume van Cladocera, Copepoda en Rotifera > 50 цт en het epalen van de groottestructuur van Daphnia in water. Deze voornorm is van toepassing op alle typen zoet water. De aantoonbaarheidsgrens wordt bepaald door het monstervolume en de grootte van het deelmonster. De nauwkeurigheid van de bepaling van het biovolume wordt enerzijds bepaald door de gekozen geometrische vorm en eventuele lengte (afhankelijke factoren voor de breedte en hoogte) en anderzijds door de nauwkeurigheid van de metingen. De nauwkeurigheid van de metingen wordt bepaald door de meetresolutie, het aantal gemeten exemplaren van een taxon en de variatie in de afmetingen van een taxon. Voor het bepalen van een statistisch betrouwbare lengtefrequentie van een populatie is een groter aantal metingen nodig dan voor het bepalen van het biovolume. 2 Termen en definities Voor deze voornorm gelden de volgende termen en definities: 2.1 biovolume (individu) volume dat door één organisme wordt ingenomen 2.2 biovolume (monster) volume dat door de organismen van een taxon per monstervolume wordt ingenomen 2.3 groottestructuur lengtefrequentieverdeling van een populatie 3 Beginsel Voor het tellen en determineren wordt een bekende hoeveelheid water geconcentreerd en geconserveerd. Het concentraat of een deel daarvan wordt in een bezinkingstelkamer gebracht en met een omgekeerde microscoop bekeken. Vervolgens wordt het zoöplankton op naam gebracht en geteld. Voor de bepaling van het biovolume is voor elk zoöplanktontaxon een geometrische vorm bepaald die het volume van het organisme beschrijft. Door dimensiemetingen aan de taxa in een monster wordt het gemiddeld biovolume van dit organisme vastgesteld. Vervolgens wordt het totale biovolume in het monster bepaald door het (geometrisch) gemiddeld biovolume per taxon te vermenigvuldigen met het getelde aantal en vervolgens de totale biovolumes van de taxa op te tellen. De groottestructuur van de Dap/w/a-populatie wordt bepaald door lengtemetingen die vervolgens onderverdeeld worden in klassen van 0,1 mm. 2

5 4 Reagentia 4.1 Chemicaliën jodium (l 2 ) natriumacetaat (NaAc) kaliumjodide (KI) formaldehyde 37 % (HCHO) saccharose (С^НггОц) 4.2 Bereiding lugoloplossing Los 10 gr KI op in 20 ml demiwater. Voeg 5 gr l 2 toe en los op (oplossing 1). Los 5 gr NaAc op in 50 ml demiwater (oplossing 2). Voeg oplossing 1 en 2 bij elkaar. De oplossing moet afgeschermd van licht in een goed afsluitbare fles worden bewaard. De oplossing is onder deze condities zes maanden houdbaar. OPMERKING Indien verkrijgbaar kan ook lugol uit de handel met dezelfde samenstelling worden gebruik. 4.3 Formaldehyde Gebruik formaldehyde 37 % onverdund. Indien dimensiemetingen worden verricht moet per 1000 ml formaldehyde 40 g Sacharose worden toegevoegd om vormverandering zoveel mogelijk te voorkomen [5]. Deze oplossing is onbeperkt houdbaar. 5 Veiligheid en milieu Vooral formaldehyde en jodium zijn schadelijk voor de gezondheid en het milieu. Het werken met deze stoffen kan gevaarlijke situaties opleveren. Raadpleeg de desbetreffende chemiekaarten. Werk met deze chemicaliën onder afzuiging. 6 Controle 6.1 Instelling microscoop Controleer, voorafgaand aan de metingen, de instelling van de microscoop (en eventuele beeldanalyseapparatuur) door een vooraf vastgestelde lengte van een geijkte objectmicrometer te meten. Wanneer niet aan de kwaliteitseisen wordt voldaan, die nodig zijn om dimensiemetingen op een nauwkeurige manier uit te kunnen voeren, mag niet worden begonnen met meten. 6.2 Kwaliteitscontrole bezinken en/of afhevelen Controleer regelmatig het afgeschoven volume in het bezinkingscuvet door het volume over te brengen in bijvoorbeeld een petrischaal of een grote telkamer en deze te bekijken met een stereomicroscoop bij een vergroting van ca. 10 x. 3

6 Indien tijdens deze kwaliteitscontrole nog zoöplankton wordt gevonden, moet actie worden ondernomen om dit voortaan te voorkomen. 6.3 Kwaliteitscontrole determineren en tellen Laat regelmatig determinaties controleren door een tweede analist. Maak deze controle aantoonbaar door hiervoor door deze analist te laten paraferen Organiseer minimaal eenmaal per jaar een tweedelijns controle, om de verschillen tussen de resultaten van analyses van verschillende analisten zo klein mogelijk te houden. Voer een dergelijke controle uit door verschillende analisten dezelfde beeldvelden te laten tellen. Bespreek de resultaten zodat eventuele verschillen bij determinaties en tellingen in de toekomst worden vermeden. OPMERKING Indien op een laboratorium slechts één analist deze bepaling uitvoert is het aan te bevelen contact te zoeken met een ander laboratorium om de punten en te verwezenlijken. Vermeld bij soorten waarbij van verwarring sprake kan zijn de gebruikte determinatieliteratuur. 7 Toestellen en hulpmiddelen 7.1 Planktonnet met netbeker. De maaswijdte van het planktongaas is 50 urn. 7.2 Monsterverdeler volgens Folsom, zie bijlage B. 7.3 Bezinkingscuvetten en bezinkingstelkamers. Hiervan zijn verscheidene goed bruikbare te koop. Deze zijn ook zelf te maken (bijlage A). 7.4 Omgekeerde microscoop. De keuze van de lenzen is afhankelijk van de soort organismen. Meestal wordt een vergroting van 100 x gebruikt. 7.5 Oculair-micrometer en een geijkte objectmicrometer of beeldanalyse-apparatuur met videocamera waarmee microscoopbeelden kunnen worden binnengehaald. 7.6 Stereomicroscoop, vergroting ten minste 40 x. 8 Te onderzoeken monster 8.1 Voorbehandeling Gebruik kraanwater of gefiltreerd monsterwater bij handelingen waarbij moet worden gespoeld. Kies voor de filtratie van monsterwater gaas met een maaswijdte van 50 цт zodat zich in dit spoelwater geen organismen meer bevinden waarop wordt geanalyseerd Conservering Conserveer het monster bij voorkeur direct na monsterneming met lugol of formaldehyde. OPMERKING Gebruik wanneer monsters niet binnen drie maanden kunnen worden geanalyseerd bij voorkeur formaline. Hierbij is het wel noodzakelijk dat formalinedampen worden afgezogen Lugol Voeg per 1000 ml monster 5 ml lugoloplossing toe, zodat het monster een cognackleur krijgt. Analyseer het monster bij voorkeur binnen drie maanden. 4

7 Na verloop van tijd kan het monster ontkleuren, doordat de lugol wordt geoxideerd en/of verdampt. Controleer daarom eens in de veertien dagen de monsters op kleur. Gedurende maximaal een jaar kan het monster worden nageconserveerd met lugol tot cognackleur. Deze extra conservering mag maximaal 3 keer plaatsvinden. Na een jaar moet het monster worden geconserveerd met formaldehyde Formaldehyde Voeg formaldehyde (waaraan eventueel saccharose is toegevoegd) toe aan het monster tot een eindconcentratie van 4 % formaldehyde. Saccharose wordt toegevoegd om te voorkomen dat de organismen door het conserveringsmiddel opzwellen en broedsels verloren gaan [5]. Na conservering met formaldehyde is de houdbaarheid onbeperkt Concentreren De manier van concentreren hangt sterk af van de grootte van het monster. Gebruik een planktonnet voor grote monstervolumes en een bezinkingscuvet voor kleine monstervolumes Concentreren met een planktonnet Voer deze manier van concentreren direct uit na bemonstering. Gebruik hiervoor een planktonnet met een maaswijdte van 50 цт. De meeste Rotifera kleiner dan 50 цт worden met deze werkwijze niet meegenomen (zie NPR6518 1) ) Concentreren door bezinken Indien er voor wordt gekozen om een volume te concentreren dat in een bezinkingscuvet past, zie Verdelen in deelmonsters Verdeel het monster wanneer het niet goed te tellen is door te veel zoöplankton, fytoplankton of detritus in deelmonsters met een Folsom monsterverdeler en tel een gedeelte van het monster Folsom monsterverdeler Schenk het monster in de Folsom monsterverdeler. Meng het monster goed in het niet verdeelde gedeelte. Laat het monster in het verdeelde gedeelte lopen en controleer met het oog of het monster gelijk is verdeeld [8]. Schenk wanneer de verdeling goed is de inhoud van elk deel in een apart potje. 9 Werkwijze 9.1 Inzetten monster Gebruik afhankelijk van het volume dat in behandeling moet worden genomen: een bezinkingstelkamer met bezinkingscuvet, of een bezinkingstelkamer Bezinkingstelkamer met bezinkingscuvet Plaats de bezinkingscuvet op de bezinkingstelkamer. Breng het gehomogeniseerde (deel)monster over in het bezinkingscuvet en dek deze af met een afdekplaatje. Laat het monster per cm vloeistofkolom minimaal 0,5 h bezinken. Schuif de bezinkingscuvet van de bezinkingstelkamer af en dek de bezinkingscuvet af met een 1) In voorbereiding 5

8 dekglaasje. Zet het monster opnieuw in wanneer er iets mis is gegaan met het afschuiven van het bezinkingscuvet waardoor opwervelingen van het bezonken monster op zijn getreden. Controleer regelmatig het afgeschoven monster dat achterblijft in de bezinkingscuvet Bezinkingstelkamer Concentreer eventueel het (deel)monster met een planktonnetbeker en breng het monster kwantitatief over in een bezinkingstelkamer en dek af met een dekglaasje. Laat het monster in de telkamer 0,5 h per cm vloeistofkolom bezinken. 9.2 Determineren en tellen Determineer en tel de organismen in het monster met een omgekeerde microscoop. Tel indien aanwezig minimaal 100 individuen. Tel hiervoor bij voorkeur een hele telkamer of een representatief deel daarvan. Houdt er daarbij rekening mee dat aan de randen meestal meer organismen liggen dan in het overige deel van de telkamer. Tel daarom bij rechthoekige telkamers rijen en bij ronde telkamers een taartpunt. OPMERKING Om een idee te krijgen of werkelijk een representatief deel van de telkamer geteld is, kunnen verschillende tellingen van een telkamer worden uitgevoerd en vergeleken. Indien veel detritus of algen in het monster aanwezig zijn, worden verscheidene deelmonsters gemaakt. Tel daarom verscheidene deelmonsters wanneer minder dan 100 individuen per afzonderlijk deelmonster aanwezig zijn. Gebruik de determinatiepublicaties zoals vermeld in bijlage C. 10 Biovolume Bepaal per taxon het biovolume, door de dimensies per individu (volgens bijlage D) te meten. De metingen kunnen zowel met beeldanalyse-apparatuur als met een oculair-micrometer worden gemeten. OPMERKING Door toepassing van 'on line' statistische berekeningen kan het aantal biovolumemetingen tot een minimum worden beperkt terwijl toch de gewenste nauwkeurigheid wordt bereikt. Evaluatie van een groot aantal biovolumemetingen hebben laten zien dat het gemiddelde positief gecorreleerd is met de variantie, hetgeen betekent dat de resultaten niet normaal verdeeld zijn [1]. Logaritmische transformatie van de meetresultaten maakt de variantie onafhankelijk van het gemiddelde [13]. De statistische berekeningen worden daarom uitgevoerd met In-getransformeerde resultaten. Voor het bepalen van het aantal te meten organismen behoort na 10 metingen per taxon van ieder volgend individu 'on line' het gemiddelde, de standaardfout (SE), de bovengrens (BG95%) en ondergrens (OG95) van het 95%-betrouwbaarheidsinterval te worden berekend. Hiervoor worden de volgende formules gebruikt [13]. Standaarddeviatie (s) s=i waarbij: \ n-1 Yj Y n is /-de individuele waarneming; is het gemiddelde van /waarnemingen; is het totaal aantal waarnemingen. 6

9 ЫVN 6517:2000 Standaardfout (SE) Jn Bovengrens van het 95%-betrouwbaarheidsinterval (BG 95% ) 8G 95% = x + (-SE waarbij: x is het gemiddelde van n waarnemingen; t ist oc=0,05;df = n-1. Ondergrens van het 95%-betrouwbaarheidsinterval (OG 9S ) OG 95% = x-tse De waarde van t is afhankelijk van het aantal metingen. Bij 10 metingen t heeft de waarde 2,26 (9 vrijheidsgraden) en bij 30 metingen is 2,05 (29 vrijheidsgraden). De breedte van 95%-betrouwbaarheidsinterval geeft de nauwkeurigheid aan van het berekende gemiddelde. De breedte van dit interval wordt bepaald door het aantal metingen en de standaardafwijking. Door meer metingen uit te voeren wordt het interval kleiner, hetgeen betekent dat het gemiddelde nauwkeuriger wordt. Door de maximale toegelaten breedte van het interval te begrenzen kan de gewenste nauwkeurigheid worden gedefinieerd. De grenzen van het betrouwbaarheidsinterval moeten < 0,2 ln-eenheden boven of onder het gemiddelde liggen. Na elke meting wordt hierop getoetst, en indien dit het geval is kan worden gestopt met meten. Om praktische redenen kan besloten worden om een limiet te stellen aan het aantal te meten organismen, waarbij wordt geaccepteerd dat de gewenste nauwkeurigheid niet bereikt is. 11 Grootte-structuur van Daphnia Bepaal van ten minste 100 exemplaren van het geslacht Daphnia of per Daphnia-soort afbeeldingen in bijlage E. de lengte volgens de 12 Identificatie Van niet in bijlage D opgenomen taxa moet een geometrische vorm worden bepaald, waarna de dimensies kunnen worden gemeten. OPMERKING Het verdient aanbeveling de geometrische vorm van een taxon, die niet in bijlage D is opgenomen bij de normsubcommissie Aquatische Ecologie van het NNI ter beoordeling in te brengen. Dit ten behoeve van een nieuwe versie van de norm, indien veel nieuwe gegevens voorhanden zijn. 13 Berekening resultaten 13.1 Aantallen soortensamenstelling N totaal = Ngeteidx2 X X X " deelmonste rs "totaal * monster waarbij: Л/totaaw is het aantal zoöplanktonorganismen van taxon /', in I" 1 ; 7

10 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft Ja, ik bestel NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft T (015) F (015) ex. NVN 6517:2000 nl Water - Tellen, determineren en biovolumebepaling van zoöplankton (Cladocera, Copepoda, Rotifera) > 50 µm en het bepalen van de groottestructuur van <em>daphnia</em> Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: (015) klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2016, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon (015) , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: Normalisatie: de wereld op één lijn. preview